Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

1 Lazarus is kranck tot Bethanien. 3 waerom de susters aen Christum senden. 7 die na Iudea gaet. 11 Lazarus sterft ondertusschen. 17 Ende Christus gaet na Bethanien om hem op te wecken. 20 alwaer hem Martha ontmoet, met welcke hy spreeckt van de opstandinge haers broeders, ende aller geloovigen. 28 ende daer na oock Maria. 35 Christus weent ende komt aen ’t graf. 39 vindt hem vier dagen begraven. 41 Bidt sijnen Vader, ende weckt hem op. 45 waer over vele in hem gelooven. 46 ende andere boodtschappen het den Overpriesters. 47 welcke daer over haren Raedt vergaderen. 50 waer Cajaphas onwetende propheteert van de vrucht des doots Christi. 53 ende besloten wort, dat men hem sal dooden. 54 maer ontwijckt na de stadt Ephraim. 55 Wort op het feest van Pascha gesocht. 57 ende de Overpriesters geven een gebodt uyt, dat men hem sal aenbrengen.

1

ENde daer was een seker [man] kranck [genaemt] Lazarus, van Bethanien, uyt het vleck ¹ Marie ende haers susters Marthe.

1 D. daer Maria ende Martha woonden, Luce 10.38. Ioan. 12.1. Van de gelegentheyt deses vlecks siet vers 18.

2

^a (Maria nu was de gene die den Heere ² gesalft heeft met salve, ende sijne voeten afgedrooght heeft met haren hayre: welcker broeder Lazarus kranck was.)

a Matth. 26.6. Marc. 14.3. Luce 7.37. Ioan. 12.3.

2 Siet hier van in het volgende Capittel, vers 3.

3

Sijne susters dan ³ sonden tot hem, seggende, Heere, siet, dien ghy lief hebt, is kranck.

3 Namelick, na Bethabara over den Iordaen, daer hy toen was. Siet Ioan. 10.40.

4

Ende Iesus [dat] hoorende seyde, Dese kranckheyt en is niet ⁴ tot der doot, ^b maer ⁵ ter heerlickheyt Godts: op dat de Sone Godts door ⁶ deselve ⁷ verheerlickt worde.

4 Namelick, om daer in te blijven, Namel. tot den tijt der algemeyne opstandinge.

b Ioan. 9.3. ende 11.40.

5 Gr. voor de eere Godts.

6 Namel. kranckheyt, gelijck het Griecks woort klaerlick uytwijst.

7 Namel. als hy hem wederom van den dooden sal opwecken.

5

Iesus nu hadde Martham, ende hare suster, ende Lazarum lief.

6

Als hy dan gehoort hadde dat hy kranck was, doe bleef hy [noch] twee dagen in de plaetse daer hy was.

7

Daer na seyde hy voorder tot de discipelen, Laet ons wederom ⁸ na Iudeam gaen.

8 Namelick, daer hy uytgeweken was, om dat de Ioden hem wilden steenigen, Ioan. 10.40.

8

De discipelen seyden tot hem, Rabbi, ^c de Ioden hebben u ⁹ nu [onlanghs] gesocht te steenigen, ende gaet ghy wederom ¹⁰ derwaerts?

c Ioan. 8.59. ende 10.31.

9 Want het ontrent twee maenden geleden was.

10 Namelick, om u daer in perijckel te begeven.

9

Iesus antwoordde, Zijnder niet ¹¹ twaelf uren ¹² in den dagh? Indien yemant in den ¹³ dagh wandelt, soo en stoot hy hem niet: overmits hy het licht deser werelt siet:

11 Dit moet verstaen worden na de reeckeninge der Ioden, die de uren telden van den opgangh der sonne tot den nedergangh, ende deelden den dagh altijt af in twaelf uren. Siet oock Matth. 20.3.

12 Gr. des daeghs.

13 Christus vergelijckt hier sijn leven by den dagh ende sijn sterven by den nacht, gelijck oock Ioan. 9. vers 4. ende wil daer mede seggen, dat gelijck de dagh sekere uren heeft, namelick soo lange het licht der werelt, D. de sonne schijnt, dat oock alsoo sijn leven op aerden een seker perck ofte tijt heeft van sijnen Vader gestelt, voor welcke de menschen hem niet en sullen het leven konnen benemen, ofte verhinderen de wercken sijns beroeps uyt te voeren. Maer als die tijt sal overstreken zijn, datse als dan macht sullen krijgen om hem te dooden.

