Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Psalm Cv.

De Propheet vermaent het volck Godes, Godt te loven ende te prijsen, ten aensien sijner wonderen ende weldaden: met een verhael der getrouwigheyt sijner beloften gedaen ende bewesen aen Abraham, aen Ioseph, ende aen Iacob in Egypten, als oock der wonderheden door ende aen Mose, ende de Israëliten in de woestijne gedaen.

1

¹ LOvet den HEERE, roept sijnen name aen, maeckt sijne daden bekent onder de volcken.

1 Een groot deel deses Psalms staet geschreven 1.Chro. 16. vers 8. ’t welck gesongen is geweest voor de Arke des Heeren.

2

Singht hem, psalmsinght hem, spreeckt aendachtelick van alle sijne wonderen.

3

^a Roemt u ² in den naem sijner heyligheyt: het herte der gener die den HEERE soecken, verblijde sich.

a Psalm 34.3.

2 Of, van den name sijner heyligheyt.

4

Vraeght na den HEERE, ende ³ sijne sterckte: soeckt ⁴ sijn aengesichte gedurighlick.

3 Van dewelcke men een sichtbaer getuygenisse hadde in de Arke. Siet 2.Chron. 6. vers 41. Psalm 78.61. ende d’aenteeck. Psal. 63. op vers 3.

4 Dat is, sijnen raet ende geboden, 2.Sam. 21.1.

5

Gedenckt sijner wonderen, ⁵ die hy gedaen heeft: sijner wonderteeckenen, ende ⁶ der oordeelen sijnes monts.

5 T.w. in Egypten, door Mosen ende Aaron.

6 Verst. hier de plagen van Egypten, daer mede haer Godt te voren gedreyght hadde. ’t Woort oordeelen, ofte, gerichten, wort dickwils gebruyckt voor plagen ofte straffen, als Rom. 13. vers 2. ende 1.Cor. 11.29.

6

⁷ Ghy zaet Abrahams sijnes knechts, ghy kinderen Iacobs ⁸ sijne uytverkorene.

7 Deselve woorden deses vers staen oock 1.Chron. 16. vers 13. Behalven dat daer staet ghy zaet Israëls, ende hier staet, ghy zaet Abrahams.

8 T.w. Godes uytverkorene.

7

Hy is de HEERE onse Godt: ⁹ sijne oordeelen zijn over de geheele aerde.

9 D. hy oeffent sijne gerichten over den gantschen aerdtbodem, D. over alle natien ende volckeren, op dat men sijnen name vertelle op de gantsche aerde, Exod. 9.16.

8

Hy gedenckt ¹⁰ sijnes verbonts tot in der eeuwigheyt: des woorts [dat] hy ¹¹ ingestelt heeft ¹² tot in duysent geslachten:

10 T.w. dat hy met ons gemaeckt heeft.

11 Hebr. bevolen, D. sijner belofte, die soo vast ende seker is, als of het eene ingestelde ende bevolene wet ware. siet van ’t Hebreeusch woort 2.Sam. 7. op vers 11.

12 D. vele geslachten.

9

[Des verbonts] ¹³ dat hy met Abraham heeft gemaeckt: ende sijns eedts aen Isaac.

13 Siet hier van ’t gene dat geschreven staet Genes. 15. vers 18. ende 17.2. ende cap. 22. vers 16. Luce 1.73. Hebr. 6. vers 13.

10

^b Welcken hy oock gestelt heeft aen Iacob tot eene insettinge: ^c aen Israël ¹⁴ [tot] een eeuwigh verbont.

b 1.Chron. 16.17.

c Genes. 28.13. ende 35.11.

14 Hebr. tot een verbont der eeuwe.

11

Seggende, ^d Ick sal u geven het lant Canaan, ¹⁵ het snoer van u-lieder erfdeel.

d Genes. 13.15. ende 15.18.

15 Siet d’aenteeck. Deuter. 32.9. ende Psalm 16.6.

12

^e Als sy ¹⁶ weynige menschen in getale waren, ja weynigh, ende vreemdelingen daer in.

e 1.Chron. 16.19.

16 Hebr. luyden van getale, D. licht te tellen, telbaer. Siet Genes. 34. op vers 30. het contrarie is, volck sonder getal, D. ontelbaer, Psalm 147.5.

13

Ende wandelden ¹⁷ van volck tot volck: van ’t eene Koninckrijcke tot een ander volck.

