Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 Herodes vervolght de gemeynte. 2 Doot Iacobum. 3 werpt Petrum in de gevangenisse, dien hy met stercke wacht laet bewaren. 5 De gemeynte bidt Godt voor hem. 7 ende hy wort door eenen Engel uyt de gevangenisse geleydt. 11 komt aen het huys van de moeder Ioannis Marci, daer hy aen klopt, ende in gelaten wort. 17 ende verhaelt sijne verlossinge aen de gene die daer vergadert waren. 18 Herodes laet de wachters ondersoecken ende wech leyden, ende vertreckt na Cesareen. 20 maeckt vrede met de Tyriers ende Sidoniers. 21 ende wort in sijnen hooghmoedt van eenen Engel geslagen, ende van het gewormte gegeten. 25 Barnabas ende Saulus komen wederom tot Antiochien.

1

ENde ontrent deselve tijt sloegh de Koningh ¹ Herodes de handen ² aen sommige van de gemeynte, om die qualick te handelen.

1 Namel. Agrippa, een soon van Aristobulus, die een soon was van Herodes de Groote, ende dese Herodes Agrippa was een vader van dien Agrippa, van welcken hierna Capp. 25. 26. meer gesproken wort.

2 Gr. om sommige van die van de gemeynte qualick te handelen.

2

Ende hy doodde ³ Iacobum ^a den broeder Ioannis met den sweerde.

3 Namelick, den sone Zebedei, ende den broeder Ioannis, gelijck hier in den text staet, ende Matth. 10.2. een van de voornaemste Apostelen Christi, dien Christus met Petro ende Ioanne by hem dickwils nam. De andere Iacobus dan, waer van men leest vers 17. Actor. 15.13. ende Galat. 2.9. ende die den Sendtbrief Iacobi nagelaten heeft, die oock een broeder Christi genaemt wort, Marc. 6.3. ende Iacobus de kleyne, Marc. 15. vers 40. is geweest een ander Apostel, de sone van Alpheus ende van de suster Marie, ende een broeder Iose, gelijck blijckt uyt vergelijckinge Matth. 13.55. ende Matth. 27.56. ende Galat. 1.19. Siet oock Matth. 10.3. Marc. cap. 3. vers 18.

a Matth. 4.21.

3

Ende doe hy sagh dat het den Ioden behagelick was, voer hy voort om oock Petrum te vangen (ende het waren de dagen ⁴ der ongehevelde [brooden])

4 D. de feestdagen van Paesschen, gelijck oock uyt het navolgende vers te sien is.

4

^b Den welcken oock gegrepen hebbende hy in de gevangenisse settede, ende gaf [hem] over aen ⁵ vier [wachten, elck] van vier krijghsknechten, om hem te bewaren, willende naer het Paesch-[feest] hem voort brengen voor het volck.

b Ioan. 21.18.

5 Gr. vier vierlingen van krijghsknechten: dat is, sestien krijghsknechten: want elcke sentinelle ofte wacht by de Romeynen bestont uyt vier soldaten van een vaendel, waer van daer vier tot bewaringe des Apostels geordineert zijn, om op de vier nachtwachten de wacht by beurten te houden.

5

Petrus dan wiert in de gevangenisse bewaert: maer van de gemeynte wiert ⁶ een geduerigh gebedt tot Godt voor hem gedaen.

6 Ofte, een ernstigh, yverigh, vyerigh.

6

Doe hem nu Herodes soude ⁷ voort brengen, sliep Petrus dien selven nacht tusschen twee krijghsknechten, ⁸ gebonden met twee ketenen: ende de wachters voor de deure bewaerden de gevangenisse.

7 Namelick, om te laten opentlick dooden, ofte executeeren.

8 Namel. aen de handen, vers 7. waer van de eene keten aen de rechter hant Petri vast was, ende aen de slincker hant van d’een soldaet, ende de ander keten aen Petri slincker hant, ende aen de rechter hant van de ander soldaet, daer hy tusschen sliep: een wijse van doen by de Romeynen in strickte gevangenissen gebruycklick, gelijck oock Paulus alsoo gevangen is geweest te Roomen, hoewel alleen gebonden aen een soldaet, ende in meerder vryheyt. Siet Actor. 28.16. vergeleken met Ephes. 6.20. ende 2.Timoth. 1.16. ende Senecam, Epist. 5.

7

^c Ende siet, een Engel des Heeren stont daer, ende ⁹ een licht scheen in ¹⁰ de woo-[kolom]ninge, ende slaende de zijde Petri weckte hy hem op, seggende, Staet haestelick op. Ende sijne ketenen vielen af van de handen.

c Actor. 5.19. ende 16.26.

