Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxvij. Capittel.

Vermetelheyt, vers 1. eygen lof, 2. toorn der sotten, 3. nijdigheyt, 4. getrouwe bestraffingen, ende geveynsde liefde, 5, 6, 14. zatheyt ende honger, 7. lichtveerdige veranderinge sijns staets ofte beroeps, 8. trouwe vrienden ende gebueren, 9, 10. wijsheyt ende slechtigheyt, 11, 12. borghtocht, 13. kijfachtigh wijf, 15, 16. scherpsinnige t’samensprekingen, 17. trouwe knechten, 18. de herten der menschen tegen malkanderen, 19. onverzadelickheyt der oogen, 20. beproevinge door lof, 21. hartneckige dwase, 22. kloecke huyshoudinge, 23, 25, 26, 27. tijtlick goet, 24.

1

^a EN beroemt u niet over den dagh van morgen: want ghy en weet niet wat ¹ de dagh sal ² baren.

a Iacob. 4.13, 14.

1 T.w. niet alleen de dagh van morgen, maer oock niet van alle toekomende: gelijck selfs niet het overige van den huydigen dagh.

2 D. te voorschijne brengen, waer door het gene, het welcke ghy in ’t toekomende voorneemt, ofte wacht, soude mogen verhindert worden. Vergel. Iacob. 4. versen 13, 14, etc.

2

Laet u eenen vreemden prijsen, ende niet uwen mont: eenen onbekenden, ende niet uwe lippen.

3

Een steen is swaer, ende het zant gewichtigh: maer de toornigheyt des dwasen is ³ swaerder dan die beyde.

3 D. onverdragelicker; T.w. niet alleen om datse onbillick, ende onrechtveerdigh is, maer oock onmatigh, ongetoomt, ende met wreetheyt vereenight. Siet het volgende vers Hebr. daer is swaerte van een steen, ende gewichte van het zant.

4

Grimmigheyt, ende ⁴ overloopinge van toorn is ⁵ wreetheyt: ⁶ maer wie sal voor nijdigheyt bestaen?

4 T.w. als de mensche met sijne onstuymige, ende woedende affecten, niet anders dan eenen vloet, sich geweldelick uytstort.

5 D. brenght wreede daden ende wercken voort.

6 De sin is, dat nijdigheyt erger is dan toorn, ende grimmigheyt, om datse dieper in het herte is, ende eene verhardinge der boosheyt daer mede vermenght is.

5

Openbare bestraffinge is ⁸ beter dan ⁹ verborgene liefde.

8 D. profijtelicker, ende meer te begeeren.

9 T.w. waer door yemant sijnen naesten wel gunstigh is, ende alle goet toewenscht, maer evenwel hem, als’t noodigh is, niet en bestraft, om alsoo sijne trouwe liefde te bewijsen.

6

De ¹⁰ wonden des liefhebbers zijn ¹¹ getrouwe; maer de ¹² kussingen des haters ¹³ zijn af te bidden.

10 D. berispingen, die met ernstige, ende harde woorden gedaen zijnde, als eene wonde in de ziele geven.

11 D. sy komen voort uyt eene trouwe, ende gestadige liefde, ende dienen tot het welvaren, ende de behoudenisse des genen, diese krijght. Vergelijckt Psalm 141.5.

12 Verstaet allerley geveynst bewijs van liefde.

13 Dat is, men moet door vyerige, ende geduerige gebeden van Godt begeeren, dat hy ons die niet en late bejegenen, soo wel om datse ons schadelick souden zijn, als om datse uyt een valsch herte voort komen. Anders, veelvoudigh.

7

Eene verzade ¹⁴ ziele, ¹⁵ vertreet ¹⁶ het honighzeem: maer eene hongerige ziele is alle bitter, soet.

14 Dat is, een mensche, ofte persoon. Alsoo in het volgende. Siet Gen. 12.5. ende de aenteeckeninge. Ofte verstaet den lust, die de mensche tot de spijse heeft: als Ezech. 7.19. siet d’aent.

15 D. veracht, heeft een aftreck, afkeer, ende de walge daer van.

16 Verstaet onder desen naem alle aengename, leckere, ende delicate spijse. Vergelijckt boven 24. op vers 13.

8

Gelijck een vogel ¹⁷ is, die uyt sijnen nest omdoolt: alsoo is een man, ¹⁸ die omdoolt uyt sijne plaetse.

17 Te weten, veel perijckels onderworpen, ende in geduerige onruste, tot dat hy een nieuw nest heeft, het welck hy dickwils qualick maken, ofte bekomen kan.

18 T.w. lichtveerdelick, sonder noot, ende wettelicke beroepinge.

9

¹⁹ Olie, ende reuckwerck verblijdt het herte: alsoo is de ²⁰ soetigheyt van yemants vrient, ²¹ van wegen den raet der ziele.

19 Vergel. boven 21. op vers 17.

20 D. sijne vriendelickheyt, behulpsaemheyt, ende lieflicke aensprake.

21 D. uyt oorsake van den goeden raet, dien hy hem geeft voor sijne ziele, ofte die uyt het goet herte des vrients voort komt. And. meer dan den raet sijner eygener ziele.

