Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xv. Capittel.

Wijse ende dwase redenen, versen 1, 2, 4, 7, 23, 26, 28. Godts alwetentheyt, 3, 11. tucht, 5, 10, 12, 31, 32, 33. goet des rechtveerdigen ende godtloosen, 6. Godtsdienst ende wandel der godtloosen ende vromen, 8, 9, 29. blijdtschap ende bekommernisse, 13, 15. wijsheyt ende dwaesheyt, 14, 21. vergenoeghsaemheyt met des Heeren vreese, ende liefde, 16, 17. toorn ende lanckmoedigheyt, 18. luyigheyt, 19. goede ende quade kinderen, 20. Raetslieden, 22. wegh ten hemel, 24. hovaerdije, ende weduwen, 25. gedachten der godtloosen, 26. gierigheyt, ende geschencken, 27. goet geruchte, 30. vreese Godts ende nederigheyt, 33.

1

^a EEne sachte ¹ antwoorde keert de grimmigheyt af: maer een ² smertende woort doet den toorn oprijsen.

a Prov. 25.15.

1 Ofte, reden, alsoo ond. vers 23. ende cap. 16. vers 1. gelijck het woort Anah niet alleen beteeckent antwoorden, maer oock een reden aenvangen. Siet Iudic. 18. op vers 14.

2 Hebr. een woort der smerte, moeyte, ofte, pijne; D. smertelick, moeijelick, pijnelick, ende hart om hooren.

[fol. 283r]

2

De tonge der wijsen maeckt de wetenschap ³ goet: ^b maer de mont der sotten ⁴ stort overvloedighlick dwaesheyt uyt.

3 D. aengenaem, cierlick, stichtelick, ende nutbaer, als ter bequamer tijt, ende plaetse, ende op behoorlicke maniere voortgebracht zijnde. Anders, de wetenschap verçiert de tonge der wijsen.

b Prov. 12.23. ende 13.16. ende 15.28.

4 T.w. gelijck een fonteyne steeds met grooten overvloet water uytgeeft. Siet van het Hebreeusch woort boven 1. op vers 23.

3

^c De ⁵ oogen des HEEREN zijn in alle plaetse, beschouwende de quade, ende de goede.

c Iob 34.21. Prov. 5.21. Ierem. 16.17. ende 32.19.

5 Verstaet de voorsichtigheyt Godts. Siet 2.Chron. 16. op vers 9.

4

^{d 6} De medicijne der tonge is een ⁷ boom des levens: maer de verkeertheyt ⁸ in deselve, is eene ⁹ breucke in den geest.

d Prov. 12.18. ende 13.14.

6 Ofte, de gesontheyt der tonge, Dat is, de gesonde propoosten, ende salighmakende leere, rakende het geloove, ende den wandel, die door de tonge voorgestelt wort. Vergel. bov. 12. op vers 18.

7 D. als een boom des levens, metbrengende het welvaren, niet alleen des tijdelicken, maer oock des eeuwigen levens. Vergelijckt boven 3. op vers 18.

8 T.w. in de tonge. siet boven 2. op vers 12.

9 D. een schade der ziele. Anders, eene verbrekinge door den wint; Dat is, eene heftige verdervinge: gelijck de schepen door stercke winden in stucken gebroken worden, Psal. 48.8. Ierem. 18.17.

5

Een dwaes sal de tucht sijns vaders versmaden: maer die de ¹⁰ bestraffinge waerneemt sal ¹¹ kloeksinnighlick handelen.

10 T.w. sijns vaders.

11 Ofte, kloecksinnigh worden: Alsoo ond. 19.25. Vergel. 1.Sam. 23.22.

6

[In] het ¹² huys des rechtveerdigen is een ¹³ grooten schat: maer in des godtloosen inkomste is ¹⁴ beroerte.

12 Verst. niet alleen sijne wooninge, maer oock sijne middelen, gelijck blijckt uyt de tegenstellinge. Vergel. boven 12. op vers 7.

13 T.w. om dat hy met het inwendigh goet wel versien zijnde, sijne genoeghsaemheyt heeft in het uyterlicke dat Godt hem verleent. And. sterckte, ofte, vastigheyt.

14 D. ongenoeghsaemheyt, ende onruste des geestes, om dat hy van het hemelsche goet ledigh is. Siet van het Hebreeusch woort Genes. 34. op vers 30. ende 1.Reg. 18. op vers 17.

7

De lippen der wijsen sullen de ¹⁵ wetenschap ¹⁶ uytstroijen: maer het herte der sotten, ¹⁷ niet alsoo.

