Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiij. Capittel.

Tucht, versen 1, 18, 24. wijslick ende dwaeslick spreken, 2, 3, 5, 14. luyigheyt ende vlijtigheyt, 4, 11, 23. oprechte, rechtveerdige, goede, ende godtloose menschen, 6, 9, 21, 22, 25. rijckdom ende armoede, 7, 8. hoovaerdije ende beradenheyt, 10. hopen ende begeeren, 12, 19. verachtinge van Godts woort, ende vreese sijns gebodts, 13. goet verstant ende kloecksinnigheyt, 15, 16. trouwe ende ontrouwe boden, 17. omgangh met wijsen ende sotten, 20.

1

EEn wijs soon [hoort] de tucht des Vaders: maer een spotter en hoort de ¹ bestraffinge niet.

1 Ofte, scheldinge, als ond. vers 8.

2

^{a 2} Een yeder sal van de vrucht des monts het goede³ eten: maer de ziele der trouwloosen ⁴ het gewelt.

a Prov. 12.14.

2 Hebr. vande vrucht des mans monts sal hy het goede eten; D. van sijne wijse, ende Godtvruchtige redenen. Vergelijckt bov. 12. op vers 14.

3 Dat is, gebruycken, ende genieten. Siet Iob 21. op vers 25.

4 Namelick, eten: Dat is, ontfangen, ende krijgen de straffe, diese verdient hebben over het gewelt aen anderen gedaen.

3

Die sijnen mont bewaert, behoudt ⁵ sijne ziele: maer voor hem is verstooringe, die ⁶ sijne lippen wijt open doet.

5 Dat is, hem selven. Siet 1.Reg. 19. op vers 4. De sin is, dat hy sich niet alleen en bewaert voor de sonde, boven cap. 10. vers 19. maer oock voor veel onruste, ende moeyte.

6 D. die lichtveerdelick, stoutelick, ende onbeschaemdelick vele spreeckt.

[fol. 282r]

4

De ziele des luyaerts is begeerigh, doch ⁷ daer en is niet: maer de ziele der vlijtigen sal ⁸ vet gemaeckt worden.

7 D. daer en is niet ten besten voor hem, ’t zy dat hy wijsheyt, ofte rijckdom soeckt, overmits hy daer toe geenen arbeyt doen en wil.

8 D. grooten overvloet hebben. Vergel. bov. 11. de aenteeck. op vers 25.

5

De rechtveerdige haet ⁹ leugentale, maer de godtloose ¹⁰ maeckt sich stinckende, ende doet sich schaemte aen.

9 Hebr. het woort des leugens, ofte, der valsheyt.

10 N. voor de aenhoorderen door sijne leugenen. Siet van dese maniere van spreken Genes. 34. op vers 30.

6

^b De gerechtigheyt bewaert den ¹¹ oprechten van wege: maer de godtloosheyt sal ¹² den sondaer omkeeren.

b Proverb. 10.29. ende 11.3, 5, 6.

11 Siet bov. 11. op vers 20.

12 Hebr. de sonde. siet Iob cap. 35. op vers 13.

7

^{c 13} Daer is een die sich selven rijck maeckt, ende niet met allen en [heeft: ende] een die sich selven arm maeckt, [heeft] veel goet.

c Prov. 12.9.

13 D. daer worden menschen gevonden, die sich selven uytgeven voor rijcke, ofte sich voor de menschen voordoen, als of sy groote middelen hadden, daerse nochtans beroyt zijn: andere zijn in der waerheyt rijcke, ende gelaten sich arme te zijn.

8

Het rantsoen van yeders ¹⁴ ziele is sijn rijckdom: maer de arme en hoort de ^14[15] scheldinge niet.

14 D. van het tijdelick, ende lichamelick leven, te weten, als de rijcke in de handen sijner vyanden gevallen is. Ziele voor leven. Siet Genes. 19. op vers 17.

14[15] T.w. die tegens hem souden mogen geschieden van wegen eenigen rijckdom, om sijn losgelt daer na te maken, ofte hem te beschuldigen van eenigen rijckdom qualick gekregen te hebben. Ofte, hy en is sulcken haet, nijt, ende opsprake, gelijck de rijcken, niet onderworpen, ende wort dickwils van wegen sijn armoede vry gelaten.

9

^{d 16} Het licht der rechtveerdigen ¹⁷ sal sich verblijden: ^e maer de lampe der godtloosen sal uytgebluscht worden.

d Prov. 4.18.

16 D. de welstant, gelucksaligheyt, ende vreughde der vromen. Siet Iob 18. op vers 5.

17 Dat is, wort vermeerdert, ende neemt toe, gelijck het licht der sonne, die opgaet tot datse aen den middagh komt. Vergel. bov. 4.18, 19. ende 29.6.

e Iob 18.5, 6. ende 21.17.

