Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het x. Capittel.

Godt verbiedt sijnen volcke de heydensche vreese voor de hemels-teeckenen, vers 1, 2. beschrijft wijtloopigh ende bespott de ydelheyt der afgoden, ende dwaesheyt des afgodischen beeldendiensts, met tegenstellinge van sijne Godtlicke Majesteyt ende macht, mitsgaders den dienst, die Iacob hem bysonderlick schuldigh was, vers 3, etc. propheteert ende beelt af door weeklagen, de verstooringe van Ierusalem ende gantsch Iuda, door de Babyloniers, 17. waer op de Propheet, in sijnen ende der Kercken naem, Godt bidt om matigingh deses oordeels, ende straffe der godtloose vyanden, 23.

1

HOoret het woort, dat de HEERE ¹ tot u-lieden spreeckt, O huys Israëls.

1 Ofte, over, van, u-lieden aengaende, gesproken heeft.

2

Soo seyt de HEERE; En leeret ² den wegh der Heydenen niet, ende en ontsettet u niet voor de ³ teeckenen des hemels, ⁴ dewijle sich de Heydenen voor deselve ontsetten.

2 Of, in den wegh der Heydenen [te gaen,] D. hare afgodische wijse ende maniere van doen te volgen.

3 Sonne, Mane, Sterren, etc. Siet Gen. 1. op vers 14. die de Heydenen tot afgoden maeckten, ende hen de regeeringe der werelt toeschrijven: ende uyt haren loop toekomstige dingen voorseyden. waer in de Ioden haer na volghden, als te sien is bov. 7.18, etc.

4 Anders, hoewel, niet tegenstaende etc. Item, maer laet de Heydenen, etc.

3

Want de ⁵ insettingen der volckeren zijn ydelheyt: want ^a het is ⁶ hout dat men uyt den woude gehouwen heeft, een werck van des werckmeesters handen, met de bijle.

5 D’afgoden, afgodische ordinantien, ceremonien.

a Iesa. 44.14, etc.

6 Vergel. ond. vers 8. of, [yemant] houwt eenen boom af uyt den woude, [tot] een werck, etc.

4

Men ⁷ pronckt het op met silver ende met gout: sy ^b hechten ⁸ -se met nagelen, ende met hameren, op dat ⁹ het niet en ¹⁰ waggele.

7 Hebr. hy maeckt het schoon, fraey.

b Iesa. 41.7.

8 De gemaeckte houtene afgoden makense vast aen eenen wandt, ofte pilaer.

9 Beelt, den afgodt.

10 Of, niet uyt en gae, of, men en laet het niet waggelen, D. men maeckt het soo vast, dat het buyten perijckel is van los te worden ende te vallen, waer voor desen houten godt sich selven niet bewaren en kan.

5

Sy zijn gelijck een ¹¹ palmboom van ¹² dichten wercke, maer en ^c konnen niet spreken, sy ¹³ moeten ^d gedragen worden, want sy en konnen niet gaen: En vreeset niet voor hen, want sy en konnen ^e geen ¹⁴ quaet doen, oock soo en isser geen goet doen by hen.

11 Stijf, of, strack over eynde staende, van evendrachtigh geslagene platen recht op gemaeckt, als ofse leven hadden ende spreken wilden, maer en konnen geen werck van een levendigh mensch doen, als volght.

12 Siet Exod. 25. op vers 31.

c Psal. 115.5.

13 Hebr. dragende vvorden sy gedragen.

d Ies. 46.1, 7.

e Ies. 41.23.

14 Hare vyanden niet beschadigen, noch hare vrienden helpen. Vergel. Deu. 32. op vers 31.

6

Om dat niemant ^f u gelijck is, O HEERE, soo zijt ghy groot, ende groot is uwen naem, in ¹⁵ mogentheyt.

f Ps. 86.8, 10.

15 Daer ter contrarie alle afgoden machteloos zijn.

7

^g Wie soude u niet vreesen, ghy Koningh der ¹⁶ Heydenen? want het ¹⁷ komt u toe: Om dat doch onder alle ¹⁸ wijse der Heydenen, ende in haer ¹⁹ gantsche Koninckrijck, niemant u gelijck en is.[kolom]

g Apoc. 15.4.

