Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxx. Capittel.

Ieremia ontfanght bevel, dese woorden des Heeren in een boeck te schrijven, versen 1, 2. Prophetie van de lichamelicke verlossinge uyt Babel, ende de geestelicke door Christum, mitsgaders de genade ende zegeningen, die Godt aen sijne Kercke sal bewijsen, niet tegenstaende hare groote elenden, benauwtheden, breucken ende wonden, 3. maer Godts onweder sal blijven over de godtloosen, 23.

1

HEt woort, dat tot Ieremia geschiet is, van den HEERE, seggende:

2

Soo spreeckt de HEERE, de Godt Israëls, seggende; ¹ Schrijft u alle de woorden, die ick tot u gesproken hebbe, in een boeck.

1 Siet ond. 36.2

3

Want siet, de dagen komen, spreeckt de HEERE, dat ick ² de gevangenisse mijns volcks, Israëls ende Iuda, wenden sal, seyt de HEERE: ende ick salse weder brengen in het lant dat ick haren vaderen gegeven hebbe, ende sy sullen het erflick besitten.

2 Ofte, de gevangene weder brengen.

4

Ende dit zijn de woorden die de HEERE gesproken heeft van Israël ende van Iuda.

5

Want soo seyt de HEERE; ³ Wy hooren eene stemme der ⁴ verschrickinge: daer is vreese ende geen vrede.

3 Hier worden de inwoonders van Ierusalem in gevoert, aldus klagende ter tijt van het innemen der stadt, etc.

4 Of, zitteringe.

6

Vraget doch ende siet, of een manspersoon ⁵ baert? Waerom sie ick [dan] eens yegelicken mans handen op sijne lendenen, als eener ^a barender [vrouwe?] ende alle aengesichten verandert in ⁶ bleeckheyt?

5 D. baren kan, als dickwils.

a Ierem. 4.31. ende 6.24.

6 Ofte, geelheyt, de geelsucht, D. misverwigh, gelijck de geelsuchtige menschen, ende de lantvruchten, wanneerse door veel vochts verrotten ende met honighdauw geslagen zijn. Vergel. Deut. 28. op vers 22.

7

^b O Wee! ⁷ want die ⁸ dagh is soo groot, dat sijns gelijcken niet geweest en is: ende het is een tijt van benauwtheyt voor Iacob; noch sal hy daer uyt verlost worden.

b Ioël 2.11. Zephan. 1.15.

7 Of, immers, sekerlick, is die dagh, etc. ofte, dat die dagh soo groot is!

8 D. de bestemde tijt des oordeels, over Iacobs nakomelingen (siet Psal. 37. op vers 13. ende Ioël 1. op vers 15.) datse noyt te voren soo hardt zijn gestraft.

8

Want het sal te dien dage geschieden, spreeckt de HEERE der heyrscharen, [dat] ick ⁹ sijn jock ¹⁰ van uwen halse verbreken, ende uwe banden verscheuren sal: ende vreemde sullen ¹¹ sich niet meer van ¹² hem doen dienen.

9 Des Koninghs van Babel. siet bov. cap. 27.

10 Vergel. bov. 28. vers 11.

11 Of, dwingen te dienen. siet bov. 25. op vers 14.

12 Namel. Iacob.

9

Maer ¹³ sy sullen dienen den HEERE haren Godt: ende haren Koningh ^{c 14} David, dien ick hen verwecken sal.

13 Iacobs nakomelingen.

c Ezech. 34.23, 24. ende 37.24. Hos. 3.5.

14 D. den Heere Iesu Christo. Siet 2.Sam. 22.op vers 51.

10

Ghy dan, en vreest niet, ^d O mijn knecht Iacob, spreeckt de HEERE, en ontsett u niet Israël; want siet, Ick sal u uyt verre [landen] verlossen, ende u zaet uyt den lande harer gevangenisse: ende Iacob sal weder komen, ende stille ende gerust zijn, ende daer en sal niemant zijn die [hem] ¹⁵ verschricke.

d Iesa. 41.13. ende 43.5. ende 44.1. Ierem. 46.28.

15 Ofte, doe zitteren.

11

Want ick ben ¹⁶ met u, spreeckt de HEERE, om u te verlossen: want ick sal eene voleyndinge maken met alle de Heydenen, daer henen ick u verstroyt hebbe; ^e maer met u en sal ick geene ¹⁷ voleyndinge maken: maer ick sal u kastijden met ^{18 f} mate, ende ¹⁹ u niet gantsch ontschuldigh houden.

16 Siet Genes. 21. op vers 22.

e Ierem. 4.27. ende 5.10, 18. ende 46.28.

17 Siet bov. 4. op vers 27.

18 Siet boven 10. op vers 24.

f Iesa. 27.8. Ierem. 10.24.

