Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

Godt verwijt Israël de afgodische vreughde in den oogst-tijt, vers 1. die hy haer wel sal doen vergaen, door den toekomstigen honger, wechvoeringe na Assyrien, ontbeeren des openbaren Godts dienst, treuren, ende verwoestinge haers lants, 2. tegenstellinge van valsche ende ware Propheten, 7. voorder klaghte over Israëls diepe verdorventheyt, na het exempel harer ondanckbare afgodische voorvaderen, 9. Godt dreyght haer onvruchtbaerheyt ende kindermoort, 11. Gebedt des Propheten om minderinge der straffe, 14. voorder verhael van hare afgoderije, met aensegginge van Godts toorn ende straffen, 15.

1

VErblijt u niet, ô Israël, tot ¹ opspringens toe, gelijck de ² volcken; want ghy hoereert van uwen Godt af: ghy hebt ³ hoerenloon lief, op alle dorschvloeren des koorns.

1 Ofte, tot verheugens toe, tot vrolickheyt toe. siet deselve maniere van spreken Iob 3.22. ’t Hebr. woort siet op de uyterlicke gebeerden, ende bewijs van vreughde.

2 Die ter tijt eenes goeden oogsts gewoon waren groote vreughde te bedrijven ter eeren harer afgoden, die sy hielden voor de autheuren van dien. Vergel. Psal. 4.8. ende hier het volgende. item Ioël 1. op vers 12.

3 D. ghy verheught u over den oogst, als over eene belooninge, die uwe boelen, de afgoden, u souden hebben gegeven van wegen uwe geestelicke hoererije, dat is, afgoderije: ende op alle plaetsen, daer ghy koorn stapelt ende dorscht, ende daer ghy den wijn persset, danckt ghy uwen afgoden voor het gene dat ick u gegeven hebbe. Vergelijckt boven cap. 2. versen 4, 7, 8, 11.

2

De [dorsch] vloer ende de wijnkuype en sal haerlieden ⁴ niet voeden: ende de most sal ⁵ haer ⁶ liegen.

4 Hoewel sy haer selven anders belooven.

5 Ofte, tegen haer, onder haer, Te weten, dese hoere, ofte, overspelersse: ofte, Ephraim, Israël.

6 D. hare hope, die sy daer van hebben, sal feylen ende haer bedriegen, sy en sullens niet genieten, het sal voor den vyant zijn, ende sy moeten ten lande uyt, als volght. Vergelijckt boven cap. 8. vers 7. ende de maniere van spreken, met Habak. 3. vers 17. Iesa. 58.11. ende Iob 40.28. ende siet de aenteeckeninge aldaer.

3

Sy en sullen in des HEEREN ⁷ lant niet blijven: maer Ephraim sal weder [in] ⁸ Egypten keeren, ⁹ ende sy sullen in ¹⁰ Assyrien het ¹¹ onreyne eten.

7 Namelick, Canaan, dat Godts lant ende erffenisse dickwils genoemt wort. siet Psalm 68. op vers 10. ende Ioël cap. 1. vers 6. ende 3.2 etc.

8 Siet boven cap. 8. op vers 13.

9 Ofte, maer: indien men het verstaet, van hulpe in Egypten te soecken tegen den Assyrier: Als of Godt seyde: Sy mogen na Egypten loopen, soo veel sy willen, sy sullen evenwel na Assyrien moeten.

10 Daer henen sy gevangelick sullen worden wech gevoert.

11 Dat Godt in sijne wet verboden hadde te eten, ende waer van sy etende, na de wet der ceremonien onreyn wierden. Vergelijckt Ezech. 4.12, 13. Dan. cap. 1. vers 8. ende hier het volgende vers.

4

Sy ¹² sullen den ¹³ HEERE geene ¹⁴ dranck-offeren doen van wijn, oock en soudense hem niet ¹⁵ soet zijn, hare offerhanden souden haer zijn als ¹⁶ treurbroot; alle die dat souden eten, souden onreyn worden: want haer broot sal voor hare ¹⁷ ziele zijn, ’t en sal in des HEEREN huys ¹⁸ niet komen.[kolom]

12 Wanneerse in Assyrien sullen zijn wech gevoert, ende eten dat onreyn is, van welcken elendigen toestant der Israëliten, in het voorgaende ende volgende vers gesproken wort.

