Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 In de inleydinge, die tot het 10 vers duert, stelt den Apostel voor aen sijnen naem, als schrijver deses briefs, ende den name der gene daer hy aen schrijft, met de gewoonlicke Apostolische groete. 4 Danckt voorder Godt voor de weldaden die hy dese gemeynte alreede hadde bewesen. 8 ende versekertse van Christi trouwe, in ’t volvoeren van sijn begonnen werck. 10 Komt daer na tot de sake selve, ende verklaert hoe hy verstaen heeft datter verdeeltheyt onder haer was, ende dat d’eene seyde, Ick ben Pauli, ende d’ander, Ick ben Cephe, etc. 13 Berisptse daer over met verscheydene redenen, ende toont dat sy tot een teecken van eenigheyt in Christi name alleen zijn gedoopt geweest. 18 Handelt daer na tegen de gene, die op de wereltsche welsprekentheyt roemden, ende verklaert dat Godt daer door onder haer niet krachtigh en was geweest, maer door de eenvoudigheyt der predicatie van den gekruysten Christus. 26 Ende dat dese kracht haer geopenbaert hadde in de bekeeringe niet veler wijse ende machtige onder haer, maer der geringe ende onwijse na de werelt. 29 op dat sy niet in haer selven en souden roemen, maer alleen in Christo, in welcken sy alles hadden ter saligheyt noodigh.

1

¹ PAULUS een geroepen Apostel JESU CHRISTI, door den wille Godts, ende ² Sosthenes ³ de broeder,

1 Van den name Paulus, ende het gene volght, siet de aenteeckeninge op Act. c. 13. vers 9. Rom. 1. vers 1.

2 Dese meynen eenige dat geweest is deselve Sosthenes, die te voren was een Overste der Synagoge tot Corinthen, ende tot Christum bekeert is, Actor. 18. vers 17. ende dat hy nu by Paulum was, of met hem van Corinthen was vertrocken om de vervolginge tegen hem, doch dit is onseker.

3 Soo noemt hy desen Sosthenem, niet alleen om dat hy een discipel Christi was, maer oock een voornemen Leeraer ende metgeselle Pauli, ende by de gemeynte in groote achtinge. Siet dergelijck 2.Cor. 1.1. Gal. 1.2.

2

Aen de Gemeynte Godts die te ⁴ Corinthen is, ^{a 5} den geheylighden in Christo Iesu, ^{b 6} den geroepenen heyligen, ^c met alle die den name onses Heeren Iesu [kolom] Christi aenroepen⁷ in alle plaetse, beyde hares ende onses [Heeren.]

4 Dese was de hooftstadt van Achajen in Grieckenlandt, gelegen tusschen twee zeen, in de enghte waer mede Peloponesus vast was aen Achajen, een seer rijcke ende vermaerde koopstadt, ende daer by vol weelde ende overdaet, die eens was verwoest geweest van de Romeynen, maer daer na ten tijden des Keysers Augusti wederom opgebouwt, ende tot haren vorigen bloeijende stant gebracht. Siet Actor. 18.1.

a Ioan. 17.19. Actor. 15.9. 1.Thess. 4.7.

5 D. die door Christum ende sijne gemeynschap van den gemeynen hoop der werelt zijn afgesondert tot een gemeynte Godts.

b Rom. 1.7. Ephes. 1.1.

6 Namelick, niet alleen uytwendigh door het woort, maer oock inwendigh door de kracht des Heyligen Geests, waer door hy het beste deel der gemeynte, D. de ware geloovige verstaet, waer van Christus spreeckt Actor. 18.10.

c 2.Timoth. 2.22.

7 Namelick, van Achajen, daer Corinthus in lagh, gelijck 2.Cor. 1. vers 1. wort uytgedruckt. Ofte, der geheele werelt, daer de name Christi aengeroepen wort, gelijck Act. 9. vers 14. 2.Tim. 2. vers 22. de geloovige daer door beschreven worden. Want het gene Paulus aen een gemeynte schrijft is een voorschrift, waer na haer alle gemeynten moeten reguleeren: gelijck Christus seyde tot sijne discipelen, Marc. cap. 13. vers 37.

