Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvij. Capittel.

Door de gelijckenisse van eenen arent, halende een cedertacksken van den Libanon, ende plantende eenen nieuwen wijnstock; mitsgaders eenen anderen grooten arent, na welcken die wijnstock sich neyghde, stelt Godt sijnen volcke voor, de gevangelicke wechvoeringe van den Koningh Iechonia ende anderen door den Koningh van Babel, d’instellinge Zedekie tot Koningh in sijne plaetse, ende des selven meyneedigheyt ende afval tot den Koningh van Egypten, versen 1, 2, 3, etc. Dies Godt voorseyt, dat hy van Egypten, ende sijn eygen volck, verlaten, ende na Babel gevangelick sal wech gevoert worden, 15. belooft evenwel een ander nieuw Euangelisch cedertacksken, tot heyl sijns volcks. 22.

1

ENde des HEEREN woort geschiedde tot my, seggende:

2

Menschen kint, stelt een ¹ raetsel voor, ende gebruyckt eene ² gelijckenisse ³ tot het huys Israëls: [kolom]

1 Siet Iudic. 14. op vers 12.

2 Of, parabel, D. een verhael in’t welcke eene sake doorgaens met yet anders vergeleken wort, om die te meer klaerheyt, ende kracht te geven; ende kan anders oock genaemt worden eene allegorie. alsoo onder 20.49. ende 24.3. Matth. 13.3, 13, etc. Hebr. parabelt eene parabel.

3 Of, rakende het huys Israëls.

3

Ende seght; Alsoo seyt de Heere HEERE: ⁴ Een arent die groot was, ⁵ groot van vleugelen, langh van vlercken, vol van vederen, die ⁶ verscheydene verwen hadde; quam op den ⁷ Libanon, ende nam den ⁸ oppersten tack van eenen ⁹ Ceder.

4 Verst. Nebucadnezar den Koningh van Babel. siet ond. vers 12.

5 Dat is, hebbende groote macht, een wijt uytgestreckt Koninckrijcke, ende overvloet van allen rijckdom.

6 Het Hebr. woort beteeckent eygentl. dat met de naelde van verscheydene coleuren gemaeckt wort, als geborduert, of gestickt werck, bov. 16. versen 10, 13, etc. maer hier wort het by gelijckenisse gebruyckt van schoone gespickelde, ende door een gecoleurde vederen, als ofse geborduert waren.

7 Verstaet het lant van Palestina, het welcke noordwaert met het geberghte van Libanon bepaelt was. Siet 1.Reg. 4. op vers 33.

8 Door desen is beteeckent de Koningh Iojachin, anders oock Iechonias genaemt, 1.Chron. 3. vers 16. die van Nebucadnezar gevangelick na Babylonien wech gevoert was, 2.Reg. 24.12. 2.Chron. 36.10.

9 Die een figure was van ’t Konincrijcke der Ioden. Vergel. Numer. 24.6. Amos 2.9.

4

Hy pluckte den top ¹⁰ sijner jonge tackskens af, ende bracht hem in een lant van ¹¹ koophandel, hy settede hem in ¹² een stadt van ¹³ kooplieden.

10 Dese beteeckenen de Vorsten, Heeren, ende Edellieden, die met den Koningh Iojachin in de gevangenisse na Babel gingen, 2.Reg. 24.12.

11 Hier is in den oorspronck het woort Chenaan, het welck eygentl. beteeckent, koopman. Siet Iob c. 40. vers 25. ende d’aent. Verst. nu hier door, Babylonien, alwaer veel koophandel omme gingh, uyt oorsake van de menighte der menschen, die daer woonden, ende die van alle landen daer verkeerden, ende handelden.

12 Namel. Babel.

13 And. kruydeniers, of, drogisten, als 1.Reg. 10.15. Soo soude de stadt van Babel genaemt zijn, om datse vol was van allerley specerijen, drogen, ende kostelicke waren, dienende niet alleen tot nootdurft, ofte vermaeck, maer oock tot leckernije, ende overdadigheyt.

5

¹⁴ Hy nam oock van ¹⁵ het zaet des lants, ende ¹⁶ leyde het in eenen zaet-acker: hy nam ’t, hy settede het ¹⁷ by vele wateren, ¹⁸ met groote voorsichtigheyt.

14 T.w. de voorgemelde arent, de Koningh Nebucadnezar.

15 D. van de gene die in den lande Iuda geboren waren. Verstaet Matthaniam den oom van Iechonias, D. sijns vaders Iojakims broeder, genaemt van Nebucadnezar Zedekia, 2.Reg. 24.17.

