Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

Prophetie van de groote elende, die der stadt Ierusalem soude over komen, vers 1, etc. Doch met belofte, dat de Heere de sijne soude behouden ende saligh maken, 3. Voorder wort hier gesproken van de voortreffelicke gaven die de Heere over sijne Kercke soude uytstorten, ende van haren saligen ende heerlicken staet, 8. Ende van de straffe ende ondergangh harer vyanden, 12. Ende van de bekeeringe van eenige der selver, 16. Mitsgaders van den heyligen yver der Kercke.

[fol. 132v]

1

SIet, ¹ de dagh komt den HEERE, dat uwen roof sal uytgedeylt worden in’t midden van u, ² [ô Ierusalem].

1 D. daer komt een dagh voor den Heere. Anders, de dagh des HEEREN komt: ofte, de dagh van den Heere komt, D. de dagh die den Heere bekent is, als onder vers 7. staet. Sommige verstaen dit van den tijt der destructie Ierusalems door Vespasianum ende Titum: Andere, van de vervolginge der Kercke onder den wreeden Koningh Antiochus ten tijde der Machabeen: Andere duyden dit op den Antichrist, ende sijne wreede vervolgingen.

2 Verstaet hier by, ende ghy Ioodsche lant.

2

Want ick sal ³ alle Heydenen tegen Ierusalem ten strijde versamelen, ende de stadt sal ingenomen, ende ^a de huysen sullen geplondert, ende de wijven sullen geschendt worden: ende ⁴ de helft der stadt sal uytgaen in de gevangenisse, maer ⁵ het overige des volcks en sal uyt der stadt niet uytgeroeyt worden.

3 Vergel. Ezech. 38. versen 4, 6, 9, 15. ende Hab. 1.6. Alle, is hier te seggen, vele, of, allerley, als Ion. 2.3.

a Iesa. 13.16.

4 D. een groot deel van de inwoonders der stadt sal gevangelick uytgevoert worden, Te weten, van die overgeblevene, die door de peste, honger, ofte het sweert niet omgekomen en zijn.

5 Verstaet men dese prophetie van de belegeringe Ierusalems door Vespasianum ende Titum: Soo is’t te seggen, dat de Godtsalige, voor de vaste belegeringe der stadt, sullen uytgaen na het stedeken Pella, ende alsoo by het leven blijven sullen. Dit is dat derde deel daer de Propheet van gesproken heeft, Cap. 13. versen 8, 9.

3

^b Ende de HEERE sal uyttrecken, ende hy sal strijden ⁶ tegen die Heydenen, ⁷ gelijck ten dage als hy gestreden heeft, ten dage des strijts.

b Iesa. 42.13.

6 T.w. tegen die volckeren, die vyanden zijn van Godes Kercke.

7 Ofte, Gelijck hy [voor u-lieden] pleeght te strijden in den dagh des strijts, Namelick ten tijde van Mose, Iosua, Gideon, Debora, David, Asa, ende op andere tijden meer.

4

Ende sijne voeten sullen ⁸ te dien dage staen op den olijfbergh, ⁹ die voor Ierusalem leyt tegen het Oosten: ende de olijfbergh sal ¹⁰ in tween gespleten worden ¹¹ na ’t Oosten, ende na het Westen, ¹² [soo datter] eene seer groote valleije sal zijn: ende d’eene helft des berghs sal wijcken na het Noorden, ende de helft des selven na het Zuyden.

8 T.w. ten tijde Christi die op den olijfbergh verkeert heeft, aldaer sijn lijden aengevangen ende ten hemel gevaren. Siet Luce 22.39. Actor. 1.12.

9 Hebr. die voor het aengesichte Ierusalems is tegen het Oosten. Siet Actor 1.12.

10 Hebr. in sijn midden, of, in sijn helft gespleten worden.

11 D. in de lenghte van het Oosten tot het Westen toe.

12 D. Soo datter een seer groot dal tusschen die twee helften des berghs sal wesen, ende dat men Ierusalem bescheydelick sal kunnen sien liggen, ’t welck te voren met desen bergh, ende andre, als bedeckt lagh, of verborgen was. Verstaet dit van het geestelicke Ierusalem, namelick de Kercke Godes, daer van de Heydenen, voor de komste Christi, geen kennisse en hadden: maer dan sullen alle verhindernissen, die de Heydenen den toegangh tot Christum ende sijne Kercke konden verhinderen ofte afsnijden, wech genomen worden, ende sy sullen eenen openen pas hebben tot den selven. Vergel. Iesa. 57.14. ende 62.10.