13 Als zijnde buyten sijn lant ende de plaetse, etc. die Godt tot offeren verordineert hadde, ende voorts geene gelegentheyt noch middel hebbende om den Heere wat reyns te offeren, als blijckt uyt de voorgaende ende volgende woorden.

14 Hebr. uytstorten, uytgieten, ofte, uytspreyden van wijn, D. dranck-offeren van wijn offeren. siet Psalm 16. op vers 4.

15 Dat is, aengenaem ofte behaeghlick, als Ierem. 6. vers 20. Malach. cap. 3. vers 4.

16 Hebr. broot der treurenden, ofte, rouwenden, Dat is, leetspijse die men eet in sterfhuysen: sulcks alles was na de wet der ceremonien onreyn. Siet Levit. 21.1. etc. ende 22.4. etc. Num. 19.14. Deut. 26.14, etc. Oock warense gehouden te offeren met vreughde, Deut. 12.6, 7. daerom sommige door broot ofte spijse de offerhanden verstaen. siet Levit. 3.11. ende 21.6. Num. 28.2. Ezech. 44.7.

17 Dat is, hare spijse, haer eten, ende drincken, hare maeltijden, sullen als dan, in hare ballinghschap, wesen over hare dooden, die sy verloren hebben, ofte, als over hare dooden, (Vergelijckt Ezech. 24.17.) dewijle sy in gedurige rouwe sullen leven, ende over sulcks onreyn zijn. Alsoo wort het woort ziele genomen, voor een doot lichaem ofte eenen dooden, Psalm 16. vers 10. Levit. 19.28. siet de aenteeckeninge aldaer. Anders, voor haer eygene persoonen, ofte, voor haer selven: (gelijck het Hebreeusch woort oock genomen wort) Dat is, sy eten ende drincken voor haer selven, maer niet my ter eeren; (als boven cap. 8. vers 13.) dewijle eenige verstaen dat in dit vers niet gesproken wort van den staet der ballinghschap, maer van het gene de Israëliten nu deden, ende tot de ballinghschap toe doen souden. Vergelijckt Zach. cap. 7. versen 5, 6.

18 Dat is, sulcks, als zijnde onreyn, en mach men in Godts huys niet brengen, nochte daer van offeren.

5

Wat sult ghylieden [dan] doen op eenes ¹⁹ gesetten hooghtijts-dagh, ende op eenen feestdagh des HEEREN?

19 Wanneer men na mijn gebodt voor my moest offeren met vreughde, daer ghy sonder offer, ende in rouwe, sult sitten buyten u lant. siet Numer. cap. 10. vers 10. ende Deut. cap. 12. vers 12, etc. ende vergel. bov. 3.4. ende de aenteeck. op het voorgaende vers.

6

Want siet, sy ²⁰ gaen daer henen van wegen de ²¹ verstooringe; ²² Egypten salse versamelen, ²³ Moph salse ²⁴ begraven: ²⁵ begeerte salder zijn na haer silver, ²⁶ netelen sullen haer erflick besitten, ²⁷ doornen sullen in hare ²⁸ tenten zijn.

20 D. sullen voorseker uyt haer lant moeten wech gaen: ofte, sy gaen henen, D. sy gaen verloren, ofte, verdwijnen.

21 Die de Assyrier soude aenrechten.

22 Uyt dese woorden schijnt afgenomen te konnen worden, datter een gedeelte vau Israël voor den Assyrier soude vluchten na Egypten, meynende aldaer wel ontfangen ende geholpen te sullen worden, om dat sy den Assyrier verlatende, met den Koningh van Egypten gehandelt hadden. siet bov. 8. op vers 13. maer hoe sy daer over souden varen, wort hen hier gepropheteert. Sommige gissen, datse eerst tot die van Iuda, daer na met deselve na Egypten getogen zijn.

23 De stadt Memphis in Egypten, anders (na sommiger gevoelen) oock genoemt Noph, Iesa. cap. 19. vers 13. siet de aenteeck. aldaer.