15 D. de goede leere, die men weten moet, ende die den mensche wijs, verstandigh, ende wetende maeckt: Alsoo Numer. 24.16. Psalm 119. vers 66. onder 22.17.

16 D. voort brengen, om die anderen mede te deelen.

17 D. ’t en sal de wetenschap niet uytstroijen. Anders, en is niet recht, ofte, [stroyt] dat niet recht en is.

8

^e Het offer des godtloosen is ¹⁸ den HEERE een grouwel: maer het gebedt der oprechten is sijn welgevallen.

e Prov. 21.27. Iesa. 1.11. Ierem. 6.20. Amos 5.21.

18 Hebr. des Heeren grouwel. Alsoo in het volgende vers. Siet boven 3. op vers 32.

9

De ¹⁹ wegh der godtloosen is den HEERE een grouwel: maer dien die de gerechtigheyt najaeght, sal hy lief hebben.

19 Dat is, voornemen, doen, ende laten. Siet Genes. cap. 6. op vers 12.

10

De tucht is ²⁰ onaengenaem voor den genen, die het ²¹ padt verlaet, [ende] die de bestraffinge haet, sal sterven.

20 Hebr. quaet. Dat is, onaengenaem, hardt, moeijelick; hoewelse in haer selven seer goet is. Alsoo is het woort quaet genomen, 1.Reg. 22.8, 18. gelijck oock het woort goet beteeckent, dat aengenaem, ende lieftalligh is. Siet 1.Reg. cap. 1. op vers 42. Anders, een quade tucht (Dat is, straffe) is voor den genen die het padt verlaet.

21 T.w. het goede, ende rechte padt. Siet boven 2. op vers 8.

11

^{f 22} De helle, ende het verderf zijn ²³ voor den HEERE: hoe veel te meer ^g de herten van des menschen ²⁴ kinderen?

f Iob 26.6.

22 Vergelijckt Iob 26.6. ende siet de aenteeckeninge.

23 Dat is, naeckt, ende ontdeckt voor sijnen oogen, Hebr. 4.13.

g 2.Chron. 6.30. Psalm 7.10. ende 44. vers 22. Ierem. 17.9, 10. Ioan. 2.24, 25. ende 21.17. Actor. 1.24.

24 Te weten, die hier op de aerde in ’t klare licht der sonne verkeeren. Dit wort menschelicker wijse van Godt geseyt: want by hem is alle dingh even mogelick, ende licht om doen.

12

De ²⁵ spotter en sal niet lief hebben, die hem bestraft: hy en sal ²⁶ niet gaen tot de wijse.

25 Siet boven cap. 1. op vers 22.

26 Te weten, uyt haet der bestraffinge.

13

^h Een vrolick herte sal het aengesichte ²⁷ blijde maken: maer door de smerte des herten wort ²⁸ de geest verslagen.

h Prov. 17.22. ende 18.14.

27 Hebr. goet maken, Dat is, blijde. Siet Iudic. cap. 16. op vers 25. ende 1.Reg. cap. 21. op vers 7.

28 Verstaet, den moedt, de couragie, ende de kracht des herten. Alsoo Genes. 41.8. Iosu. 5.1. 1.Sam. 1.15. Psalm 34.19. onder 17.22. Iesa. 61.3. De sin is, dat des menschen moedt, die hem in het aengesichte pleeght te vertoonen, door de droefheyt des herten gevelt, ende nedergeslagen, ja verbroken wort.

14

Een verstandigh herte sal de wetenschap opsoecken: maer de mont der sotten sal met ²⁹ dwaesheyt ³⁰ gevoedt worden.

29 Dat is, met valsche opinien, ende propoosten.

30 Dat is, soeckt niet alleen de dwaesheyt, maer heeft daer in sulcken smaeck, dat hy door deselve, als door een aengename spijse, in sijne dwaesheyt groeyt, ende sterck wort.

15

Alle de dagen des bedruckten zijn ³¹ quaet: maer een ³² vrolick herte is ³³ eene geduerige maeltijt.

31 Dat is, droevigh, ende verdrietelick. Siet Genes. 40. op vers 7.

32 Hebr. goet, dat is, vrolick. Siet boven op vers 13.

33 Dat is, als een stadigh bancket, het welck den mensche aengenaem is, hem vermakende na den lichame met goede spijse, ende dranck; ende na den geest met eerlicke, ende stichtelicke propoosten.

