Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

Daniel hemselven met vasten ende bidden voor Godt vernederende, siet een gesichte, vers 1, etc. hier door seer verschrickt zijnde, wort van den Engel gesterckt ende getroost, 10. Ende hem wert te kennen gegeven, wat den Ioodschen volcke bejegenen soude in toekomende tijden, 14. hier over wort hy wederom seer verschrickt ende ontstelt, 15. Doch van den Engel weder versterckt, 19. die hem te kennen geeft, Hoe dat de Vorst van Grieckenlant, Alexander Magnus, komen soude, 20.

1

¹ IN het derde jaer ² Cores des Koninghs van Persen, wert aen Daniel, wiens naem genoemt wert ³ Beltsazar, ⁴ een sake geopenbaert: ende die sake is de waerheyt, ⁵ doch [in] eenen gesetten grooten tijt: ende hy verstont die sake, ende hy hadde verstant ⁶ van ’t gesichte.

1 T.w. in het derde jaer na dat hy het Rijcke van Babylonien hadde ingenomen, gelijck Iesaias voorseyt hadde, c. 45. vers 1.

2 Hebr. Coresch.

3 Siet Dan. 1.7. in d’aenteeck.

4 Of, een vvoort.

5 Of, doch de bestemde tijt vvas langh. De sin is, Het sal noch lange aenloopen eer het sal vervult worden. Siet onder vers 14. namelick van ’t derde jaer Cyri af, tot aen den jonghsten dagh, als af te nemen is uyt Capit. 12. vers 2. Al hoewel dat sommige, dit duydende op de Ioodsche natie alleen, desen langen gesetten tijt duyden op ’t eynde van de vervolgingen Antiochi. And. ende daer vvas een groot heyrleger. Dan soude de sin wesen, Ende Daniel sagh in desen gesichte een groot heyrleger der Engelen. And. daer sal een groote strijt zijn. Siet de aent. Iob 7.1. ende 14.14. Iesa. cap. 40. vers 2.

6 In het welcke hem dese sake geopenbaert wiert: De sin is, Hy verstont seer wel het gene hem in dit gesichte geopenbaert wiert.

2

In die dagen ⁷ was ick Daniel treurende ⁸ drie weken der dagen.

7 And. vvas ick Daniel treurende gevveest, T.w. om dat het aengevangen werck van het gebouw des tempels door de vyanden der Ioden verhindert was. Siet Ezra 4.4.

8 Dat is, drie volle weken. Siet Genes. 29. de aenteeckeninge op vers 14. Dese weken worden hier genoemt vveken der dagen, om die te onderscheyden van de jaerweken, waer van te sien boven cap. 9. vers 24.

3

⁹ Begeerlicke spijse en att ick niet, ende vleesch noch wijn en quam in mijnen mont niet, oock ¹⁰ en salfde ick my gantsch niet, tot dat die drie weken der dagen vervult waren.

9 D. ick en at geene leckere spijse, ofte, ick en hadde geene leckere spijse gegeten. Hebr. spijse, ofte, broot der begeerten.

10 Hebr, salvende en salfde ick my niet, gelijck dit by de Oostersche volckeren seer gebruyckelick was, voornamelick als sy vrolick waren. Siet Ruth cap. 3. op vers 3. Psalm 23. op vers 5. ende 104. op vers 15.

4

Ende ¹¹ in den vier en twintighsten dagh ¹² der eerster maent, soo was ick ¹³ aen den oever der groote riviere, welcke is ^{a 14} Hiddekel.

11 Namelick, des selven derden jaers, vers 1.

12 Genaemt Abib, of Nisan, over een komende ten deele met onse Maerte, ten deele met onsen April, zijnde by de Hebreen de eerste maent der Lente, ter welcker tijt in’ t Ioodsche lant, als oock in Egypten, de gerste aren pleeght te hebben, daerom sy oock genoemt wiert, de maent der eerste vruchten.

13 Hebr. aen de hant, ofte, aen de zijde.

a Genes. 2.14.