10

Maer indien yemant in der nacht wandelt, soo stoot hy hem: overmits het licht ¹⁴ in hem niet en is.

14 D. in sijne oogen niet en schijnt.

11

Dit sprack hy: ende daer na seyde hy tot haer, Lazarus onse vrient ^d slaept: maer ick ga henen om hem uyt den slaep op te wecken.

d Matth. 9.24. Marc. 5.39. Luce 8.52.

12

Sijne discipelen dan seyden, Heere indien hy slaept, soo sal hy ¹⁵ gesont worden.

15 Gr. behouden worden, D. dat is een goet teecken dat hy van de sieckte sal genesen.

13

Doch Iesus hadde gesproken van sijne doot: maer sy meynden dat hy sprack van ¹⁶ de ruste des slaeps.

16 D. van den natuerlicken ende eygentlick genaemden slaep.

14

Doe seyde dan Iesus tot haer vry uyt, Lazarus is gestorven:

15

Ende ick ben blijde om uwent wille, dat ick daer niet geweest en ben, op dat ghy ¹⁷ gelooven meught: doch laet ons tot hem gaen.

17 D. in uw’ geloove door sijne opweckinge gesterckt worden.

16

Thomas dan, genaemt ¹⁸ Didymus, seyde tot [sijne] medediscipelen, Laet ons oock gaen, op dat wy met ¹⁹ hem sterven.

18 D. tweelingh, met welck Griecks woort het Hebreeusch woort Thomas uytgeleght wort, gelijck Cephas door het woort Petrus, Ioan. 1.43.

19 Namel. Christo onsen Meester, dewijle hy immers hem in perijckel wil begeven. Siet vers 8.

17

Iesus dan gekomen zijnde vondt dat hy nu vier dagen ²⁰ in het graf geweest was.

20 Gr. in ’t graf hadde, D. gelegen hadde.

18

(Bethania nu was na by Ierusalem, ontrent vijftien ²¹ stadien van [daer])

21 Een stadie houdt hondert ende vijf en twintigh schreden, ende vijftien stadien maken wat meer als een half ure gaens. siet Luce 24.13.

[fol. 49v]

19

Ende vele uyt den ²² Ioden waren gekomen ²³ tot Martham ende Mariam, op dat ²⁴ sy haer vertroosten souden over haren broeder.

22 Namel. die te Ierusalem ende daer ontrent, gelijck het voorgaende vers uytwijst, woonden.

23 Gr. tot de vrouwen ontrent Martham ende Mariam zijnde.

24 Namelick, de Ioden.

20

Martha dan, als sy hoorde dat Iesus quam, gingh hem te gemoete: doch Maria ²⁵ bleef in huys sitten.

25 Gr. sat in ’t huys.

21

Soo seyde Martha dan tot Iesum, Heere waert ghy hier geweest, soo en ware mijn broeder ²⁶ niet gestorven:

26 Dat is, ick vertrouwe dat ghy hem van sijne kranckheyt soudt genesen hebben.

22

Maer oock nu weet ick, dat ²⁷ alles wat ghy van Godt begeeren sult, Godt u het geven sal.

27 Namelick, selfs oock dat mijn broeder weder levendigh worde.

23

Iesus seyde tot haer, Uw’ broeder sal weder opstaen.

24

Martha seyde tot hem, Ick weet dat hy opstaen sal ²⁸ in de ^e opstandinge ten ²⁹ laetsten dage.

28 D. in de algemeene opstandinge aller menschen.

e Dan. 12.2. Luce 14.14. Ioan. 5.29.

29 Namelick, deser werelt.

25

Iesus seyde tot haer, ^{30 f} Ick ben de opstandinge ende het leven: ^g die in my gelooft sal ³¹ leven, al waer hy oock ³² gestorven:

30 D. ick ben de autheur ende oorsake der opstandinge ende des levens.

f Ioan. 1.4. ende 5.24. ende 14.6.

g Ioan. 3.16, 36. ende 6.47. 1.Ioan. 5.10.

31 D. sal tot den eeuwigen leven weder opgeweckt worden.

32 Namel. na den lichame.

26

^h Ende een yegelick die leeft, ende in my gelooft, sal ³³ niet sterven inder eeuwigheyt. Gelooft ghy dat?

h Ioan. 6.51.

