Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

De Heere maeckt d’Israëliten indachtigh sijner liefde tot haer, die hy daer inne bewesen heeft, dat hy Iacob heeft lief gehadt, maer Esau gehaett, vers 1, etc. Daer na klaeght hy over hare ondanckbaerheyt, voor eerst der Priesteren, ende daer na des volcks, die allegaer ongetrouw waren in de offerhanden, 6. ende hy vermaentse tot berouw ende bekeeringe, 9. ende hy propheteert van den rechten Godtsdienst, welcken hem de geloovige onder alle volckeren in het Nieuwe Testament bewijsen souden, 11, etc.

1

¹ DE last des woorts des HEEREN ² tot Israël, ³ door den dienst van ⁴ Maleachi.

1 Siet Iesa. 13.1. ende Zach. 9.1.

2 Tot het volck dat uyt de Babylonische gevangenisse in sijn lant weder gekomen was, zijnde niet alle Ioden, maer oock sommige Israëliten. Siet 1.Chron. cap. 9. op vers 3.

3 Hebr. door de hant.

4 Gemeenlick genoemt Malachias.

2

Ick hebbe u-lieden lief gehadt, seyt de HEERE: maer ghy ⁵ seght, ⁶ Waer in hebt ghy ons lief gehadt? ⁷ Was niet Esau Iacobs broeder? spreeckt de HEERE: ^{a 8} nochtans hebbe ick Iacob lief gehadt,

5 T.w. met verachtsaemheyt: ofte immers uyt swackheyt, of onwetenheyt. And. Indien ghylieden seght.

6 Dat is, waer aen blijckt het, dat ghy ons lief gehadt hebt? wy worden met soo vele tegenspoeden, ja wel met meer, te huys gesocht, dan vele onder de Heydenen, die den waren Godt niet en kennen noch en eeren.

7 Dit is de antwoorde des Heeren op de voorgaende vrage des volcks. Als of hy seyde: Is dat niet een klaer bewijs mijner liefde tegen u-lieden, dat ick uwen vader Iacob verkoren, ende sijnen broeder Esau verworpen hebbe? waer op gevolght is, dat ick u, ende niet Edom, tot mijn volck hebbe aengenomen, ende allerley weldaden bewesen, ende nu tegenwoordelick uyt Babel verlost.

a Rom. 9.13.

8 Siet Rom. 9.13.

3

Ende Esau hebbe ick gehaett: ⁹ ende ick hebbe ¹⁰ sijne bergen gestelt [tot] eene verwoestinge, ende ¹¹ sijne erve voor de draken der woestijne. [kolom]

9 D. ick hebbe sijn lant verwoest, ende woest gelaten, ende u-lieden hebbe ick wederom in u vaderlant ende Godtsdienst herstelt. Vergelijckt Ierem. cap. 49. vers 8. ende Ezech. cap. 25. vers 12, etc.

10 Dat is, berghachtigh lant, daer hy in woonde, genoemt Seïr.

11 Dat is, het lant het welck Esau ende sijne nakomelingen vele jaren als hare erve ende eygen lant beseten hebben, sal ick den draken der woestijne te bewoonen geven. siet Ierem. cap. 49. vers 13, etc.

4

Of schoon ¹² Edom seyde, Wy zijn verarmt, doch ¹³ wy sullen de woeste plaetsen weder bouwen: alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, ¹⁴ Sullen sy bouwen, soo sal ick afbreken; ende ¹⁵ men salse noemen, Lantpale der godtloosheyt, ende een volck ¹⁶ op het welcke de HEERE vergramt is tot in der eeuwigheyt.

12 Dat is, de Edomiten.

13 Hebr. wy sullen wederkeeren, wy sullen bouwen.

14 Ofte, sy sullen bouwen, maer ick sal afbreken. De sin is, Der Edomiten lant is verwoest, ende het sal eeuwelick woest blijven, sonder weder op te komen.

15 D. men sal haer lant noemen.

16 Of, ’t welck de Heere verfoeyt heeft tot in eeuwigheyt. Siet van het Hebr. woort Mich. cap. 6. op vers 10.

5

Ende uwe oogen ¹⁷ sullen het sien, ende ghylieden sult seggen, ¹⁸ De HEERE zy groot gemaeckt ¹⁹ van de lantpale Israëls af.

17 T.w. dese verwoestinge Edoms.

18 T.w. van wegen het verdelgen sijner vyanden.

19 Ofte, over de lantpale Israëls. Andre setten dit versken aldus over, ’t Welck uwe oogen sien sullen van de lantpale Israëls af, ende ghylieden sult seggen: De Heere maeckt sich groot. Vergelijckt Psalm 35.26, 27. ende 40.17. ende 70.5. ende 104.1.