17 T.w. in het lant Canaan, daer seven machtige natien inne waren, Deut. 7.1. Hoe de Patriarchen daer in gewandelt hebben als vreemdelingen, siet Genes. 12.8. 9, 10. ende 13. vers 18. ende 20.1. ende 23.4. ende 26.1, 23. ende 33.19. ende 35.1, etc. Hebr. 11.9, 13.

14

^f Hy en liet geen mensche toe haer te onderdrucken, oock ¹⁸ bestrafte hy Koningen om harent wille, [seggende:]

f Genes. 35.5.

18 T.w. met woorden, ende oock met der daet, als Pharao, Genes. 12.7. Abimelech, Genes. 20.3. ende andere meer.

15

¹⁹ En tastet ²⁰ mijne gesalfden niet aen, ende en doet mijne ²¹ Propheten geen quaet.

19 De Propheet voert met dese woorden Godt inne, toesprekende de Koningen ende Overigheden, haer belastende, dat sy wel toesien souden sijne knechten niet te beschadigen.

20 D. die tot mijnen dienst geheylight zijn. Hier wort voor eerst gesproken van Abraham, Isaac, ende Iacob, onder dewelcke oock andere Propheten ende Dienaren Godes te verstaen zijn.

21 Abraham wort een Propheet genoemt, Genes. cap. 20. vers 7. siet de aenteeckeninge aldaer.

16

²² Hy riep oock eenen honger in het ²³ lant, ²⁴ hy brack allen staf des broots.

22 Dese maniere van spreken staet oock 2.Reg. 8.1. honger ende dieren tijt, gelijck alle andere plagen, zijn boden ende uytrichters van Godes bevelen over de sondaers.

23 T.w. over het lant van Egypten, Canaan, ende andere landen, Genes. 41.54, etc. ende 42.1.

24 Siet Levit. cap. 26. vers 26. Gelijck een swack, ofte oudt mensche met eenen stock ofte staf onderstutt wort: alsoo stijft ende sterckt het broot des menschen herte, Psalm 104. vers 15.

17

Hy sondt eenen man voor haer aengesichte henen: ^g Ioseph wiert verkocht tot een slave.

g Genes. cap. 37. versen 28, 36. ende 45.5.

18

Men druckte sijne voeten ²⁵ in den stock, ²⁶ sijn persoon quam [in] ²⁷ de ysers.

25 Ofte, boeijen. Siet Genes. cap. 39. vers 20. ende 40.15.

26 Hebr. sijn ziele, Dat is, hy self. siet d’aenteeckeninge Genes. 12. op vers 5.

27 D. in yseren boeijen. Hebr. in’t yser.

19

Ter tijt toe, dat ²⁸ sijn woort ²⁹ quam, heeft hem ³⁰ de reden des HEEREN ³¹ doorloutert.

28 T.w. het woort des Heeren. De sin is, tot dat de tijt vervult was, dat geschieden soude ’t gene Godt over hem besloten, ende hem in den droom hadde te kennen gegeven, Genes. cap. 37. vers 5, etc. ende 42.9.

29 D. vervult wiert. komen, voor vervult worden, staet oock 1.Sam. cap. 9. vers 6. Iob 6.8. Ierem. 17.15. ende elders.

30 T.w. de beloften die hem Godt door droomen gedaen hadde, Genes. cap. 37.

31 T.w. in swaer kruys en lijden. Siet Psalm 12. op vers 7. ende 1.Petr. 1.7.

20

³² De Koningh sondt, ende dede hem ontslaen: de heerscher der volcken ³³ die liet hem los.

32 T.w. Pharao, Genes. 41. vers 14. ende 45.8.

33 Hebr. die opende hem, D. hy opende ende maeckte los de banden ende boeijen met dewelcke hy gebonden was.

21

Hy ^h sette hem tot een heere over sijn huys: ende tot eenen heerscher over al sijn goet.[kolom]

h Genes. 41.40.

22

Om ³⁴ sijne Vorsten te binden ³⁵ na ³⁶ sijnen lust, ende ³⁷ sijne Oudtste ³⁸ te onderwijsen.

34 T.w. des Koninghs Pharaos.

35 Hebr. na sijne ziele, Dat is, na sijnen lust, wille, believen, goetduncken. And. verbinden aen sijne ziele.

36 Te weten, des Koninghs: ofte, Iosephs.

37 Te weten, des Koninghs Pharaos Raetsheeren, ende Edele aen sijn hof.

38 Te weten, hoe sy het koorn der vruchtbare jaren souden insamelen ende bewaren, op datter voorraet soude wesen tegen de quade jaren, Genes. 41. vers 47.