10

^b En verlaet uwen vrient, nochte den vrient uwes vaders niet; ende en ²² gaet ten huyse uwes ²³ broeders niet op den dagh uwes tegenspoets: beter is een gebuer die na by is, dan een broeder, die verre is.

b Prov. 17.17. ende 18.24.

22 De reden is, om dat een vrient altijts lief heeft, boven 17.17. ende bysonder in den noot: maer tusschen de broeders is dickwils oneenigheyt, boven 18.19. voornemelick in tegenspoet, boven 19. vers 7. daerom heeft een vrient veelmaels vaster liefde dan een broeder, boven 18.24. Sommige verstaen het alsoo, dat men een getrouwe nabuer moet in weerden houden, om dat hy na by is, daer een broeder verre van der hant kan zijn, ende niet soo gereet om te helpen.

23 Dat is, uwes bloetvrients. Siet Genes. cap. 24. op vers 27.

11

Zijt wijs, mijn sone, ende verblijdt mijn herte; op dat ick mijnen ²⁴ smader ²⁵ wat te antwoorden hebbe.

24 Verstaet onder dit woort alle de gene, die den ouders, meesters, ofte leeraers plegen te verwijten, dat hare kinderen, ofte schooljongeren, etc. niet wel en zijn onderwesen, ofte sich niet wel en dragen.

25 Hebr. een woort.

12

^{c 26} De kloecksinnige siet het quaet, [ende] verberght sich: de slechte gaen henen door, [ende] worden gestraft.

c Prov. 22. vers 3.

26 Siet de verklaringe van dit vers boven 22. op vers 3.

13

^{d 27} Als [yemant voor] eenen vreemden borge geworden is, neemt sijn kleet: ende pandt hem voor eene onbekende [vrouwe.]

d Prov. cap. 6. versen 1, 2. ende 11.15. ende 17.18. ende 20.16.

27 Siet de verklaringe van dit vers boven 20. op vers 16.

14

Die sijnen vrient ²⁸ zegent met ²⁹ luy-[kolom]der stemme, sich ’s morgens vroegh opmakende; ³⁰ het sal ³¹ hem tot eenen ³² vloeck gereeckent worden.

28 Dat is, groet, hem wenschende Godes zegen, ende alle goet. Siet Genes. cap. 31. op vers 55.

29 Hebr. groote, Dat is, onmatelick, onhebbelick, ende ontijdighlick, gelijck de flatteerders plegen te doen.

30 T.w. sulcke zegeninge, ofte groetenisse.

31 T.w. die soo ontijdelick met openbare pluymstrijckinge, om soo yet van sijnen vrient te krijgen, sijne zegeninge, ofte groetenisse gedaen heeft.

32 T.w. van Godt, die de vleyinge haet: Ofte, van den gezegenden vrient, die den vleijer niet gunstigh wesen en sal, maer veel eer een quaet nadencken van hem hebben sal.

15

^e Eene geduerige druypinge ten dage des slaghregens; ende ³³ eene kijfachtige huysvrouwe ³⁴ zijn even gelijck.

e Prov. 19.13.

33 Hebr. eene huysvrouwe der kijvagien, ofte, geschillen, dat is, die tot gekijf, ende geschil genegen, ofte kijfachtigh is.

34 D. t’samen te gelijcken. Men kan oock het vers aldus vertalen, met eene geduerige druypinge ten dage, etc. is eene kijfachtige huysvrouwe te gelijcken. Siet breeder verklaringe hier van boven 19. op vers 13.

16

Elck eene ³⁵ diese verberght, soude den wint verbergen, ende ³⁶ de olie ³⁷ sijner rechter hant, ³⁸ [die] roept.

35 T.w. de kijfachtige vrouwe. De sin is, soo yemant haer verbergen, dat is, bedwingen konde, hy soude den wint wel verbergen, ende vast sluyten. Hy wil seggen, dat noch het eene, noch ’t andere, niet doenelick en is.

36 Verst. de olie, die sulcke groote reucke van haer geeft, dewelcke niet en kan voor de menschen verborgen blijven, als’se voor hare neusen komt.

37 D. daer mede hy sijne rechter hant bestreken heeft. Dese wort hier bysonderlick vermelt, om dat in allen handel, ende bedrijf der menschen, die eerst ten voorschijne komt, waer uyt dan de reucke der bestrekener olie kan gevaet worden.

38 D. haer selven meldt, ofte bekent maeckt door hare reucke, dewelcke gelijckse niet en kan ingehouden, ende verborgen worden, alsoo oock niet het gekijf van eene quade vrouwe.

17

Yser scherpt men met yser: alsoo scherpt een man het ³⁹ aengesichte sijnes naesten.

39 Verstaet, het gelaet, ofte wesen des aenschijns, tot droefheyt, vreese, toorn, etc. gestelt zijnde, het welcke een ander, na gelegentheyt der sake, door t’samensprekinge opweckt, als hy met goet onderwijs, troost, ende raet het herte na behooren stiert, ende sterckt. Anders, aldus: Yser verblijdt (dat is, maeckt blinckende) het yser, alsoo verblijdt een man het aengesicht sijns naesten.