9 Namel. van de blinckende gestalte des Engels, gelijck Matth. 28.3. ende Luce 2. vers 9.

10 Ofte, gevangenisse, kercker. Sommige nemen dit voor het geheel huys der gevangenisse, andere alleen voor het binnenste deel, daer de gevangene in gesloten lagen.

8

Ende de Engel seyde tot hem, ¹¹ Omgordt u, ende bindt uwe schoenzolen aen. Ende hy dede alsoo. Ende hy seyde tot hem, Werpt uwen mantel om, ende volght my.

11 Namelick, om te veerdiger voort te gaen: alsoo de Ioden lange kleederen droegen, die sy in het gaen met gordelen vast bonden, ende opschorteden. Van de schoenzolen siet Marc. 6.9.

9

Ende uytgaende volghde hy hem, ende en wist niet dat het waerachtigh was ’t gene door den Engel geschiedde, maer hy meynde dat hy ¹² een gesichte sagh.

12 Dat is, dat hem dit in een gesichte alsoo dochte te geschieden, niet dat het in der daet geschiedde.

10

Ende als sy door de eerste ende tweede wacht gegaen waren, quamen sy aen ¹³ de yseren poorte, die na de stadt leydt: dewelcke ^d van selfs haer geopent wiert. Ende uytgegaen zijnde gingen sy een strate voort: ende terstont scheydde de Engel van hem.

13 Dit was de laetste poorte van de gevangenisse, door welcke gegaen zijnde men quam in de straten van de stadt.

d Actor. 16.26.

11

Ende Petrus ¹⁴ tot hemselven gekomen zijnde, seyde, Nu weet ick waerachtelick ^e dat de Heere sijnen Engel uytgesonden heeft, ende my verlost heeft uyt de hant Herodis, ende [uyt] alle de verwachtinge van het volck der Ioden.

14 Dat is, nu verstaende dat het geen gesichte en was, maer een dadelicke geschiedenisse ende verlossinge.

e Dan. 6.23.

12

Ende als hy [alles] overleght hadde ^f gingh hy na het huys Marie des moeders Ioannis, die toegenaemt was ¹⁵ Marcus, alwaer vele te samen vergadert ende biddende waren.

f Actor. 4.23.

15 Dese is deselve, die met den Apostel Paulo ende Barnaba daer na vertrocken is, vers 25. ende die het Euangelium geschreven heeft, soo sommige meynen.

13

Ende als Petrus aen de deure ¹⁶ van de voorpoorte klopte, quam ¹⁷ een dienstmaeght voor om te ¹⁸ luysteren, met name Rhode.

16 Ofte, des voorhuys.

17 Gr. Paidiske. Het welck oock een meysken of maeghdeken beteeckent, die geen dienstbode en is.

18 Namel. wie het was die by nachte klopte, om de gene die in het huys vergadert waren in tijts te waerschouwen, soo daer onraet geweest ware.

14

Ende sy de stemme Petri bekennende, en dede van blijdtschap de voorpoorte niet open, maer liep na binnen ende boodtschapte, dat Petrus voor [aen] de voorpoorte stont.

15

Ende sy seyden tot haer, ¹⁹ Ghy raest. Doch ²⁰ sy bleef daer sterck by, dat het alsoo was. Ende sy seyden, ²¹ Het is sijn Engel.

19 Ofte, ghy zijt buyten sinnen, niet wetende wat ghy seght.

20 Ofte, sy bevestighde dat.

21 Ofte, het is sijn bode: gelijck het woort Engel somwijlen alsoo genomen wort. siet Luce cap. 7. vers 24. Doch alsoo met dit woort meerendeels de Engelen des hemels beteeckent worden, soo wort dit van velen verstaen van een Engel die Petro van Godt tot een bewaerder was toegevoeght in dese swarigheyt: gelijck oock Matth. 18.10. van de geringhste geloovige wort geseght, dat hare Engelen altijt sien het aenschijn des Vaders in de hemelen. Waer uyt volght dat Godt de Engelen wel sendt ten dienste ende bescherminge der geloovige, Psal. 34.8. ende 91. vers 11. Hebr. cap. 1. vers 14. maer daer uyt en volght nochtans niet, dat elck mensche juyst eenen bysonderen goeden ende quaden Engel altijt soude hebben tot geselschap, gelijck sommige meenen.

16

Maer Petrus bleef kloppende: ende als sy open gedaen hadden, sagen sy hem, ende ²² ontsetteden haer.