16 Selfs regeerende over die volcken, die u niet en kennen, maer den afgoden dienen.

17 Of, past u, datmen u vreese.

18 Die haer meest van wijsheyt plegen te beroemen, ende doch enckel dwasen zijn, als in’t volgende vers bewesen wort.

19 D. alle hare Koninckrijcken, die te samen een afgodisch heydensch Koninckrijck uyt maken.

8

²⁰ In een dingh zijn sy doch ^{h 21} onvernuftigh ende sot: een ²² hout is een onderwijs der ydelheden.

20 Of, te samen, alle in een gereeckent.

h Iesa. 41.29. Habak. 2.18. Zach. 10.2.

21 Als onvernuftige beesten: alsoo versen 14, 21. siet Ps. 49. op vers 11.

22 Door de afgodische beelden ende haren dienst worden de menschen tot enckel ydelheyt gevoert, het zijn niet als leermeesters van enckel ydelheyt. siet 2.Reg. 17. op vers 15. ende van ’tgebruyck des Hebr. woorts, dat onderwijs ende tucht beteeckent, Prov. 16. op vers 22.

9

²³ Uytgereckt silver wort van ²⁴ Tharsis gebracht, ende gout van ²⁵ Uphaz, [ten] wercke des werckmeesters, ende der handen des goutsmits: hemelsblaeuw ende purper is ²⁶ hare kleedinge, een werck der ²⁷ wijsen ²⁸ zijnse al te samen.

23 In platen.

24 Over den Oceaen. siet 1.Reg. 10. op vers 22.

25 Dit houdt men een te wesen met Ophir, waer van siet 1.Reg. 9. op vers 28. andere houden het voor Fez.

26 Der afgodische beelden.

27 D. ervarene, konstige wercklieden. Vergel. bov. cap. 9. op vers 17. ende Exod. 31.6.

28 De afgoden.

10

Maer de HEERE Godt is ²⁹ de waerheyt, hy is de ³⁰ levendige Godt, ende een ³¹ eeuwigh Koningh: van sijne verbolgentheyt beeft de aerde, ende de Heydenen en konnen sijne gramschap niet verdragen.

29 And. de Heere is vvaerachtigh Godt: ofte, [in] vvaerheyt. D. vvaerlick, vvaerachtighlick.

30 Die alder-eygentlickst geseyt mach worden te leven, als hebbende van eeuwigheyt tot eeuwigheyt sijn onbegrijplick, Godtlick leven ende wesen in ende van sich selven, ende levendighmaeckende wien ende wat hy wil, als zijnde de fonteyn ende autheur des levens. siet Ioan. 5. versen 21, 26. etc. Daerom hy alleen als Godt behoort gekent ende ge-eert te worden.

31 Hebr. Koningh der eeuvvigheyt. Vergel. 1.Tim. 1.17.

11

³² (Aldus sult ghylieden tot hen seggen; De goden, die den hemel ende aerde niet gemaeckt en hebben, sullen vergaen van der aerden, ende van onder desen hemel.)

32 Dit vers is gestelt in de Chaldeeusche of Babylonische sprake, om de vrome Ioden te leeren, hoe sy, in de gevangenisse van Babel zijnde, haer geloove van den waren Godt souden belijden, ende den afgodendienaers tegen spreken.

12

³³ Die de ⁱ aerde gemaeckt heeft door sijne kracht, die de werelt ³⁴ bereyt heeft door sijne wijsheyt; ende den hemel ^k uytgebreyt door sijn verstant.

33 Onse Godt, dien wy dienen, van welcken vers 10 gesproken is.

i Genes. 1.1. Ierem. 51.15.

34 Of, bevestight, gevestight.

k Iob 9.8. Psalm 104.2, Iesa. 40.22. ende 44.22. ende 51.13.

13

Als hy sijne ³⁵ stemme geeft, soo isser een ³⁶ gedruys van wateren in den ³⁷ hemel, ende hy doet de ^l dampen op klimmen van het eynde der aerde: hy maeckt de blicksemen ³⁸ met den regen, ende doet den wint voort komen uyt sijne ³⁹ schatkameren.

