Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xliij. Capittel.

De heerlickheyt des Heeren komt van ’t Oosten in desen nieuwen Tempel, ende vervult dien, versen 1, 2, etc. de Heere spreeckt den Propheet aen, ende belooft dat hy eeuwighlick aldaer onder sijn volck sal woonen, ende haer van sonden (die hem uyt den ouden Tempel hadden doen verhuysen) reynigen, 7. beveelt den Propheet dit gantsche gebouw den volcke pertinentelick voor te dragen, op datse haer bekeeren ende aen dit genadenwerck Godes gemeenschap mogen bekomen, 10. Generale wet van de heyligheyt deser gantscher plaetse, 12. De maten, inwyinge, ende het gebruyck des brand-offers altaers, 13.

1

DOe leydde hy my tot de poorte: de poorte die des weeghs na het Oosten sagh.

2

Ende siet, de ¹ heerlickheyt des Godts Israëls quam van den wegh na ’t Oosten: ende sijne ² stemme was als het ^a geruysch [kolom] van ³ vele wateren, ende de aerde wert ⁴ verlicht van sijne heerlickheyt.

1 Die te voren uyt den Tempel was verhuyst. siet boven cap. 1. vers 28. ende c. 10. versen 4, 18, 19. met d’aenteeck. ende vergelijckt Malach. 3.1.

2 Of, geluyt, gedruys.

a Ezech. 1.24.

3 Ofte, groote. Vergel. boven 1.24. Alwaer de Majesteyt Godts, als eens richters, haer vertoonde, gelijck hier ter contrarie tot een teecken van genade ende weldadigheyt, als die weder quam om in sijn huys te woonen, ende dat volkomelick te herstellen ende te zegenen. siet het volgende.

4 Hebr. gaf licht, ofte, blinckte. Vergel. Apoc. 18.1. ende 21. vers 23. ende siet Ies. c. 60. versen 19, 20, etc. Matth. c. 4. vers 16. Actor. c. 13. vers 47. 2.Corinth. 3. vers 18. ende 4.6, etc. Eenige verstaen, dat het licht gestelt wort tegen de wolcke des Ouden Testaments. Siet 1.Reg. c. 8. versen 10, 11, 12.

3

Ende ⁵ alsoo was de gedaente van het gesichte dat ick sagh, gelijck het ^b gesichte dat ick gesien hadde, doe ick quam om de stadt te ⁶ verderven; ende ’t waren gesichten, als het gesichte dat ick gesien hadde aen de riviere Chebar: ende ick ⁷ viel op mijn aengesichte.

5 Ofte, het was als de gedaente van ’t gesichte.

b Ezech. 1.4. ende 8.4.

6 D. doe my Godt sondt, om ’t verderf van Ierusalem in sijnen name te verkondigen, waer op het verderf sekerlick soude volgen. Siet boven capp. 9. 10. ende vergel. Ier. 1. op vers 10. De Propheet wil seggen, dat deselve Godt sich hier openbaerde in genade, die sich daer vertoont hadde in groote verbolgentheyt.

7 Siet bov. 1. op vers 28. alsoo onder cap. 44. vers 4.

4

Ende de heerlickheyt des HEEREN quam in ’t ⁸ huys: [door] den wegh der poorte, die des weeghs na ’t Oosten ⁹ sagh.

8 Dat is, den Tempel.

9 Hebr. welcker aengesichte was des weeghs, etc. gelijckse door d’oost-poorte uyt den vorigen ouden Tempel gescheyden was, (siet boven cap. 10. vers 19.) om daer na in den nieuwen te gaen woonen. siet 2.Cor. 5. vers 17. Apoc. 21.5. item Hagg. cap. 2. versen 7, 8, 9. oock kan de Christelicke leser vergelijcken Luce 1.78, 79.

5

Ende de ¹⁰ Geest nam my op, ende bracht my in den binnensten voorhof: ende siet, de heerlickheyt des HEEREN hadde het huys ¹¹ vervult.

