Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 119r]

Het iiij. Capittel.

Prophetie van de toekomste, heerlickheyt, uytbreydinge, vredigen ende gezegenden staet van het Koninckrijck des Messiae, onder de uytverkorene Ioden ende Heydenen, vers 1, etc. Vertroostinge der Ioodsche Kercke tegen d’aenstaende Babylonische gevangenisse, door versekeringh van de verlossinge, ende victorie over alle vyanden der Kercke, vermits de tegenwoordigheyt ende kracht haers Koninghs Christi, 9.

1

MAer ^a in het ¹ laetste der dagen sal het geschieden, dat de bergh des huyses des HEEREN sal vast gestelt zijn op den ² top der bergen; ende hy sal verheven zijn boven de heuvelen: ende de volcken sullen tot hem toevloeijen.

a Iesa. 2.2, etc.

1 In den tijt des Nieuwen Testaments, ofte der komste des beloofden Messiae, onses Heeren Iesu Christi. siet Iesa. 2.2, 3, 4, 5. alwaer dese prophetie bykans met deselve woorden is verhaelt. Siet de aenteeckeninge aldaer.

2 Hebr. hooft.

2

Ende vele Heydenen sullen henen gaen, ende seggen, Komet ende laet ons opgaen ten berge des HEEREN, ende ten huyse des Godts Iacobs; op dat hy ons leere van sijne wegen, ende wy in sijne paden wandelen: want uyt Zion sal de wet uytgaen, ende des HEEREN woort uyt Ierusalem.

3

Ende hy sal onder ³ groote volcken richten, ende machtige Heydenen ⁴ straffen, ⁵ tot verre toe: ende sy sullen hare sweerden slaen tot spaden, ende hare spiessen tot sickelen; het ⁶ [een] volck en sal tegen het [ander] volck geen sweert opheffen, ende sy en sullen den krijgh niet meer leeren.

3 Ofte, vele.

4 Of, bestraffen.

5 Tot aen de eynden der aerde. Siet Psalm 2.8. met de aenteeckeninge.

6 Hebr. volck tegen volck en sullen geen svveert opheffen.

4

⁷ Maer sy sullen sitten, een yeder onder sijnen ^b wijnstock, ende onder sijnen vijghboom, ende ⁸ daer en sal niemant zijn diese verschricke: want de mont des HEEREN der heyrscharen heeft [het] ⁹ gesproken.

7 Door dese verbloemde manieren van spreken (genomen uyt 1.Reg. 4. vers 25.) wort afgebeelt het geestelick vertrouwen, ende de vrede der conscientien, die de Kercke Christi heeft door het geloove in hem: waer van de staet van Salomons Rijcke een voorbeelt was. Vergel. Psal. 72.7, etc. Zach. 3.10.

b 1.Reg. 4 25.

8 Vergel. Lev. 26. versen 5, 6. Iesa. 11. vers 6, etc.

9 Daerom sal het sekerlick volbracht worden.

5

Want ¹⁰ alle volcken sullen wandelen, elck in den name sijns ¹¹ Godts; maer ¹² wy sullen wandelen in den ¹³ name des HEEREN onses Godts, ¹⁴ eeuwighlick ende altoos.

10 Andere volcken, die haer tot Christi gehoorsaemheyt niet begeven.

11 Dat is, afgodts. Vergel. Ion. 1.5.

12 Die Christi Kercke zijn, in hem gelooven, ende hem volgen.

13 Dat is, religie, dienst, aenroepinge, geloove, vertrouwen, etc. siet 1.Reg. cap. 8. op vers 16. 2.Reg. 2. op vers 24.

14 D. in dit, ende het toekomende leven.

6

Te dien dage, spreeckt de HEERE, sal ick haer, ¹⁵ die hinckende was, ^c versamelen, ende haer, die verdreven was, vergaderen: ende die ick ¹⁶ geplaeght hadde.

15 Die langen tijt in kruys ende lijden sal hebben geseten. Siet Psalm 35.15. ende Ierem. 20.10. Zephan. 3.19. met d’aenteeck. De Hebreeusche woorden, hinckende, verdrevene, staen in het vrouwelick geslachte. Verstaet, de dochter Zions, uyt vers 8. D. ’t overblijfsel der Ioodsche Kercke.

c Deut. 30.3, 4, 5.

16 Hebr. quaet gedaen, D. hardt getracteert, geplaeght hadde.

7

Ende ick sal ^d haer, die hinckende was, ¹⁷ maken tot een ¹⁸ overblijfsel, ende haer, die verre henen verstooten was, tot een ¹⁹ machtigh volck: ende de HEERE sal ^{e 20} Koningh over hen zijn op den bergh Zions, van ²¹ nu aen tot in eeuwigheyt.

d Zephan. 3.19.