23

Daer na ³⁹ quam ⁴⁰ Israël in Egypten, ende Iacob verkeerde als vreemdelingh ⁴¹ in ’t lant van Cham.

39 Van Pharao ende Ioseph geroepen, ende van Godt daer toe vermaent ende gesterckt zijnde, Genes. cap. 45. versen 17, 20. ende 46. versen 3, 4.

40 T.w. met sijn gantsch huysgesin.

41 D. in het lant ’t welck de nakomelingen Chams besaten, T.w. in Egypten. Cham was Mitsraims vader, Genes. 10.6. van den welcken het lant van Egypten genoemt wort Mitsraim. siet Psal. 78. vers 51.

24

Ende ⁱ hy dede sijn volck seer wassen, ende maeckt’et machtiger dan sijne ⁴² tegenpartijders.

i Exod. 1.7, 9.

42 Ofte, benauwers.

25

Hy ^k keerde ⁴³ haer herte om, datse sijn volck hateden, ⁴⁴ datse met sijne knechten ⁴⁵ listighlick handelden.

k Exod. 1.9, 10, 12.

43 Te weten, der Egyptenaren. And. haer herte keerde sich om, ofte, wert omgekeert.

44 Ofte, datse listen aenleyden tegen sijne knechten, Te weten, de kinderen Israëls.

45 Siet d’aenteeckeninge op Gen. 37. vers 18.

26

Hy ^l sondt Mose sijnen knecht, [ende] Aaron ⁴⁶ dien hy verkoren hadde.

l Exod. 3.10. ende 4.12.

46 Om te zijn Mosis mont tot het volck, ende een Propheet aen Pharao, Exod. 4.12, 14, 16. ende 7.1, 2, 3.

27

^m Sy deden onder haer ⁴⁷ de bevelen sijner teeckenen, ende de wonderwercken ⁴⁸ in den lande Chams.

m Exod. 7.9.

47 Hebr. de woorden sijner teeckenen, D. den last, dien hen Godt gegeven hadde, om teeckenen te doen.

48 Siet bov. vers 23.

28

⁴⁹ Hy sondt ⁵⁰ duysternisse, ende maeckte het duyster: ende ⁵¹ sy en waren ⁵² sijnen woorde niet wederspannigh.

49 T.w. Godt.

50 Dit was de negenste plage welcke Godt over Egypten gesonden heeft, ende dese duysternisse duerde drie dagen langh, Exod. 10. versen 22, 23.

51 Dat is, de wonderteeckenen geschiedden terstont als hy het woort uytgesproken hadde. Ofte verstaet dit alsoo, dat Moses ende Aaron deden ’t gene dat hen bevolen was, of het schoon met groot perijckel hares levens scheen vermenght te wesen.

52 Dat is, sijn bevel.

29

⁵³ Hy keerde hare wateren in bloet: ende hy doodde hare visschen.

53 Dit was d’eerste van de tien plagen Egypti, Exod. cap. 7. vers 20. Psalm 78. vers 44. De Propheet stelt in desen Psalm eenige sware plagen die Godt in Egypten gedaen heeft, sonder te volgen d’ordre die in Exodo staet.

30

Haer lant ⁵⁴ bracht vorschen voort in overvloet, [tot] in de binnenste kameren ⁵⁵ harer Koningen.

54 Dit was de tweede plage, Exod. cap. 8. versen 3, 6. Psalm 78.45.

55 Verst. hier Pharao, ende sijne Vorsten, Exod. 8.3.

31

Hy sprack, ende daer quam een vermenginge van ⁵⁶ ongedierte: ⁵⁷ luysen, in hare gantsche lantpale.

56 Als sprinckhanen, kevers, ende dergelijcke. siet Psalm 78. vers 45. Dit was de vierde plage, Exod. 8.24.

57 Dit was de derde plage, Exod. 8.17.

32

Hy ⁵⁸ maeckte haren regen tot hagel, ⁵⁹ vlammigh vyer in haren lande.

58 Dit was de sevende plage, Exod. cap. 9. vers 23. Siet oock Psalm 78.47.

59 Hebr. vyer der vlamme, noyt en was dergelijcke in Egypten gesien, Exod. 9.24.

33

Ende ⁶⁰ hy sloegh haren wijnstock ende haren vijgeboom, ende hy brack ’t geboomte harer lantpalen.

60 Te weten, door den hagel ende het vyer.

34

Hy sprack, ende daer ⁶¹ quamen ⁶² sprinckhanen ende kevers, ende dat sonder getal.