16 D. hy stelde Zedekiam tot eenen Koningh over Iuda.

17 Dat is, in eene bequame plaetse, daer het wel konde groeijen.

18 D. met wijse, ende welbedachte conditien. Anders, [als] eenen vvilgeboom, die geerne by het water wast.

6

Ende ¹⁹ het sproot uyt, ende wiert tot eenen weeldigh-uytloopenden wijnstock, ²⁰ [doch] nederigh van ²¹ stamme, siende met sijne tacken ²² na hem, dewijle sijne wortelen onder hem waren: soo wiert ²³ hy tot eenen wijnstock, die rancken voort bracht, ende scheuten uytwierp.

19 T.w. dat zaet, de Koningh Zedekias. De sin is, Dat dese Koningh wel voer, ende geluckigh was in sijn Koninckrijcke, soo lange als hy den Koningh van Babel getrouwe bleef.

20 T.w. als die onder het gebiedt was des Koninghs van Babel, dien hy jaerlicks tribuyt moeste betalen.

21 Hebr. stature, hooghte, opstaende gestalte. alsoo onder 19.11. ende cap. 31. versen 3, 5, 10.

22 Te weten, daer van hy sijne plantinge hadde, ende onder wiens bescherminge hy schuylde.

23 Namelick de wijnstock.

7

Noch was’er een ²⁴ grooten arent ²⁵ groot van vleugelen, ende overvloedigh van vederen: ende siet, ²⁶ dese wijnstock voeghde ²⁷ sijne wortelen na ²⁸ den selven toe, ende wierp sijne tacken tot hem uyt, op dat ²⁹ hy ³⁰ hem bevochtigen soude ³¹ na de bedden ³² sijner plantinge toe.

24 Namelick Pharao, de Koningh van Egypten. Siet ond. versen 15, 17.

25 Vergelijckt boven de aenteeckeninge op vers 3.

26 D. de Koningh Zedekia.

27 Verstaet door dese, de gesanten, die de Koningh Zedekia na den Koningh van Egypten heymelick sondt, om een verbont met hem te maken, ten eynde dat hy hem helpen soude tegen den Koningh van Babel, wiens Tributaris, ende Vassal hy was, ende van welcken hy nu was afgevallen. Vergelijckt onder vers 15. Ierem. cap. 2. vers 18.

28 Te weten, arent, den Koningh van Egypten.

29 Verstaet den selven arent.

30 Te weten, den voorgemelden wijnstock, den Koningh Zedekiam.

31 D. na de ingangen, ende passagien toe, die leydden tot de plaetse sijner plantinge. Het Hebreeusch woordeken is in gelijcke beteeckenisse genomen, Iudic. 7.3, 17. Siet de aenteeck. Dit siet nu op de gewoonte van Egypten, alwaer men, als de Riviere Nilus overvloeyde, waterloopen, groeven, ende vooren maeckte om het water door het geheele lant uyt te laten, ende na alle plaetsen te verspreyden. Alsoo begeerde, ofte versocht oock de Koningh Zedekia, dat de Koningh van Egypten sijne macht, ende krijghsvolck hem toeschicken soude, om tegen den Koningh van Babel geholpen te worden. Anders, uyt de bedden syner plantinge, Te weten, alsoo dat sijn lant van den Koningh van Egypten bevochtight zijnde, hy als dan daer door mocht opwassen.

32 Te weten, des vvijnstocks plantinge, D. ter plaetse daer hy geplant was, T.w. in Iudea.

8

Hy was in eene goede landouwe by vele wateren ³³ geplant, om tacken te maken, ende vrucht te dragen, op dat hy tot eenen heerlicken wijnstock worden mochte.

33 T.w. van den Koningh Nebucadnezar.

9

Seght, Alsoo seyt de Heere HEERE, Sal ³⁴ hy gedijen? sal ³⁵ hy niet ³⁶ sijne wortelen uytrucken, ende sijne vrucht afsnijden, dat hy drooge worde? hy sal aen alle de bladeren van sijn gewas verdroogen; ³⁷ ende dat ³⁸ niet door eenen grooten arm, nochte door veel volcks, om dien van sijne wortelen wech te voeren.

34 T.w. de wijnstock, die van den eersten arent geplant is.

35 T.w. de eerste arent, de Koningh Nebucadnezar.

36 T.w. des wijnstocks . Verstaet den Koningh Zedekia, als boven, met alle zijne macht ende gantsch Koninckrijcke.

37 Alsoo is de letter Vau voor ende dat genomen, Ierem. 17.10.

38 D. sonder dat een seer geweldigh leger daer toe sal noodigh zijn. Want de Heere sal Zedekia tegen zijn, om sijne godtloosheyt, ende meyneedigheyt.

