Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

1 Van hier voort leert den Apostel, dat de gene die door het geloove in Christum zijn gerechtveerdight, oock door de kracht van Christi doot ende opstandinge worden vernieuwt ende geheylight, ende bewijst het selve door de beteeckenisse van onsen doop. 5 als oock uyt onse vereeninge met Christo, waer door wy met hem der sonde gestorven, ende tot een nieuw leven opgeweckt zijn. 9 Betuyght voorder, dat gelijck Christus maer eens is gestorven, ende voortaen altijt leeft in heerlickheyt, wy oock alsoo, als wy gelooven, der sonde sterven, om voortaen heylighlick te mogen leven. 12 Treckt hier uyt eene gemeyne vermaninge, dat de sonde dan over ons niet en moet heerschen, maer wy over de sonde. 15 ende verklaert dat de genade Godts, ende de vryheyt daer in wy staen, ons oock daer toe moet bewegen. 21 Eyndelijck versterckt hy dese sijne vermaninge door de bedenckinge van de vrucht der sonde, welcke is de doot: ende van het eynde der heylighmakinge, ’t welck is het eeuwige leven, ons uyt genade door Christum gegeven.

1

¹ WAt sullen wy dan seggen? sullen wy ² in de sonde blijven, op dat de genade ³ te meerder worde?

1 Dese tegenwerpinge rijst uyt het gene Paulus in de twee laetste verssen van het voorgaende Capittel hadde geseght.

2 Dat is, onder de heerschappije der verdorventheyt, die in ons noch overigh is, cap. 7. vers 14. Of, in allerley sonde die in de werelt de overhant heeft.

3 Namel. gelijck in de twee voorgaende verssen schijnt betuyght te zijn: het welck aldaer verklaert is.

2

⁴ Dat sy verre. Wy ⁵ die de sonde gestorven zijn, hoe sullen wy noch ⁶ in deselve leven?

4 De Apostel verwerpt met dese woorden sulck gevolgh, als der antwoorde onweerdigh, ende bewijst het tegendeel, dat wy in de sonde niet en moeten blijven.

5 Dat is, wy die van de heerschende macht der inwoonende sonde door Christi Geest verlost zijn, versen 6, 7. want de sonde sterven, beteeckent in de Schrifture des Nieuwen Testaments de sonde in ons geen leven laten hebben, Dat is, niet leven onder de macht ende heerschappije der sonde.

6 Dat is, de sonde haer leven ende kracht laten, ende in ons de overhant laten hebben.

3

Ofte en wetet ghy niet ^a dat soo vele als wy ⁷ in Christum Iesum gedoopt zijn, wy ⁸ in sijnen doot gedoopt zijn?

a Galat. 3.27.

7 Namelick, om te betuygen onse gemeynschap die wy met Christo hebben door het geloove.

8 Dat is, door den doop versekert worden, dat wy gemeynschap hebben aen sijne doot, waer door niet alleen onse sonden voor Godt versoent zijn, maer oock de Heylige Geest is verworven, door wiens werckinge de verdorventheyt die in ons is haer leven ofte heerschende kracht is benomen, het welck is den eersten trap onser wedergeboorte, Tit. cap. 3. versen 5, 6. De Apostel schijnt hier te sien op de wijse van doopen in die warme Oostersche landen veel gebruyckelick, daer de menschen geheel in het water ingedoopt wierden, ende een weynigh tijts onder het water bleven, ende daer na uyt het water opresen: ende aen te wijsen dat dese indoopinge ende blijven in het water een afbeeldinge is van Christi doot ende begraeffenisse, ende het oprijsen uyt het water, van sijne verrijsenisse. Het welck oock op onse wijse van doopen door besprenginge wel kan gepast worden.

4

^b Wy zijn dan ⁹ met hem begraven door den doop in den doot, op dat gelijckerwijs Christus uyt de dooden ^c opgeweckt is ¹⁰ tot de heerlickheyt des Vaders, ¹¹ alsoo oock wy ^d in nieuwigheyt des levens wandelen souden.

b Coloss. 2.12.