14 Een riviere in Assyrien, anders Tygris genoemt. Siet Genes. 2.14.

[fol. 100v]

5

Ende ick hief mijne oogen op, ende sagh: ende siet daer was ¹⁵ een man ¹⁶ met linnen bekleet, ende sijne lendenen waren ^b omgordt met fijnen goude van ¹⁷ Uphaz.

15 T.w. Christus, als eenige afnemen uyt cap. 12. versen 6, 7. Apoc. 1.13, 14, 15. ende 10.5. die te dier tijt in de gedaente eenes mans verscheenen is.

16 T.w. met kostelick lijnwaet, gelijck de Koningen ende Priesters plegen te dragen. siet Lev. cap. 6. vers 10. ende cap. 16. vers 4.

b Apoc. 1.13, 14, 15.

17 Siet van Uphaz, Ierem. 10. op vers 9. Sommige verstaen door dit gout, de heyligheyt, reynigheyt, ende heerlickheyt Christi, daer mede hy verciert ende als omgordet is.

6

Ende sijn lichaem was gelijck ¹⁸ een turkoys, ende sijn aengesichte ¹⁹ gelijck de gedaente des blicksems, ende sijne oogen ²⁰ gelijck vyerige fackelen, ende sijne ²¹ armen, ende sijne ²¹ voeten, ²² gelijck de verwe van gepolijst koper: ende de stemme sijner woorden was gelijck ²³ de stemme eener menighte.

18 Hebr. tharsis, And. beryllus thalassius, die (als eenige meenen) hemelsblaeuw is, na sommiger gevoelen beteeckenende, dat Christus de Heere van den hemel zy, 1.Cor. 15.47.

19 Gelijck de blicksem schijnt van het eene eynde der werelt tot het andere, alsoo oock Christus de Heere, die over al tegenwoordigh is. Vergel. Matth. 24. vers 27.

20 Daer en is niet soo verborgen of de scherpsiende ende vyerige oogen Christi dringender door. Vergl. Apoc. cap. 1. vers 14. ende 19.12.

21 21 Met sijne armen ende handen sijne vyanden verbrekende, ende met sijne voeten deselve vertredende, als Apoc. 1.15.

21 21 Met sijne armen ende handen sijne vyanden verbrekende, ende met sijne voeten deselve vertredende, als Apoc. 1.15.

22 Hebr. gelijck de ooge des gepolijsten, of, gegladden kopers. Ooge voor vervve is oock Levit. cap. 13. vers 55. Num. 11.7. Siet oock Ezech. 1. op vers 4. Door het gepolijst ofte blinckende koper wort Christi macht beteeckent, sijne vyanden verslaende ende verpletterende, als aerdene potten. Vergel. Psal. 2.9. Apoc. 1. vers 15.

23 Ofte, de stemme eenes gedruys, ofte, bruysens [der zee, ofte, grooten waters.] want het Hebreeusch woort beteeckent soo wel een gedruys, als een menighte. Apoc. 1. vers 15. wort van Christo geseyt, dat sijne stemme was als ’t geruysch van vele wateren: sy wort wijt ende breet gehoort, ende sy bekeert vele menschen. Vergel. Ezech. 1.24.

7

Ende ick Daniel ²⁴ alleene sagh dat gesichte, maer de mannen die by my waren en sagen dat gesichte niet: doch ²⁵ een groote verschrickinge viel op haer, ende sy vloden om sich te versteken.

24 Godt heeft Daniel alleene de oogen geopent. Sulcks is oock geschiet met Paulo, Actor. 9. vers 7.

25 Sonder twijffel doe sy die groote stemme hoorden.

8

Ick dan wiert alleene over gelaten, ende sagh dit groot gesichte, ende daer en bleef in my geene kracht overigh: ende ^{c 26} mijne cierlickheyt wiert aen my verandert in eene verdervinge, soo dat ick geen kracht en behielt:

c Dan. 7.28.

26 D. de schoonheyt mijnes aengesichts. De sin is, Dat hy door schrick en vreese wiert als een doot man, die geen schoonheyt en heeft, zijnde sijne gedaente geheelick verandert ende verdorven.

9

Ende ick hoorde de stemme sijner woorden: ende doe ick de stemme sijner woorden hoorde, ²⁷ soo viel ick in eenen diepen slaep op mijn aengesichte, met mijn aengesichte ter aerde.

