Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

1 Christus wort tot Pilatum gebracht, voor hem beschuldight, ende van hem onschuldigh verklaert. 7 welcke hem versendt tot Herodem, die hem veracht, ende hem weder sendt. 13 Pilatus tracht hem los te laten, maer door hardt aendringen der Ioden, ontslaet hy Barabbam, ende geeft Christum over om gekruyst te worden. 26 Simon van Cyrenen draeght hem het kruys na. 27 De vrouwen van Ierusalem beweenen hem, den welcken hy voorseght d’elende die haer ende hare kinderen soude over komen. 32 Wort gekruyst tusschen twee moordenaers, ende bidt voor sijne vyanden. 35 Wort aen het kruys gelastert ende bespot. 38 Het opschrift des kruyces. 39 Een van de quaetdoenders lastert hem, ende d’ander wort bekeert, ende van Christo getroost. 44 Duysternisse komt op d’aerde, het voorhanghsel des tempels scheurt, ende Christus geeft den geest. 47 De Hooftman bekent dat hy rechtveerdigh is, gelijck oock de scharen. 50 Wort van Ioseph van Arimathea begraven. 54 De vrouwen sien waer hy geleght wert, ende koopen specerije, om hem te salven.

1

^a ENde ¹ de geheele menighte van haer stont op ende leydde hem tot ² Pilatum.

a Matth. 27.2. Marc. 15.1. Ioan. 18.28.

1 D. den gantschen Raet, Luce cap. 22. vers 66.

2 Namelick, den Stadthouder der Romeynen, van welcken siet Matth. cap. 27. vers 2.

2

Ende sy begonden hem te beschuldigen, seggende, Wy hebben bevonden dat dese ³ het volck verkeert, ende ^b verbiedt den Keyser schattingen te geven, ^c seggende, dat hy selve Christus de ⁴ Koningh is.

3 Namelick, der Ioden.

b Matth. 17.25. ende 22.21. Marc. 12.17. Luce 20.25. Rom. 13.7.

c Actor. 17.7.

4 Namelick, der Ioden.

3

^d Ende Pilatus vraeghde hem, seggende, Zijt ghy de Koningh der Ioden? ende hy antwoordde hem ende seyde, ⁵ Ghy seght het.

d Matth. 27.11. Marc. 15.2. Ioan. 18.33.

5 D. ja ick ben ’t. Siet Matth. 26.25. Ioan. cap.18. vers 37.

4

Ende Pilatus seyde tot de Overpriesters ende de scharen, Ick en vinde geen ⁶ schult in desen mensche.

6 Gr. oorsake, Namelick, die hem soude schuldigh maken des doots.

[fol. 40v]

5

Ende sy ⁷ hielden te stercker aen, seggende, Hy beroert het volck, leerende door geheel Iudea, begonnen hebbende van Galilea tot hier toe.

7 Of, stijfden haer daer tegen.

6

Als nu Pilatus van Galilea hoorde, vraeghde hy, of die mensche een Galileer was.

7

^e Ende verstaende dat hy uyt het gebiedt van ⁸ Herodes was, sondt hy hem henen tot Herodem, die oock selve in die dagen ⁹ binnen Ierusalem was.

e Luce 3.1.

8 Dese was toegenaemt Antipas, een sone Herodis des Grooten, een Viervorst over Galilea, die Ioannem den Dooper hadde doen onthalsen. Siet van hem Luce 3.1, 19.

9 Namelick, om het feest van Pascha met sijn volck te houden.

8

^f Ende als Herodes Iesum sagh, wiert hy seer verblijdt: want hy hadde van over lange begeerigh geweest hem te sien, om dat hy veel van hem hoorde: ende hoopte eenigh ¹⁰ teecken te sien, dat van hem gedaen soude worden.

f Luce 9.7.

10 D. mirakel: uyt enckele nieuwsgierigheyt, welcke Christus niet en heeft willen voeden.

9

Ende hy vraeghde hem met vele woorden: Doch hy en antwoordde hem niets.

10

Ende de ¹¹ Overpriesters ende de Schriftgeleerde stonden, ende beschuldighden hem heftighlick.

11 Namelick, die Pilatus met Christo tot Herodem gesonden hadde, vers 15.

11

Ende Herodes met sijne ¹² krijghslieden, hem ¹³ veracht ende bespot hebbende, dede hem een ¹⁴ blinckende kleet aen, ende sondt hem weder tot Pilatum.