33 Namelick, den eeuwigen ende tweeden doot, Apoc. 20.6.

27

Sy seyde tot hem, Ia Heere: ⁱ ick hebbe gelooft, dat ghy zijt de Christus de Sone Godts, die in de werelt komen soude.

i Matth. 16.16. Marc. 8.29. Luce 9.20. Ioan. 6.69.

28

Ende dit geseght hebbende gingh sy henen, ende riep Mariam hare suster heymelick, seggende, De Meester is daer, ende hy roept u.

29

Dese als sy [dat] hoorde, stont haestelick op, ende gingh tot hem.

30

(Iesus nu en was noch in ³⁴ ’t vleck niet gekomen: maer was in de plaetse, daer hem Martha te gemoet gekomen was)

34 Namelick, van Bethanien.

31

De Ioden dan die met haer in het huys waren, ende haer vertroosteden, siende Mariam dat sy haestelick opstont, ende uytgingh, volghden haer, seggende, Sy gaet na ³⁵ het graf, op dat sy aldaer weene.

35 Namelick, dat buyten ’t vleck was, na de gewoonte der Ioden.

32

Maria dan, als sy quam daer Iesus was, ende hem sagh, viel aen sijne voeten, seggende tot hem, Heere, indien ghy hier geweest waert, soo en ware mijn broeder niet gestorven.

33

Iesus dan als hy haer sagh weenen, ende de Ioden die met haer quamen, [oock] weenen, wert hy ³⁶ seer beweeght in den geest, ende ³⁷ ontroerde hemselven.

36 Of, seer gestoort, in sijn gemoedt. siet oock vers 38.

37 Nam. door medelijden ende droefheyt, Hebr. 4.15.

34

Ende seyde, Waer hebt ghy hem geleght? Sy seyden tot hem, Heere, komt ende siet het.

35

^k Iesus ³⁸ weende.

k Luce 19.41.

38 Of, liet tranen.

36

De Ioden dan seyden, Siet, hoe lief hy hem hadde.

37

Ende sommige uyt haer seyden, En konde hy, ^l die de oogen des blinden geopent heeft, niet maken dat oock dese niet gestorven en ware?

l Ioan. 9.6.

38

Iesus dan wederom in hemselven seer beweeght zijnde, quam tot het graf: ende het was een speloncke, ende eenen steen was ³⁹ daer op geleght.

39 Of, daer tegen.

39

Iesus seyde, Neemt den steen wech. Martha de suster des gestorvenen seyde tot hem, Heere, hy rieckt nu al, want hy heeft vier dagen ⁴⁰ [aldaer gelegen.]

40 Namel. in het graf, gelijck blijckt uyt het 17 vers. Gr. hy is vierdagigh.

40

Iesus seyde tot haer, Hebbe ick u niet geseght, dat, soo ghy gelooft, ghy ⁴¹ de heerlickheyt Godts sien sult?

41 Dat is, de wonderbaerlicke opweckinge uwes broeders, waer door de kracht Godts gesien, ende sijne eere verbreydt wort.

41

Sy namen dan den steen wech, daer de gestorvene ⁴² lagh. Ende Iesus hief de oogen opwaerts, ende ⁴³ seyde, Vader, ick dancke u dat ghy my gehoort hebt.

42 Gr. was liggende.

43 Christus bidt sijnen Vader, niet om dat hy als Sone Godts de macht niet en soude hebben om doode te verwecken, Ioan. 5.21. maer om dat hy als Middelaer hem in het gebruyck deser macht den wille des Vaders hadde onderworpen, Phil. 2.7, 8. Hebr. 10.7.

42

Doch ick wist dat ghy my altijt hoort: ^m maer om der schare wille, die rontom staet, hebbe ick [dit] geseght, op dat sy souden gelooven, dat ghy my gesonden hebt, [kolom]

m Ioan. 12.30.

43

Ende als hy dit geseght hadde, riep hy met grooter stemme, Lazare komt uyt.

44

Ende de gestorvene quam uyt, gebonden aen handen ende voeten met ⁴⁴ grafdoecken, ende sijn aengesicht was omwonden ⁿ met eenen sweetdoeck. Iesus seyde tot haer, Ontbindt hem, ende laet hem henen gaen.

44 Of windelbanden, daer hy mede begraven was, na de gewoonte der Ioden, Ioan. 20.6, 7.

n Ioan. 20.7.

