Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlv. Capittel.

Afsonderinge van een seker gedeelte des nieuwen Erflants, voor het heylighdom, de Priesteren, Leviten, de stadt ende den Vorst, vers1, etc. Belofte ende vermaninge voor de Vorsten Israels, van recht ende gerechtigheyt, 8, 9, etc. ordinantien van menigerleije offerhanden, voor den volcke, ende den Vorst, soo ordinare, als op feesten, 15.

1

¹ ALs ghylieden nu het lant ² sult doen vallen in erffenisse, soo sult ghy een ³ hef-offer den HEERE offeren, [tot] eene ⁴ heylige plaetse, van den lande; de lenghte sal zijn, de lenghte van vijf ende twintigh duysent ⁵ [meet-rieten], ende de breette tien duysent: dat sal ⁶ in sijne geheele grenze rontom ⁷ heyligh zijn.

1 Dewijle niet alleen de voorige Tempel verbrant, maer oock de stadt ende ’t gantsche lant verwoest, ende het volck Godts wech gevoert was, ende in ’t voorgaende van den nieuwen Tempel gehandelt is, soo wort nu int volgende gesproken van het lant ende volck, met haren Vorst: afbeeldende eene geheele ende volkomene herstellinge deser geestelicker Republijcke onder den Messia.

2 D. door ’t vallen ofte werpen van het lot sult deylen onder u. siet Psal. 16.5, 6. met de aent. alsoo onder 47. versen 14, 22. ende 48.29. in allen gevalle siet de maniere van spreken op de lotinge, hoewel het lot noch hier, noch in het volgende uytdruckelick vermelt wort. Ende is aenmerckelick, dat den stammen hare lantpalen niet by lotinge, als in ’t boeck Iosue, maer door Godts expresse ordinantie in ’t 48 Cap. worden toegeleyt. Vergel. Matth. 25.34.

3 Of, gave. Hebr, eene heffinge heffen, waer mede gesien wort op de hef-offeren der wet, die van de reste als opgeheven ofte opgenomen, ende den Heere opgedragen ende geheylight wierden.

4 T.w. afsonderende deselve van de reste des lants tot een heyligh gebruyck: Of, men kan (met sommige) dese woorden voegen by ’t woort offeren aldus: Ghy sult den Heere offeren van den lande een heyligh deel: alsoo vers 4. Hebr. eene heyligheyt.

5 Dit ingevoeghde wort genomen uyt bov. 42.15, 16, 17, 18, 19, 20. ende hier het volgende vers, alwaer na d’eerste mate der rieten, de ellen in het bysonder gespecificeert worden, voor ’t ledigh, ofte buyten-ruym.

6 D. soo wijt ende verre als het reyckt.

7 Hebr. eene heyligheyt. Siet boven 43.12.

2

⁸ Hier van ⁹ sullen tot het heylighdom zijn, vijf hondert ¹⁰ met vijf hondert, vierkant rontom: ende het sal vijftigh ellen hebben [tot] een ¹¹ buyten-ruym rontom.

8 Dese materie, die hier begonnen ende vers 9. afgebroken is, wort in het 48 Capittel vers 8. etc. vervolght. Men kan het in ’t gros bequaemlick aldus met sommige verstaen, Dat dit afgesondert gedeelte des lants, van vijf ende twintigh duysent in lenghte ende breette, ende soo voorts, aen sijne vier hoecken, zy voorder afgedeelt in drie deelen, d’eerste tien duysent in breette, voor het heylighdom met sijn buyten-ruym, ende de wooningen der Priesteren: de tweede tien duysent voor de Leviten: de resteerende vijf duysent voor de stadt: ende watter voorts oostwaert ende westwaert, tusschen de zuyder grenzen van Iuda, ende de noorder grenzen van Benjamin overschoot, voor de officieren ofte dienaers der stadt, (onder 48.18, 19.) ende wijders principalick voor den Vorst: waer op in ’t volgende dient gelett.