5

Dan sult ¹³ ghylieden ¹⁴ vlieden ¹⁵ [door] de valleije ¹⁶ mijner bergen, (want dese valleije der bergen sal reycken tot ¹⁷ Azal) ¹⁸ ende ghy sult vlieden, gelijck als ghy vloodet ^{19 c} voor de aerdbevinge ²⁰ in de dagen Uzzia den Koningh van Iuda: ²¹ dan sal de HEERE mijn Godt komen, [ende] ²² alle de Heyligen ²³ met u [ô HEERE.]

13 O mijne uytverkorene.

14 D. haestelick toeloopen, gelijck de vluchtende plegen te doen. Ofte, men kan het verstaen van de godtloose Ioden, die door schrick ende vreese van straffe wech vluchten souden, ende ruymte maken voor het aenkomende volck des Heeren.

15 And. tot de valleije mijner bergen, D. tot mijne Kercke.

16 Of, der bergen, D. dier twee deelen des olijfberghs, die ick met het doorsplijten des olijfberghs gemaeckt hebbe.

17 And. tot den bergh dien hy afgesondert, of, verkoren heeft, T.w. den bergh Zions. Hy, T.w. de Heere. De sin is, Daer sal een wijde bane zijn, alsoo dat een yeder wel plaetse en ruymte hebben sal, om tot de Kercke Christi te konnen komen. Wat den bergh Azal aengaet, is onseker waer hy leyt, want des selven nergens meer gedacht en wert.

18 And. ghy sult vlieden, segge ick, gelijck, etc.

19 Of, van wegen de aerdbevinge, of, uyt vreese der aerdbevinge. Siet Amos 1.1.

c Amos 1.1.

20 Siet van den Koningh Uzzia, 2.Chron. 26.19.

21 Dit spreeckt de Propheet in sijnen eygenen persoon. De sin is, Na de eerste verschijninge Christi in den vleesche, sal d’andere volgen ten jonghsten dage.

22 D. alle Engelen. Siet Dan. 8.13.

23 Hier wendt de Propheet sijne aensprake tot Christum, ’t welck, als sommige meynen, daerom geschiet, om dat de Propheet wel geweten heeft dat die boose Ioden hem niet gelooven en souden. Vergel. Ioël 3.11.

6

Ende het sal te dien dage geschieden, ²⁴ datter niet en sal zijn ²⁵ het kostelick licht, ende de ²⁶ dicke duysternisse.

24 D. daer en sullen geen beurten zijn van licht ende duysternisse, klaren dagh ende nacht, het sal een eeuwigh dagh zijn. siet Iesa. 60.19, 20. Apoc. 21. vers 23. ende 22.5. Doch eenige verstaen dit van het licht des H. Euangelij, ’t welck ten tijde Christi lichten sal. Andere van de verduysteringe der sonne ter tijt des lijdens Christi.

25 D. het klare licht, als Iob 31.26.

26 Hebr. t’samenstemminge, T.w. der duysternisse. Anders, schemeringe.

7

Maer ^d het sal ²⁷ een eenigh dagh zijn, ²⁸ die den HEERE bekent sal zijn, het en sal noch ²⁹ dagh noch ³⁰ nacht zijn: ende het sal geschieden ten tijde ³¹ des avonts, dat het licht sal wesen.

d Apoc. 21.25.

27 D. een dagh die eeuwich dueren sal.

28 De Heere alleen weet wanneer desen dagh beginnen sal, Matth. 24.36.

29 T.w. sulcken dagh die met de sonne voort komt.

30 Te weten, sulcken nacht, als nu door absentie der sonne komt.

31 Verstaet hier door avont, den geheelen nacht, ofte, ten tijde des avonts, D. als het pleeght avont te worden. Siet Iesa. 60.20. Apoc. 21.23.

8

Oock sal het ³² te dien dage geschieden, ^e datter ³³ levendige wateren uyt Ierusalem vlieten sullen, ³⁴ de helft van die na de oostzee, ende de helft van die na ³⁵ de achterste zee aen, ³⁶ sy sullen des somers, ende des winters ³⁷ zijn.

32 Ten tijde der verschijninge Christi in den vleesche.

e Ezech. 47.1, etc. Ioël 3.18. Apoc. 22.1.

33 D. altijt vloeijende en vlietende. Hier door moet men verstaen de gaven des H. Geestes, die Christus overvloedighlick over sijne Kercke uytstorten soude. siet Ezech. 47.1. Ioël 3.18. Apoc 22.1. Vergel. Ioan. 4.14. ende 7.38.