9 Dit is de tweede trap onser wedergeboorte, die ons door den doop wort verzegelt, namelick de toeneminge ende volherdinge in de doodinge der sonde in ons, gelijck de begraeffenisse een volherdinge was van den doot Christi, vers 6.

c Rom. 8 11. Philip. 3.10, 11.

10 Gr. dia, welck woort meest beteeckent door, D. door de heerlickheyt des Vaders, doch wort oock somwijlen voor tot genomen, het welck hier best past. Siet. 2.Petr. cap. 1. vers 3.

11 Dit is de derde trap onser wedergeboorte, die wy door de kracht der opstandinge Christi ontfangen, ende ons door den doop wort beteeckent ende verzegelt: namelick dat wy kracht ontfangen hebben om voortaen in nieuwigheyt des levens, Dat is, in heyligheyt ende reynigheyt te wandelen, Ephes. cap. 5. versen 26, 27.

d Ephes. 4.23. Coloss. 3.10. Hebr. 12.1. 1.Petr. 2.2.

[fol. 77v]

5

^e Want indien wy met hem ¹² eene plante geworden zijn in de gelijckmakinge sijns doots, soo sullen wy het oock zijn [in de gelijckmakinge sijner] opstandinge.

e Rom. 8.11. Coloss. 3.1.

12 Ofte, t’samen geplant zijn: een gelijckenisse genomen van een ente die in eenen jeughdigen boom ingegriffijt wort, welcke tot een plante wort met den boom, ende het sap des levens ende der vruchtbaerheyt uyt hem treckt. Alsoo, wil hy seggen, die met Christo, als de stamme, door het geloove zijn vereenight (waer van de Doop oock een teecken is, Galat. c. 3. vers 27.) die verkrijgen door den Geest Christi de kracht niet alleen om de sonden te dooden ende allenghskens te begraven, maer oock om in nieuwigheyt des levens meer ende meer op te staen, ende ter eeren Godts heylighlick te leven, Ioan. 15.1.

6

Dit wetende dat ¹³ onsen ouden mensche ^{f 14} met [hem] gekruycight is, op dat ¹⁵ het lichaem der sonde ¹⁶ te niete gedaen worde, op dat wy ¹⁷ niet meer de sonde en dienen.

13 Alsoo noemt hy de aengeborene blintheyt ende verdorventheyt des menschen, die wy van den eersten mensche erven, die hy elders oock vleesch noemt, gestelt tegen den nieuwen mensche, die bestaet in kennisse, heyligheyt, ende rechtveerdigheyt, Ephes. cap. 4. vers 22. Coloss. 3.9.

f Galat. 2.20. ende 5.24. Philip. 3.10. 1.Petr. 4.1, 2.

14 Dewijle Christus onse sonden aen het kruyce op hem geladen heeft, niet alleen om die te versoenen, maer oock om deselve te niete te doen, gelijck volght. Siet oock Hebr. 9. versen 14, 26, 28.

15 D. de geheele masse ofte t’samenvoeginge van dese verdorventheyt, dewelcke is als een onsuyver lichaem, dat vele onsuyvere leden heeft, Col. 2. vers 11. ende 3.5.

16 Dit lichaem der sonde is wel van Christo geheel te niete gedaen, soo veel sijne verdiensten aengaet, ende is oock door sijnen Geest in de wedergeborene de kracht van heerschen benomen, versen 12, 14. maer moet allenghskens meer ende meer in ons vernietight worden door den selven Geest met naerder toe-eygeninge des doots Christi, gelijck Paulus daer toe de wedergeborene vermaent, Rom. 8. vers 13. ende 12.2. Ephes. 4.22. Coloss. 3.9. tot dat deselve in ons namaels geheel sal vernietight worden, Hebr. 4.10.

