Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 78v]

Het viij. Capittel.

1 Uyt het gene tot noch toe verklaert is treckt d’Apostel dese vertroostinge, datter geen verdoemenisse meer en is voor de geloovige. 4 ende vermaent haer met verscheydene beweeghredenen, datse niet na den vleesche maer na den Geeste moeten wandelen. 17 Verklaert voorders dat het lot der geloovige in dit leven is met Christo te lijden, maer sterckt haer daer tegen met de grootte der heerlickheyt, die daer na sal volgen. 19 ende stelt haer voor het exempel van het geheele schepsel, het welck daer na een natuerlick verlangen heeft. 23 Vertroost haer voorder door de hope die sy selve daer van hebben. 26 ende door de hulpe des Heyligen Geests in’t gebedt. 28 mitsgaders door de versekertheyt, die sy, niet tegenstaende alle het lijden, vast houden van hare verkiesinge, roepinge, rechtveerdighmakinge ende verheerlickinge. 31 Besluyt desen troost met eenen roem in Christo tegen alle het gene haer soude konnen beschuldigen ofte hinderen. 37 ende versekert haer dat sy door Christum in alles sullen overwinnen.

1

SOo en is’er ¹ dan nu geen ² verdoemenisse voor den genen die in Christo Iesu zijn, ³ die niet na den vleesche en wandelen, maer na den Geest.

1 Dit woordeken dan, siet op het gene van den Apostel tot hier toe in desen brief is geleert, Namel. dat de mensche niet uyt de wet, maer door den geloove in Christum rechtveerdigh is: ende dat hy door den Geest Christi van de heerschappije der sonde is verlost, al is’er noch strijt in hem overigh.

2 Hy en seght niet; niet verdoemelicks, want de sonde is in haer selve altijt verdoemelick, Rom. 3. vers 19. maer sy en streckt den geloovigen niet tot verdoemenisse, om dat de sonde den geloovigen om Christi wille wort vergeven, ende daerom voeght hy daer by, voor de gene die in Christo Iesu zijn, Dat is, die door den waren geloove met hem zijn vereenight, Ephes. 3.17.

3 Dat is, die de begeerlickheden des vleeschs niet en volgen, ofte na deselve niet en leven. Dit stelt d’Apostel tegen de mont-Christenen, als een merckteecken der gene, die door den geloove met Christo waerlick vereenight, ende volgens dien van alle verdoemenisse zijn verlost, Ioan. 15.2, 3.

2

^a Want ⁴ de wet des Geests des levens in Christo Iesu heeft my vry gemaeckt van ⁵ de wet der sonde ende des doots.

a Ioan. 8.36. Rom. 6.18, 22. Galat. 5.1.

4 Dat is, de levendighmakende Geest, die in Christo Iesu is.

5 Dat is, de kracht der sonde die in ons te voren heeft geheerscht. Ende dit is een krachtigh bewijs van het laetste deel des eersten vers, dat de geloovige niet na den vleesche, maer na den Geest wandelen

3

^{b 6} Want ⁷ het gene de wet onmogelick was, dewijle sy door het vleesch ⁸ krachteloos was, heeft Godt, sijnen Sone sendende ⁹ in gelijckheyt ¹⁰ des sondigen vleesches, ende [dat] ¹¹ voor de sonde, ^c de sonde ¹² veroordeelt ¹³ in het vleesch.

b Actor. 13.39. Rom. 3.28. Galat. 2.16. Hebr. 7.18.

6 In dese twee verssen bewijst hy het eerste deel van het eerste vers, Namelick, datter geen verdoemenisse voor de geloovige en is.

7 Gr. het onmogelicke der wet, Dat is, om dat het de wet onmogelick was de sonde te niete te doen, ofte den mensche voor Godt te rechtveerdigen.

8 Ofte, onmachtigh, Namelick, door de verdorventheyt onser nature, om ons te rechtveerdigen ende het leven te geven.

9 Christi mensheyt is een ware menschelicke nature geweest, doch geen sondige nature, maer heeft alleen de gelijckheyt gehadt eener sondiger nature, om dat hy alle onse swackheden heeft gedragen, daer wy door de sonde in lagen, Philip. cap. 2. vers 7.