22 Namel. over dese onverwachte tegenwoordigheyt Petri niet konnende begrijpen hoe dit toegingh.

17

Ende als hy haer ^g met de hant gewenckt hadde, datse swijgen souden, verhaelde hy haer, hoe hem de Heere uyt de gevangenisse uytgeleydt hadde: ende seyde, Boodtschapt dit ²³ Iacobo ende den broederen. Ende hy uytgegaen zijnde reysde ²⁴ na een andere plaetse.

g Actor. 13.16. ende 19.33. ende 21.40.

23 Namel. den kleynen: want de andere was al omgebracht. Siet van hem in de aenteeck. op vers 2.

24 Namel. buyten Ierusalem, om het Euangelium te verbreyden: niet willende hemselven in het selve gevaer sonder noot begeven, daer hem de Heere uyt verlost hadde: ende dat na de vermaninge Christi, Matth. cap. 10. vers 23.

18

Ende als het dagh was geworden, was daer geen kleyne beroerte onder de krijghsknechten, wat doch Petro mochte geschiet zijn.

19

Ende als Herodes hem gesocht hadde, ende niet en vondt, ende de wachters ²⁵ rechtelick ondervraeght hadde, geboodt hy datse ²⁶ wech geleydet souden worden. Ende hy vertrock van Iudea na Cesareen, ende ²⁷ hieldt hem [aldaer.]

25 Gr. Anakrinas, welck woort beteeckent yemant rechtelick examineeren met pijnigen ofte andersins.

26 Namelick, ofte in de gevangenisse, ofte, om met den doot gestraft te worden, gelijck dit woort oock somtijts beteeckent.

27 Namelick, eenen sekeren tijt om aldaer ter eeren des Keysers Claudij eenige schouwspelen aen te stellen, tot welcke een groote menighte van de voornaemste Ioden by een quam, Iosephus Antiq. lib. 19. cap. 7. van dit Cesareen siet Actor. cap. 10. vers 1.

20

Ende Herodes ²⁸ hadde in den sin tegen de Tyriers ende Sidoniers te krijgen: maer sy quamen eendrachtelick tot hem, ende Blastum, ²⁹ die des Koninghs kamerlingh was, overredet hebbende, begeerden vrede, om dat haer lant ³⁰ gespijsight wiert van des Koninghs [lant.]

28 Ofte, was seer vergramt tegen de Tyriers ende Sidoniers.

29 Gr. die over des Koninghs slaepkamer was.

30 Want hoewel Tyrus ende Sidon machtige steden waren, nochtans om datse aen de zee gelegen waren, hadden sy weynigh lant, soo en konden sy haer selven van leeftocht niet voorsien. Siet van hare gelegentheyt Iesa. cap. 23.

[fol. 64r]

21

Ende ³¹ op eenen gesetten dagh Herodes ³² een Konincklick kleet aengedaen hebbende, ende op den ³³ Rechterstoel geseten zijnde, dede een reden tot haer:

31 Dit was den tweeden dagh van de schouwspelen, gelijck Iosephus getuyght Antiq. lib. 19. cap. 7. die aldaer oock den elendigen doot van desen Herodes Agrippa verhaelt.

32 Blinckende van silver, daer de sonne op scheen, gelijck Iosephus in de vorige plaetse dese historie in het breede beschrijft.

33 Ofte, throon.

22

Ende het volck riep [hem] toe, Een stemme Godts, ende niet eenes menschen.

23

Ende van stonden aen sloegh hem een Engel des Heeren, daerom ³⁴ dat hy Godt de eere niet en gaf: ende wiert van de wormen gegeten, ende gaf den geest.

34 Dat is, dat hy sulcke Goddelicke eere aennam, sonder die van hem te keeren tot Godt diese alleen toequam: gelijck de Apostelen in sulcken geval gedaen hebben, Actor. cap. 10. vers 26. ende cap. 14. vers 14. ende de Engel, Apoc. cap. 19. vers 10. ende cap. 22. vers 9.

24

^h Ende het woort Godts ³⁵ wies, ende vermenighvuldighde.

h Iesa. 55.11. Actor. 6.7.

35 Namelick, desen tyran ende vervolger der gemeynte nu door Godts oordeel wech genomen zijnde.

25

Barnabas nu ende Saulus ³⁶ keerden wederom van Ierusalem, als sy ³⁷ den dienst ³⁸ volbracht hadden, mede genomen hebbende oock Ioannem, die toegenaemt wiert ³⁹ Marcus.

36 Namelick, na Antiochien.

37 Namelick, van de hantreyckinge ofte aelmoesse der geloovigen van Antiochien te brengen aen de arme te Ierusalem, waer toe sy gesonden waren, Actor. cap. 11. vers 30.

38 Gr. vervult.

39 Siet van hem te voren vers 12.