12 Gr. heyren, D. van sijne trauwanten.

13 Gr. vernietight.

14 Ofte, çierlick, hoedanige kleederen de Koningen ende Princen plaghten te dragen, Gen. 41.42. Esth. 8.15. ’t welck hy doet om te spotten met sijn Koninckrijck, gelijck oock doen de soldaten, Matth. 27.28. als sy hem eenen purperen rock aendoen.

12

^g Ende op den selven dagh wierden Pilatus ende Herodes vrienden met malkanderen: want sy waren te voren in vyantschap tegen den anderen.

g Actor. 4.27.

13

^h Ende ¹⁵ als Pilatus de Overpriesters ende de Overste, ende het volck by een geroepen hadde, seyde hy tot haer,

h Matth. 27.23. Marc. 15.14. Ioan. 18.38. ende 19.4.

15 Namel. na dat Herodes Christum weder tot Pilatum gesonden hadde.

14

Ghy hebt desen mensche tot my gebracht, als eenen die het volck afkeerigh maeckt, ende siet ick hebbe [hem] in uwe tegenwoordigheyt ¹⁶ ondervraeght, ende en hebbe in desen mensche geen schult gevonden, van het gene daer ghy hem mede beschuldight:

16 Het Griecks woort beteeckent somwijlen rechtelick ondervragen, of examineeren. Siet dergelijck Actor. 12.19.

15

Ia oock Herodes niet: want ick hebbe u-lieden tot hem gesonden, ende siet, daer en is ¹⁷ van hem niet gedaen, dat des doots weerdigh is.

17 Namel. Christo. Andere verstaen het van Herode, Nam. dat hy Christo niet en heeft aengedaen, daer uyt blijcken kan dat hy hem oordeelde des doots weerdigh te zijn.

16

Soo sal ick hem dan ¹⁸ kastijden ende los laten.

18 Dat is, geesselen, gelijck verklaert wort Ioan. 19.1.

17

ⁱ Ende hy ¹⁹ moest haer op ²⁰ het feest eenen los laten.

i Matth. 27.15. Marc. 15.6. Ioan. 18.39.

19 Namelick, door een gewoonte by den Ioden gebruycklick. siet Matth. 27.15. ende Marc. 15.6, 8.

20 Namelick, van Paesschen. Siet Ioan. 18.39.

18

Doch alle de menighte riep gelijckelick, seggende, ^{k 21} Wech met desen, ende laet ons Barabbam los.

k Actor. 3.14.

21 Gr. neemt desen wech, Namel. van der aerde, D. doot hem: gelijck Act. 21. vers 36. ende 22.22.

19

Dewelcke was om sekeren oproer, die in de stadt geschiet was, ende [om] eenen dootslagh, in de gevangenisse geworpen.

20

Pilatus dan riep [haer] wederom toe, willende Iesum los laten.

21

Maer sy riepen daer tegen, seggende, Kruyst [hem,] kruyst hem.

22

Ende hy seyde ten derdemael tot haer, Wat heeft dese dan quaets gedaen? Ick en hebbe geen schult des doots in hem gevonden: Soo sal ick hem dan ²² kastijden ende los laten.

22 D. geesselen, gelijck vers 16.

23

Maer sy hielden aen ²³ met groot geroep, eysschende dat hy soude gekruyst worden: ende haer ende der Overpriesteren geroep wiert ²⁴ geweldiger.

23 Gr. met groote stemmen.

24 D. hoe langer hoe stercker: nam de overhant.

24

^l Ende Pilatus ²⁵ oordeelde dat haren eysch geschieden soude.

l Matth. 27.26. Marc. 15.15. Ioan. 19.16.

25 Ofte, stont haer toe.

25

Ende hy liet haer los den genen, die om oproer ende dootslagh in de gevangenisse geworpen was, welcken sy ge-eyscht hadden: maer Iesum gaf hy over ²⁶ tot haren wille.

26 Namelick, om na haren wille van de soldaten gekruycight te worden.

26

^m Ende als sy hem wech leydden, namen sy eenen Simon van Cyrenen, komende van den acker, ende ²⁷ leyden hem het kruyce op, dat hy het achter Iesum droege.

m Matth. 27.32. Marc. 15.21.

27 Namel. na dat Christus eenen tijt langh ’t selve gedragen hadde. Siet hier van de aenteeck. op Matth. 27. vers 32. ende Ioan. 19.17.