10 Gr. des vleeschs der sonde.

11 Dat is, als een offerande voor de sonde, Hebr. cap. 10. vers 6. Ofte, tot versoeninge ende vernietinge der sonde, Rom. 4. vers 25. 1.Corinth. cap. 15. vers 3.

c 2.Corinth. 5.21. Galat. 3.13.

12 Dat is, gestraft, gedoot, ende haer de kracht van beschuldigen benomen.

13 Namelick, Christi, Dat is, door de offerande Christi, die in het vleesch voor ons heeft geleden.

4

Op dat ¹⁴ het recht der wet vervult soude worden in ons, ¹⁵ die niet na den vleesche en wandelen, maer na den Geest.

14 Dat is, het gene de wet eyschte, die het leven beloofde aen de gene die de wet volkomelick hielden, welcken eysch Christus voor ons vervult heeft, Galat. cap. 3. versen 13, 14. ende cap. 4. versen 4, 5.

15 Dit verhaelt de Apostel wederom uyt het eerste vers, niet als een oorsake der rechtveerdighmakinge, het welck hy selfs van Abraham ende David heeft ontkent, Cap. 4. maer als een merckteecken waer aen de geloovige van de waerheyt hares geloofs, ende volgens harer rechtveerdighmakinge konnen gekent ende versekert zijn: ende stelt dit merckteecken als eenen gront om de volgende vermaninge daer op te bouwen.

5

^d Want ¹⁶ die na den vleesche zijn, ¹⁷ bedencken dat des vleesches is: maer ¹⁸ die na den Geest zijn, ¹⁹ [bedencken] dat des Geestes is.

d 1.Cor. 2.14.

16 Dat is, in dewelcke de natuerlicke verdorventheyt noch hare volle kracht heeft, als voren.

17 Ofte, versinnen, bevroeden, Dat is, met haer verstant ende met alle hare sinnen na vleeschelicke saken trachten, waer van de vruchten in het breede beschreven worden, Galat. cap. 5. versen 19, 20, 21.

18 Dat is, die door den Geest Godts zijn wedergeboren.

19 Dat is, begeven haer, ende trachten na geestelicke saken, welcke van den Apostel oock in het breede beschreven worden, Galat. cap. 5. vers 22.

6

Want het bedencken des vleeschs ²⁰ is de doot: maer het bedencken des Geests ²¹ is het leven ende vrede:

20 Dat is, leydt ende brenght den mensche tot de doot.

21 Dat is, is de wegh tot het eeuwige leven, ende tot den eeuwigen vrede, Rom. cap. 2. vers 10.

7

Daerom dat het bedencken des vleeschs ²² vyantschap is tegen Godt: want het en onderwerpt sich de Wet Godts niet: want ²³ het en kan oock niet.

22 Dat is, vyandelick gesint tegen Godt: niet dat de vleeschelicke mensche altijt voor heeft Godt te haten als eenen vyant, maer om dat het gene daer hy een behagen in heeft, Gode vyant ende hatelick is, ende hy hem selven daer door hatelick maeckt voor Godt, Deuter. 5.9. Rom. cap. 1. vers 30.

23 Namelick, hemselven Godts Wet onderwerpen, ende die van herten gehoorsamen, Namelick, van wegen de verdorventheyt ende verkeertheyt die daer in, ende in de werelt is, daer het een behagen in heeft, 1.Ioan. 2.15, 16.

8

Ende die in den vleesche zijn ²⁴ en konnen Gode niet behagen.

24 Namel. soo lange sy door Christi Geest daer uyt niet en zijn verlost.

9

Doch ²⁵ ghylieden en zijt niet ²⁶ in den vleesche, maer ²⁷ in den Geest, ²⁸ soo anders de Geest Godts ^e in ²⁹ u woont. Maer [kolom] soo yemant ³⁰ den Geest Christi niet en heeft, ³¹ die en komt hem niet toe.

25 Namel. die in Christum gelooft hebt: want hy aen haer eygentlick schrijft, Rom. cap. 1. vers 7.

26 D. na den vleesche, gelijck vers 5. verklaert wort.

27 D. na den Geest, vers 5.

28 Of, dewijle, overmits. Alsoo oock vers 17.

e 1.Corinth. 3.16.

29 Namel. door sijne genadige werckingen, als daer zijn, verlichtinge des verstants, versterckinge des geloofs, versekeringe van de saligheyt, opweckinge tot den gebede, beweginge tot geestelicke begeerten, vertroostinge in kruys ende aenvechtinge, etc. Want een mensche daer hy als een heere woont, daer heeft hy sijn gebiedt, ende daer doet hy sijn ordinaris werck, Ioan. 14.16, 17. 1.Corinth. 3.16.

