Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

De Propheet antwoort verwacht hebbende op sijn voorgaende gebedt ende klaghte, vers 1. Belast hem de Heere, dat hy de prophetie van den ondergangh der Chaldeen, den Ioodschen volcke duydelick soude voor oogen stellen, dat die sekerlick soude vervult worden, maer dat men sulcks met gedult moeste verwachten, 4. het welck in de naestvolgende verskens wijtloopiger verklaert wort, 7, etc. van wegen hare hoovaerdije, gierigheyt, tyrannije, gulsigheyt, bloetdorstigheyt, ende afgoderije.

1

^{a 1} ICk stont op mijne wacht, ende ick stelde my op de sterckte, ende ick hieldt wacht om te sien, wat ² hy ³ in my ⁴ spreken soude, ende ⁵ wat ick antwoorden soude op mijne bestraffinge.

a Iesa. 21.8.

1 Dit is by gelijckenisse, als van eenen soldaet of wachter, die op sijne sentinelle staet, gesproken, ende is dit de sin, Ick hebbe met verlangen gewacht om te vernemen wat het Godt den Heere believen soude my te openbaren ende te antwoorden op mijne voorgaende klaghte, Cap. 1.

2 Te weten, de Heere.

3 Ofte, door my, als 2.Sam. 23.2. D. wat my de Heere openbaren soude.

4 D. wat hy my door eene inwendige openbaringe soude te kennen geven ende bevelen. Vergelijckt Hose. 1.2.

5 T.w. wat ick den volcke Godes antwoorden soude op de klaghte die ick in des selven name gedaen hebbe, Cap. 1. vers 2, etc. alwaer de Propheet als in dispuyt komt met den Heere, klagende over des selven regeeringe, overmits het den vromen soo qualick was gaende, ende den godtloosen soo wel.

2

Doe antwoordde my de HEERE, ende seyde, ^b Schrijft ⁶ het gesichte, ende stelt het duydelick op tafelen, ⁷ op dat daer in lese die voorby loopt.

b Iesa. 30.8.

6 Dat is, de prophetie van den ondergangh der Babyloniers, daer van in de volgende verskens gesproken wort.

7 Hebr. op dat hy loope die daer in leeft, Dat is, schrijft het met soo groote letteren, dat hy die maer voorby loopt, het kunne lesen. Vergelijckt Deuter. cap. 27. vers 8.

3

Want ⁸ het gesichte sal noch tot eenen bestemden tijt zijn, dan sal ⁹ hy ¹⁰ het ¹¹ op het eynde ¹² voort brengen, ende ¹³ niet liegen: Soo ¹⁴ hy vertoeft, verbeydt ¹⁵ hem, want ¹⁶ hy sal ¹⁷ gewisselick komen, ¹⁸ hy en sal niet ¹⁹ achter blijven.

8 Dat is, het gene dat door dese prophetie te kennen wort gegeven, dat sal noch eenen tijt langh uytblijven.

9 Te weten, de Heere.

10 T.w. het gesichte.

11 Dat is, ten laetsten. Welck eynde by Godt besloten is.

12 Hebr. uytblasen, D. sijne oordeelen uytgieten tot straffe der godtloosen. Vergelijckt Ezech. 21.31. ende sijne beloften volbrengen, tot troost ende verlossinge der vromen.

13 Hy sal met der daet bewijsen ende doen blijcken, dat hy niet gelogen en hebbe.

14 Indien de Heere dese prophetie niet stracks uyt en voert, noch soo haest als ghy wel wildet. Anders, soo het vertoeft, T.w. dit gesichte, ofte de volvoeringe des selven. siet Hebr. 10.37.

15 T.w. den Heere. Of, het, T.w. het gesichte.

16 T.w. om de vyanden ende vervolgers sijnes volcks te straffen, ende om sijn volck te redden.

17 Hebr. komende komen, Hebr. 10.37.

18 T.w. de Heere: of, sy] T.w. de prophetie.

19 Of, vertragen, uytblijven, T.w. boven den dagh van Godt bestemt.

4

Siet, ²⁰ sijne ²¹ ziele ²² verheft haer, sy en is ²³ niet recht in hem: Maer ²⁴ de rechtveerdige sal ²⁵ door sijn geloove ²⁶ leven.

20 T.w. des Chaldeers ziele, ende onder sijn naem elck ongeloovige. And. [wiens ziele] haer ontreckt. Sijne (T.w. Godts) ziele en is niet recht met (ofte, tegen) hem, (T.w. den afwijckenden.) Vergel. Hebr. 10.38. alwaer d’Apostel den sin deser woorden verklaert.