10 Siet bov. 2.2. ende 3.12. ende 8.3. met de aenteeck.

11 Vergel. Exod. 40.34, 35. 1.Reg. 8.10, 11. Ies. 6.1. ende 24.23. ende 35.2. ende 60.1, 2. ende 66.18, 19. ond. 44.4. Hab. 2.14. Hagg. 2.8, 10. Zach. 2.5. Matth. 17.5. Ioan. 1.14. ende 12.42. 1.Cor. 15.28. 2.Thess. 1.10. 2.Petr. 1.16, 17, 18. Apoc. 15.8. ende 21.23. ende 22.5.

6

Ende ick hoorde ¹² eenen die met my sprack uyt den huyse: ende ¹³ de man was by my staende.

12 N. den HEERE, wiens heerlickheyt den Tempel vervulde, in ’t voorgaende vers: ende die in ’t volgende vers tot den Propheet spreeckt. Vergel. bov. 1.28. ende 2.1.

13 And. een man. siet bov. 40. op vers 3.

7

Ende ¹⁴ hy seyde tot my; Menschen kint, [Dit] is de plaetse mijns throons, ende de ¹⁵ plaetse der zolen mijner voeten, alwaer ick woonen sal in het midden der kinderen Israëls, in ¹⁶ eeuwigheyt: Ende ¹⁷ die van den huyse Israëls en sullen mijnen ¹⁸ heyligen name niet meer verontreynigen; sy, noch hare Koningen, met hare ¹⁹ hoererije, ende met de ^{c 20} doode lichamen harer Koningen, ²¹ [op] hare hooghten:

14 De HEERE, die uyt den huyse met my sprack, als in het voorgaende vers geseyt is.

15 Vergel. Lev. 26.11, 12. Ies. 60.13. ende siet Ioan. 14.23. 1.Cor. 3.16, 17. ende 6.19. Apoc. 21.3. ende 22.3, etc.

16 Siet Ier. 31.32, 33, 36. ende 32.40. ende 33.20, 21, 25, 26, etc.

17 Hebr. het huys Israëls sullen, etc. de somma is: Door de genadige inwooninge mijns H. Geestes sal ick maken, dat mijn geestlick Israël (D. mijne Kercke) my heylighlick sal dienen, ende vreemt zijn van alles wat daer tegen strijt, insonderheyt alle afgoderije, waer van eenige specien in ’t volgende worden verhaelt, uyt de grouwelen die Godts volck in Canaan bedreven hadde. Dit kan men wel eenighsins duyden (met sommige) op den tijt van Ezra ende Nehemia na de verlossingen uyt Babel (hoewel die mannen Godts met vele grove abuysen des volcks steeds hebben moeten strijden, ende de Ioden naderhant van tijt tot tijt schrickelicker zijn vervallen, als by de komste Christi gebleken is) maer ’t siet alles principalick op den tijt des Messiae, ende de uytsendinge sijnes Geestes, ende sal volkomelick worden vervult in ’t ander leven, in ’t hemelsch Canaan, Apoc. 21.27. ende 22.3, etc.

18 Hebr. naem mijner heyligheyt, alsoo in ’t volgende.

19 D. afgoderije, alle superstitie, eygenwillige menschelicke vonden ende insettingen in den Godtsdienst. Siet Lev. 17. op vers 7. ende 20. op vers 5.

c Ier. 16.18.

20 D. als eenige meynen, met de lichamen eeniger verstorven Koningen die ontrent den Tempel begraven waren. Andere verstaen de lichamen der menschen, die sy ter eeren harer afgoden geslacht ende geoffert hebben, welcke afgoden sy, op sijn Heydens, hare Koningen plachten te noemen, insonderheyt dien Molech, of, Milcom, of, Malcam, of, Melech, etc. die daer van den naem hadde: want Melech beteeckent Koningh, siet Lev. 18.21. Ier. 48.7. ende 49.1. Amos 1.15. ende 5.26. met d’aent. Sommige nemen ’t van de afgoden selfs, die met recht doode lichamen genoemt worden, om datse geen leven en hebben, ende als een aes voor Godt stincken. siet Lev. 26.30. ende Ier. 16.18. met d’aent.

