Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xviij. Capittel.

1 Christus gaet met sijne discipelen in een hof. 2 alwaer Iudas komt met de bende, om hem te vangen. 4 welcke bende op Christi aensprake ter aerden valt. 10 Petrus houwt Malchus de oore af, waer over hem Christus bestraft. 13 Christus wort gevangen ende eerst tot Annas, ende van daer tot Cajaphas gebracht. 15 Wort van Petro gevolght, ende daer na verloochent. 19 van Cajaphas ondervraeght over sijne discipelen ende leere. 22 van een der dienaren geslagen, welcken hy daer over bestraft. 25 Wort van Petro noch twee mael verloochent. 28 Voor Pilatus in’t Rechthuys gebracht, die na sijne beschuldinge vraeght, ende hem het oordeel der Ioden wil over geven. 33 Wort van Pilato ondervraeght na sijn Koninckrijck, het welck hy betuyght van dese werelt niet te zijn. 38 Pilatus verklaert hem onschuldigh, ende wil hem los laten. 40 maer de Ioden begeeren Barabbam.

1

^a IEsus dit geseght hebbende ¹ gingh uyt met sijne discipelen over de beke ² Cedron, daer een hof was, in welcken hy gingh ende sijne discipelen.

a 2.Sam. 15.23. Matth. 26.36. Marc. 14.32. Luce 22.39.

1 Dat is, gingh voort henen. Want dat hy uyt het huys ende stadt al gegaen was schijnt te blijcken uyt Ioan. 14. vers 31. Siet vers 4.

2 Dit was een beke vlietende door een donckere valleije tusschen de stadt Ierusalem, ende den olijfbergh. Waer van oock vermelt wort 2.Sam. 15. vers 23. 2.Reg. 23.6, 12. Ierem. 31.40. ende elders.

2

Ende Iudas, die hem verriet, wist oock die plaetse, dewijle Iesus aldaer dickwils ³ vergadert was geweest met sijne discipelen.

3 Namelick, derwaerts tegen den nacht met sijne discipelen uyt de stadt Ierusalem vertreckende, Luce cap. 21. vers 37. daer hy oock somwijlen sijne discipelen in ’t bysonder onderwees, Matth. cap. 24. vers 3.

3

^b Iudas dan genomen hebbende ⁴ de bende [krijghsknechten,] ende [eenige] dienaers ⁵ van de Overpriesters ende Pharizeen, quam aldaer met lanteernen, ende ⁶ fackelen, ende wapenen.

b Matt. 26.47. Marc. 14.43. Luce 22.47.

4 Namelick, die van des Keysers wegen voor den tempel plaghten de wacht te houden, ende ten dienste van d’Overpriesters dickwils gebruyckt te worden. siet Matth. 27.65.

5 Gr. uyt.

6 Gr. Lampades, het welck oock lampen die met olie plegen voorsien te worden beteeckent, Matth. 25.1, etc.

4

Iesus dan wetende alles wat over [kolom] hem komen soude, ⁷ gingh uyt, ende seyde tot haer, Wien soeckt ghy?

7 Namelick, van de plaetse des hofs daer hy was haer in het gemoet, om te toonen dat hy hemselven gewillighlick over gaf in den doot.

5

Sy antwoorden hem, Iesum den Nazarener. Iesus seyde tot haer, Ick ben’t. ende Iudas die hem verriet, stont oock by haer.

6

Als hy dan tot haer seyde, Ick ben’t, gingen sy achterwaerts, ende ⁸ vielen ter aerde.

8 Namel. door sijne Goddelicke kracht neder geslagen zijnde, om te toonen dat hy hare handen lichtelick hadde konnen ontkomen, indien hy gewilt hadde.

7

Hy vraeghde haer dan ⁹ wederom, Wien soeckt ghy? Ende sy seyden, Iesum den Nazarener.

9 N. na datse weder opgestaen waren.

8

Iesus antwoordde, Ick hebbe u geseght dat ick het ben. Indien ghy dan my soeckt, soo laet ¹⁰ dese ¹¹ henen gaen.

10 Namelick, mijne discipelen.

11 Namelick, sonder haer leet te doen: gelijck sy alle hem verlaten hebben, ende gevlucht zijn, Matth. 26.56.

9

¹² Op dat het woort vervult soude worden, dat ¹³ hy geseght hadde: ^c Uyt den genen die ghy my gegeven hebt, en hebbe ick niemant verloren.