27 Als boven 8.18.

2

Ende siet, ²⁸ een hant roerde my aen, ende maeckte dat ick my beweeghde ²⁹ op mijne knijen, ende de palmen mijner handen.

28 Te weten, de hant des Engels Gabriels. Siet Dan. 8.18. ende 9.21.

29 Hy wil seggen, Dat hy soo swack was, dat hy op sijne voeten niet staen en konde, maer dat hy als op handen en voeten kroop, ofte steunde.

11

Ende hy seyde tot my, Daniel, ³⁰ ghy seer gewenschte man, merckt op de woorden die ick tot u spreken sal, ende ³¹ staet op uwe stantplaetse, want ick ben als nu tot u gesonden: ende doe hy dat woort tot my ³² sprack, stont ick bevende.

30 Of, ghy aldergevvenschte man. Siet boven cap. 9. op vers 23.

31 D. staet aen, of op uwe plaetse, daer ghy stracks gestaen hebt. Siet Nehem. 8. op vers 8.

32 Of, gesproken hadde.

12

Doe seyde hy tot my, en vreest niet, Daniel, want van den eersten dagh aen, dat ghy u herte begaeft ³³ om te verstaen, ende om u selven ³⁴ te verootmoedigen voor het aengesichte uwes Godts, ³⁵ zijn uwe woorden gehoort, ende ³⁶ om uwer woorden wille ben ick gekomen.

33 Of, om aen te mercken, als vers 11. namelick, om te verstaen wat gelegentheyt dat het in toekomende tijden met de Kercke Godes hebben soude, alsoo de seventigh weken voleyndt, ende de tempel, mitsgaders de stadt van Ierusalem noch niet opgebouwt en wierden.

34 Ofte, te quellen, namelick met vasten en treuren. Siet Levit. cap. 16. op vers 29.

35 Dat is, is u gebedt verhoort: Te weten, met het welcke ghy begeert hebt te verstaen den staet uwes volcks. Vergeleken met vers 14.

36 Te weten, om u te onderrichten van den toekomenden staet uwes volcks, ghelijck ghy begeert hebt.

13

Doch ³⁷ de Vorst des Koninckrijcks van Persen ³⁸ stont tegen over my ³⁹ een en twintigh dagen: ende siet ⁴⁰ Michaël een van d’eerste Vorsten, quam om my te helpen, ende ick wiert aldaer gelaten, by de Koningen van Persen.

37 Dat is, na sommiger gevoelen, eenen quaden Engel. Vergelijckt Ephes. cap. 6. vers 12. Doch andere verstaen door desen Vorst, Cambysen, die in het afwesen sijnes vaders het Rijcke regeerde, terwijle sijn vader Cyrus in andere landen krijgh voerde.

38 D. hy stont tegen my, ende ick hebbe hem tegenstant gedaen, dewijle hy quade aenslagen tegen u volck voor hadde, namelick tot verhinderinge van den bouw der stadt ende des tempels, het welck Godt voor eenen korten tijt heeft toegelaten, om sijn volck des te meer tot yver in den gebede op te scherpen, ende tot rechte boetveerdigheyt.

39 D. drie weken langh. Siet boven versen 2, 3. De sin is, Dat is d’oorsake waerom ick niet eer tot u gekomen en ben, gelijck ick gedaen soude hebben, indien ick hier door niet en ware verhindert geweest.

40 Eenige verstaen door Michaël, den Heere Christum selfs, die sijne dienaren bystaet, ende den selven kracht ende sterckte geeft. Andere meynen dat Michaël zy de name eenes Arch-Engels, beteeckenende, Wie is gelijck Godt? Daerom nemen verscheydene Michaël voor eenen geschapenen Engel, om dat hiet staet, Een van d’eerste Vorsten, ende verklaren dat aldus, Een van de Engelen, die tot Vorsten gestelt zijn over de volckeren, ’t welck op Christum niet en past, die het Hooft aller Engelen is.