21 Of, [ende] hare hooghten, sulcks dat de hooghten, (als dickwils) voor eene bysondere specie van afgoderije genomen worden.

8

Als sy ²² haren dorpel stelden aen mijnen dorpel, ende haren post neffens mijnen post; datter [maer] een ²³ wandt tusschen my ende tusschen hen en was: ende verontreynigden mijnen heyligen name met hare grouwelen, die sy deden; daerom ickse verteert hebbe in mijnen toorn.

22 D. onbeschaemdelick in mijn huys invoerden ende bedreven allerley afgoderije, superstitie ende menschelicke insettingen, willende alsoo my ende den duyvel t’samen dienen, Tempel aen of in Tempel bouwen, als tot mijnen spijt. Vergelijckt hier mede boven cap. 8. ende insonderheyt versen 7, 8, 9, 10. etc. ende wijders 2.Reg. 16.14. ende 21.7. ende bov. 23.39.

23 Siet bov. 8.8, 9. And. ende (stelden) eenen wandt tusschen my ende tusschen hen, D. scheyden haer van my af door hare grouwelen. siet Ies. 59.2.

9

²⁴ Nu sullen sy hare hoererije, ende de ²⁵ doode lichamen harer Koningen verre van my wech doen: ende ick sal in ’t midden van hen woonen in eeuwigheyt.

24 Ter tijt deses nieuwen Tempels, als ick mijnen volcke de voorseyde genade sal bewijsen door den Messiam.

25 Als boven vers 7.

10

Ghy, menschen kint, wijst den huyse Israëls ²⁶ dit huys, op datse ²⁷ schaemroot worden van wegen hare ongerechtigheden; ende laetse het ²⁸ patroon af meten.

26 D. het gesichte van de gedaente deses huyses, ende maeckt haer bekent het oogemerck, ende de verklaringe van dien. Siet boven 40.4.

27 Door betrachtinge van hare onweerdigheyt (als volght,) ende dese mijne groote onverdiende onbegrijplicke genade, die ick mijnen volcke beloove, ende soo sekerlick in ’t toekomende sal bewijsen, als ick u dit nieuw gebouw hebbe vertoont, ende sy het patroon daer van door u sullen ontfangen, ende uyt alles klaerlick konnen mercken, dat het niet u versiersel, maer mijn werck is.

28 Of, de gestaltenisse, hebbende sijne behoorlicke proportie, fatsoen, of, forme, mate, etc. (Vergel. 2.Chron. 24. op vers 13.) soo als ghy ’t nu gesien hebt.

11

Ende indiense schaemroot worden van wegen alles dat sy gedaen hebben, ²⁹ soo maeckt hen bekent de forme des huyses, ende sijne gestaltenisse, ende sijne uytgangen,

29 De verborgentheyt des Heeren is voor de gene die hem vreesen, om hen die bekent te maken. Psalm 25.14. maer niet voor de honden ende verckens, Matth. 7.6.

[fol. 88v]

ende sijne ingangen, ende alle sijne formen, ende alle sijne ordinantien, ja alle sijne formen, ende alle sijne wetten; ende ³⁰ schrijft’et voor hare oogen: op datse sijne gantsche forme ende alle sijne ordinantien bewaren, ende deselve doen.

30 D. maelt ofte teeckent het hen af, ende beschrijft het, op datse door ware bekeeringe levendige steenen deses gebouws, ende mijn geestelick huys mede mogen soecken te zijn, etc. siet Ephes. cap. 2. versen 20, 21, 22. ende 1.Petr. 2.4, 5.

12

Dit is de wet des huyses: Op de ³¹ hooghte des berghs sal sijne gantsche grenze rontom henen, eene ³² heyligheyt der heyligheden zijn; siet dit is de wet des huyses.

31 Hebr. hooft. Sommige houden, dat Godt aldus bedecktelick wijst op het Ierusalem, dat boven is. Gal. 4.26. Vergel. Psalm 15.1. Matth. c. 5. vers 14. Hebr. 12.22.