17 Namel. gelijck wy deden voor onse wedergeboorte. Siet van desen dienst der sonde naerder verklaringe versen 16, 17, 18, 19.

7

^g Want ¹⁸ die gestorven is, die is ¹⁹ gerechtveerdight van de sonde:

g 1.Petr. 4.1.

18 Dit is een reden genomen van de gelijckenisse van een doot mensche, die de wercken van levendige niet meer en doet, noch aen geene diensten meer en is verbonden, daer aen hy in sijn leven verbonden was.

19 D. van hare macht vry gemaeckt ofte verlost. Want hier en wort eygentlick niet gesproken van de vergevinge der sonden, gelijck in de vijf voorgaende Capittelen; maer van de vernietinge van de macht der sonde. Een gelijckenisse genomen van een mensche die van den Rechter gerechtveerdight ofte vry gesproken zijnde, oock met eenen van de banden verlost ende vry gelaten wort.

8

^h Indien wy nu ²⁰ met Christo gestorven zijn, soo gelooven wy dat wy oock ²¹ met hem sullen leven.

h 2.Timot. 2.11.

20 Siet de aenteeck. op versen 3, 4.

21 Namel. in dit leven een geestelick leven, ende hier namaels het eeuwige leven. Siet Rom. 8.10, 11. Ephes. 2.5. Coloss. 2.13. ende 3.1, 2, 3, 4.

9

ⁱ Wetende dat Christus opgeweckt zijnde uyt de dooden, niet meer en sterft: de doot ²² en heerscht niet meer over hem.

i Apoc. 1.18.

22 Dat is, en heeft geen macht meer over hem.

10

^k Want dat hy gestorven is, dat is hy ²³ der sonde ²⁴ eenmael gestorven: ende dat hy leeft, dat leeft hy ²⁵ Gode.

k 1.Petr. cap. 2. vers 24.

23 Namelick, tot versoeninge ende vernietinge der selve.

24 Want door eene offerande heeft hy in der eeuwigheyt volmaeckt die geheylight worden, Hebr. 10.14.

25 D. by Godt, ende ter heerlickheyt Godts, tot sijner rechter hant geset zijnde.

11

Alsoo oock ghylieden houdt het daer voor dat ghy wel ²⁶ der sonde doot zijt, maer ²⁷ Gode levende zijt in Christo Iesu onsen Heere.

26 D. der sonde gestorven zijt. Siet de aenteeck. vers 2.

27 D. de kracht hebt ontfangen door den Geest Christi om voor Godt ende ter eeren Godts te leven, ende de sonde meer ende meer te dooden. Daer uyt vloeyt dan de vermaninge in de volgende verssen. Siet oock Rom. 8.1, etc.

12

Dat ²⁸ dan de ²⁹ sonde niet en ³⁰ heersche in uw’ ³¹ sterflick lichaem, om haer ³² te gehoorsamen in de begeerlickheden des selven [lichaems.]

28 D. dewijle ghy wedergeboren zijt ende verlost van de macht der sonde.

29 D. de overblijfselen der verdorventheyt, die in ons tot onser oeffeninge ende vernederinge overigh zijn.

30 D. de overhant hebbe, Namelick, over de kracht ende bewegingen des Geests in u. Siet Rom. cap. 8. versen 13, 14. Galat. 5.16, 17, 18.

31 Dit wort geseght niet om dat de quade begeerlickheden alleen in het lichaem zijn, ofte haren oorspronck alleen uyt het lichaem ende niet uyt de ziele hebben: want dat strijt tegen het gene Christus seght Matth. 15. versen 18, 19. ende Paulus, Galat. cap. 5. versen 19, 20. maer om dat dese quade begeerlickheden haer in het lichaem meest openbaren, ende door het lichaem uytgevoert worden.

32 Dat is, te volgen, ofte te doen, daer de sonde ons door verscheydene begeerlickheden toe verlockt, Iacob. cap. 1. vers 14.

