Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlj. Capittel.

Godt wijst het eynde aen van de beschrijvinge des Leviathans, vers 1. verklaert dat hy aen niemant gehouden en zy, maer Heere van alles, 2. gaet voort in de beschrijvinge van den Leviathan, tot bewijs sijner Godtlicker kracht, ende om te toonen, dewijle dese onbegrijpelick is, dat wy sijne wercken niet en moeten tegenspreken, noch berispen, 3, etc.

1

NIemant en is [soo] ¹ koen, dat hy ² hem opwecken soude; ³ wie is dan hy, die sich voor mijn aengesichte stellen soude?

1 Hebr. wreet, fel, grouwsaem.

2 Den Leviathan. siet van dien boven cap. 40. vers 20.

3 Soo de menschen het gesichte van sulcke beeste niet verdragen en konnen; hoe sullen sy mijne Majesteyt verdragen, om tegen my te twisten?

2

^a Wie heeft ⁴ my voorgekomen, ⁵ dat ick [hem] soude vergelden? ^b wat onder den gantschen hemel is, is mijne.

a Rom. 11.35.

4 Te weten, met yet voor my te doen, ofte eenige weldaet aen my te bewijsen.

5 Dat is, dat ick gehouden soude zijn eenige erkentenisse te doen van de ontfangene weldaet.

b Exod. cap. 19. vers 5. Deuter. 10.14. Psalm 24.1. ende 50.12. 1.Corinth. 10.26, 28.

3

Ick en sal ⁶ sijne leden niet verswijgen, nochte het verhael [sijner] sterckten, nochte de ⁷ bevalligheyt ⁸ sijner gestaltenisse.

6 Te weten, des Leviathans. De Heere gaet voort in de beschrijvinge des selven.

7 Of, aengenaemheyt, of, fraeyheyt.

8 Ofte, proportie, dispositie, maecksels, T.w. daer in alle de leden, door groote wijsheyt, seer konstelick, ende aerdelick te samen gevoeget zijn.

4

Wie soude ⁹ het opperste sijnes kleets ontdecken? wie soude met sijnen ¹⁰ dobbelen breydel ¹¹ [hem] aenkomen?

9 Hebr. ’t aengesichte sijns kleets. Vele verstaen hier door de zee, met dewelcke hy bedeckt is. Ende de sin soude zijn, dat geen mensche hem kan uyt de zee, daer mede hy als met een decksel bekleet is, op het lant uyttrecken, om daer mede te doen dat hy wilde. Andere verstaen door het opperste kleet, de huydt ofte schubben dewelcke geen mensche hem en soude konnen ofte derven aftrecken.

10 D. met eenen seer sterken breydel.

11 T.w. om hem dien in den muyle te leggen, ende soo te breydelen. Het volgende versken brenght desen sin mede.

5

Wie soude de ¹² deuren sijns aengesichts ¹³ open doen? rontom sijne tanden is ¹⁴ verschrickinge.

12 D. sijne muyle, ofte backhuys.

13 T.w. om den breydel daer in te leggen, ende hem aen te doen.

14 T.w. die hy den mensche aenjaeght, als hy by den selven soude komen.

6

¹⁵ Seer uytnemende zijn sijne stercke ¹⁶ schilden; elck een ¹⁷ gesloten [als] met eenen nauwdruckenden zegel.

15 Hebr. eene verheffinge, ofte, uytnementheyt, ofte, hoovaerdije, zijn de sterckten der schilden.

16 Verstaet, de schubben deser beesten, die in haer hebben het fatsoen, ende gebruyck der schilden. Dit en schijnt niet te passen op onsen walvisch, die eene dicke, ende glatte huydt heeft sonder schubben.

17 De sin is, dat sijne schubben seer dicht aen malkanderen gehechtet, ende t’samen gevoeget zijn. Siet boven 40. op vers 20. over het woort Leviathan.

7

De ¹⁸ een is [soo] na aen den anderen, dat de wint daer niet en kan tusschen komen.

18 T.w. schildt, ofte schubbe van den Leviathan.

8

Sy kleven ¹⁹ aen malkanderen, sy vatten sich t’samen, datse sich niet en scheyden.

19 Hebr. de man aen sijnen broeder, Dat is, d’een aen d’ander.

9

Elck eene sijner ²⁰ niesingen doet een licht schijnen: ende sijne oogen zijn ²¹ als de oogenleden des dageraets.