9 Hebr. sal.

10 Ofte, door, by, D. (na sommiger gevoelen) vijf hondert rieten in lenghte, met gelijcke vijf hondert in breette: ofte, vijf hondert correspondeerende met andere vijf hondert in ’t vierkant rontom gemeten. Vergel. onder 48.20.

11 Siet van ’t Hebr. woort (dat andersins voorstadt wort overgesett, als ’er van steden gesproken wort) bov. 36. op vers 5.

3

Alsoo sult ghy meten ¹² van dese mate, de lenghte van vijf en twintigh duysent, ende de breette van tien duysent: ende daer in sal ’t heylighdom zijn [met] het ¹³ heylige der heyligen.

12 D. met, ofte, na dese mate.

13 Hebr. heyligheyt der heyligheden. siet Exod. 26.33, 34. Levit. 4.6. met d’aenteeck.

4

Dat sal eene ¹⁴ heylige plaetse zijn van den lande; sy sal zijn voor de Priesteren die het heylighdom bedienen, die naderen om den HEERE te dienen: ende het sal hen eene plaetse zijn tot huysen, ende eene heylige plaetse voor ’t heylighdom.

14 Als vers 1.

5

Voorts sullen de Leviten, de Dienaers des huyses, oock ¹⁵ de lenghte hebben van vijf ende twintigh duysent, ende de breette van tien duysent, haerlieden tot eene besittinge, [voor] twintigh kameren.

15 Siet onder 48.13.

6

Ende [tot] besittinge vande ¹⁶ stadt sullet ghy geven, de breette van vijf duysent, ende de lenghte van vijf ende twintigh duysent, tegen over het ¹⁷ heyligh hef-offer: voor het gantsche huys Israëls sal ’t zijn.

16 Die niet genoemt en wort. Siet boven 40. op vers 2.

17 Hebr. hef-offer der heyligheyt, waer van boven vers 1. alsoo in ’t volgende.

7

De ¹⁸ Vorst nu sal [sijn deel] hebben van dese ende van gene zijde des heyligen hef-offers ende der besittinge der stadt, ¹⁹ voor [kolom] aen het heyligh hef-offer, ende voor aen de besittinge der Stadt; van den ²⁰ westerhoeck westwaert, ende van den oorsterhoeck oostwaert: ende de lenghte sal zijn tegen over een der deelen, van de wester grenze tot de ooster grenze toe.

18 Door desen Vorst, van welcken in dit ende ’t volgende Capittel veel wort gesproken, verstaen sommige (als bov. 44.3.) den Hoogepriester, ofte, onsen Heere Christum den Messiam selfs, die niet alleen in sijn huys woont ende dat met sijne heerlickheyt vervult, maer oock rontom het selve sich (om soo te spreken) legert, om dat, als Koningh, te beschermen: ende die als onse Hoogepriester ende borge, alle onse schult op sich genomen hebbende, voor deselve (als of het sijn eygen ware) betaelt, ende sich selven voor ons (als of het ware voor sich selven, om dat hy in onse plaetse stont) vrywillighlick opgeoffert heeft: Item, die niet alleen een Koningh ofte Vorst, maer oock een broeder, ende medegenoot der geloovigen, die hy sijne mede-erfgenamen maeckt, zijnde steeds in ’t midden van hen ende met hen, tot aen de voleyndinge der werelt, biddende voor haer als hare Middelaer, hebbende alleen de macht ende het privilegie van sijns weeghs in ende uyt te gaen, sijn leven te laten ende weder te nemen, de poorte des heylighdoms te openen ende te sluyten, etc. Andere verstaen hier eenen Politijcken Christelicken Vorst ofte Regent, ende daer door wijders alle Christelicke Regenten ende Overheden, die Godt sijne Kercke in den Nieuwen Testamente, na verscheydene Prophetien des Ouden Testaments, soude verleenen, welcker eerste ende principaelste sorge moet wesen voor den welstant van Godts Kercke, die sy met hare beschuttinge moeten als omringen, in d’oeffeninge des waren Godtsdiensts, ende het respect des Kerckendiensts, den volcke met haer exempel voorgaen, oock haer in desen houden ende dragen als broeders, medegenooten ende medeleden der Kercke: voorts recht ende gerechtigheyt aenstellen ende hanthaven, alle onrecht, overlast, tyrannije ende gewelt afschaffen, ende den onderdanen een gerust ende stil leven versorgen, tot dat de volmaeckte gerechtigheyt, heyligheyt ende vrede in het ander leven daer op volght.

