Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

Israël wort vermaent tot ware bekeeringe, ende geleert hoe sy die betuygen sullen, vers 1, etc. met schoone beloften van de toekomstige genade ende zegeningen onder den Messia, 4. Vermaen tot vlytigh opmercken, betrachten, ende nakomen deser ende aller Godtlicke leeringen, 10.

1

¹ SAmaria sal woest worden; want sy is wederspannigh geweest tegen haren Godt: ² sy sullen door ’t sweert vallen, hare ³ kinderkens sullen ^a verplettert, ende ⁴ hare swangere [vrouwen] sullen ⁵ opgesneden worden.

1 Soo de hooftstadt als het omliggende lant. Siet 1.Reg. 13. op vers 32. ende c. 16. op vers 24. Dit vers gehoort noch tot het voorgaende Capittel. siet de vervullinge deser Prophetie, 2.Reg. 17. versen 5, 6, etc.

2 De inwoonders.

3 Siet van ’t Hebr. woort Psalm 8. op vers 3.

a Hose. 10.14.

4 Van Samaria.

5 Vergl. bov. 13.8.

2

^b Bekeert u, ô Israël, tot den HEERE uwen Godt ⁶ toe: want ghy zijt ⁷ gevallen om uwe ongerechtigheyt.

b Hose. 12.7.

6 Siet van dese maniere van spreken, sich tot Godt toe bekeeren, Ioël 2. op vers 12.

7 Vergel. boven 4.5. ende 5.5.

3

Nemet [dese] ⁸ woorden met u, ende bekeeret u tot den HEERE: segget tot hem; ⁹ Neemt wech alle ongerechtigheyt, ende ¹⁰ geeft het ¹¹ goede; soo sullen wy ¹² betalen de ¹³ varren onser ^c lippen.[kolom]

8 Verstaet, de belijdenisse uwer sonden met vyerige ende geloovige gebeden om genade, ende oprechte beloften van danckbaerheyt, waer van het voorschrift volght.

9 D. vergeeft, reeckent niet toe. Siet Psalm 25. op vers 18. ende 32. op vers 1.

10 Hebr. neemt, D. neemt ende geeft, neemt om ons te geven, ofte, onder ons uyt te deylen, brenght aen. Siet Genes. cap. 12. op vers 15. ende 24. op vers 22. ende Psalm 68. op vers 19. And. ontfangt [ons] goedighlick, ofte, neemt het goede aen, D. siet aen ofte ontfanght genadighlick onse bekeeringe ende goede wercken, die wy als wedergeborene kinderen doen.

11 D. allerley geestlicken ende lichamelicken zegen, ofte, goetdaden, weldaden. siet Matth. 7.11. Vergeleken met Luce 11.13.

12 Voor uwe onverdiende genade sullen wy u bewijsen onse schuldige danckbaerheyt.

13 Ofte aldus: Varren, [T.w. de varren, ofte jonge ossen] onser lippen. And. varren [met] onse lippen, als ofse seyden: Wy weten wel, dat ghy met het slachten ende offeren der beesten niet te vreden en zijt, daerom sullen wy u offeren de geestelicke offerhanden van lof ende dancksegginge. Siet Psalm 50.14. ende 69.31, 32. ende 116.12, 13. Hebr. 13.15, etc.

c Hebr. 13.15.

4

¹⁴ Assur en sal ons niet behouden, wy en sullen niet ¹⁵ rijden op ¹⁶ peerden, ende tot het ¹⁷ werck onser handen niet meer seggen, Ghy zijt onse ¹⁸ Godt: ¹⁹ Immers sal een ²⁰ weese by u ontfermt worden.

14 Wy sullen ons heyl ende welvaert niet meer by menschen, ofte buyten u soecken, want sulcks is ydelheyt, ja ons verderf. siet bov. 12. vers 2, etc.

15 Wy sullen ons vertrouwen niet meer stellen op menschelicke middelen, niet meer hier ende daer reysen om verbont ende hulpe. Vergelijckt bov. 5. vers 13. ende cap. 7. vers 11. ende 12.2.

16 Hebr. peert.

17 De afgodische beelden. siet bov. 13. versen 1, 2, etc.

18 Ofte, Goden.

19 Alsoo wort het Hebreeuwsch woordeken oock gebruyckt, 1.Sam. 15. vers 20. Anders, want doch, ofte, dat doch, etc. biddender wijse.