3

^{d 8} Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

d Rom. 1.7. 2.Cor. 1.2. Ephes. 1.2. 1.Petr. 1.2.

8 Siet hier van Rom. 1.7.

4

Ick dancke ⁹ mijnen Godt alle tijt over u, van wegen de genade Godts die u gegeven is ¹⁰ in Christo Iesu.

9 Dit is het woort des geloofs, het welck Godt voor sijnen Godt erkent, Rom. 1.8. ende Christum voor sijnen Salighmaker, Gal. cap. 2. vers 20. niet om andere geloovige daer van uyt te sluyten, maer om haer een exempel der ware belijdenisse voor te schrijven. Siet dergelijcke Iob 19.25. Psalm 18.3. ende 23.1. ende 27. vers1. Iesa. cap. 63. vers 16. Ioan. cap. 20. vers 28. 1.Timoth. 1. vers 15, etc.

10 Of, door Christum Iesum.

5

^e Dat ghy ¹¹ in alles zijt rijcke geworden in hem, ¹² in alle reden ende alle kennisse:

e Coloss. 1.9.

11 Dat is, met allerley geestelicke gaven overvloedelick begaeft geworden door hem. Hier mede leght hy een fondament om haer te toonen dat sy door dese gaven niet en moeten hooghmoedigh worden, ofte tegen malkanderen roemen, maer dat sy Godt in Christo daer over moeten dancken, ende die gebruycken tot stichtinge van malkanderen in vrede ende eenigheyt.

12 Ofte, in allen woorde. Dit wort verstaen, ofte van de gave van bequamelick te konnen uytspreken het gene door de kennisse van haer begrepen was, ofte van het woort des Apostels selve, waer door sy tot dese kennisse van alle verborgentheden des geloofs gebracht waren. Actor. 20.20.

6

Gelijck ¹³ het getuygenisse Christi ¹⁴ bevestight is onder u.

13 D. het woort des Euangeliums Christi, Rom. 1.16. gelijck hier na 1.Cor. 2.1.

14 Namelick, uytwendelick door verscheyden mirakelen, die onder haer geschiet waren, 2.Cor. 12.12. ende inwendelick door de verzegelinge des H. Geests in hare herten, 1.Cor. 2.12. ende 2.Cor. 1.22. Siet oock Marc. 16.20.

7

Alsoo dat het u ¹⁵ aen geen gave en ontbreeckt, ^{f 16} verwachtende de openbaringe onses Heeren Iesu Christi.

15 Namelick, tot saligheyt ende stichtinge noodigh. Andersins kennen wy hier maer ten deele, ende propheteeren maer ten deele, 1.Cor. 13.9. Ende dit seght hier de Apostel in het gemeyn van de ware Christenen die onder haer waren, welcke hy daer na over het misbruyck deser gaven berispt, ten aensien van de gebreken, die oock onder sommige van haer waren ingekropen.

f Philip. 3.20. Tit. 2.13.

16 Namelick, in sijne tweede toekomste, in welcke wy in al het gene ons noch gebreeckt, eerst sullen volmaeckt worden, 1.Cor. 13.10, 11, 12. Siet oock 1.Petr. 1.7, 13.

8

^g Welcke [Godt] u oock sal ¹⁷ bevestigen tot den eynde toe, [om] ¹⁸ onstraffelick [te zijn] ¹⁹ in den dagh onses Heeren Iesu Christi.

g 1.Thess. 3.13. ende 5.23.

17 Ofte, verstercken, namelick, in het geloove, ende begonnen goet dat alreede in u is.

18 Dat is eygentlick, die niemant en sal konnen beschuldigen, Rom. 8.1, 33.

19 Dat is, in den uytersten dagh, wanneer Christus sal verschijnen om te oordeelen, ende om de sijne volkomelick te verlossen, Rom. 2.16. Ephes. 4.30.