30 Dat is, deselve Geest, die in ’t voorgaende de Geest Godts, namelick des Vaders, genaemt wort: wort hier oock Christi Geest genaemt, om dat hy oock van Christo voort komt, ende ons van Christo is verworven, Ioa. 14. vers 26. ende 16.7. Galat. 4.6.

31 Namelick, als een recht lidt van sijn lichaem, ’t welck door desen Geest alleen leeft, ende sijn geestelick bewegen heeft.

10

Ende indien Christus in u-lieden is, soo is wel ³² het lichaem doot ³³ om der sonde wille: maer ³⁴ de geest ³⁵ is leven ³⁶ om der gerechtigheyt wille.

32 D. noch sterflick, ofte de lichamelicke doot onderworpen, gelijck vers 11. verklaert wort.

33 D. om de overblijfselen der sonde, die noch in u zijn, 1.Corinth. cap. 15. vers 56.

34 D. uwe ziele die door Godts Geest vernieuwt is, gelijck blijckt uyt de tegenstellinge des lichaems.

35 D. is des eeuwigen levens deelachtigh, ende sal altijt by Godt in heerlickheyt zijn, al is ’t dat het lichaem voor eenen tijt moet afgeleght worden, 2.Cor. cap. 5. versen 1, 8.

36 Namelick, waer door ghy gerechtveerdight zijt, ende waer op oock de heylighmakinge volght, die Christus hier in ons begint, ende hier namaels in ons sal volbrengen, alsoo hy sijn begonnen werck niet en sal laten steken.

11

Ende indien de Geest des genen die Iesum uyt den dooden opgeweckt heeft, in u woont, ^f soo sal hy die Christum uyt den dooden opgeweckt heeft, oock uwe sterflicke lichamen ³⁷ levendigh maken, ³⁸ door sijnen Geest die in u woont.

f Rom. 6.4, 5. 1.Corinth. 6.14. 2.Corinth. 4.14. Ephes. 2.5. Coloss. 2.13.

37 Dat is, weder opwecken tot een eeuwigh leven, daer geen sonde noch doot meer plaetse sal hebben.

38 Want gelijck de Vader de dooden opweckt, alsoo weckt oock de Sone de dooden op, Ioan. cap. 5. vers 21. ende hier oock de Heylige Geest als een selve Godt met haer, ende van een selve kracht.

12

Soo dan, broeders, wy zijn ³⁹ schuldenaers niet den vleesche, om na den vleesche te leven.

39 Dat is, gehouden ende verplicht door de weldaden die wy alreede ontfangen hebben, ende noch verwachten.

13

Want indien ghy na den vleesche leeft, ⁴⁰ soo sult ghy sterven: maer indien ghy ⁴¹ door den Geest ⁴² de werckingen des lichaems ⁴³ doodet, soo sult ghy leven.

40 Namelick, den eeuwigen doot, gelijck uyt het leven dat hier belooft wort blijckt. Ende dit en seght de Apostel niet om de geloovige van hare saligheyt te doen twijfelen, want het tegendeel sal hy van het volgende vers tot het eynde des Capittels krachtelick bewijsen: maer hy seght dit, om haer te meer tegen het vleesch te wapenen, ende om de rechte geloovige te onderscheyden van de gene die haer voor geloovige uytgeven, ende sulcke in der daet niet en zijn, alsoo sy met haer leven betuygen, dat sy door Godts Geest noch niet en zijn wedergeboren, welcke hy, door dit swaer dreygement, tot achterdencken ende bekeeringe wilt brengen.

41 Namelick, die in u woont, ende u alreede kracht daer toe heeft gegeven, soo ghy maer door gebeden ende andere oeffeningen der Godtsaligheyt deselve behoorlick verweckt, 1.Corinth. cap. 15. vers 10. 2.Timoth. cap. 1. vers 6.

42 Dat is, de begeerlickheden ende bewegingen der sonde, die noch in u overigh is.

43 Dat is, wederstaet, t’onder brenght, datse in u niet en leven ofte heerschen.

14

^g Want soo vele als’er door den Geest Godts ⁴⁴ geleydet worden, ⁴⁵ die zijn kinderen Godts.

g Galat. cap. 5. vers 18.