21 D. herte, gemoedt.

22 And. bobbelt op. Al schijnt de godtloose wat groots te zijn, soo en is hy maer als een bobbel, die wel wat schijnt te wesen, maer in der daet en is sy niet, sy verdwijnt haest.

23 Maer snood’ende verkeert. Alsoo staet’er, Het aengesicht in ’t gerichte te kennen en is niet goet, Prov. 24.23. D. het is seer quaet.

24 D. die voor Godt rechtveerdigh is door Iesum Christum.

25 Ofte, uyt sijn geloove, namelick by soo verre hy door het geloove sich toepast de beloften Godes, aengaende de gerechtigheyt Christi, Ioan. cap. 3. vers 36. Rom. 1. vers 17. Galat. 3.11. Hebr. 10.38.

26 D. hy sal versoent zijnde met Godt, troost ende blijdtschap door den H. Geest gevoelen hier in dit tijdelicke leven, ende hy sal hier namaels het eeuwige leven erven.

5

Ende oock dewijle ²⁷ hy ²⁸ trouwlooslick handelt by den wijn, ²⁹ een trotzigh man [kolom] is, ende in sijne wooninge ³⁰ niet en blijft, die sijne ziele wijt open doet ³¹ als het graf, ende gelijck de doot is, die niet zatt en wort: ende ³² tot sich versamelt alle de Heydenen, ende vergadert tot sich alle volckeren: ³³

27 T.w. de Chaldeer: het zy Nebucadnezar, of Belsazar.

28 Of, [door] den wijn trouwloos wort. Hebr. de wijn is trouwloos, D. dronckenschap maeckt hem trouwlooos.

29 Ofte, hoovaerdigh.

30 Ofte, niet blijven en kan. Hebr. en woont niet, D. die sich niet en laet genoegen aen de Koninckrijcken ende landen die hy alreeds heeft, maer hy soeckt al voorder te gaen, nimmermeer lants genoegh hebbende. siet Dan. 4. vers 22. And. daerom en sal hy in sijne woonplaetse niet blijven, D. daerom sal hy selfs uytgestooten worden uyt sijne wooninge, hy en sal in ruste ende vrede niet blijven.

31 Of, als de helle, die nimmermeer verzadight noch vervult en is. Vergel. Iesa. 5. vers 14.

32 Door regeergierigheyt daer toe aengeporret zijnde. siet boven 1.9.

33 De Propheet wil uyt het voorgaende besluyten, dewijle alle dese groote ondeughden t’samen in den Koningh zijn, soo en is’er niet aen te twijfelen, of Godt sal hem op een korts swaerlick straffen, ende ter neder stooten.

6

³⁴ En souden [dan] niet ³⁵ alle deselve ³⁶ van hem een spreeckwoort opnemen, ende ³⁷ eene uytlegginge der raetselen van hem? ende ³⁸ men sal seggen, Wee dien ³⁹ die vermeerdert het gene dat sijne niet en is; ⁴⁰ (hoe lange!) ende dien, die op sich ladet ⁴¹ dicken slijck.

34 Ofte, en sullen niet alle.

35 T.w. alle die Heydenen ende volckeren, die de Koningh Nebucadnezar overweldight ende onder sijn gebiedt gebracht heeft, vers 5.

36 Dat is, hem belacchen ende bespotten, T.w. als hem Godt te schande sal gebracht hebben.

37 Dat is, het gene dat sy eerst bedecktelick ende als met verbloemde woorden hem verweten hebben, dat sullen sy daer na met klare ende duydelicke woorden doen. Vergel. Iesa. 14.9, 10.

38 T.w. een yegelick onder de Godtsalige, van dewelcke vers 4. gesproken is.

39 D. die sich verrijckt met het gene dat sijne niet en is, beroovende andere heeren en lieden van hare landen ende goederen.

40 T.w. sal het dueren, ô Heere, dat ghy hem hier over niet straffen en soudet? De sin is, Ghy zijt soo rechtveerdigh, dat ghy dese godtloosheyt niet lange en sult konnen ongestraft laten. And. hoe lange? T.w. sal dese sijne onverdraeghlicke lant ende gelt-rooverije dueren?

41 Alsoo noemt de Propheet het silver ende gout, mitsgaders alle andere aerdsche goederen, die desen Koningh t’samen geschraept ende vergadert hadde.