16

ⁱ Beter is weynigh met de vreese des HEEREN, dan een grooten schat; ende ³⁴ onruste daer by.

i Prov. 16.8. Psalm 37.16.

34 Ofte, beroerte, ofte, quellinge: Te weten, die voort komt uyt eene quade conscientie, ende een misvertrouwen van de gunste des Heeren; ende volgens niet vereenight met de vreese Godts. Vergelijckt onder cap. 16. vers 8.

17

^k Beter is een ³⁵ gerichte van groen moes, daer oock liefde is; dan een gemeste os, ende haet daer by.

k Prov. 17.1.

35 Het Hebreeusch woort hier overgeset gerichte, beteeckent eygentlick teerkost, die men op de reyse mede neemt, Ierem. 40.5. maer het wort oock voor anderen kost genomen, 2.Reg. 25.30. Ierem. 52.34. ende hier.

18

^l Een ³⁶ grimmigh man sal gekijf verwecken: maer de lanckmoedige sal den twist stillen.[kolom]

l Prov. 28.25. ende 29.22.

36 Hebr. een man der grimmigheyt, ofte, der hittiger toornigheyt, Dat is, die haest toornigh is, ofte lichtelick vergramt wort: alsoo onder 22.24. ende 29.22.

19

³⁷ De wegh des luyaerts is ³⁸ als een doornhegge: maer het padt der ³⁹ oprechten is ⁴⁰ wel gebaent.

37 D. al het gene, dat hy te doen, te beschicken, ende uyt te richten heeft.

38 Want gelijck het seer moeijelick, ende swaer is, door die te passeren: alsoo maeckt de luyaert sich wijs, dat al ’t gene hem te doen staet, soo swaer is, als door distelen, ende doornen te gaen, ende soeckt volgens alle excusen, om aen het werck niet te komen. Vergel. ond. 26.3.

39 Dese worden gestelt tegen de luije, om dat de luije onordentlick wandelen, ende ydelheyt doen, 2.Thess. 3.11. ja op eens anderen arbeyt soecken te leven, ende tot armoede komende sich tot ongerechtigheyt begeven, Ephes. 4.28.

40 Of, opgehooght, D. effen, licht, gemackelick, ende sonder swarigheyt, die den gaenden man soude mogen eenigh hinder, ofte moeyte voor werpen.

20

^m Een wijs soon sal den vader verblijden: maer een sot mensche veracht sijne moeder.

m Prov. 10.1.

21

ⁿ De dwaesheyt is den verstandeloosen blijdtschap: maer een man van verstant sal ⁴¹ recht wandelen.

n Prov. 10.23. ende 14.9.

41 Hebr. sal richten te wandelen: D. sal sijn gantsche leven, woorden, ende wercken, doen, ende laten, schicken, ende stieren na het gene, dat goet, ende Godt aengenaem is. Siet boven 3. op vers 6.

22

^{o 42} De gedachten worden vernietight, als’er geenen raet en is: maer ⁴³ door veelheyt der raetslieden sal ⁴⁴ elck een bestaen.

o Prov. 11.14.

42 Verstaet de aenslagen, ofte het gene men voor geeft aen te grijpen, voornemelick daer wat aen gelegen is.

43 Vergel. bov. 11. op vers 14.

44 T.w. der voorgemelde gedachten.

23

⁴⁵ Een man heeft blijdtschap in de ⁴⁶ antwoorde sijnes monts: ende hoe ⁴⁷ goet is een woort op sijnen tijt?

45 Te weten, een wijs, ende verstandigh man.

46 Ofte, in de reden, ende het propoost sijnes monts. Vergelijckt boven op vers 1. ende de aent. Hier wort gesproken van ’t gene, dat wijselick, ende stichtelick voort gebracht is: gelijck de volgende woorden uytwijsen.

47 D. eerlick voor hem, die het spreeckt, ende profijtelick, ofte aengenaem voor de gene die ’t hooren.

24

De wegh ⁴⁸ des levens is den verstandigen ⁴⁹ na boven; op dat hy afwijcke van de ⁵⁰ helle, ⁵¹ beneden.

48 D. die ten leven leyt. siet boven 2. op vers 19.

49 T.w. na den hemel, alwaer het rechte leven, ende de ware gelucksaligheyt alleen te vinden is. siet Phil. 3.20. ende Coloss. 3.1, 2.