12 Namel. heeft hy dit geseght: ofte, is dit geschiet.

13 Nam. Christus, Ioan. 17.12. alwaer hy spreeckt van hare bewaringe ter saligheyt. Doch Ioannes spreeckt hier van hare bewaringe in dit leven, alsoo het selve voor dien tijt oock tot hare saligheyt voorderlick, ende eenighsins noodigh was, om de swackheyt hares geloofs. Siet dergelijcke toepassinge, Matth. 8.17.

c Ioan. 6.39. ende 10.28. ende 17.12.

10

^d Simon Petrus dan ¹⁴ hebbende een sweert, trock het selve [uyt,] ende sloegh des Hoogenpriesters dienstknecht, ende hieuw sijne rechter oore ¹⁵ af. Ende de name des dienstknechts was Malchus.

d Matth. 26.51. Marc. 14.47. Luce 22.50.

14 Namelick, gelijck de reysende lieden somwijlen plaghten sweerden mede te dragen tegen de straetschenders ende andere particuliere geweldigers: het welck in hemselven niet ongeoorloft en is, als men blijft binnen de palen van noodige bescherminge. Doch Petrus heeft hier sijn sweert misbruyckt, tegen de gene, die van de Overheyt gesonden waren: waerom hy oock daer over van Christo bestraft wort. Siet hier van oock Luce 22.38.

15 Doch Christus heelde deselve wederom, Luce 22.51.

11

Iesus dan seyde tot Petrum, ¹⁶ Steeckt uw’ sweert in de scheede. ¹⁷ Den ^e drinckbeker die my de Vader gegeven heeft, sal ick dien niet drincken?

16 Gr. werpt, Dat is, steeckt haestelick. Siet hier van de reden Matth. 26.52.

17 D. dit bitter lijden, het welck my de Vader opgeleght heeft, sal ick dat niet lijden? siet Matth. cap. 20. vers 22.

e Matth. 20.22. ende 26.39.

12

De bende dan, ende de Overste over duysent, ende de dienaers ¹⁸ der Ioden namen Iesum gesamentlick, ende bonden hem.

18 D. der Overste der Ioden. siet vers 3.

13

^f Ende leydden hem henen, ¹⁹ eerst tot ^g Annam: want hy was des wijfs vader van Cajaphas, welcke des selven jaers Hoogepriester was.

f Matth. 26.57. Marc. 14.53. Luce 22.54.

19 Ende daer na tot Cajapham, gelijck blijckt vers 24. Soo dat het gene hier na in den text volght, niet in het huys van Annas, maer van Cajaphas, geschiet is.

g Luce 3.2.

14

^h Cajaphas nu was de gene die den Ioden geraden hadde, dat het nut was dat een mensche voor het volck storve.

h Ioan. 11.50.

15

ⁱ Ende Simon Petrus ²⁰ volghde Iesum, ende ²¹ een ander discipel. Dese discipel nu was den Hoogenpriester bekent, ende gingh met Iesu in des Hoogenpriesters ²² zale.

i Matth. 26.58. Marc. 14.54. Luce 22.54.

20 Namelick, van verre, na ’t huys van Cajaphas, Matth. cap. 26. vers 58.

21 Sommige meynen dat dese discipel Ioannes selve geweest is. Doch dit en is niet seker.

22 Of, palleys.

16

Ende Petrus stont buyten aen de deure. De ander discipel dan, die den Hoogenpriester bekent was, gingh uyt, ende ²³ sprack met de deurwaerster, ende bracht Petrum in.

23 Of, seyde tot de deurwaerster, Nam. datse hem soude willen inlaten.

17

De dienstmaeght dan die de deurwaerster was, ²⁴ seyde tot Petrum, En zijt oock ghy niet uyt de discipelen van desen mensche? Hy seyde, Ick en ben niet.

24 Namel. als sy hem daer na by ’t vyer sagh staen, Luce 22.56.

18

Ende de dienstknechten ende ²⁵ de dienaers stonden, hebbende een koolvyer gemaeckt, om dat het ²⁶ koudt was, ende warmden haer. ^k Petrus stont by haer ende warmde hem.

25 Dese schijnen geweest te zijn de dienaers van ’t gerichte, of van den Raet der Ioden.

26 Gr. koude.

k Matth. 26.69. Marc. 14.67. Luce 22.55.

19

De Hoogepriester dan vraeghde Iesum ²⁷ van sijne discipelen, ende ²⁸ van sijne leere.

27 Dat is, wie sy waren, hoe vele, ende waer toe hy discipelen vergaderde: of het niet en was om oproer ende aenhangh te maken.