34 D. alle geloovige der gantscher werelt, sy zijn waer sy zijn mogen, het zy tegen den opgangh of ondergangh der sonne, sullen dier geestelicker gaven deelachtigh worden.

35 Aldus wort de middellantsche zee genoemt. Siet Deut. 11. op vers 24. ende 34.2.

36 D. in eeuwigheyt, ende altoos duerende.

37 D. dueren, vlieten. And. het sal des somers ende des winters geschieden.

9

Ende ³⁸ de HEERE sal tot Koningh over de gantsche aerde zijn: Te dien dage ³⁹ sal [kolom] de HEERE een ⁴⁰ zijn, ende sijn name een.

38 T.w. de Heere Christus Iesus.

39 Dat is, hy sal alleen ge-eert worden, als zijnde de eenige ware Godt ende Salighmaker, de afgoden sullen uytgeroeyt worden, Zach. 13.2.

40 Dat is, bekent worden te zijn. Aldus wort het woort zijn, oock gebruyckt Ioan. 15.8. Ghy sult mijne discipelen zijn, D. voor mijne discipelen bekent worden.

10

⁴¹ Dit gantsche lant sal rontom als een vlack velt gemaeckt worden, van Geba tot Rimmon toe, zuydwaerts van Ierusalem: ende ⁴² sy sal ⁴³ verhooght ende ⁴⁴ bewoont worden in hare plaetse, ⁴⁵ van de poorte Benjamins af, tot aen de plaetse van de eerste poorte, tot aen de hoeckpoorte toe, ende [van] ⁴⁶ den toren Hananeël tot aen des Koninghs wijnbacken toe.

41 T.w. het lant Iudea, van het eene eynde des lants tot aen ’t andere. Want Geba (anders Gibea) lagh aen de lantpale der Benjaminiten, 1.Reg. 15.22. ende Rimmon aen de lantpalen van de stamme Iuda, Iosu. 15.32. ende 19.7. Siet van Geba, Iosu. 21.17. 1.Reg. 15.22. ende Iesa. 10.29.

42 T.w. de stadt Ierusalem, daer door de Kercke Godes hier wort beduydt, insonderheyt de Kercke des Nieuwen Testaments.

43 D. beroemt ende heerlick gemaeckt worden.

44 Dat is, vele sullen haer tot de Kercke begeven.

45 Dat is, aen alle plaetsen daer de Heere sijne Kercke hebben sal. Van de poorte Benjamins wort oock gesproken Ier. 20.2. en 37.13.

46 Siet Neh. 3.1. ende 12.39. ende Ierem. 31.38.

11

Ende sy sullen ⁴⁷ daer in woonen, ende ⁴⁸ daer en sal geene verbanninge meer zijn, want ⁴⁹ Ierusalem sal ⁵⁰ seker ⁵¹ woonen.

47 Te weten, in de stadt van Ierusalem, D. in de gemeynte Godes.

48 D. sy en sal niet meer verstoort worden, gelijck voor desen geschiet is, doe het scheen dat ickse geheelick verbannen ende verstooten hadde. siet Deut. 2. op vers 34.

49 D. d’inwoonders van Ierusalem.

50 Hebr. in versekertheyt.

51 Ofte, bewoont worden.

12

⁵² Ende dat sal de plage zijn daer mede de HEERE alle de volckeren plagen sal, ⁵³ die tegen Ierusalem krijgh gevoert sullen hebben: Hy sal ⁵⁴ eenes yegelicken vleesch, daer ⁵⁵ hy op sijne voeten staet, ⁵⁶ doen uytteeren, ende eenes yegelicks oogen sullen uytteeren in hare hollen, ende yegelicks ⁵⁷ tonge sal in haren mont uytteeren.

52 Na dat de Propheet van den stant ende gelegentheyt der geloovigen gesproken heeft, soo spreeckt hy nu hier van de plagen ende elenden der godtloosen.

53 D. die de Kercke Godes bevochten ende vervolght hebben.

54 Hebr. sijn vleesch, D. eenes yegelicken vleesch, lichaem, leden, of, des selven vleesch, alsoo stracks, sijn oogen, ende sijn tonge.