32 D. seer heyligh, eene seer heylige plaetse: om dat nu de heerlickheyt des Heeren alles geheylight, ofte de Vader ende de Sone door den H. Geest aldaer hare wooninge sullen hebben genomen, heyligende alle uytverkorene, doch de strijdende aenvangelick, by trappen ende maten, maer de triumpheerende volkomelick.

13

Ende dit zijn de maten des ³³ altaers na de ³⁴ ellen, zijnde de elle, eene elle ende een hant breet: De ³⁵ boesem dan eene ³⁶ elle, ende eene elle de ³⁷ breette; ende sijn ³⁸ eynde aen sijnen ³⁹ rant rontom eene spanne: ende dit is de ⁴⁰ rugge des altaers.

33 Verstaet, den brand-offers altaer, afbeeldende den Heere Christum, met sijn eenigh soen-offer, waer mede alle geloovige in de vier hoecken der werelt gemeenschap hebben, item, in ende op den welcken sy hare geestelicke offerhanden Gode op-offeren. siet Hebr. 13.10. ende 1.Petr. 2.5.

34 Siet bov. 40.5.

35 Ofte, schoot, D. voet ofte bodem, die onder rontom gingh, ende alles, wat daer op ruste, als in sijnen schoot ontfingh, vestighde ende ondersteunde. siet het volgende vers, ende vers 17.

36 Verst. in hooghte.

37 D. dickte.

38 Hebr. grenze, D. het uyterste deses boesems.

39 Hebr. lippe.

40 D. het onderste deel, het steunsel van al de reste, als wanneer yemant op den rugge leyt.

14

Van den boesem nu [op] der aerden, tot aen het onderste ⁴¹ afsetsel, twee ellen; ende de breette, eene elle: ende van het kleynste afsetsel tot aen het grootste afsetsel, vier ellen, ende de breette eene elle.

41 D. uytstekende, rontom gaende ende als uytspringende lijste. Hebr. behulp.

15

Ende de ⁴² Harel, vier ellen: ende van den Ariël voorts opwaerts, de vier ⁴³ hoornen.

42 D. de heertstede, rooster, of plaetse boven op den altaer, daer het hout ende de offerhanden geleyt ende verbrant wierden, genoemt Harel, D. Godts bergh, van wegen de hooghte (als eenige meynen) om dat men by trappen daer op gingh, onder vers 17. ende Ariël, Dat is, Godts leeuw, om dat hy de offerhanden verteerde, gelijck een stercke leeuw alles verslint wat hem voor komt. Siet Ies. 29. op vers 1. ende vergel. Exod. 27.4. met d’aenteeck. Alsoo is onse altaer (de Heere Christus) inder waerheyt als een bergh Godts, daer alle geloovige Ioden ende Heydenen uyt alle hoecken der werelt haren toevlucht nemen ende op gaen, ende de leeuwe Godts, uyt Iuda, die alles, wat ons vyantlick is, verteert. siet Iesa. 2. versen 2, 3. ende 60.7. ende 63.1. etc. Apoc. 5.5.

43 Vergel. Exod. 27.2. met d’aent.

16

Den Ariël nu, twaelf [ellen] de lenghte, met twaelf [ellen] breette: vierkant aen sijne vier ⁴⁴ zijden.

44 Hebr. vier vier zijden, ofte, vier vier hoecken, ofte, vierkantigheden: als boven 1.8. siet aldaer. Alsoo in ’t volgende vers.

17

Ende het ⁴⁵ afsetsel, viertien [ellen] de lenghte, met veertien [ellen] breette, aen sijne vier zijden: ende den rant rontom het selve, de helft eener elle; ende de ⁴⁶ boesem daer aen, eene elle rontom; ende sijne trappen siende na ’t Oosten.

45 Ofte, [elck] afsetsel.

46 Als boven vers 13.

18

Ende hy seyde tot my; Menschen kint, soo seyt de Heere HEERE; Dit zijn de ordinantien ⁴⁷ des altaers, ten dage als men hem sal maken: om brand-offer daer op te offeren, ende om bloet daer op te sprengen.