14

Nu ben ick gekomen om u te doen verstaen ’t gene dat ⁴¹ u volck bejegenen sal ⁴² in het gevolgh der dagen, ⁴³ want het gesichte is noch voor [vele] dagen.[kolom]

41 Dat is, uwen lantslieden, den Ioden.

42 Of, in het laetste der dagen, in toekomende tijden. Siet boven cap. 2. op vers 28.

43 Anders, vvant daer is noch een gesichte [voorhanden] van deselve dagen. Noch een] Te weten, behalven die gesichten, die ghy te voren gesien hebt, Capp. 7. 8.

15

Ende doe hy ⁴⁴ dese woorden met my sprack, ⁴⁵ sloegh ick mijn aengesichte ter aerde, ende ⁴⁶ ick wert stom.

44 Hebr. na dese woorden, Dat is, soo en soo.

45 Hebr. gaf ick.

46 Ofte, ick was stom.

16

Ende siet [een,] ⁴⁷ den menschen kinderen gelijck, raeckte mijne lippen aen, doe dede ick mijnen mont open, ende ick sprack, ende seyde tot dien, ⁴⁸ die tegen over my stont, Mijn Heere, om des gesichts wille ⁴⁹ keeren haer mijne ween over my, soo dat ick geen kracht en behoude.

47 Hebr. na de gelijckenisse der menschen kinderen. Siet van desen persoon breeder bov. versen 5, 6.

48 Verstaet hier by, ende met my sprack.

49 Of, mijne vveen overvallen my. ’t Hebreeusch woort beteeckent eygentlick die ween, bange smerten, ende pijnen der barender vrouwen. Siet 1.Sam. c. 4. de aent. op vers 19. And. mijne ingevvanden keerden haer in my om.

17

Ende hoe kan de knecht ⁵⁰ deses mijnes heeren spreken met dien mijnen Heere? want ⁵¹ wat my aengaet, van nu af en bestaet geen kracht in my, ende geen ⁵² adem is in my over gebleven.

50 T.w. die soo treffelick, heerlick, ende aensienlick is.

51 Hebr. aldus: ende ick, van nu en staet geen kracht in my.

52 Vergel. Gen. 7. vers 22. Iesa. 2.22. belangende ’t woort adem.

18

Doe raeckte ⁵³ my wederom aen ⁵⁴ een als [in] de gedaente van een mensche: ende hy versterckte my.

53 Ofte, noch meer aen, Hebr. ende hy voeghder by, ende raeckte aen my.

54 Dat is, deselve Engel die eenes menschen gedaente hadde aengenomen, vers 16.

19

Ende hy seyde, En vreest niet, ⁵⁵ ghy seer gewenschte man, vrede zy u, ⁵⁶ weest sterck, ja weest sterck: ende terwijlen hy met my sprack, ⁵⁷ wiert ick versterckt, ende seyde, Mijn Heere spreke, want ghy hebt my versterckt.

55 Siet boven 9. op vers 23.

56 Ofte, vermannet u, ja vermannet u.

57 D. ick greep eenen moedt, ick vermande my.

20

Doe seyde hy, ⁵⁸ Weet ghy waerom dat ick tot u gekomen ben? doch nu sal ick weder keeren ⁵⁹ om te strijden tegen ⁶⁰ den Vorst der Persen: ende als ick sal ⁶¹ uytgegaen zijn, siet soo sal ⁶² de Vorst van Grieckenlant komen.

58 T.w. om aen te wijsen wat u volck sal over komen, gelijck voorseyt is boven vers 14.

59 D. om het quaet voornemen tegen de Kercke Godes tegen te staen.

60 Siet bov. vers 13.

61 T.w. uyt Persenlant.

62 D. na sommiger gevoelen, een quade Engel. Doch andere verstaen door desen Vorst, Alexandrum den Grooten.

21

Doch ick sal u te kennen geven ⁶³ het gene dat geteeckent is in ’t geschrifte der waerheyt: ende daer en is ⁶⁴ niet een, ⁶⁵ die sich met my versterckt ⁶⁶ tegen dese, dan uwe Vorst ⁶⁷ Michaël.

63 D. het gene dat in den onveranderlicken raet Godes besloten is.

64 Geen mensche.

65 D. die my helpt.

66 T.w. Gouverneurs van Persen, ofte, in dese [sake.]

67 Siet op vers 13.