20 Hebr. sijne niesingen doet een licht schijnen, D. elck een, etc. Verstaet daer mede het snuyven van den Leviathan, als hy het water opwaert pruyst, ende daer mede een glantz, ende schijnsel maeckt over de zee.

21 D. als de stralen des dageraets; waer by de oogen van den Leviathan vergeleken worden, om hare grootheyt, roodigheyt, ende klaerheyt. Vergel. bov. 3. op vers 9.

10

²² Uyt sijnen mont gaen fackelen: ²³ vyerige voncken rakender uyt.

22 D. soo groot, ende overvloedigh is de roock, komende uyt sijn snuyven, ende blasen, als of’er fackelen in sijnen balgh brandeden, ende vyerige voncken daer uyt bersteden. Dit, ende het volgende schijnen overtollige manieren van spreken te zijn, om te toonen de grootheyt van het bruysen, ende snuyven deser beeste, ende de kracht der werckinge, daer uyt volgende.

23 Hebr. voncken, ofte, spranckelen des vyers. Alsoo een fackel des vyers, Genes. 15.17. voor vyerigen fackel. Kolen des vyers, Levit. 16.12. item, wagen des vyers, ende peerden des vyers, 2.Reg. 2.11, etc.

11

Uyt sijne neusgaten komt roock voort, als [uyt] eenen ziedenden pot, ende ²⁴ ruymen ketel.

24 Of, vvaterpoel, staende vvater. Te weten, dat dampen opgeeft.

12

Sijnen ²⁵ adem soude ²⁶ kolen doen vlammen, ende een vlamme komt uyt sijnen mont voort.

25 Hebr. ziele. Alsoo Dan. 10.17.

26 Het Hebreeusch woort beteeckent somtijts aengestekene, ende vyerige kolen, als Proverb. 6.28. Iesa. 44.19. somtijts doode, ofte doove koolen, als hier: item 2.Sam. 22.9. Psalm 18.9.

13

In sijnen hals ²⁷ herberght de sterckte: ²⁸ voor hem springht selve de droefheyt van vreughden op.

27 D. heeft daer gelijck hare vaste plaetse, ende wooninge. De sin is, dat hy in dat deel sijnes lichaems seer groote sterckte heeft.

28 Eene poëtische maniere van spreken, te kennen gevende, dat in den Leviathan gantsch geene droefheyt, sorge, vreese, nochte bekommernisse en is; maer enckele moedigheyt, couragie, ende onbesorghde streckte. And. ghy soudt voor hem opspringen van droefheyt, D. schrick ende vreese.

14

²⁹ De stucken sijns vleeschs kleven te samen: ³⁰ elck een is vast in hem, het en wort niet beweeght.

29 Verstaet, dat de stucken des vleeschs, die in andere visschen, ende voornemelick groote, slap, onvast, ende afhangende zijn, in dit zeegedierte vast zijn ende dicht aen een klevende.

30 T.w. der voornaemde vleeschstucken.

15

Sijn herte is vast gelijck een steen: ja vast gelijck een deel des ondersten ³¹ [meulensteens].

31 In de meulens waren twee meulensteenen, de opperste, ende de onderste. Ende om dat d’onderste van d’aldersterckste, ende hardste steenen gemaeckt was, soo wort daer by vergeleken het herte van dit dier, om daer mede sijne kracht ende sterckte eenighsins by gelijckenisse aen te wijsen.

16

Van ³² sijn verheffen schroomen de stercke: om ³³ [sijner] doorbrekingen wille, ³⁴ ontsondigen sy hen.

32 T.w. waer door hy hem uytsteeckt, ende vertoont buyten het water.

33 Waer door hy woelt, wentelt, ende swemt door de zee, de baren voor sich brekende, ende onstuymigh makende.

34 D. de aldersterkste worden soo met vreese, ende schrick bevangen, datse sich soecken te versoenen met Godt, niet anders dan, als of hen de doot voor de oogen quame. Vergel. Psalm 107.23, etc. ende 28, etc. Ione 1.5.

17

Raeckt hem yemant met den sweerde, ³⁵ dat en sal ³⁶ niet bestaen; spiessse, schicht, ³⁷ noch pansier.

35 T.w. het sweert.

36 D. niet uytrechten: maer het sal door de hardigheyt van des Leviathans huydt eer gekromt, ofte gebroken werden, dan hem wonden.