7

⁴² En sullen niet ⁴³ onversiens opstaen die ⁴⁴ u bijten sullen? ende ontwaken die u sullen ⁴⁵ bewegen? ende en sult ghy haer niet tot ⁴⁶ plonderingen worden?

42 Dese vrage bevestight sterckelick, ende is soo vele als of hy seyde, Sekerlick daer sullender opstaen, die, etc.

43 Of, haestelick.

44 O Koningh te Babel: verstaet men dit van Nebucadnezar, soo is’t te seggen, dat hy haest sterven soude, ende dat sijn lichaem in het graf van de wormen soude gebeten ende gegeten worden. Maer verstaet men het van Belsazar, soo is dit de sin, Dat de vyanden korts komen souden, die het Rijcke van hem nemen souden: want hy is haestelick in eenen nacht omgekomen, ende het Rijcke is hem ende de sijne benomen. siet Dan. cap. 5. siet oock Iesa. capp. 13.14. ende 21.2. Ier. capp. 50. 51. Soo dat bijten hier te seggen zy, vyantlick overvallen ende aengrijpen, gelijck de leeuwen, ende andere wreede beesten doen.

45 Of, wech stooten, of, verstooten, T.w. uyt, of van uwen throon. And. die u schudden sullen.

46 Of, enckele plonderinge, beroovinge.

8

Om dat ghy vele Heydenen berooft hebt, soo sullen alle overgeblevene volckeren ⁴⁷ u berooven; om het bloet ⁴⁸ der menschen, ende het gewelt aen ⁴⁹ het lant, ⁵⁰ de stadt, ende ⁵¹ alle inwoonderen der selver.

47 Haer vervoegende by de Persen ende Meden, ende verstaet hier alle die overgeblevene volckeren, of (soo de Hebreeusche woorden luyden) al het overblijfsel dier volckeren, die noch souden overigh gebleven zijn van de volckeren die hy berooft hadde, ofte die noch in vreese stonden van hem berooft te sullen worden.

48 T.w. het welcke ghy sonder reden of oorsake vergoten hebt. Siet onder vers 17. ende Iesa. 33.1.

49 Het zy vast over al aen verscheydene landen, of, by namen aen het Ioodsche lant gedaen.

50 T.w. Ierusalem.

51 Vergelijckt Ierem. 50. versen 9, 10, 11, 17. ende 51.2, 24.

9

Wee dien ⁵² die met quade gierigheyt giert voor sijn huys, ⁵³ op dat hy in de hooghte sijn nest stelle, ⁵⁴ om bevrijdt te zijn ⁵⁵ uyt de hant des quaets.

52 D. die schandelick gewin drijft of soeckt, op dat hy sijne vrouwe ende kinderen rijcke make, ende oock sijne nakomelingen. Vergel. Prov. cap. 1. ende siet d’aenteeck. aldaer op vers 19. en Ier. 22.13.

53 D. op dat hy ende sijn geslachte hier in deser werelt mogen groot ende hooge geacht worden, ende sekerlick woonen. ’t Is een gelijckenisse genomen van de vogelen die hare nesten in der hooghte maken. Vergel. Obad. vers 4.

54 Dit was wel sijn oogemerck, maer hy is in sijne opinie bedrogen geweest.

55 Hebr. uyt de palm des quaets, D. van het gewelt des quaets. siet Iob 5. op vers 20.

10

⁵⁶ Ghy hebt schaemte beraetslaeght voor uwen huyse: ⁵⁷ uytroeijende vele volckeren, soo hebt ghy gesondight ⁵⁸ [tegen] uwe ziele.

56 D. ghy hebt, alle eere bezijden settende, rijckdom by een geschraept, ende hebt daer groote palleysen mede getimmert, ende met kostelicken huysraet verciert. Doch alles gereyckende tot uwe eygene schande. siet vers 11.

57 Om u met haer goet te verrijcken.

58 D. tegen u selven.

11

Want ⁵⁹ de steen uyt de muer ⁶⁰ roept: ende ⁶¹ de balck uyt het hout antwoort ⁶² dien.

59 D. de steenen daer uwe palleysen mede getimmert zijn.

60 D. getuyght tegen u, T.w. dat ghy uwe palleysen met gestolen ende onrechtveerdigh goet gebouwt hebt, hy roept wrake voor Godt.