10

¹⁸ Door hoovaerdigheyt ¹⁹ maeckt men niet dan gekijf: maer ²⁰ by de beradene is wijsheyt.

18 De sin is, dat de hovaerdije nieuwers toe en dient, dan om oneenigheyt, ende twist te verwecken, als die in geene sake, ende voor niemant en wil wijcken.

19 Hebr. geeft.

20 De reden is, om datse niet en steunen door hooghmoedigheyt op haer eygen verstant, maer laten sich door den raet van andere onderwijsen, ende geseggen: waer door dan twist wech genomen, ende vrede gemaeckt wort. Vergelijckt Iacob. 3.16, 17, 18.

11

Goet ²¹ van ydelheyt [gekomen] ^f sal vermindert worden: maer die met de ²² hant vergadert, ²³ sal ’t vermeerderen.

21 D. door quaden, ende onrechtveerdigen middel verkregen, hier te voren genaemt eene bedriegelicke hant, bov. 10.4. ende 12.24.

f Prov. 10.2. ende 20.21.

22 D. door eerlicken arbeyt des lichaems, ofte des geestes: die geheeten wort de hant der vlijtigen, bov. 10.4. ende 12.24.

23 T.w. sijn goet. Alsoo cap. 28. vers 8.

12

^g De uytgestelde ²⁴ hope krenckt het herte: maer de ²⁵ begeerte die komt, is ²⁶ een boom des levens.

g In dit cap. vers 19.

24 Ofte, de hope die vertrocken wort: dat is, het goet dat men hoopt, doch niet en krijght, dan na langen uytstel des tijts. Hope voor de sake die gehoopt wort, Ies. 28.15. Rom. 8.24.

25 D. het goet dat men begeert. Siet bov. 10. op vers 24.

26 D. eene sake, die den mensche seer lief, ende aengenaem is, hem seer verquickt, ende veel goets doet. Vergelijckt boven 3. op vers 18.

13

Die het ²⁷ woort veracht, ²⁸ die sal verdorven worden: maer wie het gebodt vreest, dien ²⁹ sal vergolden worden.

27 Te weten, het woort Godts ende de onderwijsinge daer uyt genomen, ende daer mede over een komende.

28 Hebr. sal sich verdorven worden. Dat is, tot sijn eygen verdriet, schande, ende schade. Ofte, daerom, Te weten, om de verachtinge des woorts.

29 Te weten, van den goeden Godt eene genadige belooninge. Siet van ’t Hebreeusch woort Iob 21. op vers 19.

14

^h Des wijsen leere is een ³⁰ sprinck-ader des levens, om af te wijcken van de stricken ³¹ des doots.

h Prov. 10.11. ende 14 27.

30 Dat is, als eene springende fonteyne ten leven. Verstaet niet alleen dit tegenwoordigh, maer insonderheyt het toekomende leven.

31 Dat is, die den tijdelicken, ende den eeuwigen doot medebrengen. Vergelijckt 2.Sam. 22.6. Psalm 18. vers 6. ende onder 14.27.

15

Goet verstandt geeft aengenaemheyt: maer de ³² wegh der trouwloosen is ³³ strange.

32 Dat is, het doen, ofte de wijse van doen, ofte maniere van handelinge. Siet bov. 6. op vers 6.

33 Dat is, onaengenaem, rouw, straf, ende onvriendelick, sulcks dat niemant met hen en wil te doen hebben.

16

Al die kloecksinnigh is handelt met ³⁴ wetenschap: maer een sot ^{i 35} breydt ³⁶ dwaesheyt uyt.

34 D. met verstant, oordeel, ende voorsichtigheyt.

i Prov. 12.23. ende 15.2.

35 Dat is, brenghtse soo onbeschaemdelick voor, dat hyse een yeder ten toone stelt.

36 Siet bov. 12. op vers 23.

17

Een ³⁷ godtloos bode sal in ’t quaet vallen: maer een trouwe ³⁸ gesant ³⁹ is medicijne.

37 Te weten, die sijn last hem van Godt, ofte de menschen opgeleght, niet trouwelick uyt en voert.

38 Hebr. een gesant der trouwe: Alsoo is het Hebreeusch woort zir oock genomen, ond. 25.13. Iesa. 18.2. ende 57.9. Ierem. 49.14. Obad. vers 1.

39 Dat is, doet hemselven, ende die hem senden goet.

18

Armoede, ende schande is des genen, die de ⁴⁰ tucht ⁴¹ verwerpt: maer die de ⁴² bestraffinge waer neemt, sal ⁴³ ge-eert worden.