19 Hebr. onschuldigh houdende, en sal ick u niet onschuldigh houden, D. hier, niet t’eenemael, ofte geheelick ongestraft laten, als ond. 46. vers 28. Vergel. bov. 25.29.

12

Want soo seyt de HEERE, Uwe ²⁰ breucke is ^g dootlick: uwe ²¹ plage is smertelick.

20 Als bov. 4.6. And. aengaende uwe breucke, sy is dootlick.

g Ierem. 10.19. ende 15.18.

21 Ofte, wonde, als bov. 14.17.

13

Daer en is niemant ²² die uwe sake oordeelt, aengaende het ²³ geswel: ghy en hebt geen ²⁴ heelplaesters.

22 D. die de sake van u geswel sich aentreckt, ende ondersoeckt of ende hoe ghy in dese elende te helpen zijt.

23 Ofte, de wonde. In dese beteeckeninge wort het Hebreeusch woort oock gebruyckt, Hos. 5.13. Obad. vers 7. ende wort nergens meer in de Heylige Schrifture gevonden. And. tot verbindinge, ofte, uytdruckinge, Dat is, uwe wonden verbonden, uytgedruckt, gesuyvert ende geheelt mochten worden.

24 Hebr. heelingen, ofte, genesingen der opklimminge, ofte, opkominge, opgangh, Dat is, men leyt geen plaesters op uwe wonden, dat de gesontheyt soude mogen opkomen, opklimmen, Dat is, toenemen, ofte datter lidtteeckens mochten opkomen. Vergelijckt Nehem. cap. 4. op vers 7. ende onder vers 17. And. opkominge van genesingen, door omsettinge van de woorden, gelijck in’t Hebreeusch somtijts geschiet.

14

Alle uwe ^{h 25} liefhebbers hebben u vergeten, sy en vragen niet na u: want ick

h Ierem. 22.20.

25 Op dewelcke ghy u verlaten hebt, als Egyptenaers ende andere.

[fol. 48r]

heb u geslagen [met] eens ²⁶ vyants plage, [met] de kastijdinge eens wreeden: om de grootheyt uwer ongerechtigheyt; [om dat] uwe sonden machtigh veel zijn.

26 D. soo hart en scherp, als of u een vyant geslagen hadde: dat men na het uyterlicke aensien soude seggen; een vyant heeft het gedaen: blijvende ondertusschen mijne gedachten des vredes bestandigh. Siet versen 16, 17, 18, etc.

15

Wat ⁱ krijt ghy over uwe breucke, [dat] uwe smerte dootlick is? om de grootheyt uwer ongerechtigheyt; [om dat] uwe sonden ^k machtigh veel zijn, heb ick u dese dingen gedaen.

i Ierem. 13.17.

k Ierem. 5.6.

16

²⁷ Daerom, alle die u op eten, sullen ^{l 28} op gegeten worden, ende alle uwe wederpartijders, sy alle, sullen gaen in gevangenisse: ende die u berooven, sullen ter beroovinge zijn, ende alle die u plunderen, sal ick ter plunderinge over geven.

27 Om te toonen, dat ick u eerst om uwer sonden wille tot uwen besten gekastijt hebbe, ende het daer na mijn tijt is, dat ick uwen vyanden, die het soo niet gemeent en hebben, vergelde, ende u weder zegene. Vergel. Ierem. 10.25.

l Exod. 23.22. Iesa. 41.11, Ierem. 10.25.

28 Vergel. Psal. 14. vers 4. ende 79.7. met d’aenteeck.

17

Want ick sal u de ²⁹ gesontheyt doen rijsen, ende u van uwe ³⁰ plagen genesen, spreeckt de HEERE: om dat sy u noemen, De verdrevene; Het is ³¹ Zion [seggen sy,] ³² niemant en vraeght na haer.

29 Ofte, een pleyster op leggen. Vergel. bov. op vers 13. ende cap. 8. op vers 22. ende ond. 33. vers 6. Item cap. 46. vers 11.

30 Ofte, wonden.

31 Spotscher wijse, als ofse seyden; Dat is nu die Zion, de Kercke Godts, waer van sy altoos soo veel ende roemelick gesproken, ende soo grooten gevoelen gehadt hebben: maer siet nu eens, etc.

32 Ofte, sy en heeft geenen navrager: D. niemant bekommert sich met haer.

18

Soo seyt de HEERE; Siet ick sal ³³ de gevangenisse der tenten Iacobs wenden, ende my over hare wooningen ontfermen: ende de ³⁴ stadt sal herbouwt worden op haren ³⁵ hoop, ende het ³⁶ palleys sal ³⁷ liggen na sijne wijse.

