Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Verkondinge van Godts twist met sijn volck, van wegen hare ondanckbaerheyt tegen sijne gedurige weldadigheyt, vers 1, etc. Godt verwerpt hare offerhanden, ende toont wat sijn eysch ende haren plicht zy, 6. ende dewijle het tegendeel onder haer bekent was, te weten, onrechtveerdigheyt, gewelt, leugen ende bedrogh, item, den afgodischen handel van Omri, ende Achab, dreyght hy haer, de verwoestinge, den honger, reddeloos heyt, ende het sweert, 10

1

HOoret nu, wat de HEERE seyt: Maeckt u op, twist ¹ met de bergen, ende laet de heuvelen uwe stemme hooren.

1 Sommige nemen dit, als tegen de bergen, verstaende door de bergen, de groote, ende door de heuvelen den gemeynen man: maer ’t schijnt dat, met, hier soo veel is, als of de Heere seyde, Neemt de bergen als te hulpe, tot getuygen. Ofte, doet het, voor, by, in tegenwoordigheyt, etc. want Godt gebiedt den Propheet, in het volgende, de bergen aen te spreken, tot overtuyginge ende beschaminge der menschen. Vergel. Deuter. 4.26. ende 32.1. item boven 1.2. met d’aent.

2

Hooret, ghy bergen, den twist des HEEREN, mitsgaders ghy ² stercke fondamenten der aerde: want de ^a HEERE heeft eenen ³ twist met sijn volck, ende hy sal sich met Israël in recht begeven.

2 D. ghy vastgefondeerde aerde: of, ghy gronden, wortelen, afsnijdingen (als Iona 2.6.) der bergen, rotzen ende klippen, die als eene vastigheyt of sterckte des aertrijcks zijt.

a Hose. 4.1.

3 Ofte, pleyt, rechtsake. Vergelijckt Iesa. 1.18. ende 5.3, 4. ende 43.26. met d’aenteeck.

3

O mijn volck, ⁴ wat heb ick u gedaen? ende waer mede hebb’ ick u ⁵ vermoeyt? betuyght tegen my.

4 Vergelijckt Ierem. 2.5, 31.

5 Ofte, moede gemaeckt, ben ick u moeijelick, lastigh gevveest? als of de Heere seyde. Ghy zijt immers in uwe conscientien overtuyght, dat ick u noyt quaet, maer ter contrarie alles goets hebbe gedaen: wat reden hebt ghy dan, dat ghy u soo af keerigh ende wreveligh tegen my draeght?

4

Immers heb ick u uyt ^b Egyptenlant opgevoert, ende u uyt den ⁶ diensthuyse verlost: ende ick hebbe voor u aengesichte henen ⁷ gesonden, Mose, Aaron ende ⁸ Mirjam.

b Exod. 12.51. ende 14.30.

6 Hebr. huys der dienstknechten, ofte, slaven, als dickwils. Siet Exod. 20.2.

7 Om u in het geestelicke ende lichamelicke te geleyden ende t’assisteeren. Siet Iesa. 63.11, 12.

8 Die oock een Prophetesse was. Siet Exod. 15. vers 20. Num. 12.2.

5

Mijn volck, gedenckt doch wat ^c Balak, de Koningh van Moab, ⁹ beraetslaeghde, ende wat hem Bileam, de sone Beors, antwoordde: [ende wat geschiet zy] van ^{d 10} Sittim aen tot ^{e 11} Gilgal toe; op dat ghy de ¹² gerechtigheden des HEEREN kennet.

c Num. 22.5. ende 23.7.

9 Hoe hy met alle middelen mijnen vloeck over u socht te brengen, ende hoe ick dien in sulcken heerlicken zegen veranderde. Siet Num. 22.5. ende 23.7. ende 24.1, 14. Deuter. 23. versen 4, 5. Iosu. 24.9, 10. Apoc. 2.14.

d Num. cap. 25.

10 Daer ghy soo schandelick hoereerdet met den Baal-Peor, Num. cap. 25.

e Iosu cap. 5.