[fol. 85v]

9

^h Godt is ²⁰ getrouw, door welcken ghy geroepen zijt tot ^{i 21} de gemeynschap sijns Soons Iesu Christi onses Heeren.

h 1.Cor. 10.13. 1.Thess. 5.24.

20 Namel. in het uytvoeren sijner beloften: waer mede hy belooft heeft, dat hy de sijne niet en sal verlaten. Siet Iesa. cap. 49. vers 15.

i Ierem. 32.40, etc. Ioan. 15.5. Galat. 2.20. 1.Ioan. 1.3.

21 Namelick, niet alleen de uytwendige, waer door wy belijden gemeynschap te hebben aen Christum, ende sijne weldaden: maer insonderheyt de inwendige, waer in wy door ’t geloove, ende door den Geest Christi met hem vereenight ende aller sijner weldaden deelachtigh zijn. siet Rom. 8.32. Ephes. c. 3. vers 17. 1.Ioan. 1.3.

10

Maer ²² ick bidde u, broeders, ²³ door den name onses Heeren Iesu Christi, ^k dat ghy alle ²⁴ het selve spreeckt, ende [dat] onder u geene ²⁵ scheuringen en zijn, maer [dat] ghy ²⁶ te samen gevoeght zijt in eenen selven ²⁷ sin, ende in een selve gevoelen.

22 Of, vermane u. Hier begint d’Apostel haer te vermanen tegen de scheuringen, ende haer te waerschouwen dat sy geene uytnemers en moeten zijn der persoonen onder de Leeraers, alsoo daer oneenigheyt uyt rijst: noch om de uytwendige gaven den eenen meer aenhangen als den anderen. Ende de Leeraers selve, dat sy ’t Euangelium niet op en proncken met menschelicke wijsheyt, of welsprekentheyt, maer voorstellen in eenvoudigheyt, ende kracht des Geests Christi.

23 D. door Christum, ofte om Christi wille.

k Rom. 12.16. ende 15.5. Philip. 2.2. ende 3.16. 1.Petr. 3.8.

24 D. eenerley wijse van spreken gebruyckt van het selve geloove, ofte van de gronden desselven geloofs: om dat namelick uyt de verscheydenheyt van spreken dickmael komt verscheydenheyt van gevoelen, of ten minsten ydele twistinge.

25 Gr. schismata, welcke eygentlick verdeeltheden zijn, die in de gemeynte rijsen over eenige verschillen in ’t geloove, die niet fondamenteel en zijn: of die ’t geloove selve niet aen en gaen, maer de liefde, ende uytwendige ordeningen alleen: die soo wel als ketterijen (welcke eygentlick de fondamenten der leere raken) onder de wercken des vleeschs getelt worden, Gal. 5.20. hoewel het somwijlen oock breeder genomen wort.

26 Of, vereenight: een gelijckenisse genomen van een sake die uyt vele deelen bestaet, welcke in malkanderen gevoeght een volkomen werck ofte lichaem maken.

27 Of, meyninge: dit is het ander middel om ware eenigheyt te houden in de gemeynte, namelick onder deselve wijse van spreken te houden eenerley meyninge ofte gevoelen.

11

Want my is van u bekent gemaeckt, mijne broeders, door die van ²⁸ Chloës [huysgesin zijn,] datter twisten onder u zijn.

28 Dese schijnt geweest te zijn een vrome matroone, ende van aensien onder de gemeynte van Corinthen.

12

Ende dit segge ick, dat een yegelick van u seght, ^l Ick ben ²⁹ Pauli, ende ick ^{m 30} Apollo, ende ick ³¹ Cephe, ende ick ³² Christi.

l 1.Cor. 3.4.

29 Namel. discipel, gelijck oock in’t volgende.

m Actor. 18.24. 1.Cor. 16.12.