61 Dit was de achtste plage, Exod. cap. 10. vers 13. Psalm 78. vers 46.

62 Hebr. de sprinckhaen, ende de kever.

35

Die al het kruyt in haer lant op aten, ja aten de vrucht harer landouwe op.

36

⁶³ Hy versloegh oock ⁶⁴ alle eerstgeboren in haer lant, de ⁶⁵ eerstelingen aller harer krachten.

63 Dit was de tiende plage. Siet Exod. cap. 12. versen 23, 29. Psalm 78. vers 51.

64 In dit vers wort een dingh twee mael, doch met andere woorden geseyt, het welck by de Hebreen seer gebruyckelick is. siet boven vers 20.

65 Dit is een beschrijvinge der eerstgeborenen, als Genes. cap. 49. vers 3. ende Psalm 78.51.

37

Ende hy voerdese uyt ⁶⁶ met silver ende gout, ende ⁶⁷ onder hare stammen en was niemant ⁶⁸ die struyckelde.

66 D. met silveren ende goudene vaten, Exod. 12.35.

67 Sterck zijnde ses hondert duysent mannen, behalven de vrouwen ende kinderen, Exod. 12.37. ende 13.18. Dusdanige belofte wert der Kercke Godes oock gedaen, Iesa. 33.24.

68 Te weten, van swackheyt.

38

ⁿ Egypten was blijde alsse uyttrocken, want ⁶⁹ hare verschrickinge was op hen gevallen.

n Exod. 12.33.

69 Dat is, sy hadden eenen schrick voor de Israëliten gekregen, soo dat syse voort dreven, ende hen hare beste juweelen gaven, Exod. 12.33, 35. Vreesende dat sy alle van Godt souden gedoodet worden, indien syse niet en lieten trecken. Siet dergelijcke maniere van spreken Esth. 8.17. ende 9.2.

39

Hy breydde ⁷⁰ een wolcke uyt tot een decksel, ende ⁷¹ vyer om de nacht te verlichten.

70 T.w. om de Israëliten voor de hitte der sonne te bedecken ende te beschermen.

71 D. een vyerige colomne.

40

⁷² Sy baden, ende ⁷³ hy dede quackelen komen, ende hy verzadighdese ⁷⁴ met hemels broot.

72 Ofte, het badt, T.w. het volck van Israël. siet Num. cap. 11. ende Psalm 78.27, 28.

73 T.w. Godt de Heere.

74 Dat is, met broot dat uyt den hemel, Dat is, uyt de lucht viel. Siet Exod. 16.1, 2, ... 13, 14. Psalm 78.24, 25.

41

⁷⁵ Hy ⁷⁶ opende een steenrotze, ende daer vloeyden wateren uyt, [die] gingen door ⁷⁷ de dorre plaetsen [als] een riviere.

75 T.w. Godt.

76 T.w. te Raphidim, Exod. cap. 17. vers 6. ende te Kades, Num. 20.11. Siet oock Psalm 78.15.

77 Door dewelcke de Israëliten reysden: Waer sy gingen, het water volghde haer na. Siet 1.Corinth. 10.4.

42

Want hy dacht ⁷⁸ aen sijn heyligh

78 Hebr. aen ’t woort sijner heyligheyt, Dat is, aen sijne heylige beloften.

[fol. 266r]

woort: ⁷⁹ aen ^o Abraham sijnen knecht.

79 D. aen ’t verbont met Abraham gemaeckt. And. tot Abraham [gesproken.]

o Genes. 15.14.

43

^p Alsoo voerde hy sijn volck uyt met vrolickheyt: ⁸⁰ sijne uytverkorene met gejuych.

p Exod. 14.8. Num. 33.3.

80 T.w. Godes, als boven vers 6.

44

Ende ⁸¹ hy gaf hen de landen ⁸² der Heydenen, soo datse in erffenisse besaten ⁸³ den arbeyt der volckeren.

81 Siet het Boeck Numerorum, Deuteronomij, ende Iosuae.

82 Te weten, der seven natien, van dewelcke gesproken wort Psalm 78. vers 55.

83 Dat is, de goederen die de Heydensche volckeren met moeyte ende arbeyt verkregen hadden, Deut. 6.10, 11.

45

^q Op dat sy sijne insettingen onderhielden, ende sijne wetten bewaerden. ⁸⁴ Halelu-Iah.

q Exod. 19.4, 5, 6. Deut. 4.1, 40. ende 6.21, 22, 23, 24, 25.

84 Siet de aenteeckeninge Psalm 104. op vers 35.