11 Daer ick, volgens mijne beloften, u, niet tegenstaende uwe veelvoudige ondanckbaerheyt, drooghs voets door de Iordane geleyt ende in ’t beloofde lant gebracht hebbende, mijn verbont als van nieuws met u bevestight hebbe, door de besnijdinge. Siet Iosu. cap. 3. ende 5.2.

12 D. de rechtveerdige daden, die de Heere voor u gedaen heeft tegen uwe vyanden, verleenende u die heerlicke victorien, van de Koningen der Midianiten, item Sihon ende Og. Siet Num. 31.7, 8. Deut. 2.33. ende 3.3. Sommige verstaen door de gerechtigheden des Heeren, sijne groote getrouvvigheyt in ’t houden sijner beloften, of, sijne oneyndelicke barmhertigheyt. Vergelijckt Iudic. 5.11. 1.Sam. 12.7. Dan. 9.16. met d’aenteeckeninge.

[fol. 120r]

6

¹³ Waer mede sal ick den HEERE ¹⁴ tegen komen, [ende] my bucken voor den ¹⁵ hoogen Godt? sal ick hem tegen komen met brand-offeren? met ¹⁶ eenjarige kalveren?

13 Hier wort het volck ingevoert, als antwoordende op de voorgaende woorden des Propheten, ende vragende, watse dan souden moeten doen, dat Godt behagen mochte.

14 D. bejegenen, te gemoete gaen. Alsoo wort het Hebr. woort genomen Deut. 23. vers 4. Nehem. 13. vers 2, etc. of, voorkomen, D. sijn toorn ende straffe ontgaen.

15 Hebr. den Godt der hoogheyt.

16 Hebr. sonen, of, kinderen eenes jaers.

7

¹⁷ Soude de HEERE een welgevallen hebben aen duysenden van rammen? aen tien duysenden van olybeken? ¹⁸ Sal ick mijnen eerstgeborenen geven [voor] mijne overtredinge? de vrucht mijns buycks [voor] de sonde mijner ziele?

17 Dit kan men nemen als de antwoorde des Propheten op de voorgaende vrage des volcks, waer op hy met dese maniere van vragen wel uytdruckelick ontkent, dat het met het uytterlick offeren soude te doen zijn, al dedense dat noch soo veel.

18 Instantie des volcks, als ofse seyden: Is’t met beesten te offeren niet te doen, sullen wy dan menschen, ja onse eerstgeborene sonen, offeren? souden wy daer mede den peys met Godt konnen maken? gelijck sy gewoon waren hare kinderen, op sijn Heydensch, den afgoden te offeren. siet Levit. c. 18. vers 21. 2.Reg. 23. vers 10. Ierem. c. 7. vers 31. ende c. 19. versen 5, 6. Ezech. 16. versen 20, 21. ende 23.39. met de aenteeckeninge. Aldus druckt de Propheet seer levendigh uyt, met hoedanige gedachten sy swanger gingen, ende waer in sy (als huychelaers) den waren Godtsdienst ende bekeeringe stelden.

8

¹⁹ Hy heeft u ²⁰ bekent gemaeckt, ô mensche, wat goet is: ende wat ^f eyscht de HEERE van u, als ²¹ recht te doen, ende weldadigheyt lief te hebben, ende ²² ootmoedighlick te wandelen ²³ met uwen Godt?

19 Namelick, de Heere.

20 Door sijn woort: soo dat ghy geene onwetenheyt en kondt voorwenden, ende evenwel doet ghy regelrecht daer tegen, (als haer in het volgende verweten wort) ende dan wilt ghy u noch wijs maken, dat Godt met u offeren moet te vreden zijn, als of’er dan niets aen en schorte, ende niet anders van u te eyschen zy.

f Deut. cap. 10. vers 12.

21 Ofte, gerichte. Siet Genes. 18.19. 1.Reg. 10.9. Ierem. 4. vers 2. met d’aenteeckeninge. Desen eysch Godes was soo klaer ende overvloedigh in sijn woort uytgedruckt, dat sy, contrarie doende (gelijck sy deden) sonder alle onschult waren.

22 Hebr. ootmoedigh zijn vvandelen, ofte, sich verootmoedigen [met] vvandelen, ofte, vvandelende. Siet van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden, Psalm 45. op vers 5.