24 Ende volgens, sullen sy in haer lant niet weder keeren, maer in ballinghschap omkomen.

25 Men sal haer gelt soecken ende rooven. Of, de plaisierige [plaetsen,] of, gewenschte [schatten] haers silvers, die sal de netel erflick besitten, begeerte, voor begeerlicke dingen, die uyt silver waren, ofte met silveren cieraet gepronckt.

26 Hebr. netel, D. haer lant ende woonplaetsen sullen lange woest liggen, ende onbewoont blijven. Vergelijckt Iesa. 32.13. ende 34.13. ende onder 10.8. Door, de menschen, verstaet haer lant ofte plaetsen daer sy gewoont hebben. siet Iudic. 11.23. Ierem. 49.1. met d’aenteeck.

27 Hebr. doorne, ofte, distel. Vergel. Iob 31.40. Iesa. 5.6. ende 7.24.

28 Ter plaetsen, daer hare heerlicke wooningen sullen geweest zijn.

7

De dagen der besoeckinge zijn gekomen, de dagen der vergeldinge zijn gekomen; die van Israël sullen het ²⁹ gewaer worden: de ³⁰ Propheet is een dwaes, de ³¹ man des geests is onsinnigh; om de grootheyt uwer ongerechtigheyt, is den ³² haet oock groot.

29 Ofte, weten, bekennen, D. als dan daer aen gedencken ende bevinden, dat hen de waerheyt geseyt is, ende dat hare valsche Propheten haer bedrogen hebben. Waer van in ’t volgende.

30 De valsche Propheten: die den volcke vrede ende voorspoet propheteeren.

31 De Propheet, die sich valschelick beroemt van Godes Geest gedreven te worden, ofte geestlicke gesichten ende openbaringen van Godt te hebben. Vergel. Ezech. 13.3. Hier seyt Godt self van de valsche Propheten, het gene de verleyders ende wereltsche menschen te onrechte plegen te seggen van Godts ware Propheten. siet 2.Reg. 9.11. ende Ier. 29. vers 26, etc. Anders, de man des wints, Dat is, die met ydelheyt ende leugen omgaet. Vergelijckt Mich. 2.11.

32 Dit kan men verstaen van Ephraims grooten haet ofte wederstant, wreveligheyt, wederspannigheyt tegen Godt ende sijn heyligh woort: ofte van Godts haet, die tegen Ephraim groot is, dien hy betoonen sal in de voorgemelde dagen der besoeckinge ende vergeldinge, ende waer uyt oock voort komt, dat hyse straft door valsche Propheten.

8

³³ De wachter van Ephraim is met mijnen Godt: [maer] de ³⁴ Propheet is een vogelvangers ³⁵ strick op alle ³⁶ sijne wegen; een ³⁷ haet in den huyse ³⁸ sijns Godts.

33 De ware Propheten, die Godt onder de tien stammen heeft verweckt, houden bestandelick ende vast aen mijnen Godt ende sijnen reynen dienst: als Elias, Elisa, ende andre gedaen hebben, ende ick oock doe. siet van desen tijtel der Propheten Ezech. 3. op vers 17. ende vergel. wijders Ier. 12.3. ende ond. 12.1. item de maniere van spreken, met Godt te wandelen, Genes. 5.22. siet d’aenteeck. aldaer. And. Is’er een wachter Ephraims met mijnen Godt, de Propheet is een vogelvangers strick op alle des selven wegen. And. Ephraims wachter [behoorde] met mijnen Godt [te zijn,] maer, etc. And. hy (de valsche Propheet, waer van in ’t voorgaende vers) houdt wacht tegen Ephraim, [die] met mijnen Godt [is:] D. hy loert op de Israëliten, die het met Godt ende sijnen reynen Godtsdienst noch houden. siet 1.Reg. 19.18. waer op ’t volgende oock niet qualick en past. Vergelijckt bov. 5. versen 1, 2. ende d’aenteeck. aldaer.

34 Verstaet de valsche Propheten, waer van in’t voorgaende gesproken

35 Dit kan men duyden op het geestlick vangen ende verstricken der zielen, ende van’t lichamelick loeren, betrappen, vangen ende moorden der vromen, als in de voorgaende aenteeckeninge is vermelt.