37 T.w. en sullen bestaen.

18

³⁸ Hy acht het ³⁹ yser voor stroo, ende het stael voor ⁴⁰ verrot hout.

38 Menschelicker wijse van de beesten gesproken. siet boven 39. op vers 21. ende onder vers 20.

39 Verstaet de ysere wapenen: ende soo in het volgende.

40 Hebr. hout der verrottinge.

19

De ⁴¹ pijl en sal hem niet doen vlieden: de ⁴² slingersteenen worden hem in stoppelen verandert.

41 Hebr. de sone der boge, Dat is, die door middel van de boge geschoten wort: alsoo wort een pijl oock genaemt een soon des pijlkokers, Thren. 3.13. om dat hy daer uyt genomen wort. Siet boven cap. 5. op vers 7.

42 Vergel. 2.Chron. 26.14. ende d’aenteeck.

20

De ⁴³ werpsteenen worden [van hem] geachtet als stoppelen, ende hy belacht de drillinge der lance.

43 ’t Hebreeusch woort beteeckent eygentlick (soo eenige meenen,) een krijghsgereetschap, waer mede seer geweldelick steenen uyt geworpen worden. By oudts genoemt blije.

21

Onder hem zijn ⁴⁴ scherpe scherven:

44 Hebr. scherpten des scherfs, ofte, der scherven. Verstaet de steenklippen, die onder in de zee hier, ende daer uytsteken, op dewelcke de Leviathan hem somtijts neder leyt, ende voor hem anders niet en zijn, dan gelijck een scherf, het welck hem uyt oorsake van sijne harde huydt geene schade en doet.

[fol. 237v]

hy spreydt sich op het ⁴⁵ puntachtige, [als] ⁴⁶ op slijck.

45 Hebr. het uytgesnedene. Verstaet, de klippen, die alsoo staen met scherpe toppen, als ofse door eenige konste der menschen gehouwen waren.

46 De sin is, dat dit beest op het puntachtige liggende, niet meer letsel daer van en heeft, dan als of hy op enckel modder ende slijck lage.

22

Hy doet de ⁴⁷ diepte ⁴⁸ zieden, gelijck eenen pot, hy stelt de zee als een ⁴⁹ Apotekers kokerije.

47 D. de zee. Alsoo Psalm 107.24. Ione 2.3. item soo is in’t volgende vers ’t woort afgront voor de zee genomen.

48 D. opwellen, bruysen, ende schuymen, door sijn woelen, ende omwentelen in de gront der zee.

49 Het woort in den oorspronck beteeckent eygentlick eene vermenginge van droogen, kruyden ende andere substantien, die in de salven, conserven, parfuymen, confyturen, ende saucen onder een gemenget worden. Hier wort het genomen voor de ommeroeringe, die de Leviathan maeckt in de gront der zee, door de grootheyt, ende het gewelt sijns lichaems.

23

Achter hem ⁵⁰ verlicht hy het padt: men soude den afgront ⁵¹ voor grijsigheyt houden.

50 Te weten, om dat hy door sijn geweldigh, ende ongestuymigh woelen, het water vol schuyms maeckt: het welcke dan door de wittigheyt oock klaerheyt veroorsaeckt.

51 D. dat men soude mogen oordelen de zee als grijs hayr te wesen van wegen de wittigheyt des schuyms.

24

⁵² Op der aerden en is ⁵³ niet ⁵⁴ met hem te ⁵⁵ vergelijcken: die gemaeckt is, om sonder schrick te wesen.

52 Hebr. op het stof. Soo wort de aerde het stof der werelt genoemt, Proverb. 8. vers 26.

53 T.w. onder de dieren.

54 Te weten, met den Leviathan. Siet het volgende vers.

55 Verstaet, ten aensien van sijne eysselicke grootte, ende sterckte.

25

Hy ⁵⁶ aensiet alles wat hoogh is, hy is een Koningh ⁵⁷ over alle jonge hooghmoedige dieren.

56 Hebr. siet, Dat is, veracht, siet stoutelick, sonder vreese aen. Alsoo boven cap. 40. vers 6. Siet de aenteeckeninge.

57 Hebr. sonen van het hooghmoedigh gedierte. Verstaet, de grootste, stoutste, hooghmoedighste, ende sterckste wilde dieren. Vergel. bov. 28.8.