47 Die den altaer aengaen, die men in de makinge ende bedieninge des selven moeste onderhouden.

19

Ende ghy sult aen de Levitische Priesteren, dewelcke uyt den zade ⁴⁸ Zadoks zijn, die tot my naderen (spreeckt de Heere HEERE) om my te dienen, geven eenen varre, een ⁴⁹ jongh runt, ten sond-offer.

48 Siet boven 40.46. ende ond. 44.15. etc.

49 Hebr. eenen sone des runts: alsoo in ’t volgende.

20

Ende ghy sult dan des selven bloet nemen, ende doen het aen sijne vier hoornen, ende aen de vier hoecken des afsetsels, ende aen den rant rontom: alsoo sult ghy hem ⁵⁰ ontsondigen, ende hem versoenen.

50 Dewijle noch altaer, noch offerhande, eenige ceremoniale reynigheyt ofte heyligheyt van haer selven en hadden, noch den onreynen aenbrengen konden, soo moest eerst alles door bloet daer toe gereynight ende ingewijet worden, afbeeldende de geestelicke reyninge onser conscientien, Godtsdiensten, ende der hemelsche dingen, door het dierbaer bloet onses Heeren Christi, tot welckes toepassinge ofte toe-eygeninge de dienstknechten Christi, als sijne instrumenten, ons bedienstigh zijn door de suyvere predicatie des H. Euangeliums van den gekruysten Christo, ende de bedieninge der H. Sacramenten, gebeden, etc. gelijck de Levitische Priesters deden in ’t Ceremoniael. Siet Hebr. 9. van het 9, tot het 24 vers toe. 2.Cor. 3.6. ende 4.5, 7. Gal. 3.1. etc. Vergel. bov. 40. op vers 39.

21

Daer na sult ghy den varre des sond-offers nemen: ende hy sal hem verbranden in eene ⁵¹ bestelde plaetse des huyses, ⁵² buyten het heylighdom.

51 Of, bevolene.

52 Vergel. Hebr. 13.11, 12.

22

Ende op den tweeden dagh sult ghy eenen volkomenen geytenbock offeren ten sond-offer: ende sy sullen den altaer ontsondigen, gelijck als sy [dien] ontsondight hebben met den varre.

23

Als ghy een eynde sult gemaeckt hebben om het ontsondigen: [dan] sult ghy eenen varre, een volkomen jongh runt, offeren, ende eenen volkomen ram van de kudde.

24

Ende ghy sultse offeren voor ’t aengesichte des HEEREN: Ende de Priesteren sullen ⁵³ sout daer op werpen, ende sullense offeren [ten] brand-offer den HEERE.

53 Vergel. Lev. 2. op vers 13. Num. 18. op vers 19. 2.Chron. 13. op vers 5. voorts Matth. 5.13. Marc. 9.49, 50. Col. 4.6.

25

Seven dagen, sult ghy dagelicks eenen bock des sond-offers bereyden: oock [kolom] ⁵⁴ sullen sy eenen varre, een jongh runt, ende eenen ram van de kudde, [beyde] volkomen, bereyden.

54 Anders, gelijck sy, etc. sullen bereydet hebben.

26

Seven dagen sullen sy den altaer versoenen, ende hem reynigen: ende sijne ⁵⁵ handen vullen.

55 D. hem inwijen ofte heyligen, tot het heyligh gebruyck. Vergel. Levit. c. 7. op vers 37. ende cap. 8. vers 33, etc. And. sy sullen [een yegelijck] sijne handen vullen, D. haer selven heyligen, ende tot het offeren op den altaer inwijen.

27

Als sy nu dese dagen sullen voleyndt hebben; dan sal het op den achtsten dagh, ende voortaen geschieden, dat de Priesters ⁵⁶ uwe brand-offeren ende uwe danck-offeren op den altaer sullen bereyden; ende ick sal een welgevallen aen u-lieden hebben: spreeckt de Heere HEERE.

56 Siet boven 40. op vers 39. ende hier boven op vers 20.