13

Noch en stelt uwe leden niet ³³ der sonde tot ³⁴ wapenen der ongerechtigheyt: ^l maer stelt u selven ³⁵ Gode, als ³⁶ uyt de dooden levendigh [geworden] zijnde, ende [stelt] ³⁷ uwe leden Gode tot wapenen der gerechtigheyt.

33 Dat is, tot dienst van de sonde die in u noch is.

34 D. instrumenten, uytvoerders der ongerechtigheyt, gelijck een soldaet met sijne wapenen uytvoert het gene hem sijn Overste gebiedt.

l Luce. 1.74. Rom. 12.1. Galat. 2.20. Hebr. 9.14. 1.Petr. 4.2.

35 Dat is, ten dienste Godts.

36 Dat is, als uyt den doot ende macht der sonde verlost, ende met het leven der gerechtigheyt door Christum begaeft.

37 Namelick, als die instrumenten zijn der ziele om uyt te voeren het gene sy wilt ofte begeert.

14

Want ³⁸ de sonde en sal over u niet heerschen: want ghy en zijt niet ³⁹ onder de wet, ⁴⁰ maer onder de genade.

38 In het 12 vers was dit een vermaninge, doch hier is ’t een belofte, dat de sonde in ons niet en sal heerschen, soo wy maer daer tegen behoorlick strijden: waer van de reden in de navolgende woorden wort gegeven.

39 Nam. die wel beveelt wat wy doen moeten, maer en geeft de macht niet om te doen dat sy beveelt: verschrickt ons wel door hare dreygementen, maer en verquickt noch en verwackert ons niet om de sonde te overwinnen, door dien wy daer door meer ende meer van de sonde worden overtuyght, Rom. cap. 7. ende 2.Corinth. cap. 3.

40 Namel. Iesu Christi, die ons niet alleen van de schult, maer oock van de macht der sonde heeft verlost, ende ons door sijnen Geest de kracht geeft om de sonde met hare begeerten tegen te staen, ende te overwinnen. Siet Rom. cap. 8. versen 1, 2, 3, 13. 2.Timoth. cap. 1. vers 7. 1.Ioan. cap. 5. vers 4.

15

⁴¹ Wat dan? Sullen wy sondigen, om dat wy niet en zijn onder de wet, maer onder de genade? Dat zy verre. [kolom]

41 Dese tegenwerpinge rijst daer uyt, dat yemant dese woorden, niet zijn onder de wet, qualick hadden konnen duyden: namelick als of hy dat verstaen hadde van de gehoorsaemheyt der wet, ofte van den regel der gerechtigheyt die in de wet begrepen is, ende het woort genade, van eene toelatinge ofte vryheyt van leven, soo het elck belieft: het welck d’Apostel in ’t eynde van dit vers verwerpt ende in de navolgende verssen krachtelick wederleght.

16

Weet ghy niet ^m dat wien ghy u selven stelt tot dienstknechten ⁴² ter gehoorsaemheyt, ghy dienstknechten zijt des genen dien ghy gehoorsaemt, ofte ⁴³ der sonde tot de doot, ofte ⁴⁴ der gehoorsaemheyt ⁴⁵ tot gerechtigheyt?

m Ioan. 8.34. 2.Petr. 2.19.

42 D. om dien te gehoorsamen ende u selven te onderwerpen.

43 D. der heerschende sonde, als voren.

44 Namel. die ghy Godt voor uwe verlossinge schuldigh zijt.

45 Namel. om gerechtigheyt te oeffenen.

17

Maer Gode zy danck, dat ghy [wel] dienstknechten der sonde ⁴⁶ waert, maer [dat] ghy [nu] van herten gehoorsaem geworden zijt ⁴⁷ den voorbeelde der leere, tot het welck ghy over gegeven zijt:

46 Namel. eer ghy in Christum hebt gelooft.

47 Namelick, des Euangeliums, die een leere is der Godtsaligheyt, ende gerechtigheyt, ende gelijck een voorbeelt dat soodanigen nadruck oock laet in de gene diese aennemen, alsoo dat sy door de kracht van Godts Geest haer selven tot navolginge der selver leere oock over geven.