30 Dat dese Apollos oock tot Corinthen vele tot het geloove gebracht heeft, blijckt uyt Actor. 18.24, 27.

31 D. Petri, siet Ioan. 1.43. Galat. 2.9. waer uyt nochtans niet en volght dat Petrus tot Corinthen oock gepredickt heeft, maer het kan zijn, dat eenige sijner discipelen daer geweest zijn, die haer van Petro, ofte van Petri leere geroemt hebben. Want dat sy oock Pauli, Cephe, ende Apollo namen hier toe hebben misbruyckt, ende niet alleen de namen van andre Leeraers, blijckt uyt het gene volght cap. 4. vers 6.

32 Dese waren de eenvoudige ende oprechte Christenen die geen factieuse namen van Leeraers en hebben willen aennemen, ende daer aen wel gedaen hebben.

13

³³ Is Christus gedeelt? Is Paulus voor u gekruyst? Of zijt ghy ³⁴ in Pauli name gedoopt?

33 Van hier voort brenght den Apostel verscheydene redenen by, waer mede hy bewijst dat sulcke verdeeltheden onbehoorlick zijn. Want voor eerst schijnt hier uyt dat men Christum wil verdeelen, die alleen het Hooft is sijner gemeynte, wanneer men een deel van de gemeynte alleen van Christo noemt, ende de andere deelen van Paulo, Petro, Apollo, ende andere Leeraren. Daer en boven dat oock Christus niet alleen de Verlosser en is van sijne gemeynte, eyndelick dat sy in yemants anders naem dan in Christi naem souden gedoopt zijn.

34 N. om Pauli name hier door aen te nemen. Siet van dese wijse van spreken Matth. 28.19.

14

Ick dancke Godt, dat ick niemant van u-lieden gedoopt en hebbe, dan ⁿ Crispum ende ^o Gajum:

n Actor. 18.8.

o Rom. 16.23.

15

Op dat niet yemant en segge, dat ick in mijnen name gedoopt hebbe.

16

Doch ick hebbe oock ’t huysgesin van ^p Stephanas gedoopt: voorts en weet ick niet of ick yemant anders gedoopt hebbe.

p 1.Cor. 16.15, 17.

17

Want Christus en heeft my ³⁵ niet gesonden om te doopen, maer om het Euangelium te verkondigen: ^{q 36} niet met wijsheyt van ³⁷ woorden, op dat ³⁸ het kruyce Christi niet ³⁹ verydelt en worde.

35 D. niet voornamelick. Want alle de Apostelen zijn gesonden geweest om te doopen, Matth. 28.19. ende andersins en soude de Apostel oock dese niet hebben mogen doopen. Maer sy hebben desen dienst, daer toe minder gaven van noode waren dan tot het prediken, om geenen tijt te verliesen, aen andere hare discipelen ende leeraers over gelaten. siet Actor. 10.48.

q 1.Cor. 2. versen 1, 4. 2.Petr. 1.16.

36 In de navolgende woorden ontdeckt d’Apostel den oorspronck, waer uyt dese verdeeltheden onder de Corintheren waren gesproten: namelick daer uyt dat eenige Leeraers de oprechtigheyt ende eenvoudigheyt des Euangeliums Christi sochten op te proncken met menschelicke welsprekentheyt, ende te vermengen met menschelicke wijsheyt of philosophie, waer door de ooren sommiger toehoorderen kitteligh wierden, ende andere oprechte Leeraers verachteden, ofte voorby gingen: welck doen de Apostel met sijn exempel ende andere redenen wederleght.

37 Gr. woort, of, reden. Nam. die de menschelicke wijsheyt leert, 1.Cor. 2.4. of met konstige welsprekentheyt.

38 D. ’t woort des kruyces, gelijck in ’t volgende vers verklaert wort.

39 D. van sijnen lof ende kracht berooft en worde, ’t welck geschiet als men deselve der menschelicke wijsheyt ofte welsprekentheyt toeschrijft.

18

Want ⁴⁰ het woordt des kruyces is wel, den genen die verloren gaen, ⁴¹ dwaesheyt: ^r maer ons die behouden worden is het ⁴² een kracht Godts.