23 Siet Genes. 5. op vers 22.

9

De ²⁴ stemme des HEEREN roept tot de ²⁵ stadt, (want uwen ²⁶ naem siet ²⁷ het wesen:) Hoort de ²⁸ roede, ende ²⁹ wiese bestelt heeft.

24 Als of de Propheet seyde: Dat ghy nu geheel anders doet, als ghy wel weet dat Godt van u eyscht, ende dat ghy daer mede sijne straffen verdient ende veroorsaeckt, sulcks wort u dagelicks door sijne Propheten, ende nu door my, gepredickt, ende opentlick aengeseyt.

25 Ierusalem: sommige duyden het op Samaria, uyt vers 16. ofte, op beyde dese hooftsteden.

26 D. ghy selfs, ô Heere, (vol van heerlickheyt ende majesteyt) weet alles. Siet Deuter. 28. op vers 58.

27 Ofte, vvatter is, D. alle dingh: ofte, watter omgaet, hoe ter gestelt is. Anders, siet na de vvijsheyt. (die in de ware bekeeringe bestaet.) And. de vvijsheyt (dat is, een wijs man) sal uvven name sien, Dat is, sal mercken dat ghy het zijt, dat het uwe woorden ende wercken zijn, ende sich daer na reguleeren. siet van het Hebreeusch woort Iob 5. op vers 12.

28 D. de prophetie van Godts roede, D. straffen ende plagen. Siet Iob 9.34. Iesa. 10.5. Thren. 3.1. met d’aenteeck.

29 Dien die dese roede, ofte, dat [quaet] verordineert, plaetse ende tijt bestemt heeft. Ofte, vraeghswijse; Wie heeftse bestelt? T.w. anders als Godt. Siet gelijcke woorden van het sweert des Heeren, Ierem. 47.7. ende vergelijckt Iesa. 30.32. met d’aenteeck.

10

³⁰ Zijnder [niet] noch [in] eens yeders ³¹ godtloosen huys, schatten der ³² godtloosheyt? ende een ³³ schaers ³⁴ Epha, dat ³⁵ te verfoeijen is?

30 Ofte, [heeft niet] noch een yeder een godtloos huys? (of, een huys eens godtloosen?) [ende] schatten der godtloosheyt. Ofte, (met sommige) aldus: Zijnder niet noch, in het huys des godtloosen, schatten der godtloosheyt? maer het schijnt dat de Propheet siet op de gemeynheyt der boosheyt, dat een yeder doorgaens met onrechtveerdigheyt omgingh. Vergelijckt onder 7.2, 3, etc. Doch het Hebreeusch woordeken, (soo als het hier in den Hebreeuschen text staet) kan oock genomen worden, voor, is, ofte, zijn. Siet diergelijcks 2.Sam. 14.19. in d’aenteeckeninge. Waer uyt dese verscheydenheyt ontstaet.

31 Na soo vele Godtlicke waerschouwingen, ende kastijdingen, is’t noch evenwel over al vol van godtloosheyt ende onrecht.

32 Die met godtloosheyt, schenderije, ende onrecht verkregen zijn.

33 Ofte, scherp, Dat is, dat te kleyn is. Hebr. een Epha der magerheyt.

34 Siet Exod. 16. op vers 36. ende Deut. 25. versen 15, 16. Ezech. 45.10, 11, etc.

35 Ofte, verfoeyt vvort, behoort verfoeyt te vvorden.

11

³⁶ Soud’ick reyn zijn, met een ³⁷ godtloose ^g weeghschale? ende met eenen sack van bedrieghlicke ³⁸ weeghsteenen?

36 Dat is, soude yemant konnen reyn zijn, etc.

37 Hebr. weeghschalen der godtloosheyt, ende alsoo, vveeghsteenen des bedroghs.

g Hose. 12.8.

38 Namelick, van gewichte, datse in sackskens hadden. Siet Levit. 19. op vers 36. ende Deuter. 25.13, etc. Geensins, (wil de Heere seggen) sal ick sulcke voor reyn houden: maer voor alsulcke houden, ende alsoo tracteeren, als volght.