17 Hebr. stellen.

18 Soo datter noch van de Ioden, ofte Israël, een deel gelooven ende behouden sullen worden door den Messiam. Siet Rom. 11.5.

19 Door de beroepinge ende toevoeginge der Heydenen, als boven versen 1, 2.

e Dan. 7.14. Luce 1.33.

20 Of, over haerlieden regeeren.

21 D. van der tijt af, dat de Heere dit genadenwerck verricht, D. sijns Koninckrijcks en sal geen eynde zijn, als Luce 1.33. alsoo Iesa. 9.6.

8

Ende ghy ²² Schaeps-toren, ghy ²³ Ophel der dochter Zions, tot u sal komen; ja daer sal komen, de ²⁴ vorige heerschappije, het Koninckrijcke der ²⁵ dochter Ierusalems.

22 Hebr. Migdal-eder, dat sommige houden voor de plaetse vermelt Genes. 35.21. daer omtrent de Patriarch Iacob sich neder sloegh, dichte by, of binnen Ierusalem gelegen. Andere verstaen eenen toren die getimmert was op de schaeps-poorte, waer van Nehem. 3.1, 32. siet aldaer, ende verstaet door dese ende de volgende plaetse, Ierusalem, ende voorts Godts Kercke, Christi schaepstal.

23 D. heuvel. siet 2.Chron. 27.3. ende 33.14. Nehem. 3. versen 26, 27. Het kan zijn, dat de Kercke Godts, ofte het geestelick Ierusalem, de benaminge van dese beyde plaetsen heeft, van wegen de sterckte ende vastigheyt des schaepsstals Christi, ende de verheffinge of uytstekinge der Kercke in de werelt. Siet Matth. 5. versen 14, 16.

24 Het Koninckrijck Christi, ’t Koninckrijcke der Hemelen, de Kercke welcker Koningh Christus is, afgebeelt door het voorgaende Koninckrijcke, van David, ende bysonderlick door het bloeijende ende vreedrijcke Koninckrijck van Salomo. Vergel. bov. vers 4. met d’aenteeck.

25 D. des volcks, der inwoonderen van Ierusalem, D. der Kercke.

9

Nu, waerom soudt ²⁶ ghy ²⁷ soo grooten geschrey maken? is’er geen ^{f 28} Koningh onder u? is u ²⁹ Raetgever vergaen, dat u smerte, als eener barender [vrouwe,] heeft aengegrepen?

26 Ghy hinckende dochter Zions.

27 Hebr. schreijen schreijende, ofte [met] geschrey schreijen, D. sulcken getier van kermen ende klagen maken, van wegen het lijden dat u eerst sal over komen.

f Ierem. 8.19.

28 Als of Godt seyde: Het sal wel niet anders schijnen, alsof ghy geenen Koningh noch Raetgever en haddet, wanneer ghy in de Babylonische gevangenisse sult moeten doorgaen: maer hy en is daerom niet verloren, hy sal sich te sijner tijt openbaren, ende sijn Rijck onder u herstellen.

29 Vergelijckt Iesa. 9.5. op ’t woort, Raet.

10

Lijdt smerte, ende arbeyt ³⁰ om voort te brengen, ô dochter Zions, als eene barende [vrouwe:] want ³¹ nu sult ghy [wel] uyt de stadt henen uytgaen, ende op den ³² velde woonen, ende tot in Babel komen, [maer] [kolom] aldaer sult ghy gereddet worden; aldaer sal u de ³³ HEERE verlossen uyt de ³⁴ hant uwer vyanden.

30 Als eene vrouwe, die in arbeyt is om de vrucht ter werelt te brengen: ghy hebt’er reden toe, het moet voor eerst soo zijn, maer de uytkomste sal blijde zijn. Vergel. Iesa. 26.17, 18, 19.

31 D. al haest. Siet Hose. 10. op vers 3. Alsoo onder 5. vers 3. ende 7.10.

32 Buyten u lant gaen doolen, ende verstroyt worden.

33 Tot een bewijs, dat u Koningh behouden is, ende tot een voorbeelt van de geestelicke verlossinge, ende oprichtinge des Koninckrijcks Christi, die de ware Losser ende Rantsoeneerder sijns volcks is. Siet Genes. 48. vers 16. Iob 19.25. Iesa. 59 20.

34 Hebr. palme.

11

Nu zijn wel vele Heydenen tegen ³⁵ u versamelt; die daer seggen, Laetse ³⁶ ontheylight worden, ende laet onse ooge ³⁷ schouwen aen Zion.

35 O Zion, ofte dochter Zions.

36 Door bloetvergieten, schenden, plunderen, ende allerley verwoesten. Siet Num. 35.33. Psalm 106.38. ende vergel. Ezech. cap. 7. vers 21. met de aenteeckeninge.

