Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vij. Capittel.

1 Christus maeckt gesont den knecht eens Hooftmans tot Capernaum, wiens geloove hy prijst boven alle andere. 11 Verweckt van den dooden eener weduwen soon tot Nain. 18 Beantwoort de vrage der discipelen Ioannis, ende bewijst uyt sijne eygene leere ende wercken, dat hy de Messias is. 24 Geeft van den persoon ende ampt Ioannis een heerlick getuygenis. 29 Waer over’t volck Godt prijst, maer de Pharizeen verachten den raet Godes. 31 Verwijt den Ioden, onder de gelijckenisse van het doen der kinderen op de straten, hare onbekeerlickheyt. 36 Eet by Simon den Pharizeus, waer een sondaresse sijne voeten met hare tranen nat maeckt: daer aen hem Simon stoot, ende Christus verantwoort haer met de gelijckenisse van twee schuldenaren. [kolom]

1

NA dat hy nu alle sijne woorden ¹ voleyndight hadde ² ten aenhooren des volcks, ^a gingh hy in tot Capernaum.

1 Gr. vervult.

2 Gr. in ’t gehoor.

a Matth. 8.5.

2

Ende een dienstknecht van een seker Hooftman over hondert, die hem seer ³ weert was, kranck zijnde lagh op sijn sterven.

3 Gr. dierbaer, namelick, van wegen sijne getrouwe diensten.

3

Ende van Iesu gehoort hebbende, sondt hy tot hem de ⁴ Ouderlingen der Ioden, hem biddende dat hy wilde komen, ende sijnen dienstknecht ⁵ gesont maken.

4 Dese Ouderlingen waren de aensienelickste van den volcke, die in dien tijt gebruyckt wierden in elcke stadt om de Politie ofte Kercke te regeeren. Siet Matth. 26.3.

5 Gr. behouden, Nam. by het leven.

4

Dese nu tot Iesum gekomen zijnde, baden hem ⁶ ernstelick, seggende, Hy is weerdigh ⁷ dat ghy hem dat doet.

6 Gr. vlijtelick, neerstelick.

7 Of, dien ghy dat doen sult. And. dien men dat doen soude.

5

Want hy heeft ⁸ ons volck lief, ende heeft selve ons de ⁹ Synagoge gebouwt.

8 Nam. de Ioden: waer uyt blijckt dat hy een Heyden was, als oock uyt het volgende 9. vers.

9 Van de Synagogen siet Matth. 4. vers 23.

6

Ende Iesus gingh met haer. Ende als hy nu niet verre van het huys was, sondt de Hooftman over hondert tot hem [eenige] vrienden, ende ¹⁰ seyde tot hem, Heere en neemt de moeyte niet: want ick en ben niet weerdigh dat ghy onder mijn dack soudt inkomen.

10 D. liet seggen door dese sijne vrienden. Alsoo kan oock verstaen worden het gene geseght wort by Matth. 8.6, etc. dat hy selve heeft gedaen, ’t gene hy door sijne vrienden heeft laten doen.

7

Daerom en hebbe ick oock my selven niet weerdigh geacht om tot u te komen: maer ¹¹ seght [het] met een woort, ende mijn knecht sal genesen worden.

11 D. gebiedt ofte beveelt alleen met een woort, dat mijn knecht gesont worde. Siet Matth. 8. vers 8.

8

Want ick ben oock een mensche ¹² onder de macht [van andere] gestelt, hebbende krijghsknechten onder my, ende ick segge tot desen, Gaet, ende hy gaet: ende tot den anderen, Komt, ende hy komt: ende tot mijnen dienstknecht, Doet dat, ende hy doet [het.]

12 Wat hy hier mede wil seggen, siet de aenteeckeninge op Matth. 8.9.

9

Ende Iesus dit hoorende, verwonderde hem sijner: ende sich omkeerende seyde tot de schare die hem volghde, Ick segge u-lieden, ick en hebbe soo grooten geloove selfs ¹³ in Israël niet gevonden.

13 D. onder de Israëliten.

10

Ende die gesonden waren, weder gekeert zijnde in het huys, vonden den krancken dienstknecht gesont.

11

Ende het geschiedde op den volgenden [dagh] dat hy gingh na een stadt genaemt ¹⁴ Nain, ende met hem gingen vele van sijne discipelen, ende een groote schare.