27

Ende een groote menighte van volck, ende van vrouwen volghde hem: ²⁸ welcke [kolom] oock ²⁹ weenden ende hem beklaeghden.

28 Nam. vrouwen.

29 Gr. op hare borst sloegen, D. misbaer maeckten.

28

Ende Iesus hem tot haer keerende seyde, ³⁰ Ghy dochters van Ierusalem, en weent ³¹ niet over my, maer ³² weent over u selven, ende over uwe kinderen.

30 D. ghy vrouwen, die binnen Ierusalem woont.

31 D. niet soo seer.

32 Namelick, veel meer.

29

Want siet daer komen dagen, in welcke ³³ men seggen sal, Saligh [zijn] ³⁴ de onvruchtbare, ende de buycken die niet gebaert en hebben, ende de borsten die niet gezooght en hebben.

33 Gr. sy sullen seggen.

34 Namelick, om datse sulcke swarigheden aen hare kinderen niet en sullen sien.

30

Als dan sullen sy beginnen ³⁵ te seggen tot de bergen, ⁿ Valt op ons: ende tot de heuvelen, Bedeckt ons.

35 Namelick, uyt grooten schrick ende benauwtheyt, gelijck Hose. 10. vers 8. Apoc. 6.16.

n Iesa. 2.19. Hose. 10.8. Apoc. 6.16. ende 9.6.

31

^o Want indien sy dit doen aen het ³⁶ groene hout, ³⁷ wat sal aen het dorre geschieden?

o Ierem. 25.29. 1.Petr. 4.17.

36 Gr. vochtigh, D. aen my die onschuldigh ende rechtveerdigh ben.

37 D. wat sal dan den godtloosen ende schuldigen wedervaren. Siet dergelijck 1.Petr. 4.17, 18.

32

^p Ende daer wierden oock twee andere, zijnde quaetdoenders, geleyt, om met hem gedoot te worden.

p Ioan. 19.18.

33

^q Ende doe sy quamen op de plaetse genaemt ³⁸ Hooftscheel-[plaetse,] kruycighden sy hem aldaer, ende de quaetdoenders, den eenen ter rechter, ende den anderen ter slincker [zijde.]

q Matth. 27.33, 38. Marc. 15.22. Ioan. 19.18.

38 D’oorsake van desen name siet Matth. 27.33.

34

Ende Iesus seyde, ^r Vader, vergeeft het haer, want ³⁹ sy en weten niet ⁴⁰ wat sy doen. ^s Ende verdeelende sijne kleederen, wierpen sy het lot.

r Actor. 7.60. 1.Corinth. 4.12.

39 D. het meerderen deel van haer. Want sommige van haer wisten het wel, ende sondighden in den Heyligen Geest, Matth. 12.32.

40 Dat sy namelick den waren Messiam kruycigen. Siet Actor. cap. 3. vers 17. 1.Corinth. 2.8.

s Psalm 22.19. Marc. 15.24. Ioan. 19.23. Matth. 27.35.

35

Ende ’t volck stont ende sagh ’t aen: Ende oock ^t de Overste met haer beschimpten [hem,] seggende, Andere heeft hy verlost, dat hy nu hemselven verlosse, soo hy is de Christus ⁴¹ de uytverkoren Godts.

t Matth. 27.39. Marc. 15.29.

41 D. van Godt verkoren om te wesen de ware Messias, 1.Petr. 1.20.

36

Ende oock de krijghsknechten tot [hem] komende, bespotteden hem, ⁴² ende brachten hem edick:

42 Namel. voor de tweede reyse. Waer van siet Matth. 27. versen 34, 48.

37

Ende seyden, Indien ghy de Koningh der Ioden zijt, soo verlost u selven.

38

^v Ende daer was oock een ⁴³ opschrift ⁴⁴ boven hem geschreven, met Griecksche, ende Romeynsche, ende Hebreeusche letters, DESE IS DE KONINGH DER JODEN.

v Matth. 27.37. Marc. 15.26. Ioan. 19.19.

43 Nam. sijner beschuldinge, Marc. cap. 15. vers 26.

44 D. boven sijn hooft, op het kruyce gehecht, Ioan. 19. vers 19.

39

Ende een van de quaetdoenders, die gehangen waren, lasterde hem, seggende, Indien ghy de Christus zijt, verlost u selven ende ons.

40

Maer de andere antwoordende bestrafte hem, seggende, En vreest ghy oock Godt niet, daer ghy in ’t selve oordeel zijt?