6

Een sone ²⁰ sal den vader eeren, ende een knecht ²¹ sijnen heere: ben ick dan een Vader, waer is ²² mijne eere? ende ben ick een Heere, waer is ²³ mijn vreese? seyt de HEERE der heyrscharen tot u, ²⁴ ô Priesters, verachters mijnes naems: ²⁵ maer ghy segt, ²⁶ Waer mede verachten wy uwen name?

20 D. hy is schuldigh sijnen vader te eeren.

21 Hebr. sijne heeren. Siet Genes. cap. 39. op vers 2.

22 D. de eere die men my schuldigh is.

23 D. de vreese die men my schuldigh is.

24 Hy bestraft de Priesters die doe leefden, by name, om dat sy, die van ampts wege schuldigh waren de sonden des volcks wel ernstelick te bestraffen, het selve met een quaet exempel voor gingen.

25 Anders, indien ghylieden seght.

26 Dese snoode priesters en begingen niet alleen grove sonden, maer sy waren in deselve soo verhardt, dat sy’se noch niet en wouden bekennen.

7

Ghy brengt op mijnen altaer ²⁷ verontreynight ²⁸ broot, ende ²⁹ seght, Waer mede verontreynigen wy ³⁰ u? Daer mede,

27 D. soodanige offerhanden, die door de wet verboden zijn, Levit. c. 22. vers 20, etc. Deut. 15.21. waer van vers 8. eenige exempelen bygebracht worden.

28 Voor spijse, of, offerhande, die men den Heere offerde op den brand-offer altaer, om door’t vyer verteert te worden. Siet Ezech. 44.7.

29 Niet dat sy dit met uytgedruckte woorden seyden, maer sy bewesen ende deden met der daet blijcken dat dit hare meyninge was.

30 U, dat is, uwen altaer. Die de heylige dingen van Godt ingestelt veracht, die veracht Godt selfs.

[fol. 132v]

dat ghy seght, ³¹ des HEEREN tafel ³² is verachtelick.

31 D. des Heeren altaer. Siet d’aent. Ezech. 41. op vers 22. ende 44.16. Vergelijckt 1.Corinth. 10. vers 21.

32 D. niet soo hooge te achten, dat wy juyst het alderbeste onser kudden behoeven te offeren, gelijck men eertijts gedaen heeft, doe dien schoonen tempel ende altaer in eere waren.

8

Want als ghy ³³ wat blints aenbrenght om te offeren, ³⁴ het en is [by u] niet quaet, ende als ghy ³⁵ wat kreupels ofte krancks ³⁶ aenbrenght, ³⁷ ’t en is niet quaet: Brenght dat doch uwen Vorst; ³⁸ sal hy een welgevallen aen u hebben? ofte sal hy ³⁹ u aengesichte opnemen? seyt de HEERE der heyrscharen.

33 D. een blint beest. siet Levit. 22. versen 20, 22, 25.

34 Ofte, is dat niet quaet?

35 D. een beest dat kreupel, lam, ofte, hinckende is. Deut. 17.1.

36 Te weten, om te offeren.

37 Ofte, is’t niet quaet? Ia het trouwens, het is quaet, dewijle de Heere verboden heeft sulcks te offeren.

38 D. meynt ghy, dat ghy hem een aengenaem geschenck sult brengen, als ghy hem sulck een beest brenght.

39 D. uwen persoon goedertierentlick aennemen? als ghy yets van hem bidt, ofte versoeckt? Siet van dese maniere van spreken Genes. cap. 19. op vers 21.

9

⁴⁰ Nu dan, smeeckt doch het aengesichte Godes, dat hy ons genadigh zy: ⁴¹ sulcks is van uwe hant geschiet, ⁴² sal hy u aengesichte opnemen? seyt de HEERE der heyrscharen.

40 Dit spreeckt de Propheet spotswijse tot de godtloose priesters, als of hy seyde, Versoeckt het eens, ende siet of ghy huychelaers van Godt sult verhoort worden? voor seker neen ghy: dewijle ghy den Heere niet en behaeght, soo en behaeght hem oock u-lieder gebedt niet, noch oock uwe offerhanden.

41 T.w. dat ghy onbetamelicke offerhanden voor den altaer des Heeren gebracht hebt, ende dat oock andere sulcks gedaen hebben, haer wijs makende, dat sulcks geen quaet en was, vers 8.

42 Dat is, sal hy achtinge geven op uwe persoonen, ampten, of gebeden? De sin is, Geensins.

10

Wie is’er oock ⁴³ onder u die ⁴⁴ de deuren ⁴⁵ [om niet] toesluyt? ⁴⁶ ende ghy en steeckt het vyer niet aen [op] mijnen altaer om niet. Ick en hebbe geenen lust aen u, seyt de HEERE der heyrscharen, ^b ende het spijs-offer en is my ⁴⁷ van uwe hant niet aengenaem.