50 D. van de verdoemenisse, ende het eeuwigh verderf.

51 D. die onder om leege, ofte nederwaerts is.

25

^p Het huys der hoovaerdigen sal de HEERE afrucken: maer de lantpale der weduwe sal hy ⁵² vast setten.

p Prov. 2.21, 22. ende 12.7. ende 14.11.

52 D. maken datse niet versett, ofte tot harer schade vermindert en sal worden: want de lantpalen in die plaetsen niet door velden, ofte grachten afgescheyden en waren, maer met palen, staken ende steenen.

26

^q Des boosen gedachten zijn den HEERE een grouwel: maer der reynen zijn ⁵³ lieflicke redenen.

q Prov. 6.18.

53 Hebr. de redenen der lieflickheyt, T.w. voortkomende van de wijse, ende vrome. Verstaet, propoosten, die niet dan tot eere, ende deught streckende, Gode behagen, ende de menschen stichten. Vergelijckt onder 16.24. ende de aenteeck. Anders, de lieflicke redenen zijn reyn, T.w. voor den Heere, diese voor reyn houdt, ende acht, om datse voortvloeijen uyt een herte, dat door het geloove gesuyvert is, Actor. 15.9.

27

^r Die ⁵⁴ gierigheyt pleeght, ⁵⁵ beroert sijn huys: maer ⁵⁶ die geschencken haet, sal leven.

r Prov. 1.19.

54 Hebr. die gierigheyt giert. Siet boven 1. op vers 19.

55 Siet van de beteeckenisse deses woorts 1.Reg. 18. op vers 17.

56 Vergelijckt Exod. 23.8. ende Deuter. 16.19.

28

Het herte des rechtveerdigen ⁵⁷ bedenckt sich, ⁵⁸ om te antwoorden: maer de mont der godtloosen sal overvloedelick ⁵⁹ quade dingen ⁶⁰ uytstorten.

57 D. en giet niet onbedachtelick uyt al wat op de lippen komt, maer bedenckt te voren rijpelick wat goet, ende stichtelick is, om gesproken te worden.

58 D. om eenige reden aen te vangen. Siet Iudic. cap. 18. op vers 14.

59 Dat is, onstichtelicke, ende schadelicke.

60 Siet van het Hebreeusch woort Psalm 19. op vers 3. ende boven 1. op vers 23.

29

De HEERE ⁶¹ is verre van de godtloose: ^s maer het gebedt der rechtveerdigen sal hy verhooren.

61 Te weten, met sijne genadige verhooringe, ende vaderlicke hulpe. Vergelijckt Psalm 10.1. ende 22.2. Daer en tegen wort Godt geseyt na by te zijn den genen, dien hy genadigh is, die hy verhoort, ende helpt, Psalm 34.19. ende 145.18.

s Psalm 10.17. ende 34.19. ende 145. 18, 19.

30

⁶² Het licht der oogen verblijdt het herte: ^t een goet ⁶³ geruchte ⁶⁴ maeckt het gebeente ⁶⁵ vet.

62 Dat is, dat door de klaerheyt der oogen gesien wort, als daer is de verscheydentheyt der coleuren, de schoonheyt der landouwen, de tegenwoordigheyt der gener, die wy lief hebben, ende ons goet doen, etc. Ofte verstaet het vriendelick gesichte van yemant, dien wy groot achten, als onder 16.15.

t Prov. 25.25.

63 Hebr. hooringe. Verstaet eene goede tijdinge, ofte eerlicke naem, die door het gehoor gevatt wort.

64 D. verfraeyt de inwendighste leden sijnes lichaems, ende verquickt alsoo oock de ziele. Vergelijckt boven 12. de aenteeckeninge op vers 4.

65 Vergelijckt boven cap. 11. op vers 25.

31

De oore, die de bestraffinge des levens hoort, sal in het midden der wijsen vernachten.

32

Die de tucht verwerpt ⁶⁶ die versmaedt sijne ziele: maer die de bestraffinge hoort, krijght ⁶⁷ verstant.

66 Vergelijckt boven cap. 8. op vers 36.

67 Hebr. een herte; Dat is, verstant, ende wijsheyt. Siet Iob cap. 9. op vers 4.

33

^v De vreese des HEEREN is de ⁶⁸ tucht der wijsheyt: ende ^x de nederigheyt [gaet] voor de ⁶⁹ eere.

v Prov. 1.7. ende 9.10.

68 D. het onderwijs, de vermaninge, ende verbeteringe, die ter wijsheyt leyt. Siet boven 1. op vers 2.

x Prov. 18.12.

69 T.w. soo wel deses tegenwoordigen levens, als des toekomenden.