28 Namelick, of die niet en verschilde van de leere Mosis: ofte der Pharizeen.

20

Iesus antwoordde hem, ^l Ick hebbe vry uytgesproken ²⁹ tot de werelt: ick hebbe alle tijt geleert in de Synagoge ende in den tempel, daer de Ioden ³⁰ van alle plaetsen t’samen komen: ende ³¹ in het verborgen en hebbe ick niets gesproken.

l Ioan. 7.26.

29 D. tot de menighte van al ’t volck.

30 Andere lesen alle tijt, ende sommige alle.

31 Namel. gelijck plaghten te doen die oproer willen maken, of ’t volck met valsche leere verleyden.

21

Wat ondervraeght ghy my? ondervraeght de gene die het gehoort hebben, wat ick tot haer gesproken hebbe: siet, dese weten wat ick geseght hebbe.

22

Ende als hy dit seyde, een van de dienaren die daer by stondt, ^m gaf Iesu

m Ierem. 20.2. Actor. 23.2.

[fol. 53v]

³² eenen kinnebackslagh, seggende, Antwoort ghy alsoo den Hoogenpriester?

32 Of, eenen slagh met eenen stock, ofte, gaerde.

23

Iesus antwoordde hem, Indien ick qualick gesproken hebbe, ³³ betuyght van het quade: ende indien wel, waerom slaet ghy my?

33 D. bewijst waer inne ick qualick gesproken hebbe.

24

( ⁿ Annas dan hadde hem gebonden ³⁴ gesonden tot Cajaphas den Hoogenpriester.)

n Matth. 26.57. Marc. 14.53. Luce 22.54.

34 Siet hier voren vers 13.

25

^o Ende Simon Petrus stont ende warmde hem: ³⁵ sy seyden dan tot hem, En zijt oock ghy niet uyt sijne discipelen? Hy loochende het, ende seyde, Ick en ben niet.

o Matth. 26.71. Marc. 14.69. Luce 22.58.

35 Namelick, die daer tegenwoordigh waren: ’t welck van een dienstmaeght eerst is begonnen, vers 17. ende daer na van eenige andere mede geschiet is. siet Marc. 14.69.

26

Een van de dienstknechten des Hoogenpriesters, die maeghschap was van den genen dien Petrus de oore afgehouwen hadde, seyde, Hebbe ick u niet gesien in den hof met hem?

27

Petrus dan loochende het wederom. ^p Ende terstont ³⁶ kraeyde de haen.

p Ioan. 13.38.

36 N. voor de tweede mael, tegen het aenkomen des dageraets, Marc. 14.72.

28

^q Sy dan leydden Iesum ³⁷ van Cajapha in het ³⁸ Rechthuys. Ende het was ³⁹ ’s morgens vroegh: ende sy en gingen niet in het Rechthuys, ^r op dat sy niet ⁴⁰ verontreynight en souden worden, maer op dat sy ⁴¹ het Pascha eten mochten.

q Matth. 27.1. Marc. 15.1. Luce 22.66. ende 23.1.

37 Dat is, van het huys Cajaphe.

38 Gr. Praitorion, welck was de woonplaetse des Stadthouders Pilati, daer hy oock het gerechte hieldt.

39 Ofte, morgenstont.

r Actor. 10.28. ende 11.3.

40 Namelick, na haer gemeyn gevoelen, Actor. 10.28. ende 11.3. want andersins en leest men niet dat het in de wet verboden is in eens Heydens huys te gaen.

41 D. het Paeschlam, ’t welck sy dien aenstaenden avont eerst souden slachten ende eten, ende dat van de onreyne niet en mocht gegeten worden, Num. 9.10. De reden hier van siet op de aenteeck. Matth. 26.20.

29

Pilatus dan gingh tot haer ⁴² uyt, ende seyde, Wat beschuldinge brenght ghy tegen desen mensche?

42 Namel. buyten het Rechthuys, om haer te gelieven.

30

Sy antwoordden ende seyden tot hem, Indien dese geen quaetdoender en ware, soo en souden wy hem u niet overgelevert hebben.

31

Pilatus dan seyde tot haer, Neemt ghy hem, ende oordeelt hem na uwe wet. De Ioden dan seyden tot hem, Het en is ons ⁴³ niet geoorloft yemant te dooden.

43 Namelick, ofte om niet onreyn ende alsoo onbequaem te worden om het Pascha te eten: of veel meer om dat haer de macht was genomen van de Romeynen, om yemant met der doot te straffen, sonder consent van den Roomschen Stadthouder.

