Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxix. Capittel.

Godt voortgaende in’t verhalen sijner wercken, maeckt gewagh van het gene hy doet ontrent de leeuwen, vers 1, etc. de raven, 3. de steengeyten, 4. den woudt-ezel, 8. den eenhoorn, 12. den paeuw, oyvaer, ende struysvogel, 16. het peert, 22. de sperwer, 29. den arent, 30. Godt bestraft Iob van sijne vermetentheyt, 34. Iob bekent sijne schult, 36.

1

SUlt ghy voor den ¹ ouden leeuw roof jagen? ^a of de ² graegheyt der jonge leeuwen ³ vervullen?

1 Te weten, die niet veel krachts meer en heeft, om sijn aes te bekomen. De sin is, dat hem het selve door de voorsichtighheyt Godes toegeschickt wort, niet door de sorge, ende arbeyt der menschen, Psalm 104. vers 21. want anders soude hy moeten vergaen, boven cap. 4. vers 11.

a Psalm 104. vers 21.

2 Hebr. het leven. Verstaet den gierigen lust, ende treck, die de jonge leeuwen na het aes hebben. Het Hebreeusch woort Chajah is in dit boeck, somtijts van eenderley beteeckenisse met het woort nephesch ziele, als te sien is boven cap. 33. versen 18, 20, 22. Nu nephesch is somtijts soo veel, als lust, ende begeerte tot yets, als Psalm 27. vers 12. ende 107. vers 9. Proverb. cap. 23. vers 2. Iesa. cap. 56. vers 11. Anders, den jongen leeuwen den kost, ofte, leeftocht ten vollen beschicken?

3 Te weten, als sy van de oude vergeten, of verlaten worden. Vergelijckt Psalm 147. vers 9.

2

Als sy neder bucken in de holen, [ende] in den ⁴ kuyl sitten, ⁵ ter loeringe.

4 Hebr. hutte, ofte, tente, D. schuylhol, kuyl, ofte schuylplaetse.

5 Dat is, om eenigh gedierte te bespien, datse vangen ende verslinden mochten. Anders, in de loerplaetsen: Te weten, daer uyt sy loeren: alsoo boven cap. 37. vers 8.

3

Wie bereyt ^b de rave haren ⁶ kost, als hare ⁷ jongen ⁸ tot Godt schreeuwen, [als] sy ⁹ dwalen, om datter geen eten en is?

b Psal. 147.9. Matth. 6.26.

6 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick den kost, die met jagen gekregen wort. Siet Genes. 27.3. ende de aenteeckeninge.

7 Hebr. geborene.

8 D. als sy in haren nest schreeuwen om aes; het welcke een geroep tot Godt genaemt wort, om dat Godt voor het voedsel der jonge raven sorge draeght. Men schrijft datse in het eerste, om datse wit paddenhayr hebben, van de oude verlaten worden, tot datse swart zijn, ende hier en tusschen wonderbaerlick van Godt gespijst worden, met sekere wormkens, die in het nest uyt haren dreck groeyen. Vergel. Psal. 147. vers 9.

9 T.w. ontrent het nest van de moeder verlaten zijnde.

4

¹⁰ Weet ghy den tijt van het baren der ¹¹ steengeyten? ^c hebt ghy waergenomen ¹² den arbeyt der hinden?

10 Verst. hier door, het geheele beleydt, ende werck van de geboorten, voortteelingen, ende opqueeckingen der wilde beesten; ’t welcke alleen de voorsichtigheyt Godts moet toegeschreven worden, ende niet de sorge des menschen.

11 Siet 1.Sam. cap. 24. op vers 3.

c Psalm 29.9.

12 D. den tijt wanneer sy in den noot van baren zijn, om die, alsse in perijckel, ende smerte zijn, te helpen.

5

¹³ Sult ghy de maenden tellen, [die] sy ¹⁴ vervullen? ende weet ghy den tijt van haer baren?

13 Dat is, kondt ghy versinnen den oogenblick van haer ontfangen. Dese vragen alle loochenen sterckelick.

14 D. afdoen, ende volbrengen; Te weten, met het dragen van hare jongen.

6

Als sy haer ¹⁵ krommen, hare jongen met versplijtinge voort brengen, hare ¹⁶ smerten uytwerpen?