10

Ia siet, ³⁹ sal hy geplant zijnde gedijen? ⁴⁰ sal hy niet, als de ⁴¹ ooste wint hem aenroert, ⁴² gantsch verdroogen? ⁴³ op de bedden ⁴⁴ van sijn gewas sal hy verdroogen.

39 Dese vrage loochent sterckelick.

40 Dese vrage versekert sterckelick.

41 Verstaet den Koningh van Babel, die den Koningh Zedekiam, alle sijne macht, ende de stadt Ierusalem soude verderven, gelijck de vruchten van den oosten wint verdorven worden, Gen. 41.6.

42 Hebr verdroogende verdroogen.

43 T.w. daer in hy geplant is, om wel bevochtight te worden, ende wel te groeijen. Of, t’samen met de vooren, D. met het lant Iuda mede, daer in hy staet, sal hy verdorren, ende vergaen. Ofte, de vooren, D. de middelen, waer door hy sal soecken water, D. hulpe uyt Egypten te krijgen, sullen mede vergaen.

44 Dat is, daer in hy wast, ofte groeyt, alsoo boven vers 7. de bedden sijner plantinge, Dat is, daer in hy geplant was.

11

Daer na geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende;

[fol. 73v]

12

Seght nu tot ⁴⁵ dat wederspannigh huys; Wetet ghy niet, wat ⁴⁶ dese dingen ⁴⁷ zijn? Seght, ⁴⁸ siet, de Koningh van Babel is [tot] Ierusalem gekomen, ende heeft ⁴⁹ haren Koningh genomen, ende hare ⁵⁰ Vorsten, ende heeftse tot sich gevoert na Babel.

45 Hebr. dat huys der wederspannigheyt. Verstaet den stam, ofte het Koninckrijcke Iuda. siet bov. 2. op vers 5.

46 T.w. die ick u voorgestelt hebbe van twee arenden.

47 Of, beduyden, of, beteeckenen, of, te kennen geven.

48 Hier volght de verklaringe der voorgestelder gelijckenisse.

49 Namel. Iojachin, 2.Reg. 24.12. 2.Chron. 36.10. siet boven op vers 3.

50 Dewelcke boven vers 4. vergeleken worden by de opperste teere tacken des Libanons.

13

Daer toe heeft hy van den ⁵¹ Konincklicken zade genomen, ende daer mede ^a een verbont gemaeckt, ende heeft hem tot ⁵² eenen eedt gebracht; ende de ⁵³ machtige des lants heeft hy ⁵⁴ wech genomen,

51 Genaemt boven vers 5. het zaet des lants, namelick van Iuda. Hebr. zaet des Koninckrijcks. Hy verstaet Zedekiam. Siet boven op vers 5.

a Ierem. 34.18.

52 Ofte, in eenen eedt doen komen. Te weten, waer door Zedekias sich vervloeckte, soo hy sijn woort niet en hielde, ende niet getrouw en bleve. Vergel. boven cap. 16. op vers 59. Sommige meynen dat dese maniere van spreken, in den eedt doen komen, siet op het oude gebruyck, waer door de gene, die met elckanderen een verbont maeckten, beesten slachteden, die in stucken deelden, ende dan door de gedeelde stucken door gingen. Siet Genes. 15. op vers 17.

53 T.w. die Zedekiam met raet, ende met daet hadden konnen helpen, om het Koninckrijcke Iuda tegen den Koningh van Babel vast te maken, ende eyndelick van hem te doen afvallen.

54 T.w. tot pantlieden,ofte geyselers.

14

Op dat het Koninckrijcke nederigh soude zijn, sich niet verheffende: [ende] dattet ⁵⁵ sijn verbont houdende bestaen mochte.

55 T.w. des Koninghs van Babel. Verstaet de beloften van onderdanigheyt, ende trouwe, die Zedekia, ende des lants Heeren, aen den Koningh van Babel gedaen hadden.

15

Maer hy rebelleerde tegen hem, sendende sijne boden in Egypten, ^b op dat men hem peerden, ende veel volcks bestellen soude: sal hy gedijen? sal hy ontkomen die sulcke dingen doet? ja sal hy ⁵⁶ het verbont breken, ende ontkomen?

b Ierem. 37.5.