36 Op alle straten ende wegen in Israël: ofte, in al sijn eygen doen ende handel is de valsche Propheet niet anders als een strick, etc.

37 Die met recht van Godt ende alle vrome gehaet is, ende niet als Godts haet tegen Israël (boven 8.1. genoemt des Heeren huys) door alle sijne verleydinge ende godtloosen handel verweckt ende veroorsaeckt.

38 Ephraims, ofte des getrouwen wachters, van welcken in’t begin deses verskens gesproken.

9

Sy hebben sich ³⁹ seer diep verdorven, als in de dagen van ⁴⁰ Gibea: hy sal harer ongerechtigheyt ⁴¹ gedencken, hy sal hare sonden besoecken.

39 Hebr. sy hebben verdiept, sy hebben verdorven. siet van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden Psal. 45. op vers 5. ende van’t Hebr. woort bov. 5. op vers 2.

40 Gelijck die van Benjamin te Gibea tot grouwelicke boosheyt vervallen waren, ende een yegelick in Israël dede wat hy wilde. siet de historie Iudic. cap. 19. ende vergelijckt onder 10. vers 9.

41 Als bov. 8.13. siet aldaer.

10

Ick vondt Israël als ⁴² druyven in de woestijne, ick sagh uwe vaderen als de eerste vrucht aen den vijgeboom in haer beginsel: [maer] sy gingen in ^a [tot] ⁴³ Baal-Peor, ende ⁴⁴ sonderden sich af tot die ⁴⁵ Schaemte, ende wierden ⁴⁶ gantsch verfoeijelick na hare boelerije.

42 D. doe ick Israël eerst tot mijn volck aennam, warense my soo aengenaem, als eenen wandelaer druyven zijn, die hy vindt in eene woestijne, ende soo soet, als de eerste rijpe vijgen aen den vijgeboom. Vergel. Mich. 7. op vers 1.

a Num. 25.3. Psalm 106.28.

43 Der Moabiten afgodt, om met hem geestlick overspel ofte hoererije te bedrijven, waer op de lichaemlicke ontucht gevolght is. Siet Num. 25. versen 1, 2, 3, etc. ende de navolginge deses exempels harer voorvaderen, 1.Reg. 16.31, 32, etc.

44 Met eene bysondere afgodische voorbereydinge tot religieusen dienst deses afgodts. ’t Hebreeusch woort is het selve, daer van de Nazireers, D. de afgesonderde haren naem hadden. siet Num. 6.2 etc.

45 Dien schandelicken afgodt Baal. siet Ierem. 3.24, 25.

46 Hebr. verfoeyselen, ofte, verfoeijelickheden. Anders, daer waren verfoeijelickheden na hare begeerte. Alle verfoeijelickheden gingen daer in swangh, na haren wille ende lust, na dat haren vuylen lust ende wensch opgaf. Sommige nemen’t als of Godt tegen malkanderen stelde, datse by hem daer door soo verfoeijelick wierden, als hyse te voren seer bemint hadde.

11

Aengaende Ephraim, haerlieder ⁴⁷ heerlickheyt sal ⁴⁸ wech vliegen als een vogel: ⁴⁹ van der geboorte, ende van ⁵⁰ [’s moeders] buyck, ende van de ontvangenisse af.

47 D. haer Konincrijck, gezegenden staet, ende specialick de menighte harer kinderen, daer mede sy verciert ende vereerlickt zijn, als in ’t volgende verklaert wort. Siet Psalm 127.5. Prov. 17.6.

48 D. sy sullen snellick daer van berooft worden, ende deselve soo weynigh weder konnen verkrijgen, als eenen ontvlogenen vogel.

49 D. soo haest sy sullen geboren zijn, ofte terwijlen sy gedragen worden, ofte soo haest sy sullen ontfangen zijn.

50 Van de invoeringe deses woorts, siet Iudic. 13. op vers 5. ende Iob cap. 3. op vers 10.

12

Of sy schoon hare kinderen mochten

[fol. 107r]

groot maken, ick salser doch van berooven, ⁵¹ datse onder de menschen niet en sullen zijn: want oock, wee hen, als ick van hen sal geweken zijn.