55 D. haestelick, onversiens, geen quaet vermoedende. Siet exempel in Herode, Actor. 12.21, etc.

56 D. gantschelick verderven.

57 Met dewelcke sy Godt ende de vrome gelastert ende gesmaet hebben.

13

⁵⁸ Oock sal het te dien dage geschieden, datter ⁵⁹ een groot gedruys ⁶⁰ van den HEERE onder haer sal wesen, soo dat sy een yeder sijnes naesten hant sullen ⁶¹ aengrijpen, ende eenes yederen hant sal tegen de hant sijnes naesten ⁶² opgaen.

58 De sin is, Godt de Heere en salse niet alleen door sijne hant plagen, vers 12. maer oock door haer selven onder malkanderen: ende oock door sijn volck, vers 14. Vergel. Ezech. 30.21, etc.

59 Ofte, een groot rumoer, of, getommel, ’t welck haer de Heere aenjagen sal.

60 Hebr. des Heeren.

61 Het zy vyantlicker wijse: Of, uyt anghst ende vreese, hulpe ende troost van sijnen vrient, metgeselle, of naesten versoeckende. Vergel. Iud. 7.22. 1.Sam. 14.20. ende Ezech. 38.21, 22.

62 Het zy om te slaen, of, gelijck het andre verstaen, om hulpe ende bystant te soecken.

14

Ende oock sal ⁶³ Iuda te Ierusalem ⁶⁴ strijden, ende het vermogen aller Heydenen rontomme sal ⁶⁵ versamelt worden, gout ende silver, ende kleederen in groote menighte.

63 D. het Ioodsche volck, de Ioden. And. oock sult ghy Iuda tegen Ierusalem strijden.

64 T.w. tegen die volckeren van dewelcke vers 12 gesproken is.

65 D. wech gevoert worden, het sal versamelt worden, om wech gevoert te worden. De sin is, Godt sal sijne Kercke eene volkomene victorie geven, over alle hare vyanden, alsoo dat sy deselve sullen plunderen ende alle hare goederen rooven, gelijck in den krijgh geschiet, als men sijne vyanden heeft overwonnen. ’t Is een figuerlicke maniere van spreken van den krijgh ende krijgers genomen.

15

Alsoo sal oock ⁶⁶ de plage ⁶⁷ der peerden, der muylen, der kemelen, ende der ezelen, ende aller beesten zijn, die ⁶⁸ in die selve heyrlegers geweest zijn sullen, gelijck ⁶⁹ gener plage geweest is.

66 De sin is, De Heere en sal niet alleen de vyanden sijner Kercke verdelgen, maer oock al hare macht ende gewelt, mitsgaders alle de middelen die sy gebruyckt hebben, om Godes volck te bevechten, sal hy te niete maken.

67 Hebr. des peerts, des muyls, etc.

68 Verstaet de heyrlegers der gener die rontom Ierusalem zijn souden.

69 T.w. menschen plage, daer van versen 12, 13, 14. gesproken is.

16

Ende ’t sal geschieden, dat ⁷⁰ alle de overgeblevene van alle Heydenen, die tegen Ierusalem sullen gekomen zijn, die sullen van jaer tot jaer ⁷¹ optrecken, ^e om aen te bidden ⁷² den Koningh, den HEERE der heyrscharen, ende ⁷³ om te vyeren het feest der Loofhutten.

70 D. alle de gene die de Heere niet en sal verdelght hebben, T.w. alle uytverkorene die tot de ware kennisse Godes sullen gebracht wesen door de predicatie des H. Euangelij.

71 T.w. na Ierusalem. De Heere salse bekeeren, alsoo dat sy haer oock tot de Christelicke Gemeynte begeven sullen, om den Heere te dienen. De Propheet beschrijft hier den inwendigen Godtsdienst der Kercke des Nieuwen Testaments, door den uyterlicken Godtsdienst, die in ’t Oude Testament is gebruyckelick geweest.

e Iesa. 66.23.

72 Dat is, den Heere Christum.

73 D. om Godt te loven voor sijne weldaden, gelijck het volck Godes pleeght te doen, als het het feest der Loofhutten pleeght te houden. Siet Levit. cap. 24. vers 34, etc. Ende onder den name van dit feest, vervatt hy allerhande eere, die men Gode te doen schuldigh is.

17

Ende het sal geschieden, soo wie van de geslachten der aerde niet en sal optrecken na Ierusalem, om den Koningh den HEERE der heyrscharen te aenbidden, ⁷⁴ soo en salder over haerlieden geen regen wesen.