44 Ofte, gedreven, Dat is, in haer verstant verlicht, ende in haren wille ende genegentheden geregeert ende gestiert worden, om te doen dat Godt behaeght.

45 Dat is, die hebben de sekere kenteeckenen, dat sy van Godt door den geloove in Christum tot kinderen zijn aengenomen, Ioan. cap. 1. vers 12. Ephes. cap. 1. vers 13. het welck hy oock, door de eygene werckingen des Geests die de geloovige ontfangen, in de twee volgende verssen bewijst.

15

^h Want ghy en hebt niet ontfangen ⁴⁶ den Geest der dienstbaerheyt wederom tot vreese: ⁱ maer ghy hebt ontfangen ⁴⁷ den Geest der aenneminge tot kinderen, door welcken wy roepen, ⁴⁸ Abba, Vader.

h 1.Corinth. 2.12. 2.Timoth. 1.7.

46 Alsoo noemt hy de werckinge des Geests Godts door de wet, die de herten der menschen door de dreygementen tegen de overtreders verslaet ende bevreest maeckt, gelijck daer van een klaer exempel is in de Israëliten, als Godt de wet der tien geboden voor haer van den bergh heeft uytgesproken, Exod. cap. 20. vers 19. Waer op de Apostel hier siet, als oock Hebr. cap. 12. versen 18, 19.

i Iesai. 56.5. Galat. cap. 3. vers 26. ende 4.5, 6.

47 Hier door wort verstaen de genadige werckinge des Heyligen Geests door de predicatie des Heyligen Euangeliums, die de herten der geloovige verquickt, ende van hare aenneminge tot kinderen versekert: waer toe oock de volgende werckingen dienen. Siet Galat. cap. 4. vers 6. Ephes. cap. 4. vers 30.

48 Dat is, wy hem vrymoedelick dorven aenroepen als onsen Vader. Het woort Abba beteeckent in de Syrische tale Vader, het welck den Apostel hier gehouden heeft, om dattet een woort is vol affectie, het welck de jonge kinderen by na in alle talen behouden: ende hy set daer by het woort Vader, niet alleen om het selve te verklaren, maer oock om de beweginge ende sonderlinge affectie der geloovigen in dit roepen tot Godt beter uyt te drucken: gelijck oock Christus dese verdubbelinge van het woort Vader tot dien eynde heeft gebruyckt in sijne meeste benauwtheyt, Marc. cap. 14. vers 36. ende aen het kruyce de verdubbelinge van het woort Mijn Godt, Mijn Godt, Marc. cap. 15. vers 34. Siet hier na vers 26.

16

^k Deselve Geest ⁴⁹ getuyght met onsen geest dat wy kinderen Godts zijn.

k 2.Corinth. 1.22. ende 5.5. Ephes. 1.13. ende 4.30.

49 Ofte, getuyght mede tot onsen geest, Dat is, de Heylige Geest en beweeght niet alleen ons om Godt voor onsen Vader aen te roepen, maer getuyght oock inwendigh tot onsen geest dat wy Godts kinderen zijn: ofte, betuyght met onsen geest, Dat is, te samen met onsen geest, die ons oock mede getuyght door de aenmerckinge der kenteeckenen van het kintschap Godts, die onsen geest door Godts Geest in hem selven bevindt: welck getuygenisse hoe wel ’t niet altijt even krachtigh en is in de geloovige, soo openbaert het nochtans hem menighmael in hare meeste vernederinge ende benauwtheyt.

17

Ende indien wy kinderen zijn, soo zijn wy oock erfgenamen: erfgenamen ⁵⁰ Godts, ende ⁵¹ mede-erfgenamen Christi: ^l soo wy anders ⁵² met [hem] lijden, op dat wy oock ⁵³ met [hem] verheerlickt worden.

50 Namelick, als onses Vaders, die ons met hem deel geeft aen sijne hemelsche goederen.

51 Namelick, als onses eerstgeboren broeders, dien deselve van nature toekomen, ende die ons der selve mede deelachtigh maeckt uyt genade. Siet vers 29. Luce. cap. 22. vers 29. Hebr. 1.2.

l 2.Timoth. cap. 2. versen 11, 12.