40 Dat is, het goet onderwijs, het welck de mensche behoeft om tot de ware wijsheyt te komen. Siet boven 1. op vers 2.

41 Siet van dit woort boven 1. op vers 25.

42 Te weten, die met woorden der leere, ende onderwijsinge geschiet.

43 Dat is, dien sal goet geschieden van Godt, ende de vrome. Siet 1.Sam. 2. vers 30. bov. 4. vers 8. ende 8. vers 18. ende 21. vers 21.

19

De ⁴⁴ begeerte, ⁴⁵ die geschiet, is soet voor de ziele: maer ’t is ⁴⁶ den sotten een grouwel van het quade af te wijcken.

44 Te weten, der vromen: gelijck dit uyt de tegenstellinge af te nemen is.

45 Dat is, die vervult wort. De sin is, wanneer de vrome krijght het gene hy begeert, dat sulcks sijne ziele wel doet, ende seer vermakelick is. Sijne begeerte nu is het quade te vermijden, ende het goede aen te hangen: daer van de boose een grouwel heeft, veel min eenen lust daer toe.

46 Hebr. ’t is der sotten grouwel.

20

Die met de wijse omgaet, sal wijs [kolom] worden: maer die ⁴⁷ der sotten metgeselle is, ⁴⁸ sal verbroken worden.

47 Ofte, die der sotten voeder, ofte, onderhouder is. Hebr. weyder. Siet deselve maniere van spreken onder 28. vers 7. ende 29.3.

48 Dat is, gantsch verdaen, ende verdorven worden, ofte te niete komen: Te weten, om dat hy door het geselschap van de sotten noch sotter worden sal, ende om sijne sotheyt van Godt gestraft sal worden.

21

⁴⁹ Het quaet sal de sondaers vervolgen: maer den rechtveerdigen ⁵⁰ sal men goet vergelden.

49 Te weten, der straffe, daer van siet Gen. 19. op vers 19. ende vergel. boven 5. versen 22, 23. Andere verstaen het quaet der schult; Dat is, de sonde waer door de boose gejaeght worden tot datse in de straffe vallen, ende vergaen.

50 Ofte, sal goet vergolden worden. Verstaet, het goet des tegenwoordigen, ende des toekomenden levens, 1.Timoth. 4. vers 8.

22

De goede sal sijner kinders kinderen doen ⁵¹ erven: maer het vermogen ^k des ^51[52] sondaers is voor den rechtveerdigen ^{l 53} wech geleyt.

51 Te weten, sijne middelen.

k Iob 15.29.

51[52] Dat is, des groven, ende grouwelicken sondaers. Siet 1.Sam. 15. op vers 18. Psalm 1. op vers 1.

l Iob 27.17.

53 He gebeurt dat de sondaren selve haren rijckdom niet en genieten, veel weyniger hare kinderen, ofte kints kinderen: ende dat den vromen hare goederen ten deele vallen door Godts beschickinge.

23

⁵⁴ Het ploegen der armen [geeft] ^m veelheyt der spijse: maer ^{n 55} daer is een, die ⁵⁶ verteert wort ⁵⁷ door gebreck van oordeel.

54 D. den arbeyt, die d’arme met neerstigheyt doen om ’t lant te bouwen. Anders, daer is veel spijse in het geploeght lant der armen.

m Prov. 12.11.

n Prov. 18.9.

55 D. een soorte van menschen.

56 Ofte, die sich verteert, verbijstert, ofte, ruïneert, hebbende gebreck van spijse.

57 Hebr. in, ofte, door niet oordeel, ofte, recht, ofte, gerechtigheyt, D. om dat hy geen verstant van lantbouwerije en heeft, ofte geenen goeden regel houdt, ofte daer in onachtsaem, ende nalatigh is, ofte oock sijn gewin qualick aenleght; ofte om dat hy met onrecht omgaet.

24

Die sijne ^o roede inhoudt, ⁵⁸ haet sijnen sone: maer die hem lief heeft, soeckt hem ⁵⁹ vroegh [met] tuchtinge.

o Prov. 23.13.

58 D. doet het gene, daer mede hy hem ten verderve brenght. Yemant verderven is hem haten. Siet bov. 8. op vers 36.

59 D. van sijne jonckheyt aen, terwijle hy noch bedwingelick is.

25

⁶⁰ De rechtveerdige ⁶¹ eet tot ^p de verzadinge ⁶² sijner ziele toe: maer de buyck der godtloosen sal gebreck hebben.

60 D. die in de vreese des Heeren door eerlicken arbeyt, ofte handel soeckt dese werelt te passeeren.

61 D. heeft door den zegen des Heeren soo veel als hy behoeft.

p Psalm 34.11. ende 37.3.

62 D. sijnes levens.