19 Hebr. voor, ofte, tegen ’t aengesichte: soo in ’t volgende.

20 Hebr. hoeck der zee, na de zee toe, alsoo in het volgende, zee voor ’t Westen.

8

²¹ Dit lant aengaende, het sal hem tot eene besittinge zijn in Israël: ende mijne Vorsten en sullen mijn volck niet meer ²² verdrucken, maer den huyse Israëls het lant ²³ laten, na hare stammen.

21 And. hy sal het in den lande hebben tot, etc. ofte, van het lant sal hy [dit] hebben, etc.

22 Vergel. Psal. 72. versen 2, 4, 14. Iesa. c. 11. versen 3, 4, 5, etc. ende 29.18, 19, 20. ende 42. versen 1, 3, 4. ende c. 60. versen 17, 18. Zeph. 3.13.

23 Hebr. eygentlick geven.

9

Alsoo seyt de Heere HEERE; ²⁴ ’t Is te veel voor u, ghy Vorsten Israëls; doet gewelt ende verstooringe wech, ende doet recht ende gerechtigheyt: neemt uwe ²⁵ uytstootingen op van mijn volck, spreeckt de Heere HEERE.

24 Siet boven 44. op vers 6. Sommige verstaen dit, als of Godt seyde: Ghy hebt lants meer als genoegh voor u, aen ’t gene dat ick u toegeleyt hebbe, daerom etc. Andre houden ’t voor eene verbloemde bestraffinge van de overledene Koningen van Iuda, tot dewelcke Godt spreeckt, als ofse tegenwoordigh waren: of van d’Antichristische Kerckelicke ende Politijcke tyrannen die Godts volck seer ende lange souden plagen.

25 Dat ghyse uyt het hare verdrijft, ende uytstoot, treckende dat aen u: sulcken overlast sult ghy van haer wech nemen, haer daer van ontlasten. Siet gelijcke maniere van spreken. Ies. 57.14.

10

Eene ²⁶ rechte ^a wage, ende een recht ²⁷ Epha, ende eenen rechten ²⁸ Bath sult ghylieden hebben.

26 Hebr. wage, of, weeghschalen der gerechtigheyt, ende alsoo in het volgende. Als Levit. 19.36.

a Levit. 19.35, 36.

27 Siet Levit. 5. op vers 11.

28 Siet 1.Reg. 7. op vers 26.

11

Een Epha, ende een Bath ²⁹ sullen van ³⁰ eenerleije mate zijn, dat een Bath het tiende deel van een ³¹ Homer houde: oock een Epha het tiende deel van eenen Homer; de mate daer van sal zijn na den ³² Homer.

29 Hebr. sal.

30 Een Epha in drooge, ende een Bath in natte waeren.

31 De grootste mate van drooge waeren. Anders oock genoemt Cor. Siet 1.Reg. 4. op vers 22. ende onder vers 14.

32 Als zijnde de grootste mate, na dewelcke de andere moesten gereguleert zijn.

12

Ende de ^{b 33} sikel sal zijn van twintigh ³⁴ Gera: twintigh sikelen, vijf ende twintigh sikelen, ende vijftien sikelen, sal u-lieden een ³⁵ pont zijn.

b Exod. 30.13. Lev. 27.25. Num. 3.47.

33 Siet Gen. 23. op vers 15. ende 24. op vers 22.

34 Siet Levit. 27. op vers 25. Het is by ons soo veel (gelijck het sommige bequamelick op onse munte gepast hebben) als een halve braspenningh, welcker twintigh een oort rijcksdaelders maken, soo veel als eene gemeyne ofte burgerlicke sikel bedroegh, van welcken hier gesproken wort.