52 Dat is, gewilligh zijn om te lijden, ende in het selve lijdtsaem, als het Godt belieft ons daer toe te roepen, Actor. cap. 5. vers 41. 2.Timoth. cap. 2. vers 12. Ende hier begint de Apostel het tweede deel van dit Capittel, stellende verscheydene grondige redenen van troost voor, om de geloovige in dit lijden te verstercken, ende van de eyndelicke overwinninge, na sijn exempel, te versekeren.

53 Namelick, Christo, Philip. cap. 3. versen 20, 21.

18

^m Want ick houde ’t daer voor, dat het lijden ⁵⁴ deses tegenwoordigen tijdts

m Matth. 5.12. 2.Corinth. 4.10, 17. Philip. 3.20. 1.Petr. 4.13. 1.Ioan. cap. 3. versen 1, 2.

54 Gr des tijts van nu.

[fol. 79r]

⁵⁵ niet en is te weerdeeren tegen de heerlickheyt, die aen ons sal geopenbaert worden.

55 Of, niet weerdigh en is der heerlickheyt, dat is, geen gelijckheyt in weerde en heeft met de heerlickheyt, namelick soo ten aensien van de grootte van dese heerlickheyt, als ten aensien van d’eeuwigheyt van dien: daer het lijden hier kort is, ende ons niet en wort op-geleght boven ons vermogen, 2.Cor. 4.17. Dit is de eerste reden om ons tot lijdtsaemheyt te bewegen.

19

⁵⁶ Want ⁵⁷ het schepsel, [als] met opgesteken hoofde, verwacht de openbaringe der kinderen Godts.

56 Gr. want het verlangen, ofte verbeyden des schepsels met opgesteken hoofde verwacht, etc. Siet oock Philip. cap. 1. vers 20.

57 Namelick, van hemel ende aerde, dat nu tegen de eerste instellinge Godts der ydelheyt is onderworpen, D. de quade menschen moet dienen, ende oock ten grooten deele der verderffenisse om des menschen wille is onderworpen, vers 21. waer van het ten uytersten dage wederom sal verlost worden, Actor. 3. vers 21. 2.Petr. 3. versen 12, 13. Want dat sommige daer door verstaen de menschen, gelijck Marc. 16. vers 15. en kan niet bestaen, overmits de godtloose daer na niet en verlangen, ende van de geloovige bysonderlick sal gehandelt worden, vers 23. Ende dit exempel is de tweede reden om de geloovige tot lijdtsaemheyt te bewegen.

20

Want het schepsel is der ydelheyt onderworpen, ⁵⁸ niet gewilligh, maer ⁵⁹ om diens wille die het [der ydelheyt] onderworpen heeft:

58 Dat is, niet van selfs, ofte na de ordre die Godt eerst in de scheppinge gestelt heeft: want geen schepsel en soeckt sijn eygen verderf. Siet oock versen 38, 39.

59 Dat is, om der sonde des menschen wille, waer door oock na Godts rechtveerdigh oordeel de vloeck over het aertrijck is gekomen, Genes. 3. vers 17. ende over alle andere creaturen, die den mensche in dese verdorventheyt moeten dienen, Matth. cap. 5. vers 45. ende het misbruyck des menschen onderworpen zijn.

21

⁶⁰ Op hope dat oock het schepsel selve sal vry gemaeckt worden van de dienstbaerheyt der verderffenisse, tot de vryheyt der heerlickheyt der kinderen Godts.

60 Te voren heeft hy het verwachtinge genaemt: want hope is een lijdtsame verwachtinge van eenige sake. Ende wort hier alsoo genaemt, om dat Godt dese algemeyne verlossinge des schepsels van het verderf ende misbruyck des menschen belooft heeft, daer de Engelen ende heylige zielen na verlangen, Apoc. cap. 6. vers 10. ende de andere schepselen een natuerlicke genegentheyt toe schijnen te hebben, het welcke in ’t volgende vers by gelijckenisse een suchten ende barens noot wort genaemt, daer de verlossinge op wort verwacht. Sommige voegen dese woorden op hope by het voorgaende vers: ende beginnen dit vers aldus, Want oock het schepsel, etc.

22

Want wy weten dat het gantsche schepsel t’samen sucht, ende t’samen [als] in barens noot is tot nu toe.

23

Ende niet alleen [dit,] maer oock wy selve ⁶¹ die de eerstelingen des Geests hebben, wy oock selve [segge ick] suchten ⁶² in ons selven, verwachtende ⁶³ de aenneminge tot kinderen, [namelick] ^{n 64} de verlossinge onses lichaems.