61 Of, knoop, of, noest, die in ’t hout is, of, uyt het houtene verwelfsel. Het Hebreeusch woort en wort nergens elders als hier gevonden, daerom en kan men niet sekerlick weten wat het beteeckent.

62 T.w. steen, Dat is, roept ende getuyght soo wel tegen den Babylonier, als de steenen doen.

12

Wee dien die de stadt ⁶³ met bloet bouwt: ende die de stadt ⁶⁴ met onrecht ⁶⁵ bevestight.

63 Hebr. met bloeden, D. met dootslagh, ofte, met het goet der gedoodden of vermoordden: Ofte, met het sweet en bloet der ondersaten, Ezech. 24.9. Nah. 3.1.

64 D. met goederen die onrechtveerdelick door roof ende gewelt by een geraept zijn. Vergelijckt Mich. 3. vers 10.

65 Ofte, grontvestight, of, fondeert.

13

Siet, ⁶⁶ en isset niet van den HEERE der heyrscharen, dat de volckeren ⁶⁷ arbeyden ⁶⁸ ten vyere, ende de lieden haer vermoeijen ⁶⁹ te vergeefs?

66 D. en geschiet het niet door den verborgenen raet Godes?

67 T.w. in het bouwen van huysen ende steden.

68 Ofte, voor het vyer, Dat is, op dat de huysen ende steden die sy timmeren, van het vyer verbrant worden. Siet Ierem. 51.58.

69 Ofte, tot, voor de ydelheyt, Dat is, te vergeefs, overmits het haest te niete ende ten verderve komt dat sy timmeren.

14

Want de aerde sal vervult worden, dat sy ⁷⁰ de heerlickheyt des HEEREN bekenne, ⁷¹ gelijck de wateren [den bodem der] zee bedecken.

70 Die de Heere bewijsen sal in het straffen der Chaldeen. Siet Iesa. cap. 11. vers 9.

71 Dat is, soo overvloedelick als de wateren den bodem, of gront der zee bedecken. Siet de aenteeckeninge Iesa. cap. 11. op vers 9.

[fol. 123v]

15

Wee dien, die ⁷² sijnen naesten ⁷³ te drincken geeft, ghy die uwe ⁷⁴ wijnflessche daer by voeght, ende oock droncken maeckt, ⁷⁵ op dat ghy hare naecktheden aenschouwet.

72 Sijnen metgeselle, sijnen vrient.

73 Nam. tot dronckenschap toe.

74 D. d’een flessche wijns op d’andere ten besten geeft. And. die u vergift daer by voeght, ofte, daer onder menght.

75 Verstaet hier by, ende op dat ghy dan haer tot eenen spot stellet, als ghyse hebt bedrogen, ende van alle hare macht ende middelen ontbloot. Het is een gelijckenisse genomen van onkuysche daden der dronckaerts.

16

⁷⁶ Ghy sult [oock] verzadight worden met schande, voor eere: ⁷⁷ drinckt ghy oock, ende ontbloott de voorhuydt: ⁷⁸ de beker ⁷⁹ der rechter hant des HEEREN ⁸⁰ sal sich tot u wenden, ende ⁸¹ daer sal een schandelick uytbraecksel over uwe heerlickheyt zijn.

76 De sin is, O ghy Babylonier, van wegen dese, ende diergelijcke schandelicke stucken, sult ghy veel meer schande hebben, dan ghy eere gehadt hebt van wegen uwe macht ende rijckdom.

77 Gaet soo maer voort in uwe schandelicke daden, maer verwacht het gene datter op volgen sal.

78 D. de straffe des Heeren. siet Ier. 25. d’aenteeckeninge op versen 15, 27.

79 D. die in de rechterhant des Heeren is.

80 D. de tijt is nu gekomen, dat de beker des toorns Godes vast omgegaen hebbende, nu tot u gekomen is, ghy sult nu oock uwe beurte hebben, ende uwe portie daer uyt drincken: ja ghy sult’er soo vele moeten uyt drincken, dat daer op volgen sal een schandelick uytbraecksel, in de plaetse uwer heerlickheyt.

81 D. ghy sult tot sulcke schande ende oneere vervallen, dat elck een eenen grouwel ende afkeer sal hebben van uwe treffelickheyt, gelijck men heeft van eenen dronckaert die sich soo vol gesoopen heeft, dat hy moet overgeven.