35 Hebr. maneh, D. mina. Siet 1.Reg. 10.17. 2.Chro. 9.16. Ezra 2.69. met d’aent. De sin is, Dat sestigh sikelen een pont of mina van gout ofte silver souden maken. Dit wort gehouden, by sommige, voor eene nieuwe ordinantie, dewijle de oude mina maer vijftigh sikelen des heylighdoms, ende hondert gemeyne, hielt: maer hier staet van sestigh sikelen, ’t welck soo veel meer soude moeten zijn in het heylige ende burgerlicke. Eenige meynen datter soodanige drie verscheydene soorten van munte geweest souden zijn, die t’samen een pont ofte myne souden maken. Godt wil seggen, dat de gerechtigheyt in alles stricktelick ende op ’t nauwste sal worden onderhouden.

13

Dit is het ³⁶ hef-offer, dat ghylieden offeren sult: het ³⁷ seste deel eenes Epha van eenen Homer terwe; oock sullet ghy ’t seste deel eenes Epha geven van eenen Homer gersten.

36 Of, de offerhanden die, etc. Hebr. de heffinge die ghy sult heffen. Dit verstaen sommige van ’t gene dat het volck den gantschen jare door soude opbrengen tot d’ordinare offerhanden des Tempels. (Andere duyden ’t op de inwyinge des Tempels) Van de offerhanden in ’t gemeyn, siet bov. 40. op vers 39.

37 Hebr. als of men seyde, sessen, D. het seste deel geven: gelijck, vertienen, het tiende deel geven.

14

Aengaende de insettinge van olie, van een Bath olie; [ghy sult offeren] het tiende deel van een Bath uyt een ³⁸ Cor, [het welck]is een Homer van tien Bath: want tien Bath zijn een Homer.

38 Siet boven op vers 11.

15

Voorts een lam uyt de kudde, uyt de twee hondert, uyt het ³⁹ waterrijcke lant van Israël; tot spijs-offer, ende tot brand-offer, ende tot danck-offeren, om versoeninge over hen te doen, spreeckt de Heere HEERE.

39 D. uyt de beste ende vetste weyden. And. boven den wijn, of, den dranck van Israël, D. dien Israël soude opbrengen tot dranck-offeren. Vergel. vers 17.

16

Al ’t volck des lants, sullen ⁴⁰ in dit hef-offer zijn: ⁴¹ voor den Vorst in Israël.

40 Of, sullen tot dit hef-offer (waer van in ’t voorgaende gesproken) [gehouden, ofte, verplicht zijn:]

41 Ofte, om des Vorsten wille. Sommige verstaen ’t alsoo, dat sy met dese contributie souden vervullen, het gene andersins de Vorst soude doen. Vergel. 2.Chron. 31.3. met de aenteeck. And. met den Vorst: Item, tot den Vorst toe, sulcks dat de Vorst daer toe niet gehouden zy, als wiens bysondere offerhanden in het volgende verhaelt worden. Men soude het oock konnen nemen, als een inhoudt ofte tytel van het volgende, ende daer by voegen aldus: Aengaende den Vorst in Israël, ofte, van den Vorst etc. (gelijck sulcke tytelen by de Propheten gevonden worden,) die sal doen als volght.

17

Ende het sal den Vorst ⁴² opliggen [te offeren] de brand-offeren, ende het spijs-offer, ende het dranck-offer, op de feesten, ende op de nieuwe maenden, ende op de Sabbathen, ⁴³ op alle gesette hooghtijden des huyses Israëls: hy sal het sond-offer, ende het spijs-offer, ende het brand-offer, ende de danck-offeren ⁴⁴ doen, om versoeninge te doen voor den huyse Israëls.