61 Alsoo noemt hy de wedergeborene, om dat sy de eerste gaven des Heyligen Geests hebben ontfangen, ende verwachten dat oock de overige, die ons belooft zijn, sullen volgen, gelijck de eerste vruchten, die Godt opgeoffert zijnde de geheele masse heylighden, Rom. cap. 11. vers 16.

62 Dat is, in het binnenste van onse herten. Siet Rom. cap. 7. vers 24.

63 Dat is, het volle besit der erve, die ons in dese aenneminge is belooft.

n Luce 21.28.

64 Namelick, van het verderf ende de ydelheyt, 1.Corinth. cap. 15. versen 43, 44. ende dit is de derde reden van onsen troost in het kruys.

24

Want wy zijn in hope saligh geworden. De hope nu ⁶⁵ die gesien wort en is geen hope: want het gene yemant siet ⁶⁶ waerom sal hy ’t oock hopen?

65 Dat is, daer de gehoopte sake tegenwoordigh is, ofte alreede beseten wort.

66 Gr. waerom hoopt hy het oock?

25

Maer indien wy hopen het gene wy ⁶⁷ niet en sien, soo verwachten wy ’t met lijtsaemheyt.

67 D. noch niet ten vollen en besitten, hoe wel het ons van Godt belooft is, ende te sijner tijt volgen sal: ende dit behoort mede tot het derde fondament van onsen troost.

26

Ende desgelijcks ⁶⁸ komt oock de Geest ⁶⁹ onse swackheden mede te hulpe: ^o want ⁷⁰ wy en weten niet wat wy bidden sullen gelijck het behoort, maer de Geest selve ⁷¹ bidt voor ons met onuytsprekelicke suchtingen.

68 Het Griecksch woort synantilambanetai, beteeckent eygentlick sulck een hulpe, wanneer yemant die sterck is eenen last tegen eenen anderen opneemt die te swack is, ende set sijne schouderen tegen den anderen, om den last te lichten, ende des anderen schouder te ondersteunen.

69 Namelick, die wy in kruys ende lijden noch onderworpen zijn, soo in onsen geest die daer tegen menighmael morret, gelijck in Iob ende David te sien is, als in ons lichaem het welcke broos ende swack is.

o Matth. 20. vers 22. Iacob. 4.3.

70 Namelick, van ons selven, als wy in benauwtheyt zijn, ende geenen toevlucht en konnen hebben, dan tot Godt door het gebedt.

71 Het Griecksch woort beteeckent voor yemant bidden, ende wort van Christo hier na vers 34 geseght, die onse voorsprake is by den Vader, ende als Middelaer voor ons bidt, 1.Ioan. cap. 2. vers 1. het welck den Heyligen Geest in sulcker voegen niet en kan toegeschreven worden, alsoo hy onse Middelaer eygentlick niet en is: maer het beteeckent hier, dat de Heylige Geest ons tot bidden met onuytsprekelick suchten verweckt, ende ons als voorspelt onse lesse, hoe wy in alle swarigheden moeten bidden, Luce cap. 12. versen 11, 12. Ioan. cap. 16. vers 13. Galat. cap. 4. vers 6.

27

Ende ⁷² die de herten doorsoeckt weet welcke ⁷³ de meyninge des Geests zy: dewijle hy ⁷⁴ na Godt voor den heyligen bidt.

72 D. Godt, die alleen de herten der menschen kent, 1.Reg. 8.39. Apoc. cap. 2. vers 23.

73 Ofte, bedenckinge, betrachtinge, Namelick, des gebedts dat de Geest in ons werckt.

74 Dat is, na Godts wille, dewijle hy weet wat Godt ons wilt opleggen tot onser saligheyt, hoe lange hy wilt dat het dueren sal, hoe hy ons daer van wilt verlossen, ende of hy door ons leven ofte doot wilt verheerlickt zijn, etc. Ende is dit het vierde fondament van onsen troost.

28

⁷⁵ Ende wy weten dat den genen die Godt lief hebben, ⁷⁶ alle dingen mede wercken ten goede, [namelick] den genen die ⁷⁷ na [sijn] voornemen ⁷⁸ geroepen zijn.