17

Want het gewelt ⁸² dat tegen Libanon begaen is, ⁸³ sal u bedecken, ende ⁸⁴ de verwoestinge der beesten salse verschricken, om des bloets wille der menschen, ende des gewelts in het lant, de stadt, ende aen allen inwoonderen der selver. ⁸⁵

82 Dat ghy tegen Libanon begaen hebt. Libanon beteeckent hier het Ioodsche volck, ’t welck aen den bergh Libanon woonde, als Iesa. 14.8. ende 37. vers 24. siet oock Ezech. cap. 17. de aenteeck. op vers 3. Doch eenige verstaen hier door Libanon den tempel, die van hout uyt Libanon getimmert was.

83 D. overvallen, op het lijf vallen: gelijck ghy de Ioden ende andere gedaen hebt, sal u oock geschieden. siet breeder bov. vers 8. ende de aenteeck. aldaer.

84 De sin is, De verwoestinge der beesten op den bergh Libanons, sal de Chaldeen verschricken, verstaet door de beesten, of, wilde dieren, de Ioden, die van de Chaldeen niet meer geacht en zijn geweest, als beesten, welcke sy gevangelick hebben wech gevoert, ende gedoot, somtijts in haren toorn, somtijts om hare genoeghte. Andere verstaen door de verwoestinge der beesten, de verwoestingen door de groote beesten, (het welck tyrannen kan beteeckenen) aengericht.

85 T.w. sal u, ô Chaldeer, dit overkomen.

18

⁸⁶ Wat sal het gesneden beelt baten, dat sijn formeerder het gesneden heeft? [ofte] het gegoten beelt, ⁸⁷ ’t welck een leugenleeraer is, ⁸⁸ dat de formeerder op sijn formeersel vertrouwt, als hy stomme afgoden gemaeckt heeft?

86 Hier bestraft de Propheet de afgoderije der Chaldeen, die haer op hare afgoden ende beelden verlieten. Van de beelden en afgoden wort breeder gesproken Iesa. capp. 40. 44. ende 46. Ierem. cap. 2. versen 8, 11. ende cap. 16. vers 19. ende elders meer.

87 Ofte, dat is, de leugenleeraer, ofte, leeraer der leugenen, Ierem. cap. 10. versen 8, 14. Zach. 10.2.

88 D. dat hy soo geck is, dat hy het gene het welck hy selfs gemaeckt heeft, daer noch leven, noch sprake in en is, voor sijnen Godt houdt, ende sijn vertrouwen daer op stelt.

19

Wee dien die ⁸⁹ tot den houte seyt, ⁹⁰ Wordet wacker, [ende] ⁹¹ ontwaeckt, ⁹² tot den swijgenden steen: soude ⁹³ het ⁹⁴ leeren? siet het is [met] gout ende silver overtrocken, ende daer en is gantsch ⁹⁵ geen geest in het midden van het selve.

89 D. tot het beelt van hout gemaeckt. De sin is, Wee den genen die de afgoden, ofte hare beelden aenroept.

90 D. staet op, om ons te helpen in desen onsen noot.

91 Alsoo spreeckt David tot den waren Godt, Psalm 35.23.

92 D. tot het beelt van steen gemaeckt, het welck stom is.

93 T.w. het houten, of steenen beelt, Ies. 44.9.

94 Yemant yet goets konnen leeren.

95 Of, geenen adem, noch der menschen, ja oock niet der beesten, veel weyniger eenige Godtheyt.

20

Maer ⁹⁶ de HEERE is ⁹⁷ in sijnen heyligen tempel: ⁹⁸ swijght voor sijn aengesichte, ⁹⁹ ghy gantsche aerde.

96 De ware levendige, ende eeuwige Godt.

97 Hebr. in den tempel sijner heyligheyt, D. in den hemel, als Psalm 11.4. van waer hy alle dingen siet: ofte, in sijne gemeynte, die hy door sijne tegenwoordigheyt heylight door de mededeylinge sijnes Geestes in Christo, ende welcke is de geestelicke tempel des Heeren. Sommige verstaen hier oock, den tempel te Ierusalem, dien de Heere tot sijne wooninge hadde uytverkoren, om aldaer na sijne wet ge-eert ende gedient te worden.

98 Dat is, onderwerpt u hem in alle demoet ende nederigheyt, ende bekent de gerechtigheyt sijner Goddelicker oordeelen. Vergelijckt Iob 29.9. ende 21.5. ende 39.37. Amos 6.10. ende 8.3. Zephan. 1.7. Zach. 2.13.

99 Dat is, alle ghy inwoonders des aerdtrijcks.