74 Dat is, sy en sullen van den Heere niet gezegent worden, maer ter contrarie sullense vervloeckt wesen. De regen zijnde een uyterlick teecken van den zegen des Heeren. Vergelijckt Deut. 28. versen 23, 24. Iesa. cap. 30. vers 23.

18

Ende indien ⁷⁵ ’t geslachte der Egyptenaers, ⁷⁶ over de welcke [de regen] niet en

75 Eenige verstaen hier door de Egyptenaers (die groote vyanden der Kercke Godes waren) oock alle andere Heydensche natien, vyanden van Godes Kercke.

76 Dat is, over dewelcke het niet ordinaerlick en regent, gelijck over andere landen. Want seer selden regent het in Egypten, maer de overloopende riviere Nilus bevochtight ordinaerlick ’t lant tweemael des jaers. Siet Deut. cap. 11. vers 10. And. al hoewel het over haer niet [en plach te regenen] soo sal [dan noch] die plage [over haer komen met] welcke de Heere plagen sal die Heydenen, die niet, etc. Als of de Heere seyde, Al hoewel het daer niet en regent, soo en sullen sy dan noch desen vloeck niet ontgaen, want die plage die andre overkomen sal door de onthoudinge des regens, die sal haer oock treffen by andre middelen. Ofte aldus: Ende indien’t geslachte der Egyptenaers niet en sal optrecken noch komen, soo en sal [de regen] over haer niet zijn: de plage salder zijn met dewelcke, etc.

[fol. 133r]

is, niet en sal optrecken noch komen, soo sal die plage [over haer] zijn, [met] dewelcke de HEERE die Heydenen plagen sal, die niet optrecken en sullen, om te vyeren het feest der Loofhutten.

19

Dit sal ⁷⁷ de sonde der Egyptenaren zijn, mitsgaders de sonde aller Heydenen, die niet optrecken en sullen, ⁷⁸ om te vyeren het feest der Loofhutten.

77 D. de straffe der sonde.

78 Dat is, om den Heere te dienen.

20

Te dien dage sal ⁷⁹ op de bellen der peerden ⁸⁰ staen, ⁸¹ DE HEYLIGHEYT DES HEEREN: ende de potten in den huyse der HEEREN, [kolom] sullen zijn, ⁸² als de sprenghbeckens voor den altaer:

79 Het is in verscheydene landen gebruyckelick, dat de voerlieden hare peerden bellen op den hals hangen, meynende dat der selver geklanck den peerden eenige verlichtinge of couragie aenbrenght.

80 Hebr. zijn.

81 De sin is, Dat selfs de kleynste dingen, oock die in den oorlogh tegen Godts volck plachten gebruyckt te worden, etc. tot den dienst Godts sullen geheylight zijn. Dit was de tijtel die in een goudene plate voor des Hoogenpriesters voorhooft geschreven was. Doch daer van siet Exod. cap. 28. vers 36.

82 T.w. in menighte, ende grooten getale. De sin is, Daer sullen overvloedige middelen zijn tot verrichtinge des Godtsdienstes, oock dienaers in grooten getale, tot verrichtinge des Godtsdienstes, gelijcker oock vele offeraers wesen sullen.

21

Ia alle de potten ⁸³ in Ierusalem, ende in Iuda, sullen den HEERE der heyrscharen ⁸⁴ heyligh zijn, soo dat alle die offeren willen, sullen komen, ende van deselve nemen, ende in deselve ⁸⁵ koken: Ende daer en sal ^{f 86} geen Canaaniter meer zijn in het Huys des HEEREN der heyrscharen te dien dage.

83 D. die te Ierusalem sullen zijn.

84 Hebr. heyligheyt zijn, Dat is, den Heere geheylight zijn.

85 Te weten, hare offerhanden. Siet 1.Sam. cap. 2. vers 13.

f Ies. 35.8. Ioël 3.17. Apoc. cap. 21. vers 27. ende 22.15.

86 Dat is, geen onreyn noch godtloos mensche. Vergelijckt Apoc. cap. 21. vers 27. Siet oock Iesa. 35.8. ende Ioël 3.17. Verstaet hier by, Maer die in het Huys des Heeren sullen zijn ende verkeeren, die sullen van sonden gereynight ende weder geboren zijn, Ephes. 5.27. Andre verstaen het aldus, Ten tijde des Messiae en salder geen volck noch natie van den Godtsdienst, of uyt den tempel gesloten worden, want die natien die te voren onreyn geweest zijn, sullen als dan heyligh ende suyver zijn voor den Heere.

Eynde des Propheets ZACHARIA.