Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

Door een ander gesichte, ende de verklaringe van dien, mitsgaders van sijne macht ende Majesteyt, versekert Godt Israëls onvermijdelicke uytroeyinge, ende wechvoeringe, vers 1, etc. van wegen hare af-aerdigheyt, ondanckbaerheyt ende sorghloosheyt, 7, 10. belooft nochtans een uytverkoren overblijfsel te behouden, 8, 9. ende het Koninckrijck Christi op te richten, tot verlossinge, ende eene eeuwige vaste gelucksaligheyt aller uytverkorene Ioden ende Heydenen, 11.

1

ICk ¹ sagh den Heere ² staen op den ³ altaer: ende ⁴ hy seyde, Slaet dien ⁵ knoop, dat de ⁶ posten beven, ende ⁷ doorklooftse alle in het hooft; ende ick sal haer ⁸ achterste met den ⁹ sweerde dooden: ¹⁰ de vliedende en sal ¹¹ onder hen niet ontvlieden, nochte de ontkomende onder hen behouden worden.

1 T.w. in een gesichte, waer inne Godt den Propheet vertoonde, dat hy sijnen tempel, tempeldienst, Priesteren ende Hoofden des volcks niet en wilde verschoonen, maer met sijne straffen van boven tot beneden, van de hooge ende voorste tot de leege ende achterste toe doorgaen.

2 Hebr. gestelt, staende.

3 T.w. den brand-offers altaer (na het gemeyn gevoelen) die voor het heylige stont, waer door Godt te kennen gaf, dat hy verhuysen wilde. Vergelijckt Ezech. 10.4. Hoewel sommige meynen, dat dit gesichte te verstaen zy van de afgodische tempelen ende altaren Israëls, als te Bethel, etc. Indien de Propheet heeft moeten vluchten in het lant van Iuda (als bov. 7.12.) kan het wel zijn, dat hem dit gesichte aldaer is geopenbaert, tegen Salomons tempel: doch andere meynen, dat de Propheet niet en zy gevlucht, uyt cap. 7. vers 15.

4 De Heere, tot eenen Engel, die sijn oordeel soude uytvoeren, ofte, tot den Propheet selfs. Vergelijckt Ezech. c. 9. vers 1, etc. ende 43.3.

5 Ofte, appel, granaet-appel, die boven op de spitse des tempels, ofte den bovendorpel der poorte mach hebben gestaen, als in sulcke magnifijcke gebouwen wel gebruycklick is.

6 Ofte, dorpelen, om te toonen, dat Godt alles van boven tot onderen toe wilde vernielen.

7 And. verwondt die, die haer allen ten Hoofde zijn. Dat is, de Overste ende voornaemste.

8 Sommige verstaen hier de reste van het gemeyne volck. Andere, het overblijfsel, de nakomelingen. Siet Psalm 37. op vers 37.

9 Der Babyloniers ende Assyriers.

10 D. die sich meynt met de vlucht te salveeren, ofte, die andersins wel plagh te ontvlieden, en sal ’t nu niet konnen doen, ende alsoo in ’t volgende. Siet boven 2.14, 15, 16. ende 5.19.

11 Of, by, van hen.

2

^a Al groeven sy [tot] in de ¹² helle, soo salse mijne hant van daer halen: ende al klommen sy in den hemel, soo sal ickse van daer doen neder dalen.

a Psalm 139.8, etc.

12 Siet Iob 26.6. Psalm 139.8. met d’aent. Met dese drie volgende verssen wil de Heere seggen, datse in geene plaetsen sijne straffende hant sullen konnen ontgaen, alsoo hy over al met sijn wesen, almacht ende regeeringe tegenwoordigh is.

3

Ende al verstaken sy haer op de hooghte van ¹³ Carmel, soo sal ickse naspeuren ende van daer ¹⁴ halen: ende al verberghden sy haer ¹⁵ van voor mijne oogen in den gront van de zee, soo sal ick van daer eener slange ¹⁶ gebieden, die salse bijten.