20 Een seer beweeghlick besluyt deses boetveerdigen ende geloovigen gebedts, waer mede sy bekennen, datter voor haer nergens eenigh heyl en zy, als by Godt alleen, nadien sy op aerden (als een weeskint) van alle menschelicke hulpe verlaten zijn, ende vertrouwen dat Godt sulcke weeskens, tot hem om genade schreijende, niet en sal verstooten. Vergel. Thren. 5.3. ende Psalm 10. vers 4. ende 68. vers 6. ende 146. vers 9. Ioan. cap. 14. vers 18.

5

²¹ Ick sal haerlieder afkeeringe ²² genesen, ick salse ²³ vrywillighlick lief hebben: want mijn toorn is van ²⁴ hem gekeert.

21 Een seer lieflicke ende vaderlicke antwoorde, ende belofte Godes, op het voorgaende boetveerdigh gebedt.

22 Vergevende al haer quaet, ende gevende mijn goet, als sy begeert hebben, vers 3. Siet Psalm 30. op vers 3.

23 Ofte, mildelick, uyt goeder herten, (als men seyt). Vergelijckt Deuter. cap. 30. vers 9. Ierem. cap. 32. versen 41, 42. Ioan. cap. 16. versen 26, 27. ende siet van’t Hebreeusch woort Levit. cap. 7. op vers 16. Iob cap. 12. op vers 21.

24 Namelick, Israël, die terstont in het volgende vers genoemt wort, ende boven vers 2.

6

²⁵ Ick sal Israël zijn als de dauw, hy sal bloeijen als de lelie: ende hy sal sijne wortelen uytslaen als de ²⁶ Libanon.

25 Dese beloften, afbeeldende, door seer schoone gelijckenissen, de genade Iesu Christi ende den overvloet der gaven des Heyligen Geests, gehooren alle tot het nieuw genadenverbont, gegront in den Messia, onsen Heere Iesu Christo, in welcken alle beloften ja, ende amen zijn, 2.Corinth. cap. 1. vers 20. toebehoorende den gantschen Israël, dat is, der gantscher Kercke der geloovigen Israëliten ende Heydenen. Vergelijckt boven 13. op vers 14.

26 Dat is, de boomen die op den Libanon staen, (alsoo vers 7.) alwaer de welrieckende wieroock wast, waer van men houdt dat desen bergh sijnen naem heeft: want Lebona heet wieroock, ende dese bergh heet in’t Hebr. Lebanon.

7

Sijne scheuten sullen sich ²⁷ uytspreyden, ende ²⁸ sijne heerlickheyt sal zijn als des olijfbooms: ende hy sal eenen reuck hebben als de Libanon.

27 Hebr. gaen.

28 Vergelijckt Iesa. cap. 60. vers 13. Ierem. cap. 11. vers 16. Ezech. 31.3, 7, 8, 9.

8

²⁹ Sy sullen weder keeren, sittende onder ³⁰ sijne schaduwe; sy sullen ten ³¹ leven voortbrengen [als] koorn, ende bloeijen als de wijnstock: ³² sijne gedachtenisse sal zijn als de wijn van Libanon.

29 De ware Israëliten sullen haer bekeeren, waer toe sy vermaent zijn boven vers 2. Anders, sy sullen wederom sitten.

30 Onder des Heeren vaderlicke beschuttinge haer verquickende, ende seker zijnde. siet Ruth 2. op vers 12. Psalm 91.1.

31 Dat is, vruchtbaer zijn ende vermenighvuldigen: verstaet dit insonderheyt van de geestelicke vruchten, die sy als nieuwe ende wedergeborene menschen sullen voort brengen, ende anderen, by middel van leeren ende stichten, doen voort brengen door de kracht des Heyligen Geests, die ons levendigh maeckt ten goede. Vergelijckt Psalm 72.16. ende siet d’aenteeckeninge aldaer.

32 Des bekeerden Israëls gedachtenisse, Dat is, naem, faem, geruchte, sal soo aengenaem ende welrieckende zijn, als de edelste wijn van Libanon. Anders, sijne welrieckentheyt, ofte, reucke, om dat het Hebreeusch woort beteeckenende gedachtenisse, somtijts schijnt voor reuck genomen te worden, gelijck een lieflick reuckwerck yemant doet gedencken. Siet Iesa. cap. 66. vers 3. item Levit. cap. 2. versen 2, 9. Numer. cap. 5. vers 26. ende Psalm 20. vers 4. met de aenteeckeninge. Sommige duyden het op de gedachtenisse Godts, die seer lieflick ende aengenaem sal zijn by den geloovigen, van wegen sijne overgroote genade.