51 Ofte, datse geen menschen en sullen zijn, ofte, dat haer geen mensch over en blijve. Vergelijckt Prov. 30.14.

13

Ephraim is, gelijck als ick ⁵² Tyrus aensagh, die ⁵³ geplant is in eene lieflicke woonplaetse: maer Ephraim sal sijne kinderen ⁵⁴ moeten uytbrengen tot den ⁵⁵ dootslager.

52 Hebr. Tsor. siet van dese stadt Iosu. cap. 19. op vers 29. ende 1.Reg. c. 5. op vers 1. Iesa. cap. 23. Ezech. cap. 27.

53 Dit schijnt te sien op de vastigheyt, lieflickheyt ende voorspoet in dese beyde vergelekene plaetsen.

54 Hebr. als of men seyde: [Is, ofte, is gestelt, geschickt, gereet] om uyt te brengen, (vrgel. Iesa. 38. vers 20. met d’aent.) Dat is, salse uyt sijne schoone woonplaetsen selfs moeten uytbrengen, etc.

55 De Assyriers, hare vyanden. Vergel. Deut. 28.41. ende Iob 27.14.

14

⁵⁶ Geeft hen, HEERE; wat sult ghy geven? Geeft hen eene ^{b 57} misdragende baermoeder, ende uytdroogende borsten.

56 De Propheet seer ontstelt ende benauwt zijnde over dese schricklicke aenstaende elenden des volcks, en weet niet naders van den Heere te begeeren, als datse liever geene kinderen mochten hebben, dan dat die, groot gemaeckt zijnde, van den vyant souden vermoort worden. Vergelijckt Luce 23.29. And. geeft hen wat ghy geven sult, Dat is, sulcks als hare sonden verdienen, ende uwe gerechtigheyt vereyscht.

b Luce 23.29.

57 Hebr. van kinderen beroovende.

15

⁵⁸ Alle hare boosheyt is te ^c Gilgal, ⁵⁹ want daer heb’ ickse gehaett, om de boosheyt harer handelingen; ick salse uyt mijnen ⁶⁰ huyse uytdrijven: Ick en salse ⁶¹ voortaen niet meer lief hebben; alle hare ^d Vorsten zijn ⁶² afvallige.

58 D. de principaelste afgoderije wort aldaer bedreven, ofte, watter over al van afgoderije in het lant is, brengen sy daer t’samen: daer ter contrarie de gedachtenisse der weldaden, die hen Godt eenmaels in dese plaetse bewesen hadde, haer van alle afgoderije behoorde af te schricken. siet bov. 4. op vers 15. ende ond. 12.12.

c Hos. 4.15. ende 12.12.

59 Ofte, gewisselick.

60 D. uyt mijn lant, ofte, uyt mijn huysgesin, datse niet meer mijne kinderen noch knechten en sullen zijn.

61 Hebr. niet toe doen, ofte, voort varen haer lief te hebben, Dat is, ick salse niet langer wel doen.

d Iesa. 1.23.

62 Ofte, wederstrevigh, onbandigh.

16

Ephraim is ⁶³ geslagen, haerlieder wortel is verdorret, sy en sullen geene vrucht ⁶⁴ voort brengen: Ia of sy schoon genereerden, soo sal ick doch de ⁶⁵ gewenschte [vruchten] hares buycks dooden.

63 Gelijck een kruyt van der sonnen hitte gelijck als geslagen, ofte andersins gequetst wort, dat het niet en kan groeijen noch bloeijen. (Vergel. Psalm 102.5.) alsoo is Ephraim van boven (van Godt) geslagen, dat sijn wortel onder verdorret is. Vergel. Iob 18.16. Amos 2.9. Ione 4.7. ende siet het contrarie Iob 29.19.

64 Hebr. maken, als bov. 8.7. siet aldaer.

65 Hebr. de begeerten haers buycks, Dat is, hare gewenschte lijfs vruchten.

17

⁶⁶ Mijn Godt salse verwerpen, om datse na hem niet en hooren: ende sy sullen ⁶⁷ omswervende zijn onder de Heydenen.

66 Dien ick diene, ende aen welcken ick my houde, als bov. vers 8.

67 Vergel. Genes. 4.12, 14. 1.Reg. 14.15. Prov. 27.8. ende boven 7.13.