18

ⁿ Ende vry gemaeckt zijnde ⁴⁸ van de sonde, zijt gemaeckt dienstknechten der gerechtigheyt.

n Ioan. 8.32. Galat. 5.1. 1.Petr. 2.16.

48 D. van de slavernije der sonde.

19

Ick spreke ⁴⁹ op menschelicker wijse, ⁵⁰ om der swackheyt uwes vleeschs wille. Want gelijck ghy uwe leden gestelt hebt [om] dienstbaer [te zijn] ⁵¹ der onreynigheyt, ende ⁵² der ongerechtigheyt ⁵³ tot ongerechtigheyt, alsoo stelt nu uwe leden [om] dienstbaer [te zijn] der gerechtigheyt ⁵⁴ tot heylighmakinge.

49 D. by gelijckenisse van saken die onder de menschen bekent zijn.

50 D. op dat ghy van wegen de swackheyt uwes verstants in geestelicke saken het selve te beter meught begrijpen, Ioan. 3.12.

51 D. der vleeschelicke lusten.

52 D. der begeerlickheden die strecken tot onderdruckinge uwes naesten.

53 Dat is, tot volvoeringe van sulcke quade lusten ende begeerlickheden.

54 Namelick, van uwen handel ende wandel voor Godt ende de menschen, gelijck vers 22.

20

^o Want doe ghy dienstknechten waert der sonde, soo waert ghy ⁵⁵ vry van de gerechtigheyt.

o Ioan. 8.34.

55 Gr. vry der gerechtigheyt, D. ontbloot van alle ware gerechtigheyt: ofte der gerechtigheyt niet onderworpen, gelijck een vry mensche die onder niemant en staet.

21

Wat vrucht dan hadt ghy doe van die dingen daer over ghy u ⁵⁶ nu ⁵⁷ schaemt? Want het eynde der selve ⁵⁸ is de doot.

56 Namel. na dat ghy tot kennisse zijt gekomen.

57 D. leetwesen hebt ende schaemte, over de schandelickheden daer ghy te voren behagen in haddet.

58 Namel. ’t en zy wy daer van gerechtveerdight ende geheylight geweest waren door het bloet ende den Geest Christi, 1.Cor. 6.11.

22

Maer nu ⁵⁹ van de sonde vry gemaeckt zijnde, ende ⁶⁰ Gode dienstbaer gemaeckt zijnde, hebt ghy uwe vrucht ⁶¹ tot heylighmakinge, ende het eynde het eeuwige leven.

59 D. van de slavernije der sonde, als voren.

60 D. bequaem ende gewilligh om Godt te dienen.

61 Namel. in dit leven, gelijck vers 19. Siet 1.Thess. 4.3.

23

^p Want ⁶² de besoldinge der sonde is ⁶³ de doot, ^q maer ⁶⁴ de genadengifte Godts ⁶⁵ is het eeuwige leven, door Iesum Christum onsen Heere.

p Genes. 2.17. Rom. 5.12. 1.Cor. 15.21. Iacob. 1.15.

62 Gr. besoldingen. Een gelijckenisse genomen van de krijghslieden die ten eynde van haren dienst hare betalinge ofte soldije krijgen.

63 Namelick, niet alleen de tijtlicke, maer oock de eeuwige, gelijck uyt het navolgende lidt blijckt.

q 1.Petr. 1.3.

64 Namelick, die wy door Christum verkrijgen oock in onse heylighmakinge, waer van hy hier spreeckt.

65 Dat is, heeft tot een eynde het eeuwige leven, gelijck gesproken wort vers 22. niet dat deselve sulcks verdient (want dan en soude het niet zijn een genadengifte) maer om dat Christus ons sulcks verdient heeft, ende uyt genade sal schenken, gelijck de volgende woorden, door Iesum Christum onsen Heere, bewijsen.