14 Dit was een stadt in Galileen, gelegen aen den voet van den bergh Hermon, by de beke Kison, die in de Galileesche zee loopt.

12

Ende als hy de ¹⁵ poorte der stadt genaeckte, siet daer, een doode wiert uytgedragen, [die] een eenighgeboren sone sijner moeder [was,] ende sy [was] weduwe, ende een groote schare van de stadt [was] met haer.

15 Eertijts wierden de doode, soo by de Ioden als andere volckeren, buyten de steden begraven, gelijck oock Christus in een hof buyten de stadt begraven is geweest, Ioan. 19.41. ende gelijck noch op sommige plaetsen geschiet. Siet oock Genes. 23.19. ende cap. 50. vers 13.

13

Ende de Heere haer siende, wiert innerlick met ontferminge over haer beweeght, ende seyde tot haer, ¹⁶ En weent niet.

16 Daer mede en wil Christus niet verbieden allerley weenen over de doode, 1.Thess. 4.13. maer te kennen geven, dat hy de oorsake van haer weenen wilde wech nemen.

14

Ende hy gingh toe, ende raeckte ¹⁷ de bare aen (de dragers nu stonden stille) ende hy seyde, Iongelingh, ick segge u, ^b staet op.

17 Of, dootkiste.

b Actor. 9.40.

15

Ende de doode sat over eynde, ende begon te spreken: ende hy gaf hem sijne moeder.

16

Ende vreese bevinghse alle, ende sy ¹⁸ verheerlickten Godt, seggende, ^c Een groot Propheet is onder ons opgestaen, ende ^d Godt heeft sijn volck ¹⁹ besocht.

18 Dat is, presen, loofden.

c Luce 24.19. Ioan. 4.19. ende 6.14. ende 9.17.

d Luce 1.68.

19 Nam. ten goede om haer te verlossen, Exod. 4.31.

17

Ende dit ²⁰ geruchte van hem gingh uyt in geheel Iudea, ende in alle het omliggende lant.

20 Gr. dit woort.

18

^e Ende de discipelen Ioannis boodtschapten ²¹ hem van alle dese dingen.

e Matth. 11.2.

21 Gr. ende Ioanni boodtschapten sijne discipelen.

19

Ende Ioannes sekere twee van sijne discipelen tot hem geroepen hebbende, sondtse tot Iesum, seggende, Zijt ghy de gene ²² die komen soude, ofte verwachten wy eenen anderen?

22 Dat is, de Messias. De oorsake van dese vrage siet Matth. 11.3.

20

Ende als de mannen tot hem gekomen waren, seyden sy, Ioannes de Dooper heeft ons tot u afgesonden, ²³ seggende, Zijt ghy die komen soude, ofte verwachten wy eenen anderen?

23 D. om u te laten seggen ende vragen.

[fol. 31r]

21

Ende in deselve ure genas hy’er vele van sieckten ende ²⁴ qualen, ende boose geesten, ende vele blinden ²⁵ gaf hy het gesichte.

24 Gr. geessels. siet Marc. 3.10.

25 Gr. schonck hy genadelick het sien.

22

Ende Iesus antwoordende seyde tot haer, Gaet henen ende boodschapt Ioanni weder de dingen die ghy gesien ende gehoort hebt, [namelick] ^f dat de blinde worden siende, de kreupele wandelen, de melaetsche gereynight worden, de doove hooren, de doode opgeweckt worden, den armen het Euangelium verkondight wort.

f Iesa. 29.18. ende 35.5. ende 61.1

23

Ende saligh is hy, die ²⁶ aen my niet en sal ge-ergert worden.

26 Gr. in my. Siet Matth. 11.6.

24

^g Als nu ²⁷ de boden Ioannis wech gegaen waren, begon hy tot de scharen van Ioanne te seggen, Wat zijt ghy uytgegaen in de woestijne te aenschouwen? Een riet dat van den wint gins ende weder beweeght wort?

g Matth. 11.7.

27 Of, gesondene. Van dit geheel getuygenisse Christi van Ioanne den Dooper siet de aenteeck. Matth. 11.7. ende volgens.

25

Maer wat zijt ghy uytgegaen te sien? Een mensche met sachte kleederen bekleet? Siet, die in heerlicke kleedinge ende wellust zijn, die zijn in de Konincklicke hoven.