9

³³ Ephraim, ³⁴ wat heb’ ick meer met den afgoden te doen? Ick hebbe [hem] ³⁵ verhoort, ende sal op hem ³⁶ sien, Ick sal [hem] zijn als een groenende ³⁷ denneboom; uwe ³⁸ vrucht is uyt my gevonden.

33 Dit kan men nemen als woorden Godts, die sich sonderlinge laet gevallen (als yemant die verblijdt is) dat Ephraim alle afgoderije verworpen heeft, ende hem daer mede niet meer lastigh en valt ofte omcingelt, als te voren. Siet boven 12. vers 1, etc. Ofte men kan het nemen voor woorden des bekeerden Ephraims, aldus: Ephraim [sal seggen] etc.

34 Hebr. wat [is] my ende den afgoden. Siet 2.Sam. cap. 16. op vers 10. ende van het woort afgoden, boven cap. 8. op vers 4.

35 Dit schijnt te sien op het gebedt, boven versen 3, 4. Anders, ick sal [hem] verhooren, ofte, ick verhoore ende aenschouwe, ofte, aensie hem.

36 Mijn oogen sullen steeds op hem zijn, ten goede, ick sal mijn aengesichte voor hem niet verbergen. Siet Ierem cap. 24. vers 6. gelijck ick te voren op hem loerde, ten quade, boven cap. 13. vers 7. Anders, ick heb hem aengesien, Te weten, genadighlick, ofte, op hem gelett.

37 Die sijne groenigheyt, ofte sijn loof, (als de Kruytbeschrijvers betuygen) den gantschen winter door houdt, ende met eene lieflicke groote schaduwe verquickt: alsoo (wil Godt seggen) sal ickse verquicken tegen de hitte aller tegenspoeden ende vervolgingen.

38 Waer van boven cap. 13. vers 15. Dat is, door mijne genadige ende krachtige werckinge sult ghy seer vruchtbaer zijn ten goede, uwe vrucht salder gewis zijn. Siet Ioan. 15.1, etc. Psalm 1.3, etc. ende vergelijckt boven versen 6, 7, 8. ende aengaende het woort, gevonden, ofte, niet gevonden worden. Vergel. Mich. 1.13. Zephan. 3.13. Mal. 2.6. 1.Petr. 2.22. item Num. 11. op vers 22. Psalm 46. op vers 2.

10

³⁹ Wie is wijs? die verstae dese dingen; [wie is] verstandigh? die ⁴⁰ bekennese: want des HEEREN ⁴¹ wegen zijn ⁴² recht, ende de rechtveerdige sullen daer in ⁴³ wandelen, maer de ⁴⁴ overtreders sullen daer in vallen.

39 Een schoon besluyt deser Prophetie, ende in’t bysonder deses Capittels, ende der voorgaende Euangelische leeringen ende beloften. De sin is, Dat de ware wijsheyt hier in bestaet, ende die wijs willen zijn, datse dit moeten verstaen ende weten, ende haer daer na reguleeren: anders sullense dwaes zijn in alle hare wijsheyt. Siet 1.Corinth. 1.18, 19, etc. ende cap. 2. vers 2, etc. ende aengaende dese maniere van vragen, vergelijckt Deut. 20. versen 5, 6, 7, 8. Psalm 25. vers 12. ende 34. vers 13. ende 107.43. Anders, klaeghswijse aldus: Wie [is] wijs, ende verstaet dese dingen? verstandigh, ende weetse? als of de Propheet seyde: Seer weynigh zijnder die dese wijsheyt hebben.Vergelijckt Ierem. cap. 9. vers 12.

40 Ofte, wetese.

41 Sijne leeringe ende regeeringe. Siet Genes. cap. 18. op vers 19. ende Psalm 25. op vers 4. item Deuter. 32. op vers 4. Psalm 25. op vers 10.

42 Vergelijckt Psalm 7.11. ende 19. vers 9.

43 Met genoegen, lust, ende vreughde. Siet Psalm 119. Matth. cap. 11. vers 30. 1.Ioan. 5. vers 3, etc.

44 Ofte, afvallige, sullen haer daer aen ergeren, stooten, sneuvelen, ende vervallen. Siet Iesa. cap. 8. vers 14. ende boven 7.13. Luce 2.34. 2.Cor. 2.16, etc.

Eynde des Propheets HOSEA.