12

Dewijle ³⁹ haer rijcke lieden vol zijn van gewelt, ende hare inwoonders leugen spreken; ende ⁴⁰ hare tonge ^{h 41} bedrieghlick is in haren monde:

39 Ierusalems, uyt vers 9. ofte aldus: vvelcker (Namelick, stadt Ierusalem) rijcke, etc. ende vvelcker invvoonders, etc.

40 Der inwoonderen.

h Ierem. 9.8.

41 Hebr. bedrogh.

13

Soo sal ick ⁴² [u] oock krencken, u slaende, [ende] verwoestende om uwe sonden.

42 Ghy inwoonders van Ierusalem, ofte, ghy volck, ick sal u krencken, kranck, swack maken, etc.

14

Ghy sult ⁱ eten, maer niet verzadight worden, ende uwe ⁴³ nederdruckinge sal in het ⁴⁴ midden van u zijn: ende ghy sult ⁴⁵ aengrijpen, maer niet wech brengen, ende wat ghy sult ⁴⁶ wech brengen sal ick den sweerde over geven.

i Hose. 4.10.

43 Ghy die nu soo fier daer henen praelt, ende den kop om hooge steeckt. Siet boven 2.3.

44 Ofte, binnen in u, in u binnenste. Dit kan men duyden op de groote benauwtheden, die sy binnen de stadt souden lijden ter tijt der Babylonische belegeringe. Sommige nemen het als of Godt seyde: Ghy selfs sult d’oorsake zijn van uwe elenden, ende niemant anders, ofte, ghy sult voor uwe oogen moeten sien, dat ghy van tijt tot tijt sult vervallen, tot dat ghy te gronde gaet.

45 Ofte, verrucken, verroeren, verbrengen, van d’eene plaetse in d’andere, T.w. wijf ende kinderen, item, goet ende have, om die te salveeren, ende daer van te brengen, ofte te bergen, maer te vergeefs.

46 D. soudt mogen wech krijgen, ende meynen al vry ende geberght te zijn.

15

Ghy sult ^k zaeijen, maer niet maeijen: ghy sult ⁴⁷ olijven ⁴⁸ treden, maer u met olie niet salven; ende ⁴⁹ most, maer geenen wijn drincken.[kolom]

k Deut. cap. 28. vers 38. Hagg. cap. 1. vers 6.

47 Hebr. den olijfboom.

48 D. perssen.

49 D. druyven treden. Vergelijckt Amos 5.11. Zephan. 1.13.

16

Want de ⁵⁰ insettingen van ^l Omri worden onderhouden, ende ’t gantsche werck des huyses ^m Achabs; ende ghy wandelet in ⁵¹ der selver raetslagen: ⁵² op dat ick u stelle tot verwoestinge, ende ⁵³ hare inwoonders tot ⁵⁴ aenfluytinge; Alsoo sult ghy de ⁵⁵ smaetheyt mijns volcks dragen.

50 Verstaet, d’afgoderijen, die Omri ende sijn soon Achab onder de tien stammen op het alderhooghste hebben gevordert. siet 1.Reg. c. 16. versen 16, 25, 30, en 31, met d’aent.

l 1.Reg. 16.25, 26.

m 1.Reg. 16.30, etc.

51 Raetslagen van Omri ende Achab, om by alle wege ende met alle practijcken d’afgoderije te stijven, ende den gantschen staet van het lant daer na te formeeren.

52 Waer door ghy ’t alsoo maeckt, dat ick u sal moeten stellen, etc. Vergel. Ierem. 18.16. ende 27.10, 15. ende 32.31. Thren. 2.14. Ezech. 8.6, etc. met d’aenteeckeninge.

53 Ierusalems.

54 Siet 1.Reg. 9. op vers 8.

55 D. de straffe der smaetheyt ende schande, die ghy mijnen volcke, (bysonderlick den armen ende nootdruftigen) met de voorseyde schandelicke wercken hebt aengedaen. Of, de smaetheyt mijns volcks, D. die mijn volck verdient heeft. Alsoo, smaetheyt mijner jeught, D. die ick in mijne jeught verdient, ofte, op mijnen hals gehaelt hebbe, Ierem. 31.19.