15 T.w. om te beter te baren.

16 Verstaet de geboortpijnen, die in dese dieren groot zijn, ende van dewelcke sy alleen geholpen worden door de Godtlicke voorsichtigheyt. Siet Psalm 29.9.

7

Hare ¹⁷ jongen ¹⁸ worden kloeck, worden groot ¹⁹ door het koorn: sy gaen uyt, ende en keeren niet weder tot ²⁰ deselve.

17 Hebr. sonen. Siet Levit. 1. op vers 14.

18 D. worden weder gesont, frisch, ende sterck, ofse schoon eerst geworpen zijnde, door de swaerheyt der geboorte slap ende teer waren.

19 Het woort bar in den oorspronck beteeckent in’t Hebreeusch koorn, ofte, terwe; daer van dese beesten haer voedsel nemen: maer het beteeckent in’t Syrisch acker, ofte, velt: gelijck oock het Chaldeeusch woort bara sulcks beteeckent, Dan. 2.38. ende 4.12. Waerom eenige het selve soo oversetten.

20 T.w. moeders, diese geworpen hebben.

8

²¹ Wie heeft den woudt-ezel vry henen gesonden? ende wie heeft de banden des wilden ezels gelost?

21 De sin is, dat de ontemmelicke, ende onbedwingelicke nature der wilde esels komt alleen van Godts regeeringe, ende voorsichtigheyt: welcker redenen na dien de mensche niet en kan begrijpen; hy noch veel min andere diepe, ende ondoorgrondelicke wercken Godts vatten kan.

9

^d Dien ick ²² de wildernisse tot sijn huys bestelt hebbe, ende het ²³ siltige tot sijne wooningen.

d Iob 24.5. Ierem. 2.24.

22 And. het vlacke velt. Doch verstaet alsulck vlack velt, dat wel wildt, ende woest light, maer nochtans eenigh voeder voor de beesten heeft, gemenght uyt veelderley groente, ende ruyghte, het welcke den wilden beesten wel smakende is.

23 D. het dorre, onvruchtbaer, ende ongebouwt lant, Siet Iudic. 9. op vers 45. ende Psalm 107.34.

10

²⁴ Hy belacht het gewoel der stadt, het ²⁵ menigerley getier des drijvers en hoort hy niet.

24 D. hy en acht de menighte, ende het bedrijf der menschen niet, om dat hy de woestijne liever heeft: ofte om dat hy oock niet en vreest het gewelt, dat vele menschen souden mogen aenleggen, om hem te bedwingen. Dit is menschelicker wijse van de beesten gesproken, als ond. versen 21, 25, 28. ende cap. 40. versen 22, 23. ende 41.18, 20.

25 D. het geroep, het welcke pleeght gemaeckt te worden van de gene, die eenigen arbeyt, ofte dienst van menschen, ofte beesten gedaen willen hebben.

11

²⁶ Dat hy uytspeurt op de bergen, is sijne weyde: ende hy soeckt allerley ²⁷ groensel na.

26 Hebr. de uytspeuringe, ofte, het uytgespeurde der bergen; Dat is, het gene hy stedes soeckt op de bergen, als gras, ende andere groenigheyt, is sijn voedsel.

27 D. groen kruyt, dat in’t wilde wast.

12

²⁸ Sal den eenhoorn u willen dienen? sal hy vernachten aen uwe kribbe?

28 Verst. gantschelick niet, ende dat van wegen sijne moedige, ende onbedwingelicke kracht. Siet Num. cap. 23. op vers 22.

13

Sult ghy den eenhoorn met sijn ²⁹ touw aen de ³⁰ vooren binden? sal hy ³¹ de leeghten achter u eggen?

29 T.w. daer mede hy gebonden soude worden, om het ploeghwerck te doen.

30 D. aen het verhevene lant, het welcke in de ackeren tusschen twee vooren is. Siet boven 31. op vers 38. Doch verstaet hier het ploeghwerck, waer door de vooren gemaeckt worden; om welcke oorsake de oversettinge gestelt kan worden aldus: Met sijn touw binden ter ploeginge; Dat is, om te ploegen.