37 Te weten, onsen wensch ofte lust, in haer ongeluck ende verderf. Vergelijckt Psalm 22. op vers 18.

12

Maer ³⁸ sy en weten de gedachten des HEEREN niet, ende en verstaen sijnen raetslagh niet: dat hyse vergadert heeft als ³⁹ garven tot den ^g dorschvloer.

38 De Heydenen, Ierusalems vyanden.

39 Wanneer hy de vyanden sal gebruyckt hebben, om sijn volck door haer te tuchtigen ende te verootmoedigen, dat hy dan een schricklick oordeel over deselve vyanden sal uytvoeren. Vergelijckt Iesa. 21. op vers 10. ende Ierem. 51. vers 33. Ioël 3.13, 14. met d’aenteeck.

g Ierem. 51.33.

13

⁴⁰ Maeckt u op ende dorscht, ô dochter Zions; want ick sal uwen ⁴¹ hoorn yser ⁴² maken, ende uwe klaeuwen koper maken, ende ghy sult vele volcken verpletteren: ende ick sal haerlieder ⁴³ gewin den HEERE verbannen, ende haer vermogen, den ^h Heere der gantscher aerde.

40 Om uwe verdruckers ende vyanden te vertreden ende te vernielen, door de kracht uwes Hoofts ende Koninghs Iesu Christi. Vergel. Iesa. 41. versen 15, 16.

41 D. uwe macht onverwinnelick maken. Siet Deuter. 33. op vers 17.

42 Hebr. stellen. alsoo in ’t volgende.

43 Dit siet op het gebruyck van ’t verbannen eener natie, als wanneer het volck vernielt wert, ende haer goet den Heere toebehoorde. Siet Deut. 2. op vers 34. Iosu. 6. versen 17, 18, 19. ende vergelijckt wijders Zach. 14.20.

h Zach. 4.14. ende 6. vers 5.

14

⁴⁴ Nu, ⁴⁵ rottet u met benden, ghy ⁴⁶ dochter der bende; ⁴⁷ hy sal eene belegeringe tegen ons stellen: sy sullen den ⁴⁸ Richter Israëls met de roede op ’t kinnebacken slaen.

44 Als of de Heere seyde: Maer dewijl het voor desen tijt, om uwer sonden wille, alsoo moet gaen als versen 10, 11. geseyt is, soo sal het al te vergeefs zijn, wat ghy daer tegen met al u gewoel soudt mogen voornemen, want ghy moet doch na Babel. Het is eene aensprake tot de inwoonders van Ierusalem, met dewelcke de Propheet in de volgende woorden sich t’samen voeght, door het woordeken, ons. Doch sommige houden het voor eene spottische aensprake aen de Babyloniers, als of Godt seyde: Doet vry u beste, ghy krijgersse van Babel, (gelijck ghy dan oock voorseker doen sult) evenwel en sult ghy daer door mijn genadenwerck, dat ick voor hebbe (waer van in het volgende Capittel,) niet konnen beletten. And. nu sult ghy met benden t’samen gehoopt, t’samen gepackt, worden, T.w. door de belegeringe, als volght. Dit vers hechten sommige aen ’t volgende Capittel, als het eerste vers van dien.

45 D. doet u beste, met alle uwe krijghsmacht.

46 D. ghy krijgersse, die ghy meynt in den krijgh soo ervaren, ende met krijghsvolck soo versien te zijn, dat ghy geenen vyant en hebt te vreesen: ofte, ghy die gewoon zijt met benden ende troupen uyt te loopen, om, als struyckroovers ende straetschenders, de reysende lieden te berooven, als boven 2.8. Siet van het Hebreeusch woort, beteeckenende eene bende, ofte, troupe van soldaten, etc. 2.Sam. 3. op vers 22. Ierem. 18. op vers 22. ende vergelijckt Israëls exempel, Hose. 4.2. ende 6.9. ende 7.1. Aengaende de maniere van spreken, dochter der bende, vergelijckt Iob cap. 5 op vers 7. ende Zach. 4. op vers 14.

47 De vyant, de Koningh van Babel. Dit zijn woorden des Propheten, als of hy seyde: Dit sal ons voorseker over komen, ghy doet’er tegen, wat ghy wilt ofte meught.

48 D. den Regenten, ofte, Gouverneurs openbare schande ende smaetheyt aen doen. Siet 1.Reg. 22.24. Iob. 16.10. Psalm 3. vers 8. Thren. 3.30. met d’aenteeckeninge. Dit was een teecken dat haer aerdsch Koninckrijck een eynde soude nemen: waer tegen in het volgende de belofte gedaen wort van eenen nieuwen hemelschen Koningh, den Messia.