56 T.w. dat hy met den Koningh Nebucadnezar gemaeckt heeft.

16

[Soo waerachtigh als] ick leve, spreeckt de Heere HEERE, Soo hy niet ⁵⁷ in de plaetse des Koninghs die hem Koningh gemaeckt heeft, wiens eedt hy veracht, ende wiens verbont hy gebroken heeft, ⁵⁸ by hem in’t midden van Babel ⁵⁹ en sal sterven!

57 T.w. daer de Koningh Nebucadnezar woont, D. in Babel, gelijck hier in ’t eynde van het vers geseyt wort.

58 Dat is, in deselve plaetse, ofte stadt, als stracks geseyt is, ende volgens niet in sijn vaderlant.

59 De sin is, Dat hy daer sekerlick soude sterven: hoewel hy het lant niet sien en soude, om dat hem te voren in Riblath de oogen verblindt souden worden, 2.Reg. 25.6, 7. Ierem. 32.5. ende 34.3, 5. ende 52.11.

17

Oock en sal Pharao door een groot heyr, ende door menighte van [krijghs-]vergaderinge met ⁶⁰ hem in oorloge ^c niet uytrichten, ⁶¹ als men eenen ^d wal sal ⁶² opwerpen, ende alsmen ^e sterckten bouwen sal, om ⁶³ vele zielen uyt te roeijen.

60 Dat is, met Zedekia, Te weten, om hem te helpen, mits sijne macht by de macht van Zedekia te voegen. Ofte, tegen hem, Dat is, tegen den Koningh Nebucadnezar, om hem te wederstaen, ende van Ierusalem te verdrijven.

c Ierem. 37.7.

61 Het welcke de Koningh van Babel doen soude.

d Ezec. 4.2.

62 Hebr. uytstorten. alsoo 2.Sam. 20.15. 2.Reg. 19.32.

e 2.Reg. 25.1. Iesa 29.3. Ezech. 4.2.

63 Dat is, vele menschen.

18

Want ⁶⁴ hy heeft den ⁶⁵ eedt veracht, brekende het verbont; daer hy, siet, sijne ⁶⁶ hant gegeven hadde; dewijle hy alle dese dingen gedaen heeft, en sal hy niet ontkomen.

64 Namelick de Koningh Zedekia.

65 Ofte, vloeck.

66 Te weten, aen den Koningh van Babel, tot versekeringe van te sullen vast houden aen het verbont dat hy met hem gemaeckt hadde. Siet van sulcke hantgevinge gedaen tot versekeringe van het gene dat men seyt, ofte belooft, 2.Reg. cap. 10. vers 15. 2.Chron. cap. 30. vers 8. Ezra cap. 10. vers 19.

19

Daerom, alsoo seyt de Heere HEERE, [Soo warachtigh als] ick leve, Soo ick ⁶⁷ mijnen eedt, dien hy veracht heeft, ende mijn verbont, dat hy gebroken heeft; dat selve ⁶⁸ niet op sijnen kop en geve!

67 Godt noemt den eedt, dien Zedekia aen den Koningh van Babel gedaen hadde, sijnen eedt, om dat hy met aenroepinge sijns naems gedaen was: ende in gelijcken sin, sijn verbont, dat hy met den selven Koningh gemaeckt hadde. Verstaet onder het woort eedt de straffe van de verbrekinge des eedts.

68 Dat is, met straffen vergelde. Siet 1.Reg. cap. 8. op vers 32. alsoo boven cap. 9. vers 10. ende cap. 11. vers 21. ende cap. 16. vers 43. ende onder cap. 22. vers 31. een afgebroken maniere van eedtsweeren.

20

Ende ick sal ⁶⁹ mijn ^f net over ⁷⁰ hem uytspreyden, dat hy gegrepen sal worden in mijn jachtgaren: ende ick sal hem doen brengen na Babel, ende sal ⁷¹ daer met hem ^g rechten [over] sijne overtredinge, waer door hy tegen my overtreden heeft.

69 Siet boven cap. 12. op vers 13. ende onder 32.3.

f Ezech. 12.13. ende 32.3.

70 Te weten, over den Koningh Zedekiam.

71 T.w. boven het recht, dat ick over hem hebbe laten gaen te Riblath, 2.Reg. 25. versen 6, 7. Want daer na heeft hy te Babel in de gevangenisse gelegen tot dat hy sterf, Ierem. 52.11. Godt wort geseyt met den mensche te rechten, ofte, in het recht sich met hem te begeven, als hy door sijne straffen hem van sijne sonden overtuyght, ende gelijck in een gerichte beschaemt maeckt. alsoo Iesa. 66.16. onder 20.35. ende 38.22. Siet breeder hier van onder 20. op vers 35.

g Ierem. 4.12. ende 38.25.