41

Ende wy doch rechtveerdelick: want wy ontfangen [straffe] weerdigh het gene wy gedaen hebben: maer dese en heeft niet onbehoorlicks gedaen.

42

Ende hy seyde tot Iesum, Heere, gedenckt mijner, als ghy in uw’ ⁴⁵ Konincrijcke sult gekomen zijn.

45 Namelick, van uwe heerlickheyt.

43

Ende Iesus seyde tot hem, Voorwaer segge ick u, heden sult ghy met my ⁴⁶ in het paradijs zijn.

46 Dat is, in den hemel, 2.Corint. 12. vers 4.

44

^x Ende het was ontrent ⁴⁷ de seste ure, ende daer wiert duysternisse ⁴⁸ over de geheele aerde, tot de negende ure toe.

x Matth. 27.45. Marc. 15.33.

47 Siet van het tellen deser uren, Marc. 15.25.

48 Ofte, over het geheele lant.

45

Ende de ⁴⁹ sonne wiert verduystert, ^y ende ’t ⁵⁰ voorhanghsel des tempels scheurde midden [door.]

49 Siet hier van Matth. 27.45.

y Matth. 27.51. Marc. 15.38.

50 Siet Matth. 27. vers 51.

46

Ende Iesus roepende met grooter stemme seyde, ^z Vader in uwe handen ⁵¹ bevele ick ⁵² mijnen geest. Ende als hy dat geseght hadde, gaf hy den geest.

z Psalm 31.6. Matth. 27.50. Marc. 15.37. Ioan. 19.30. Actor. 7.59.

51 Ofte, sal ick bevelen, D. in bewaringe geven, als een pandt, dat yemant vertrouwt wort, om te sijner tijt weder te geven.

52 D. mijn ziele.

47

^a Als nu de Hooftman over hondert sagh dat daer geschiet was, ⁵³ verheerlickte hy Godt, ende seyde, Waerlick dese mensche was rechtveerdigh.

a Matth. 27.54. Marc. 15.39.

53 Namel. openbaerlick belijdende dat Christus onschuldigh ende de Sone Godts was, alsoo Godt daer van soo klare teeckenen gegeven hadde, Matth. 27.51, etc.

48

Ende alle de scharen, die daer te samen gekomen waren om dit te aenschouwen, siende de dingen, die geschiet waren, keerden wederom ⁵⁴ slaende op hare borsten.

54 Nam. tot een teecken van droefheyt ende verslagenheyt.

[fol. 41r]

49

Ende alle sijne bekende stonden van verre, oock de vrouwen, die hem te samen gevolght waren van Galileen, ende sagen dit aen.

50

^b Ende siet, een man met name Ioseph, zijnde een Raetsheer, een goet ende rechtveerdigh man,

b Matth. 27.57. Marc. 15.43. Ioan. 19.38.

51

(Dese en hadde niet mede bewillight in haren raet ende handel) van Arimathea, een stadt der Ioden, ende die oock selve het Koninckrijcke Godts ⁵⁵ verwachtede.

55 Ofte, ontfingh, nam aen.

52

Dese gingh tot Pilatum, ende begeerde het lichaem Iesu.

53

Ende als hy het selve afgenomen hadde, wondt hy dat in een fijn lijnwaet, ^c ende leyde het in een graf, in een rotze gehouwen, daer noch noyt yemant in geleght en was.

c Matth. 12.40. ende 26.12. ende 27.59. Marc. 15.46.

54

Ende ⁵⁶ het was de dagh der voorbereydinge, ende de Sabbath ⁵⁷ quam aen.

56 Gr. ende de dagh was de voorbereydinge, Namelick, van den Sabbath, ende met eenen van het Pascha der Ioden. Siet Marc. 15.42. Ioan. 19.14.

57 Gr. lichte aen, D. begonde aen te breken, met het opgaen van de sterren. Want by de Ioden nam de dagh sijn begin van den ondergangh der sonne, ende wiert gereeckent van den eenen avont tot den anderen.

55

Ende oock de vrouwen, ^d die met hem gekomen waren uyt Galileen, volghden na, ende aenschouwden het graf, ende hoe sijn lichaem geleght wiert.

d Luce 8.2.

56

Ende weder gekeert zijnde bereydden sy specerijen ende salven, ende op den Sabbath rusteden sy ⁵⁸ na het gebodt.

58 Namelick, het vierde gebodt, Exod. 20.10.