26

Maer wat zijt ghy uytgegaen te sien? Een Propheet? Ia ick segge u, oock veel meer dan een Propheet.

27

Dese is het van welcken geschreven is, ^h Siet ick sende mijnen Engel voor uw’ aengesicht, die uwen wegh voor u henen bereyden sal.

h Malach. 3.1. Marc. 1.2.

28

Want ick segge u-lieden, onder die van vrouwen geboren zijn, en is niemant meerder Propheet dan Ioannes de Dooper: maer de ²⁸ minste in ’t Koninckrijcke Godts, is meerder dan hy.

28 Gr. de mindere.

29

Ende alle het volck [hem] hoorende, ende de tollenaers, die met den doop Ioannis gedoopt waren, ²⁹ rechtveerdighden Godt.

29 Dat is, erkenden ende presen sijne rechtveerdigheyt, goedigheyt, trouwe, ende waerheyt, gelijck vers 35.

30

Maer de Pharizeen ende de Wetgeleerde hebben ³⁰ den raet Godts ³¹ tegen haer selven ³² verworpen, van hem niet gedoopt zijnde.

30 D. de middelen die Godt na sijnen wijsen raet verordineert heeft in het nieuwe verbont, om daer door de menschen ter saligheyt te brengen. Siet Prov. 1. versen 25, 30. Actor. c. 20. vers 27. Hebr. c. 12. vers 25. Andersins blijft altijt vast den raet, dat is, ’t besluyt Godts over de saligheyt sijner uytverkorene, Matth. 24. vers 24. Rom. 8. versen 28, 29. Hebr. 6.13, etc.

31 Dat is, tot haer eygen schade ende verderf.

32 Of, te niete gedaen. Of, krachteloos gemaeckt: Namelick, door het moetwilligh verachten van de middelen die Godt tot saligheyt der menschen heeft geordineert.

31

ⁱ Ende de Heere seyde, By wien sal ick dan de menschen van dit geslachte vergelijcken? ende wien zijn sy gelijck?

i Matth. 11.16.

32

Sy zijn ³³ gelijck de kinderen, die op de merckt sitten, ende malkanderen toeroepen ende seggen, Wy hebben u op de fluyte gespeelt, ende ghy en hebt niet gedanst: Wy hebben u klaeghlieden gesongen, ende ghy en hebt niet geweent.

33 De verklaringe van dese gelijckenisse siet in d’aenteeck. Matth. 11.16.

33

^k Want Ioannes de Dooper is gekomen, ³⁴ noch broot etende, noch wijn drinckende, ende ghy seght, Hy heeft den duyvel.

k Matth. 3.4. Marc. 1.6.

34 D. geen ordinarische spijse ende dranck, als andere menschen, gebruyckende. Want hy at sprinckhanen ende wilden honigh, Matth. cap. 3. vers 4.

34

De Sone des menschen is gekomen, etende ende drinckende, ende ghy seght, Siet daer een mensche [die] ³⁵ een vraet ende wijnsuyper [is,] een vrient van tollenaren ende sondaren.

35 Gr. eter ende wijndrincker.

35

Doch de wijsheyt is ³⁶ gerechtveerdight geworden van alle hare kinderen.

36 Siet Matt. 11. vers 19.

36

^l Ende een der Pharizeen badt hem, dat hy met hem ate: ende ingegaen zijnde in des Pharizeen huys sat hy aen.

l Matth. 26.6. Marc. 14.3. Ioan. 11.2. ende 12.3.

37

Ende siet, een vrouwe in de stadt, welcke ³⁷ een sondaresse was, verstaende dat hy in des Pharizeen huys aensat, bracht ³⁸ een alabaster flessche met salve.

37 D. een groote sondaresse, van een oneerlick leven, ende in de stadt daer voor bekent.

38 Siet dergelijck Matth. c. 26. vers 7. Marc. 14.3.

38

Ende staende achter aen sijne voeten, ³⁹ weenende, begon sy sijne ⁴⁰ voeten nat te maken met tranen, ende sy drooghdese af met het hayr van haer hooft, ende kuste sijne voeten, ende salfdese met de salve.