13 Siet 2.Reg. 19. op vers 23. Hebr. hooft van Carmel.

14 Hebr. nemen. Siet Ierem. 37. op vers 17.

15 Meynende dat ickse daer niet soude konnen sien ende vinden.

16 D. door mijne regeeringe beschicken, datse (als op een expres bevel) sulcks doe. siet Lev. 25.21. ende vergel. 2.Reg. 18.25. met d’aenteeck. alsoo in ’t volgende van ’t sweert, vers 4. ende het roepen der wateren, vers 6.

4

Ende al gingense in ¹⁷ gevangenisse voor ’t aengesichte harer vyanden, soo sal ick van daer den sweerde gebieden, dat het haer doode: Ende ick sal mijn ¹⁸ ooge tegen haer ^b setten ten quade, ende niet ten goede.

17 Meynende als dan vry, ende het sweert ontkomen te zijn.

18 Siet Ierem. 24. op vers 6. ende vergel. Levit. 17.10. ende Ierem. 44.11. met d’aenteeck.

b Ierem. 44.11.

5

¹⁹ Want de Heere HEERE der heyrscharen ²⁰ is die ²¹ het lant aenroert dat het versmelte, ende alle, die daer in woonen, treuren: ende [dat] ²² het geheel oprijse als eene riviere, ende verdroncken worde als [door] de riviere van Egypten.

19 De Propheet bevestight dese Prophetie met beschrijvinge van de macht ende majesteyt des autheurs, op datse haer niet en mochten inbeelden, dat de voorgemelde executie hem onmogelick was. Vergel. bov. 4.13. ende 5.8, 9.

20 Ofte, die sal het lant aenroeren, etc. Te weten, Canaan, ofte Iuda ende Israël.

21 And. een lant, D. als hy eenigh lant met sijne straffende hant ofte vinger maer aenroert, etc. Vergel. Psalm 39.12. met de aenteeck.

22 T.w. lant. Siet bov. 8. op vers 8.

6

Die sijne ^{c 23} opperzalen in den hemel bouwt, ende sijne ²⁴ bende, die heeft hy ²⁵ op aerden gefondeert: die de ^d wateren der zee ²⁶ roept, ende gietse uyt op den ²⁷ aerdbodem, HEERE is sijn naem.

c Psalm 104.3, 13.

23 Vergel. Psalm 104. versen 3, 13. met d’aenteeckeninge. Hebr. trappen, ofte, opklimmingen, opgangen, daer ende by dewelcke men opklimt tot opperzalen ofte opperkameren.

24 Ofte, heyr, heyrtocht, troupe, dicht t’samen gevoeghden hoop, als 2.Sam. 2.25. of, bondelken: waer door men bequaemlick kan verstaen alle schepselen Godes, die hy als in een bondelken ofte op eene troupe te samen gebonden gereet houdt, om over al ende specialick op aerden sijnen wille te verrichten. Vergelijckt Genes. 2.1. 1.Reg. 18.15. met d’aenteeckeninge.

25 And. boven, verstaende door het bondelken de elementen, waer van d’aerde als een grontveste zy.

d Amos 5.8.

26 Siet boven cap. 5. op vers 8.

27 Hebr. aengesichte der aerde.

7

Zijt ghylieden my niet als de kinderen der ²⁸ Mooren, ô kinderen Israëls, spreeckt de HEERE? ²⁹ En heb ick Israël niet opgevoert uyt Egyptenlant, ende de

28 Hebr. Cuschiim. Godt wil seggen, dat hy Israël wel boven andere volcken uyt genade verheven hadde, (boven 3.2.) maer datse van haer selven ende ten aensien harer godtloosheyt ende ondanckbaerheyt nu niet beter ende weerdiger voor hem en waren, als de verachte ende vervloeckte nakomelingen van Cusch, den sone van Cham, Genes. cap. 10. vers 6.