18

Die ⁴⁰ den vijgeboom bewaert, sal sijne vrucht eten: ende die sijnen heere waer neemt, sal ⁴¹ ge-eert worden.

40 Verstaet hier mede allen vromen, ende trouwen dienst, dien de knechten haren heeren schuldigh zijn.

41 D. sal vergeldinge, ende weldaet ontfangen. Vergel. bov. 13. op vers 18.

19

⁴² Gelijck [in ’t] water het aengesichte is tegen het aengesichte: alsoo is des menschen herte tegen den mensche.

42 D. gelijck de gedaente van een mensche, die in het water siet, haer daer in eenighsins vertoont, doch niet volkomelick; alsoo maeckt het herte des menschen sich anderen wel ten deele kenbaer door sijne woorden, gebeerden, ende wercken; doch niet alsoo, dat men sekerlick daer van kan oordeelen, Ierem. 17.9. 1.Corinth. 2.11. Dit vers kan oock aldus vertaelt worden: De aengesichten zijn tot de aengesichten, dat is, de menschen in hare uyterlicke gestaltenisse met andere menschen vergeleken, zijn gelijck wateren, T.w. die malkanderen seer gelijck zijn, hoewelse in koleur, dickte, smaeck, etc. verschillen: alsoo is het herte des menschen tot den mensche, D. alsoo is de mensche inwendelick met sijnen naesten te gelijcken, overmits sy alle van verdorvene nature zijn, ende gelijcke swackheden onderworpen. Sommige nemen het alsoo, dat gelijck het aengesicht des menschen sich vertoont in ’t water, alsoo is den eenen vrient tegen den anderen.

20

⁴³ De helle, ende ’t verderf en worden ⁴⁴ niet verzadiget: alsoo en worden ^{f 45} de oogen des menschen niet verzadiget.

43 Anders, het graf. Siet Iob 26.6. ende vergelijckt boven 15.11.

44 T.w. om dat al wat daer in komt, verslonden wort, ende verloren gaet.

f Eccles. 1.8.

45 D. de begeerten, die door de oogen in het herte des menschen komen.

21

⁴⁶ De smeltkroes is voor het silver, ende den oven voor het gout: alsoo is een man na sijnen lof ⁴⁷ [te proeven.]

46 Siet boven 17. op vers 3.

47 D. het geruchte dat van hem gaet, ende gestroyt wort, rakende sijne woorden, ende wercken: want als men merckt, hoe hy dat geruchte neemt, soo wort hy daer uyt geoordeelt hoedanigh hy is.

22

⁴⁸ Al stiet ghy den dwaes in een mortier met een stamper in ’t midden van het gestooten graen; sijne dwaesheyt en soude van hem niet afwijcken.

48 Dit is eene overtollige maniere van spreken te kennen gevende, dat eenige dwase soo hartneckelick by hare dwaesheyt blijven, datse door geene middelen daer van en konnen afgebracht worden.

23

⁴⁹ Zijt neerstigh, om ⁵⁰ het aengesichte uwer schapen te kennen: ⁵¹ set u herte op de kudden.

49 Hebr. kennende sult ghy kennen. Het woort kennen is hier genomen voor besorgen ende waer nemen. Siet Gen. 18. op vers 19.

50 D. staet, ende gelegentheyt. Dit woort schijnt mede te brengen, dat een huysvader selve moet by wijlen na sijne kudde sien ende alle de sorge op andere alleen niet laten staen.

51 De sin is, dat elck een neerstelick letten moet op de winninge, bewaringe, ende regeeringe van sijn goet; ’t welck in oude tijden veel bestont in vee, ende beesten. Vergelijckt de maniere van spreken met Iob 1.8. ende d’aenteeck.

24

Want den schat en is niet tot in eeuwigheyt: ofte sal ⁵² de kroone van geslachte tot geslachte zijn?

52 D. de hoogheyt, staet, ende heerlickheyt, die den rijckdom plegen te vergeselschappen. Hy wil seggen: Gantsch niet. ’t Is eene vrage, die sterckelick loochent.

25

Als het gras sich openbaert, ende de grasscheuten gesien worden, ⁵³ laet de kruyden der bergen versamelt worden.

53 T.w. tot voorraet van voeder voor u vee.

26

De ⁵⁴ lammeren sullen ^g zijn tot uwe kleedinge; ende de bocken ⁵⁵ de prijs des velts.

54 T.w. hare vellen, ende wolle.

g 1.Tim. 6.8.

55 D. om eenen acker, ofte weyde, ofte andere nootdruft daer mede te koopen, of te betalen.

27

Daer toe sult ghy genoeghsaemheyt van geyten melck [hebben] tot uwe ⁵⁶ spijse, tot spijse van u ⁵⁷ huys, ende ⁵⁸ leeftocht uwer maeghden.

56 Hebr. broot: alsoo in ’t volgende. Siet Genes. 3. op vers 19.

57 D. huysgesin. Siet Genes. 7. op vers 1.

58 Hebr. leven, D. al wat tot de onderhoudinge deses levens noodigh is.