39 Namel. bedroeft zijnde over hare sonden, gelijck Petrus Luce 22.62.

40 Dit zijn teeckenen van hare boetveerdigheyt ende liefde tot Christum, spruytende uyt het gevoelen harer sonden, ende der vergevinge der selve, als blijckt vers 47.

39

Ende de Pharizeus, die hem genoodt hadde, [sulcks] siende, sprack by hemselven, seggende, ^m Dese, indien hy een Propheet ware, soude wel weten wat ende hoedanigen vrouwe dese is, die hem aenraeckt: want sy is een sondaresse. [kolom]

m Luce 15.2.

40

Ende Iesus antwoordende seyde tot hem, Simon, ick hebbe u wat te seggen. Ende hy sprack, Meester seght het.

41

[Jesus seyde,] ⁴¹ Een seker ⁴² schultheer hadde twee schuldenaers: de een was schuldigh vijf hondert ⁴³ penningen, ende de ander vijftigh.

41 Wat het ooghmerck Christi in dese gelijckenisse zy, toont hy selve, als hy die toepast op dese vrouwe, vers 47.

42 Of, uytleener, banckhouder.

43 Gr. Denarien. siet de weerde daer van Matth. 18.28.

42

Ende als sy niet en hadden om te betalen, scholdt hy het haer beyden quijt. Seght dan wie van dese sal hem meer liefhebben?

43

Ende Simon antwoordende seyde, Ick achte dat hy het [is,] dien hy het meeste quijt gescholden heeft. Ende hy seyde tot hem, Ghy hebt recht geoordeelt.

44

Ende hy hem omkeerende na de vrouwe, seyde tot Simon, Siet ghy dese vrouwe? Ick ben in uw’ huys gekomen, ⁴⁴ water en hebt ghy niet tot mijne voeten gegeven, maer dese heeft mijne voeten met tranen nat gemaeckt, ende met het hayr hares hoofts afgedrooght.

44 Met dese drie betooningen van vrientschap ontfingen de Oude in die landen hare vreemde gasten ende vrienden, gelijck te sien is Genes. cap. 18. vers 4. ende 19.2. Exod. 4. vers 27. ende 18.7. Eccles. cap. 9. vers 8. Psalm 23.5. Rom. cap. 16. vers 16. ende elders.

45

Ghy en hebt my geenen kus gegeven: maer dese, ⁴⁵ van dat sy in gekomen is, en heeft niet afgelaten mijne voeten te kussen.

45 And. van dat ick ingekomen ben.

46

Met olie en hebt ghy mijn hooft niet gesalft: maer dese heeft mijne voeten met salve gesalft.

47

Daerom segge ick u, hare sonden zijn [haer] vergeven die vele waren, ⁴⁶ want sy heeft veel lief gehadt: maer dien weynigh vergeven wort, die heeft weynigh lief.

46 Hier mede en wort niet aengewesen, dat dese hare groote liefde de oorsake was van de vergevinge harer sonden, maer dat de selve een vrucht, bewijs, ende teecken was, dat haer vele sonden vergeven waren: ende dat sy daerom nu niet meer voor sulcken sondaresse en was te houden: gelijck blijckt uyt de naestvolgende woorden, ende ’t geheel ooghmerck van dese gelijckenisse. Waer uyt klaerlick kan gesien worden, dat de vergevinge der sonden gestelt wort de oorsake van de liefde, ende niet de liefde de oorsake van de vergevinge der sonden: gelijck oock in het vijftighste vers geseght wort, dat het geloove ende niet de liefde haer behouden heeft.

48

Endy hy seyde tot haer, ⁿ Uwe sonden zijn [u] vergeven.

n Matth. 9.2.

49

Ende die mede aensaten begonden te seggen ⁴⁷ by haer selven, ^o Wie is dese die oock de sonden vergeeft?

47 Ofte, onder malkanderen.

o Matt. 9.3.

50

Maer hy seyde tot de vrouwe, Uw’ ⁴⁸ geloove heeft u behouden, gaet henen in vrede.

48 D. door uw’ geloove in my hebt ghy dese weldaet der vergevinge uwer sonden ontfangen, waer door ghy behouden wort ter saligheyt. siet Act. 26.18.