21

Daer toe sullen alle ⁷² sijne vluchtige met alle sijne ⁷³ benden ⁷⁴ door het ^h sweert vallen, ende de overgeblevene sullen ⁷⁵ in alle winden ⁱ verstroyt worden: ende ghylieden sult weten, dat ick de HEERE gesproken hebbe.

72 Siet van dese 2.Reg. 25.5. ende Ierem. 52.8.

73 Dat is, scharen, ende hoopen van krijghsvolck. Siet boven 12. op vers 14.

74 Dat is, in de oorlooge, ofte, door wapenen omkomen. Siet Levit. cap. 26. op vers 7.

h Ezech. 16.40.

75 Dat is, in alle hoecken der werelt. Siet boven cap. 5. op vers 10.

i Ezech. 5.10, 12. ende 12.14.

22

Alsoo seyt de Heere HEERE; Ick sal oock ⁷⁶ van den oppersten tack des [kolom] hoogen ⁷⁷ Ceders ⁷⁸ nemen, dat ick ⁷⁹ setten sal; van het opperste sijner jonge tackskens sal ick ⁸⁰ eenen teederen afplucken, den welcken ick op ⁸¹ eenen hoogen, ende verhevenen bergh planten sal:

76 Dat is, van den Konincklicken stam. siet bov. vers 3. Ofte aldus: Van den hoogen tack des Ceders, of, van den oppersten tack des Ceders die hooge was.

77 D. des Koninckrijcks van Iuda. siet boven op vers 3.

78 T.w. een scheutken, ofte rijsken, het welcke hier terstont eenen teeren tack genaemt wort.

79 D. planten sal.

80 Men verstaet hier door Zerubbabel, ende sijne successeurs, maer insonderheyt Christum, van den welcken sy voorbeelden waren. Christus wort een scheute, ofte spruyte genaemt, Ies. 11.1. ende 60.21. Zach 6. vers 12.

81 Verst. het ware Zion, D. de ware Iodische, ende Christelicke Kercke, ende gemeynte der heyligen. Siet Iesa. 2. vers 2. ende 11. vers 9. onder cap. 20. vers 40. Mich. 4.1.

23

Op den bergh ⁸² der hooghte Israëls sal ick hem planten; ende hy sal tacken voort brengen, ende ⁸³ vrucht ⁸⁴ dragen, ende hy sal tot eenen ⁸⁵ heerlicken Ceder worden, dat onder hem woonen sullen ⁸⁶ alle gevogelte van allerley vleugel; in de schaduwe sijner tacken sullense woonen.

82 Dat is, die seer hoogh sal wesen. Verstaet dese hoogheyt soo wel van de hoogh beroemde, ende wijt uytgebreyde vermaertheyt des rijcks Christi, als van de uytnemende hoogheyt, ende waerdigheyt der weldaden Christi, die daer in te bekomen sullen zijn.

83 Siet van dese vrucht Psalm 85.10, etc. Iesa. cap. 11. vers 2, etc. Dan. cap. 9. vers 24.

84 Hebr. maken.

85 Verstaet geene uyterlicke, nochte aerdsche, maer inwendige, ende hemelsche heerlickheyt: van dewelcke siet Psalm 110.1, etc. Ephes. 1.20, etc. Philip. 2.9, 10, 11.

86 Dat is, niet alleen Israëliten, ende Ioden, maer oock Heydenen.

24

Soo sullen alle ⁸⁷ boomen des velts weten, dat ick de HEERE ⁸⁸ den hoogen boom vernedert hebbe, ⁸⁹ den nederigen boom verheven hebbe, ⁹⁰ den groenen boom verdrooght, ende den droogen boom bloeijende gemaeckt hebbe: Ick de HEERE hebbe het gesproken, ende sal ’t doen.

87 Dat is, menschen, die soo genoemt worden, om datse goede vruchten moeten dragen, Psalm 1.3. Ies. 56. vers 3. Matth. 7.17, 18, 19. Sommige verstaen eygentlick de Koningen, die onder andere menschen in hoogheyt uytsteken, Dan. 4.20, 22.

88 Men kan dit lichamelick verstaen van de Babyloniers, ende hare monarchie, die verstoort is door Cyrum: ende geestelick van den duyvel, ende sijn rijcke, dat door Christum verwoest is.

89 Dit kan oock lichamelick verstaen worden van de Ioden, doese weder keerden uyt de Babylonische gevangenisse, ende geestelick van alle uytverkorene, ende geloovige, die door Christum uyt het gewelt des duyvels verlost zijn.

90 Het voorgaende wort met andere woorden verhaelt.