33 D. de gevangene mijns volcks doen weder keeren tot hare wooningen, ende voorts mijn Kercke verlossen uyt de geestelicke gevangenisse, door den Messiam, ende deselve bouwen ende zegenen.

34 Ierusalem, ende Godts Kercke, daer door afgebeelt.

35 Ofte, heuvel, T.w. op den bergh Zion, daerse te voren in haren fleur stont.

36 Tempel, ofte, Koninghs hof.

37 Ofte, gelegen zijn, D. staen gelijck te voren op sijne plaetse. Vergelijckt Cant. 5.12.

19

Ende van ³⁸ hen sal ³⁹ dancksegginge uyt gaen, ende eene stemme ^m der ⁴⁰ spelenden: ende ick salse vermeerderen, ende sy en sullen niet vermindert worden, ende ick salse vereerlicken, ende sy en sullen niet ⁴¹ geringe worden.

38 Mijn volck, ofte, Kercke.

39 Door de lichamelicke, ende principalick, de geestelicke verlossinge door den Messiam.

m Ierem. 31.4.

40 D. die vrolick zijn, ofte vreughde bedrijven, over Godts weldaden. alsoo ond. 31.4.

41 Ofte, kleyn, D. verkleynt, kleyn geacht, veracht.

20

Ende ⁴² sijne sonen sullen zijn als eertijts, ende ⁴³ sijne gemeynte sal voor mijn aengesichte bevestight worden: ende ick sal ⁴⁴ besoeckinge doen over alle sijne onderdruckers.

42 Iacobs, uyt vers 18.

43 Namel. Iacobs gemeynte.

44 Door straffen. siet Genes. 21. op vers 1.

21

Ende ⁴⁵ sijn ⁴⁶ Heerlicke sal ⁴⁷ uyt hem zijn, ende sijn Heerscher uyt het midden van hem voort komen; ende ick sal hem ⁴⁸ doen naderen, ende hy sal tot my genaken: want ⁴⁹ wie is hy die ⁵⁰ met sijn herte borge worde, om tot my te genaken, spreeckt de HEERE?

45 Iacobs, als in’t voorgaende.

46 De Messias, onse Salighmaker Iesus Christus. (Van ’t Hebr. woort siet Psalm 8. op vers 2.) die in’t volgende sijn Heerscher genoemt wort, als Mich. 5.1.

47 Na den vleesche uyt Iacob voort komen, als volght.

48 D. ick sal hem salven, ende daer toe beroepen, dat hy Hoogepriester ende Middelaer zy tusschen my ende mijn volck.

49 T.w. anders, als de Messias, Iesus Christus? die mijn Sone is, alleen daer toe bequaem, van my geroepen, ende sich tot borge gewillighlick presenteerende, om mijn volck met my te versoenen ende voor hen als advocaet by my te verschijnen. Vergel. Psalm 40. versen 7, 8, 9. ende 110.4. Hebr. 4.14, 15. ende 5.4, 5, 6, etc. ende 7.22, 25. ende 9.14, 15, 24, etc.

50 Ofte, sijn herte borge stelle, verborge, verpande, verplichte, versekere, D. wie soude soo stout derven zijn dat hy sich soude stellen als middelaer tusschen my ende den sondigen mensche, als de Messias, van den welcken in het voorgaende gesproken wort. Alsoo wort het Hebr. woort oock gebruyckt Genes. 43. vers 9. ende 44.32. Neh. 5.3. Prov. 20. vers 16. ende 27.13. etc.

22

Ende ghy sullet ⁿ my tot een ⁵¹ volck zijn: ende ick sal u tot eenen ⁵² Godt zijn:

n Ierem. 24.7. ende 31.1, 33. ende 32.38.

51 Siet Deut. cap. 7. op vers 6.

52 Siet Genes. cap. 17. op vers 7.

23

Siet, ⁵³ een ^o onweder des HEEREN, eene grimmigheyt, is uyt gegaen, een ⁵⁴ aenhoudend’onweder: het sal ⁵⁵ blijven op den kop der godtloosen.

53 Siet bov. 23.19.

o Ier. 23.19. ende 25.32.

54 Of, dat sich vergadert, of, een vergadert onweder: gelijck wy oock seggen: daer vergadert sich een groot onweder, wanneer de lucht swart ende dick wort, in het opstaen van een groot onweder. And. een vreeslick, ofte, schricklick onvveder.

55 Ofte, pijnlick, met pijne vallen, beklijven.

24

De hittigheyt van des HEEREN toorn en sal haer niet afwenden, tot dat hy gedaen, ende tot dat hy daer gestelt sal hebben de gedachten sijns herten: in ’t laetste der dagen sult ghy daer op ⁵⁶ letten.

56 Ofte, verstant daer van bekomen. Vergel. bov. 23.20.