40 D. de leere des Euangeliums van Christo, die voor ons gekruyst is.

41 D. wort van haer voor dwaesheyt gehouden, ende van de wereltwijse gereeckent.

r Rom. 1.16.

42 D. een middel waer door de Geest Christi in ons krachtelick werckt het geloove ende de wedergeboorte tot onser saligheyt, Rom. 1.16. 2.Corinth. 3.3, 4.

19

Want daer is geschreven, ^s Ick sal de wijsheyt ⁴³ der wijse doen vergaen, ende het verstant der verstandige sal ick te niete maken.

s Iob 5.12. Iesa. 29.14.

43 D. die voor wereltwijse gehouden worden, of die haer selven sulcke wijsheyt toeschrijven. De Propheet verhaelt dese woorden tegen de gene die het woort Godts van de Propheten voorgestelt verachteden, ende meer hielden van menschelicke leeringen.

20

^t Waer is ⁴⁴ de wijse? Waer is de Schriftgeleerde? Waer is de ondersoecker deser eeuwe? En heeft Godt ⁴⁵ de wijsheyt deser werelt niet ⁴⁶ dwaes gemaeckt? [kolom]

t Iesa. 33.18.

44 D. wereltwijse. Dese woorden schijnen genomen te zijn uyt Iesa. 33.18. daer dergelijcke, doch wat verandert, gevonden worden: ofte zijn de woorden Pauli selve, die hy uyt het voorgaende getuygenisse treckt. Dan de sin komt op een.

45 Namelick, wanneer de menschen de Goddelicke saken na deselve willen afmeten.

46 D. getoont dwaes te zijn: ofte oock door een rechtveerdigh oordeel tot dwaesheyt over gegeven. Siet Rom. 1.21, 22.

21

^v Want nademael ⁴⁷ in de wijsheyt Godts de werelt Godt ⁴⁸ niet en heeft gekent ⁴⁹ door de wijsheyt, soo heeft het Gode behaeght door ⁵⁰ de dwaesheyt der predikinge saligh te maken die gelooven:

v Matth. 11.25. Luce 10.21.

47 D. in de schepselen van den hemel ende aerde, door welcke Godt sijne wijsheyt sonderlinge openbaert, Rom. 1.20.

48 Nam. alsoo het behoort ende ter saligheyt noodigh is, Rom. 1.18, 20.

49 Door haer natuerlick verstant ende reden.

50 D. door de predikinge des gekruysten Christi, die de wereltsche menschen voor dwaesheyt houden, vers 23.

22

Overmits ^x de Ioden ⁵¹ een teecken begeeren, ende de Griecken ⁵² wijsheyt soecken:

x Matth. 12.38. ende 16.1. Ioan. 4.48.

51 D. mirakelen. Siet Matth. 16.4. Ioan. 4.48.

52 D. redenen, die van het menschelick vernuft voor wijsheyt gehouden worden.

23

Doch wy prediken Christum den gekruycighden, ^y den Ioden wel ⁵³ een ergernisse, ende den Griecken ⁵⁴ eene dwaesheyt:

y Matth. 11.6. Ioan. 6.60, 66.

53 N. van wegen sijnen geringen ende verachten staet in de werelt, overmits sy een machtigh Koningh in de werelt verwachten, die haer als kleyne Koningen over andere soude doen heerschen. siet oock Luce 2.34.

54 Namelick, dat wy het leven door den doot van eenen gekruysten mensche souden verwerven.

24

Maer haer ⁵⁵ die geroepen zijn, beyde Ioden ende Griecken, ⁵⁶ [prediken wy] Christum de kracht Godts, ende ^z de wijsheyt Godts.

55 N. niet alleen uytwendelick door het woort, want alsoo zijn oock de voorgaende, die verloren gaen, geroepen: maer oock inwendelick ende krachtelick door den Geest Godts, ende na sijn voornemen, Rom. cap. 8. versen 28, 30. ende hier versen 26, 27.