75 Hier begint de laetste reden van vertroostinge, die de geloovige in alle hare swarigheden stellen tegen alle aenvechtingen ende verdruckingen, genomen van Godts eeuwigen raet ofte vast voornemen om ons dwers door alle swarigheden, door de volgende middelen tot de saligheyt te brengen.

76 Dat is, alle swarigheden ende verdruckingen, daer van hy tot noch toe heeft gesproken.

77 Namelick, dat hy in hemselven voorgenomen heeft, om de menschen uyt genade door Christum saligh te maecken. Siet Ephes. cap. 1. versen 9, 11, etc.

78 Namelick, tot den waren geloove, dat door de liefde krachtigh is, niet alleen door een uytwendige, maer oock door een inwendige ende krachtige roepinge, daer de gehoorsaemheyt sekerlick op volght, Ioan. cap. 6. versen 44, 65. 1.Corinth. cap. 1. versen 24, 26.

29

Want die hy ⁷⁹ te voren gekent heeft, [kolom] die heeft hy oock te voren verordineert ⁸⁰ den beelde sijns Soons gelijckformigh te zijn, op dat hy ^p de eerstgeboren zy onder vele broederen.

79 Namel. voor de sijne, gelijck Ioan. 10. versen 14, 27. Dat is, die hy van eeuwigheyt in Christo heeft verkoren ten eeuwigen leven, Rom. 11.2. Ephes. 1.4. 1.Petr. 1.2. ende hier na vers 33.

80 Namelick, niet alleen in het lijden, maer oock insonderheyt in de heylighmakinge ende verheerlickinge die daer na sal volgen, 1.Cor. cap. 13. vers 12. ende cap. 15. vers 48. ende 2.Corinth. 3.18.

p Coloss. 1.18.

30

Ende die hy te voren verordineert heeft, dese heeft hy oock ⁸¹ geroepen: ende die hy geroepen heeft, dese heeft hy oock ⁸² gerechtveerdight: ende die hy gerechtveerdight heeft, dese heeft hy oock ⁸³ verheerlickt.

81 Namel. tot het geloove ende gehoorsaemheyt des geloofs door een krachtige roepinge, vers 28.

82 Namelick, voor hem, door den geloove: gelijck dit woort in desen geheelen brief in dese materie wort genomen, ende het ooghmerck des Apostels mede brenght. Want dese rechtveerdighmakinge is de naeste trap tot de verheerlickinge.

83 Namel. hier, in de beginselen door de heylighmakinge ende aenneminge tot kinderen, ende hier namaels, door de volle besittinge van deselve heerlickheyt, versen 17, 21. 2.Cor. 3. vers 18.

31

⁸⁴ Wat sullen wy dan ⁸⁵ tot dese dingen seggen. ^q Soo Godt ⁸⁶ voor ons is, wie sal ⁸⁷ tegen ons zijn?

84 Hier besluyt de Apostel de handelinge van de voorgaende leere deses briefs tot hier toe, met eenen heyligen trotz ende roem in Christo tegen alle beschuldigingen ende verdruckingen, die de duyvel ende de werelt haer souden mogen aendoen.

85 Namelick, die dus verre te voren geleert ende verklaert zijn.

q Numer. 14.8.

86 Dat is, met ons door Christum versoent is, ons heeft verkoren, geroepen, gerechtveerdight, ende ons sal verheerlicken, versen 29, 30.

87 Namelick, die ons soude konnen beschuldigen, ofte beschadigen, Psal. 56. vers 12. ende 118.6.

32

Die oock ^r sijnen eygenen Sone ⁸⁸ niet gespaert en heeft, maer heeft hem voor ⁸⁹ ons allen ⁹⁰ over gegeven, hoe en sal hy ons oock ⁹¹ met hem niet ⁹² alle dingen ⁹³ schencken?

r Genes. 22. vers 12. Iesa. 53.5. Ioan. 3.16.

88 Namelick, ende daer mede, als een ontwijffelick getuygenisse, getoont heeft dat hy met ons is, Rom. cap. 5. vers 8.

89 Namelick, die in hem gelooven, die hem lief hebben, ende na sijn voornemen geroepen zijn.

90 Namelick, in den doot. Rom. cap. 4. vers 25.

91 Namelick, Christo Iesu, die de allerkostelickste gave is, in welcke alle schatten der wijsheyt ende wetenschap verborgen zijn, Coloss. cap. 2. vers 3. soo dat de gene die hem heeft, alles heeft wat hem tot saligheyt noodigh is.