29 Als of de Heere seyde: Ick heb u (’t is waer) uyt de slavernije van Egypten verlost ende Canaan in gegeven, maer ghy weet my des soo weynigh danck, als de Philistijnen ende Syriers die ick uyt Caphtor ende Kir hebbe uytgevoert: Ofte, de Heere wil seggen, dat hy de verlossinge van Israël, vermits hare ondanckbaerheyt, nu niet meer en achte, als of hy eenen hoop Heydenen, als Mooren ende Syriers, verlost hadde.

[fol. 115r]

Philistijnen uyt ³⁰ Caphtor, ende de ³¹ Syriers uyt ³² Kir?

30 Siet Gen. 10. vers 14. alwaer de Philistijnen ende Caphtorim gestelt worden onder de nakomelingen van Mizraim, den sone van Cham, Genes. 10.6. ende vergel. wijders Deut. 2.23. ende Ierem. 47.4. met d’aenteeckeninge.

31 Hebr. Aram, D. Syrien, ende voorts, de Syriers. Siet Genes. cap. 10. op vers 22.

32 Siet 2.Reg. 16. op vers 9. ende boven cap. 1. vers 5. alwaer geseyt wort, dat de Syriers na Kir gevangelick souden worden wech gevoert. Hier schijnt gesproken te worden van hare verlossinge uyt Kir: waer van elders niet vermeldt en wort, gelijck by de Propheten verscheydene geschiedenissen worden gevonden, die elders nergens en zijn verhaelt, ende in dien tijt bekent waren.

8

Siet, de oogen des ³³ Heeren HEEREN zijn tegen dit ³⁴ sondigh Koninckrijck, dat ick het van den ³⁵ aerdbodem verdelge: behalven, dat ick het huys Iacobs niet ³⁶ gantschlick en sal verdelgen, spreeckt de HEERE.

33 D. mijn oogen. siet boven vers 4.

34 Dat teenemael tot sonde is over gegeven. Siet Psalm 1. op vers 1. Dit schijnt te sien op Israël, ofte, de tien stammen ende Iuda, te samen, welcker beyder Koninckrijck verstoort is. Sommige nemen ’t aldus: tegen een sondigh Koninckrijck, etc. maer met Iacob sal ick noch genadighlicker handelen, als ick wel met anderen sal doen. Siet Ierem. 30.11.

35 Hebr. aengesichte der aerde.

36 Hebr. verdelgende sal verdelgen: maer een overblijfsel der genade behouden, ende dat sonderlinge zegenen, als volght vers 11, etc.

9

Want siet, ick ³⁷ geve bevel, ende ick sal het huys Israëls onder alle de Heydenen schudden: gelijck als [zaet] geschuddet wort in eene ³⁸ zeve; ³⁹ ende niet een ⁴⁰ steenken salder ter aerden vallen.

37 Siet boven 6.11.

38 Ofte, wanne.

39 Ofte, maer, doch.

40 D. niets dat eenige swaerte heeft, maer alleen het lichte kaf. De gelijckenis wort genomen van de steenkens die altemet onder ’t koorn gevonden worden. And. graenken: Als of de Heere seyde: Ick salse altemael schudden, daer en sal niemant ontgaen, maer ick sal het door mijne voorsienigheyt alsoo regeeren, datter niet een van mijne uytverkorene (vergeleken by terwe) sal verloren gaen.

10

Alle ⁴¹ sondaers mijns volcks sullen door’t sweert sterven: Die daer seggen; Het ⁴² quaet en sal ⁴³ tot ons niet genaken, noch [ons] ⁴⁴ voorkomen.

41 Siet boven vers 8. ende Psalm 1.1.

42 Der straffe.

43 Of, omtrent ons.

44 Ofte, verrasschen, bejegenen. Vergel. bov. 5.18. ende 6.3. met d’aenteeck.

11

^e Te ⁴⁵ dien dage sal ick de vervallene hutte Davids weder oprichten: ende ick sal [kolom] ⁴⁶ hare reten vertuynen, ende ⁴⁷ wat aen haer is afgebroken weder oprichten, ende salse bouwen, als [in] de dagen van oudts.

e Actor. 15.16.