56 Hier door kan verstaen worden, ofte de predicatie van Christo, welcke te voren vers 18. oock de kracht Godts is genoemt: ofte, Christus selve, die de macht ende wijsheyt Godts genoemt wort, om dat hy is het uytgedruckte beelt van den persoon des Vaders, door welcken hy sijne Goddelicke macht ende wijsheyt, in het verlossen des menschen, boven alle dingen heeft betoont, vers 30. siet Prov. 8.1. Matth. 11.19. Luce 11.49.

z Col. 2.3.

25

Want ⁵⁷ het dwase Godts is wijser dan de menschen: ende ⁵⁸ het swacke Godts is stercker dan de menschen.

57 D. het gene de wereltsche menschen voor dwaesheyt reeckenen, is wijser dan sy zijn met alle hare wereltsche wijsheyt.

58 D. het gene sy voor swack, ende van geener kracht houden om de menschen tot de saligheyt te brengen, is stercker ofte krachtiger dan sy met alle hare vermetele welsprekentheyt ende aensienelickheyt.

26

Want ⁵⁹ ghy siet uwe roepinge, broeders, ^a dat [ghy] niet vele wijse [en zijt] ⁶⁰ na den vleesche, niet vele machtige, niet vele edele.

59 Ofte, siet uwe roepinge, D. hoe ghy geroepen zijt: ofte, de gene die geroepen zijn onder u, namelick tot de gemeynschap Christi, ende sijner gemeynte.

a Ioan. 7.48. Iacob. 2.5.

60 D. na den uytwendigen staet ende achtinge der menschen.

27

Maer ⁶¹ het dwase der werelt heeft Godt ⁶² uytverkoren, op dat hy de wijse beschamen soude: ende het swacke der werelt heeft Godt uytverkoren, op dat hy het stercke ⁶³ soude beschamen.

61 D. de gene die de wereltwijse voor dwase, swacke, onedele, etc. houden.

62 Dat is, na sijne eeuwige verkiesinge tot sijne gemeynte gebracht.

63 D. betoonen soude dat het selve in saken der saligheyt voor Godt niet en geldt, maer ydel is.

28

Ende het onedele der werelt, ende het verachte, heeft Godt uytverkoren, ende ⁶⁴ het gene niet en is, op dat hy ⁶⁵ het gene [yet] is ⁶⁶ te niete soude maken.

64 D. dat soo geringh geacht wort, al of het niet en ware, 1.Cor. 3.7.

65 D. dat geacht wort yet, ofte wat groots te zijn.

66 D. ydel ende onnut soude betoonen te zijn.

29

Op dat ⁶⁷ geen vleesch en soude roemen voor hem.

67 D. geen mensche, gelijck Galat. 2.16. Namelick, al of’er yet in hem ware, waer door Godt beweeght soude zijn, om hem meer dese genade als andere te doen.

30

Maer ⁶⁸ uyt hem zijt ghy ⁶⁹ in Christo Iesu, ^b die ons geworden is ⁷⁰ wijsheyt van Gode, ende rechtveerdigheyt, ende heylighmakinge, ende ⁷¹ verlossinge.

68 D. uyt sijne genade ende kracht: gelijck Rom. 11.36. Siet 1.Ioan. 4.1, 2, 4, 6.

69 D. met Christo door ’t geloove vereenight, Rom. 8.1.

b Ierem. 23.5. Ioan. 17.19.

70 D. een oorsake ende stoffe van alle rechte wijsheyt, ende rechtveerdigheyt, ende heylighmakinge.

71 Namelick, van alle quaden ende elenden des lichaems ende der ziele, welcke volkomelick sal geschieden ten uytersten dage, die daerom de dagh der verlossinge genaemt wort, Ephes. 4.30. Siet oock Luce 21.28. Rom. 8.23.

31

Op dat [het zy,] gelijck geschreven is, ^c Die roemt, ⁷² roeme in den Heere.

c Iesa. 65.16. Ier. 9.23, 24. 2.Cor. 10.17.

72 D. alles hem alleen toeschrijve, met dancksegginge, Ierem. 9.23.