35 Verst. den donder, als Ps. 29.3. etc. ofte, Godts bevel, als sommige.

36 Of, veelheyt, menighte.

37 D. de lucht.

l Psal. 135.7.

38 Siet Iob 37.11. ende 38.25. of, tot regen, voor den regen.

39 Siet Iob 38. op vers 22. en Ps. 135.7.

14

^{m 40} Een yeder mensche is onvernuftigh geworden, ⁴¹ soo dat hy geen wetenschap en heeft, een yeder goutsmit is beschaemt van het ⁴² gesneden beelt: want sijn gegoten beelt is ⁴³ leugen, ende daer en is geen ⁴⁴ geest in ⁴⁵ hen.

m Ier. 51.17, 18.

40 Verst. alle konstige werckmeesters der afgodische beelden, zijn soo dom ende onvernuftigh geworden als beesten.

41 Of, van, door, of, in, van vvegen [hare] konst van beelden te maken, daer in sy eenen grooten roem meynden te behalen. Vergel. Rom. 1.22.

42 Of, gegraven.

43 Of, valsheyt: ’tis enckel bedrogh.

44 D. adem, geblaes. siet Iob 9. op 18.

45 De gesnedene, ende gegotene beelden.

15

Ydelheyt zijnse, ⁴⁶ een werck van verleydingen: ter tijt ⁴⁷ harer besoeckinge sullense vergaen.

46 D. enckel verleydigh werck.

47 Als Godt d’afgoden ende afgodendienaers t’samen sal straffen ende verdelgen.

16

ⁿ Iacobs ⁴⁸ deel en is niet gelijck ⁴⁹ die; ⁵⁰ want hy is de formeerder van alles, ende Israël, is ^o de ⁵¹ roede sijner erffenisse: HEERE der ⁵² heyrscharen is sijn naem.

n Ier. 51.19.

48 Alsoo noemt sich de Heere, om dat hy een Godt, Bontgenoot, ende Heylant, ende volgens als een onweerdeerlick erfdeel sijns volcks geworden is in den Messia, wiens mede-erfgenamen sy zijn, Rom. 8, 17. Vergel. Ps. 16. op vers 5.

49 T.w. afgoden.

50 Of, maer.

o Psal. 74.2.

51 Siet Psal. 74. op vers 2.

52 Siet 1.Reg. 18. op. vers 15.

17

⁵³ Raept uwe ⁵⁴ kramery wech uyt den lande, ghy inwoonersse der vestinge.

53 Hebr. eygl. versamelt, en voorts, neemt, of, raept vvech. siet Ps. 26. op vers 9. De woorden staen hier in’t vrouwelick geslachte, waer uyt by velen af genomen wort, dat Godt hier de dochter Zions, of Ierusalem aenspreeckt, datse (sonder haer op de vastigheyt der stadt te verlaten) haer goet souden packen ende vluchten, vermits den nakenden overval der Babyloniers, waer van in’t volgende, ende klaerlick vers 22. Vergel. bov. 6.1. en 8.14. Ezech. 12.3, 4. etc. sommige verstaen ’t van Babel.

54 Of, koopmanschap.

18

Want soo seyt de HEERE; Siet ick sal d’inwoonders des lants op ditmael ⁵⁵ wech slingeren, ende salse ^p benauwen, opdat sy het ⁵⁶ vinden.

55 Door de Babyloniers als met eenen slinger uyt den lande werpen.

p Ier. 6.24.

56 D. welverdiende straffen ontfangen, of, de waerheyt mijner Prophetien metter daet bevinden.

19

⁵⁷ O wee my over mijne ⁵⁸ breucke, mijne plage is smertelick: ende ick ⁵⁹ hadde geseyt, ⁶⁰ Dit is immers eene kranckheyt, die ick wel dragen sal.

57 Woorden des lants, of des volcks van Ierusalem, etc. als bov. 4.31. of des Propheten, sprekende in de persoon des volcks, als of ’t sijn eygen lijden ware, dat hy gevoele ende drage. Vergel. ond. 14.17.

58 Als bov. 4.6. en ond. 14.17.

59 T.w. by my selven, D. gedacht, dat het soo swaer niet vallen en soude, of ick soude het konnen dragen, ende over komen, maer het valt geheel anders, als ick my hadde ingebeelt.