92 Dat is, al wat ons tot onse eeuwige saligheyt noodigh is.

93 Namelick, uyt genade, gelijck het Griecksch woort mede brenght: het welck dan gestelt wort tegen alle de verdiensten der menschen.

33

Wie sal ⁹⁴ beschuldinge inbrengen tegen de uytverkorene Godts? ^s Godt is het die ⁹⁵ rechtveerdigh maeckt.

94 Namelick, van sonde, ofte schult der sonde. Want dat is het waer mede wy door de wet, Ioan. cap. 5. vers 45. door onse eygene conscientie, Rom. cap. 2. vers 15. ofte oock door den satan, Apoc. cap. 12. vers 10. door Godt souden konnen beschuldight worden.

s Iesa. 50.8.

95 Dat is, die ons van de sonde ende straffe der sonde vry spreeckt, ende volgens dien de beschuldingen door sijne vrystellinge voor komt.

34

Wie is ’t ⁹⁶ die verdoemt? Christus is ’t ⁹⁷ die gestorven is, ja dat meer is, die oock ⁹⁸ opgeweckt is: die oock ⁹⁹ ter rechter-[hant] Godts is: ^{t 100} die oock voor ons bidt.

96 Dat is, die den vloeck ende straffe der sonde tegen ons soude uytvoeren.

97 Namelick, om ons van den vloeck ende straffe der sonde te bevrijden, Galat. cap. 3. vers 13.

98 Namelick, om ons de rechtveerdigheyt toe te brengen, Rom. 4.25.

99 Namelick, om ons van alle vyanden te verlossen, ende den Heyligen Geest tot versekeringe hier van te geven, Ioan. cap. 16. vers 7. Actor. cap. 2. vers 33.

t Hebr. 7.25.

100 Namel. om ons sijne gerechtigheyt door sijn voorbidden toe te eygenen, Ioan. 17. vers 20. in dese vier saken bestaet onse gantsche versoeninge met Godt.

35

¹ Wie sal ons scheyden ² van de liefde Christi? Verdruckinge, of benauwtheyt, of vervolginge, of honger, of naecktheyt, of gevaer, of sweert?

1 De voorgaende roem is geweest tegen de sonde ende de straffe der sonde: dese is tegen het gewelt der vervolgingen ende verdruckingen der werelt, ende alles wat haer daer in noch soude mogen over komen.

2 Namelick, met welcken hy ons lief heeft, gelijck versen 37, 39.

36

(Gelijck geschreven is, ^v Want om uwent wille worden wy ³ den gantschen dagh ⁴ gedoot: wy zijn geacht als schapen der slachtinge.)

v Psalm 44.23. 1.Corinth. 4.9. 2.Corinth. 4.11.

3 Dat is, geduerigh, sonder ophouden.

4 Dat is, ter doot toe vervolght: ofte nu de eene dan de ander omgebracht.

37

Maer in desen allen zijn wy meer als overwinners, door ⁵ hem die ons lief gehadt heeft.

5 Namelick, Christum: of, Godt in Christo. Want beyde wort hier uytgedruckt, het een vers 35. ende het ander vers 39.

38

Want ⁶ ick ben versekert, dat noch doot, noch leven, noch ⁷ Engelen, ⁸ noch Overheden, noch machten, noch tegenwoordige, noch toekomende dingen,

6 Ofte, ick ben overredet, Namelick, door de belofte des Heyligen Euangeliums aen alle geloovige, Ioan. cap. 5. vers 24. ende door het getuygenisse des Heyligen Geests in het herte, vers 16.

7 Namelick, quade Engelen: want de goede en soecken ons van Christo niet te scheyden: ’t en ware men het voor een onmogelicke conditie wilde nemen, gelijck Galat. cap. 1. versen 8, 9.

8 Sommige nemen dit oock voor namen van Engelen, gelijck Coloss. cap. 1. vers 16. hoewel het hier bequamelick van de tyrannen ende geweldige deser werelt kan verstaen worden.

39

Noch hooghte, noch diepte, noch eenigh ander schepsel ons sal konnen scheyden van ⁹ de liefde Godts, welcke is in Christo Iesu onsen Heere.

9 Namelick, waer mede hy ons lief heeft, wanneer wy met Christo door den geloove vereenight zijn, gelijck vers 35.