45 Na de voorseyde verstroyinge, etc. sal ick Davids Koninckrijck weder oprichten, veranderende dat in een geestlick ende eeuwigh Koninckrijck onder den Messia. Siet Actor. 15.16, 17. waer uyt klaerlick blijckt, dat dese ende diergelijcke Prophetien geestlick te verstaen zijn.

46 Der hutte Davids.

47 Hebr. hare afbrekingen, verstooringen, D. puyne, gebroken steen, kalckscherven, gruys, etc.

12

Op dat ⁴⁸ sy erflick besitten het ⁴⁹ overblijfsel van Edom, ende alle de Heydenen, die ⁵⁰ na mijnen name genoemt worden: spreeckt de HEERE, die dit doet.

48 Het geestlick Israël, mijne Kercke, waer van Christus het hooft is.

49 D. alle uytverkorene uyt de Heydenen, selfs uyt d’aldervyantlickste, afgebeelt door Edom, die door de predicatie des Euangeliums ende werckinge des Heyligen Geests sullen gebracht worden onder de gehoorsaemheyt Christi, ende tot de gemeenschap sijner Kercke. Siet Iesa. cap. 19. vers 25.

50 Hebr. over dewelcke mijn naem is, ofte, wort uytgeroepen, ofte, genoemt. Siet dese maniere van spreken Ies. 4. vers 1. ende Ier. 7. vers 10. met de aenteeckeninge. De sin is, Welcke Heydenen ick tot mijn volck ende kinderen sal aennemen, ende tot mijne gemeenschap beroepen, waer van sy blijde professie sullen doen. Vergel. Iesa. 44.5. Hos. 1.10. ende 2.22. Actor. 2.39. Rom. 9.25, etc.

13

Siet de dagen komen, spreeckt de HEERE; dat de ploeger den maeijer, ende de druyven-treder den zaet- ⁵¹ zaeijer genaken sal: ende de ⁵² bergen sullen van ^f soeten wijne druypen, ende alle de heuvelen sullen ⁵³ smelten.

51 Hebr. trecker, ofte, dien die het zaet treckt, ofte, voort streckt, D. al treckende in de aerde werpt, ofte, uyt den sack treckt, haelt, om te zaeijen. siet Psalm 126.6. De sin is, Daer sal overvloet van alles zijn. Siet Levit. 26.5. waer door den rijckdom ende overvloet der geestlicke genade ende zegeningen onder het rijcke Christi wort afgebeelt. Vergelijckt Hose. 2.14, 20, 21. met d’aenteeckeninge.

52 Siet Ioël 3. op vers 18.

f Ioël 3.18.

53 Dat is, sullen schijnen te smelten, door het overvloedigh uytgeven van wijn, melck, olie, etc. als ofse daer van vloeyden.

14

Ende ick sal de ⁵⁴ gevangenisse mijns volcks Israëls wenden, ende sy sullen de verwoeste steden ⁵⁵ herbouwen ende bewoonen, ende wijngaerden planten, ende der selver wijn drincken: ende sy sullen hoven maken, ende der selver vrucht eten.

54 Uyt de geestlicke gevangenisse ende macht des Satans verlossen door den Heylant Christum.

55 Vergel. Ies. 65. versen 21, 22, etc.

15

Ende ick salse ^g in haer ⁵⁶ lant planten: ende sy en sullen niet meer worden uytgeruckt uyt haer lant, dat ick haerlieden gegeven hebbe, seyt de HEERE uwe Godt.

g Ierem. 32.41.

56 In mijne Kercke, strijdende ende triumpheerende, het hemelsch Canaan.

Eynde des Propheets AMOS.