43 Te weten, onder de Priesters: of, onder u alle.

44 Te weten, de deuren des tempels. Siet 1.Chron. 9.26.

45 Als of Godt seyde, En hebbe ick u-lieden uwen arbeyt niet wel vergolden, als ick u de tienden gegeven hebbe, ende noch andere voordeelen ende profijten, als de eerste vruchten, ende deelen der offerhanden, tot u-lieder onderhoudt? Ende even wel zijt ghy soo slof ende onachtsaem in het waer nemen uwes dienstes.

46 Hebr. ende ghylieden en steeckt mijnen altaer niet aen om niet.

b Iesa. 1.11. Ier. 6.20. Amos 5.21, 22.

47 Te weten, dewijle ghy godtloose, snoode boeven zijt. Siet Iesa. cap. 1. vers 11. Ierem cap. 6. vers 20.

11

Maer ⁴⁸ van den opgangh der sonne tot haren ondergangh, ⁴⁹ sal mijn name groot zijn onder de Heydenen; ende aen alle plaetse sal mijnen name ⁵⁰ reuckwerck toegebracht worden, ende een reyn spijs-offer: want mijn name sal groot zijn onder de Heydenen, seyt de HEERE der heyrscharen.

48 Dat is, door de gantsche werelt. Siet Deut. cap. 32. vers 21. ende Psalm 113.3.

49 De sin is, Niet alleen in het Ioodsche lant, maer door de gantsche werelt, sal men my eeren ende aenroepen: het welck ten tijde Christi, ende voorts daer na is volbracht geworden.

50 Dat is, men sal my den rechten Godtsdienst bewijsen: verstaet den innerlicken ende waren Godtsdienst, ende geestelicke offerhanden, die door de ceremonien des Ouden Testaments, welcke hier genoemt staen, afgebeeldet wierden. Vergelijckt Zachar. cap. 14. versen 16, 20.

12

⁵¹ Maer ghy ontheylight ⁵² dien, als ghy seght, ⁵³ Des HEEREN tafel is ontreynight, ⁵⁴ ende ⁵⁵ haer inkomen, hare spijse is verachtelick.

51 Of, want.

52 T.w. mijnen name.

53 Te weten, om dat sy van de Chaldeen is verstoort geworden: daerom gaven dese sijne Priesters voor, dat men aen den nieuwen altaer, die in de plaetse des ouden was opgericht, soo nauwe niet verbonden en was, nochte schuldigh en was soo nauwe te letten op de offerhanden, of sy volmaeckt of onvolmaeckt, reyn ofte onreyn waren. Siet bov. vers 7.

54 And. daerom is, etc.

55 D. wat haer in komen, Dat is, offerhanden die men daer op leght, aengaet, dat is eene verachtsame spijse.

13

⁵⁶ Noch seght ghy, Siet, ⁵⁷ wat eene vermoeytheyt! ⁵⁸ maer ghy soudt het kunnen wech blasen, seyt de HEERE der heyrscharen: ghy brengt oock het gene dat gerooft is, ende ⁵⁹ dat kreupel, ende kranck is: ⁶⁰ ghy brengt oock spijs-offer: soude my ⁶¹ sulcks aengenaem zijn van uwe hant? seyt de HEERE.

56 De sin is, Ghy hypocriten, Als ghy sulck een mager schaep of geytenbock tot den tempel gedragen hebt, dat men het wel soude konnen wech blasen, so derft ghy u dan noch veynsen, dat ghy moede van het dragen geworden zijt, quansuys soo vett ende soo swaer is het.

57 Hoe moede ben ick geworden van dragen!

58 And. ende ghy hebt hem wechgeblasen, Dat is, veracht: Namelick, Godt. Vergelijckt Psalm 10. vers 5.

59 Tegen het bevel des Heeren, Levit. cap. 22. vers 22.

60 Te weten, sulcken spijs-offer, dat oock niet veel besonders en is. And. ghy brenght my, of offert my sulcks tot een spijs-offer.

61 Te weten, sulck spijs-offer.

14

Ia vervloeckt zy de bedrieger, ⁶² die een manneken in sijne kudde heeft, ende den Heere belooft ende offert ⁶³ dat verdorven is: want ick ben ⁶⁴ een groot Koningh, seyt de HEERE der heyrscharen, ende mijn naem is vreeslick ⁶⁵ onder de Heydenen.

62 Die de macht en middel hebbende om Godt een offerhande te doen achtervolgens het bevel sijner wet, sulcks nalaet uyt gierigheyt. Ten brand-offer moest men een manneken brengen, Levit. cap. 1. vers 3.

63 Dat beschadight, ofte gebreckelick is, ofte, een vlecke heeft, ende derhalven niet bequaem ter offerhande.

64 Aldus wort de Heere oock van David genoemt Psalm 47.3. ende derhalven is hy te eeren ende te vreesen boven alle Koningen ende Vorsten. Siet boven vers 8. Siet oock Psalm 48.3. ende Matth. cap. 5. vers 35.

65 Hoe veel te meer behoordet ghylieden, die mijn volck genoemt wort, my te vreesen, te eeren, ende te dienen.