60 And. gevvislick dit is eene kranckte, nochtans moet ickse dragen. als of hy seyde: Dit is wel te rechte een sware kranckte, veel swaerder dan ick gemeynt hadde, evenwel moet ick ’er aen.

20

Mijne tente is verstoort, ende alle mijne zeelen zijn verscheurt: mijne ⁶¹ kinderen zijn van my uyt gegaen, ende sy en zijnder niet; daer en is niemant meer die mijne tente uytspanne, ende mijne gordijnen oprichte.

61 D. burgers van de stadt Ierusalem, in welcker name dese klachte gedaen wort.

21

Want de ⁶² herders zijn ⁶³ onvernuftigh geworden, ende en hebben den HEERE niet gesocht: daerom en hebbense niet ⁶⁴ verstandighlick gehandelt, ende hare gantsche ⁶⁵ weyde is verstroyt.

62 Kerckelicke en Politijcke voorstanders.

63 Als bov. versen 8, 14.

64 And. zijnse niet geluckigh, of, voorspoedigh gevveest.

65 D. kudde harer weyde, de gemeynte.

22

Siet, daer komt eene stemme des ge-

[fol. 38v]

ruchts, ende een groot beven uyt den lande van het ^q Noorden: dat men de steden van Iuda sal stellen tot eene verwoestinge, eene wooninge der ^r draken.

q Ierem. 1.14. ende 4.6.

r Ierem. 9.11.

23

Ick weet, O HEERE, ^s dat by den mensche sijnen ⁶⁶ wegh niet en is: het en is niet by eenen man, die wandelt, dat hy sijnen ⁶⁷ gangh richte.

s Prov. 16.1. ende 20.24.

66 D. sijn voornemen ende doen, niet in sijne macht is. siet Genes. 6. op vers 12.

67 Of, trede, stap. Dien volgens (wil de Propheet seggen) versaken, ick, ende alle geloovige, alle onse eygene wijsheyt ende krachten, bevelende al ons voornemen ende doen, in desen noot, uwe vaderlicke regeeringe; biddende, dewijl ghy dit lant door den Koningh van Babel wilt straffen, ende hy met al sijn voornemen ende doen onder uwe regeeringe oock besloten is, dat ghy hem perck ende mate wilt stellen, ende uwen toorn met barmhertigheyt over u volck matigen, volgens uwe genadige verbonts beloften. Vergel. bov. 4. op vers 27. hier op slaet dit ende ’t volgende vers.

24

^{t 68} Kastijdt my, HEERE, doch ^v met ⁶⁹ mate: niet in uwen toorn, op dat ghy my niet ⁷⁰ te niete en maket.

t Psal. 6.2. ende 38.2.

68 Siet Psal. 6. op vers 2.

v Ier. 30.11. ende 46.28.

69 Hebr. eygentl. met oordeel, D. hier, met reden ende discretie, of, op eene redelicke, ofte, matige wijse, soo als ghy uwen kinderen belooft hebt, dat ghy oock volgens uwe gerechtigheyt houden sult. siet ond. 30.11. ende 46.28. ende vergel. Ies. 30.18. Ezech. 34.16. het contrarie is, de vernietinge, waer van in’t volgende.

70 Hebr. vermindert, kleyn, weynigh, of, geringh maket, D. niet en verbrijselt ofte vergruyset, of, soo kleyn maeckt, dat ick geen volck meer en zy: het welcke een gevolgh is van de uytstortinge des Godtlicken toorns, waer van in het volgende vers. Dit wort gestelt tegen de matige kastijdinge.

25

^{x 71} Stort uwe grimmigheyt uyt over de Heydenen, die u ⁷² niet en kennen, ende over de geslachten, die uwen name niet aenroepen: want sy hebben Iacob ^y op gegeten; ja sy hebben hem op gegeten, ende hem ^z verteert, ende sijne wooninge verwoestet.

x Psalm 79.6.

71 Als of hy seyde: Wilt ghy immers uwen vollen toorn uytstorten, doet het doch niet over u eygen volck, maer liever over uwe ende uwes volcks vyanden.

72 Siet Iob 18. op vers 21. ende Psalm 79. op vers 6.

y Ier. 8.16.

z Ier. 9.16.