45

Vele dan uyt de Ioden, die tot Mariam gekomen waren, ende aenschouwt hadden het gene Iesus gedaen hadde, geloofden in hem.

46

Maer sommige van haer gingen tot de Pharizeen, ende seyden tot haer het gene Iesus gedaen hadde.

47

^o De Overpriesters dan ende de Pharizeen vergaderden ⁴⁵ den Raet, ende seyden, ^p Wat sullen wy doen? want dese mensche doet vele teeckenen.

o Psalm 2.2. Matth. 26.3. Marc. 14.1. Luce 22.2. Actor. 4.27.

45 Gr. Synedrion, van welcke siet Matth. 5.22.

p Ioan. 12.19.

48

Indien wy hem alsoo ⁴⁶ laten [geworden,] sy sullen alle in hem gelooven, ende de Romeynen sullen ⁴⁷ komen, ende wech nemen beyde ⁴⁸ onse plaetse ende volck.

46 Gr. aflaten.

47 Namel. tegen ons als tegen rebelle.

48 De stadt ende tempel van Ieruzalem uytroeijen.

49

Ende een uyt haer, [namelick] Cajaphas, die ⁴⁹ des selven jaers Hoogepriester was, seyde tot haer, Ghy en verstaet niets:

49 Het Hoogepriester-ampt wiert doen van de Romeynen vergeven voor sekeren tijt, somwijlen oock van jaer tot jaer, Luce 3. vers 2. Actor. 4. vers 6. tegen d’ordonnantie Godts. siet Numer. 35.28. Iosu. 20.6. Hebr. 7. vers 23.

50

Noch ghy en overleght niet, ^q dat het ons nut is, ⁵⁰ dat een mensche sterve voor het volck, ende het geheele volck niet verloren en ga.

q Ioan. 18.14.

50 Hy verstont dit wel van den wereltlicken stant des Ioodschen volcks, maer Godt heeft sijne tonge alsoo gestiert, dat hy onwetende gepropheteert heeft van de vrucht des doots Christi, tot versoeninge ende behoudinge der uytverkorene kinderen Godts.

51

Ende dit seyde hy niet uyt hemselven: maer zijnde Hoogepriester des selven jaers propheteerde hy, dat Iesus sterven soude voor ⁵¹ het volck:

51 Namelick, der Ioden.

52

Ende niet alleen voor dat volck, maer op dat hy oock ⁵² de kinderen Godts, die verstroyt waren, ^r tot ⁵³ een soude vergaderen.

52 D. de uytverkorene uyt alle volcken door de gantsche werelt, Apoc. 5.9.

r Eph. 2.14, 15, 16.

53 Nam. lichaem, kudde, ofte gemeynte, gelijck Ioan. 10. vers 16. Ephes. 2.14.

53

Van dien dagh dan af ⁵⁴ raetslaeghden sy te samen, dat sy hem dooden souden.

54 D. besloten in haren raet.

54

Iesus dan en wandelde niet meer vrijelick onder de Ioden: maer gingh ⁵⁵ van daer na het lant by de woestijne, na de stadt genaemt ⁵⁶ Ephraim: ende verkeerde aldaer met sijne discipelen.

55 Nam. van Ierusalem, ende daer ontrent.

56 And. Ephrem, welcke sommige meenen te wesen de stadt Ephraim ofte Ephron, daer van men leest 2.Chron. cap. 13. vers 19.

55

Ende het ⁵⁷ Pascha der Ioden was na by, ende vele uyt dat lant gingen op na Ierusalem voor het Pascha, op dat sy haer selven ⁵⁸ reynighden.

57 Dit was het laetste Pascha, dat Christus gehouden heeft, in ’t welck hy gekruycight is.

58 Namelick, volgens ’t bevel Godts, Numer. 9.6. ende 2.Chron. 30.15.

56

^s Sy sochten dan Iesum, ende seyden onder malkanderen, staende in den tempel, Wat dunckt u? [Dunckt u] dat ⁵⁹ hy niet komen en sal tot het feest?

s Ioan. 7.11.

59 Namel. Iesus.

57

De Overpriesters nu ende de Pharizeen hadden een gebodt ⁶⁰ gegeven, dat soo yemant wiste waer hy was, hy het soude te kennen geven, op dat sy hem mochten ⁶¹ vangen.

60 D. laten afkondigen.

61 Gr. grijpen.