42 Hebr. op den Vorst sal zijn. D. ’t sal sijn plicht zijn.

43 Of, in alle gesette by een komsten

44 Ofte, bereyden, D. geven, aenbrengen, laten toemaken.

18

⁴⁵ Alsoo seyt de Heere HEERE;

45 De volgende nieuwe ordinantie hebben eenige wel aengemerckt, dat Mosi nergens te voren gegeven en was, gelijck oock, buyten dat, het onderscheyt datter is tusschen verscheydene nieuwe offerhanden ende ceremonien die hier worden vermelt, ende de oude voorgaende, uyt de vergelijckinge klaerlick kan worden afgenomen, tot een teecken der afschaffinge van de oude ceremonien, ende van het vorige Priesterdom door de komste ende het eenigh volkomen offer des Messiae, dat hier door vele offerhanden wort afgebeelt na den stijl des Ouden Testaments, ende den eysch van dien tijt, als de klarigheyt des lichts, ende de tijt der herstellinge noch niet gekomen en was. Siet Galat. 3.23, 24, 25. ende 4.1, 2, 3. Item, Hebr. 9.8, 10.

[fol. 90r]

In de eerste [maent], op den eersten der maent, sult ghy eenen volkomenen varre, een ⁴⁶ jongh runt, nemen: ende ghy sult het heylighdom ontsondigen.

46 Hebr. kint, ofte, sone eens runts.

19

Ende de Priester sal van het bloet des sond-offers nemen, ende doen ’t aen de ⁴⁷ posten des huyses, ende aen de vier hoecken van het afsetsel des altaers: ende aen de posten van de poorte des binnensten voorhofs.

47 Hebr. post: ende soo in ’t volgende.

20

Alsoo sult ghy oock doen op den sevenden in die maent; ⁴⁸ van wegen den afdwalenden, ende van wegen den slechten: also sult ghylieden het huys versoenen.

48 D. voor soodanige, die door eenige afdwalinge, ofte slechtigheyt, onwetenheyt, onverstant, het huys des Heeren mogen hebben ontsticht of verontreynight, maer niet door moetwille, ende met opgehevene hant. Afbeeldende dese ordinantie, hoe men den swacken gevallenen boetveerdigen sal te hulpe komen ende oprichten, door het middel van een welgeregelde ende Christelicke disciplijne. Vergel. Matth. 16.19. ende 18.18, 21, etc. Ioan. c. 20. vers 23. Rom. 14.4, 10, 13. Galat. c. 6. vers 1, etc. Iacob. 5. versen 19, 20. 1.Ioan. 5.16. etc.

21

^c In de eerste [maent], op den veertienden dagh der maent, sal u-lieden ’t Paesschen zijn: een Feest van seven dagen; ongesuerde brooden ⁴⁹ sal men eten.

c Exod. 12.3. ende 23.15. Levit. 23.5. Num. 9.3. ende 28.16, 17. Deut. 16.1.

49 Hebr. sal gegeten worden.

22

Ende de Vorst sal op den selven dagh, voor sich selven, ende voor al het volck des lants, bereyden eenen varre ⁵⁰ des sond-offers.

50 Eene varre tot een sond-offer. Hebr. eenen varre der sonde, D. des sond-offers, als doorgaens in dese materie. Siet Levit. 4. op vers 3.

23

Ende de seven dagen des Feests sal hy een brand-offer den HEERE bereyden, van seven varren, ende seven rammen, [die] volkomen zijn, dagelicks, de seven dagen [langh:] ende een sond-offer van eenen geytenbock, dagelicks.

24

Oock sal hy een spijs-offer bereyden, een Epha tot eenen varre, ende een Epha tot eenen ram: ende een ⁵¹ Hin olie tot een Epha.

51 Siet Levit. 19. op vers 36.

25

^d In de sevende [maent], op den vijftienden dagh der maent, sal hy op het ⁵² Feest ⁵³ van gelijcken doen, seven dagen [langh:] gelijck het sond-offer, gelijck het brand-offer, ende gelijck het spijs-offer, ende gelijck de olie.

d Levit. 23.33. Num. 29.12. Deut. 16.13.

52 Verstaet, het feest der Loofhutten, ofte Tabernakelen. Merckt, dat des Pincksterfeests hier niet gedacht en wort. Vergelijckt Zachar. 14.16, 19.

53 Hebr. na, ofte, gelijck die, D. soo als hy op het voorgaende Feest gedaen sal hebben met alle dese offerhanden, die te voren verhaelt zijn, ende hier kortelick worden aengeroert.