32

^s Op dat het woort Iesu vervult wierde, dat hy ⁴⁴ geseght hadde, beteeckenende hoedanigen doot hy sterven soude.

s Matth. 20.19. Ioan. 12.32.

44 Namel. Matth. cap. 20. vers 19. ende elders, te weten, dat hy den Heydenen soude overgelevert worden, ende van haer gegeesselt ende gekruyst worden: met welcke soorte des doots de Romeynen plaghten te straffen de gene, die soodanige misdaden begaen hadden daer Christus mede beschuldight wiert, namelick van hem tot Koningh op te werpen, ende oproer te maken.

33

^t Pilatus dan gingh wederom in het Rechthuys, ende riep Iesum, ende seyde tot hem, Zijt ghy de Koningh der Ioden?

t Matth. 27.11. Marc. 15.2. Luce 23.3.

34

Iesus antwoordde hem, Seght ghy dit ⁴⁵ van u selven, of hebben het u ⁴⁶ andere van my geseght?

45 Namelick, om van my naerder onderricht te worden.

46 Namelick, om my daer mede by u te beschuldigen.

35

Pilatus antwoordde, Ben ick ⁴⁷ een Iode? uw’ volck ende de Overpriesters hebben u aen my overgelevert: wat hebt ghy gedaen?

47 Namelick, dat ick, gelijck de Ioden, begeerigh soude zijn om te weten, wat van den Koningh, ofte Messias is, dien de Ioden verwachten.

36

Iesus antwoordde, ^v Mijn Koninckrijck en is niet ⁴⁸ van dese werelt: Indien mijn Koninckrijck van dese werelt ware, soo souden mijne dienaers gestreden hebben, op dat ick den Ioden niet en ware overgelevert: maer nu en is mijn Koninckrijck niet ⁴⁹ van hier.

v Ioan. 6. vers 15. 1.Timoth. 6.13.

48 Gr. uyt, D. ick ben wel de beloofde Koningh der Ioden, maer dat en streckt niet tot nadeel van de heerschappije des Roomschen Keysers, alsoo mijn Koninckrijck niet en bestaet in een wereltsche, maer in een geestelicke macht ende regeeringe.

49 D. gelijck der wereltscher Koningen heerschappije hier op aerden is.

37

Pilatus dan seyde tot hem, ⁵⁰ Zijt ghy dan een Koningh? Iesus antwoordde, ⁵¹ Ghy seght dat ick een Koningh ben. Hier toe ben ick geboren, ende hier toe ben ick in de werelt gekomen, op dat ick der waerheyt ⁵² getuygenisse geven soude. Een yegelick ⁵³ die uyt de waerheyt is, ⁵⁴ hoort mijne stemme.

50 Ofte, zijt ghy dan niet een Koningh? ofte, soo zijt ghy dan een Koningh.

51 Van dese maniere van spreken siet d’aenteeck. Matth. 26.25.

52 Dat is, vrymoedelick belijde ende leere.

53 D. die door het woort der waerheyt wedergeboren is, ende volgens dien, de salighmakende waerheyt lief heeft.

54 Namel. geerne, ende alsoo dat hy deselve aenneemt ende gelooft.

38

Pilatus seyde tot hem, ⁵⁵ Wat is waerheyt? Ende als hy dat geseght hadde gingh hy wederom ⁵⁶ uyt tot den Ioden, ende seyde tot haer, ^x Ick en vinde geen ⁵⁷ schult in hem. [kolom]

55 Aldus spreeckt hy, niet om van Christo onderwesen te zijn, maer als Christi woorden met verachtinge verwerpende.

56 Namel. uyt het Rechthuys daer hy wederom ingegaen was, om Christum te ondervragen.

x Matth. 27.24. Luce 23.4.

57 Gr. sake, ofte, oorsake, die hem des doots soude schuldigh maken.

39

Doch ghy hebt ^y een gewoonte, dat ick u op ’t Pascha eenen los late. Wilt ghy dan dat ick u den Koningh der Ioden los late?

y Matth. 27.15. Marc. 15.6. Luce 23.17.

40

Sy dan riepen alle wederom, seggende, ^z Niet desen, maer Barabbam: ^a Ende Barabbas was een ⁵⁸ moordenaer.

z Actor. 3.14.

a Matth. 27.16. Marc. 15.7. Luce 23.19.

58 Of, straetschender, ende oproermaker, Luce 23.25.