31 Ofte, diepten, valleijen, gronden. Sommige verstaen hier door wederom, de vooren.

14

Sult ghy ³² op hem vertrouwen, om dat sijne kracht groot is? ende sult ghy ³³ uwen arbeyt ³⁴ op hem laten?

32 Dat is, u versekeren. dat hy u werck in het velt soude mogen doen, als de tamme beesten wel doen, die van de menschen in’t ackerwerck gebruyckt worden.

33 D. uwe vruchten, die ghy door uwen arbeyt gewonnen hebt. Vergelijckt boven 20. op vers 18.

34 Te weten, om te dragen, ofte te voeren na de schuere. Siet het volgende vers.

15

Sult ghy hem gelooven, dat hy u zaet sal ³⁵ weder brengen, ende vergaderen [tot] uwen dorschvloer?

35 Dat is, maken dat ghy de gewenschte vruchten genieten sult? het welcke soude moeten geschieden met ploegen ende eggen, ofte met de vruchten in de schuere te brengen.

16

Zijn [van u] ³⁶ de verheugelicke vleugelen der paeuwen? ³⁷ ofte de vederen des ³⁸ oyvaers, ende des ³⁹ struysvogels?

36 Te weten, daer mede de paeuwen haer verheugen, ende verheffen, ofte oock de menschen sich vermaken.

37 Anders, ofte de vleugel, ende het geveder des oyvaers. And. ofte de vleugel des struysvogels, ende [sijn] geveder, ofte, pluymen.

38 Siet Levit. 11. op vers 19.

39 Het Hebreeusch woort notsah beteeckent wel eene pluyme; maer uyt de volgende woorden deses Capittels, wort van d’Oversetters afgenomen, dat hier te verstaen zy de struysvogel, dat is, een vogel die met vele pluymen versien is. Het volgende en kan noch op den paeuw, noch op den oyvaer niet passen.

17

Dat ⁴⁰ sy hare eijeren in de aerde laet, ende in het ⁴¹ stof die ⁴² verwarmt,

40 T.w. de struysvogel.

41 Dat is, in ’t zant.

42 Te weten, latende de sonne daer over schijnen, op dat door hare warmte de eijeren souden uytgebroedet worden. Want men schrijft dat dese vogel onaerdigh, ende sonder naturelicken treck is tegen sijne eijeren, die verlatende, ende de warmte der sonne bevelende, sonder daer op te sitten.

18

Ende vergeet, dat de voet ⁴³ die drucken kan, ende de dieren des velts die vertrappen konnen?

43 Hebr. dat; Dat is, elck een van die, te weten, eijeren. Alsoo in’t andere lidt van dit vers.

19

Sy verhardet sich tegen ⁴⁴ hare jon-

44 Ofte hare eijeren, uyt dewelcke sy jongen krijght. Sy handelt daer mede hardelick tegen het naturel van andere vogelen, om de redenen in de twee voorgaende verskens vermelt.

[fol. 236v]

gen, als ofse hare niet en waren: ⁴⁵ haren arbeyt is te vergeefs, ⁴⁶ [om dat] sy sonder vreese is.

45 Te weten, diese heeft met hare eijeren te leggen, soo Godt voor deselve niet en sorghde.

46 T.w. van hare eijeren te verliesen; ende daer uyt geene jongen te krijgen.

20

Want Godt ⁴⁷ heeft haer van wijsheyt ontbloot, ende heeft haer des verstants niets mede gedeylt.

47 Hebr. heeft haer de wijsheyt doen vergeten; D. de wijsheyt niet gegeven, ofte daer van ontbloot. Verstaet door dese, de natuerlicke beweginge, ende treck die andere beesten van Godt ingestort is, waer door sy weten hare jongen wel te bewaren, te versorgen, ende buyten perijckel te brengen.

21

⁴⁸ Als het tijt is, ⁴⁹ verheft sy haer in de hooghte: ⁵⁰ sy belacht het peert, ende sijnen rijder.

48 T.w. als sy van de jagers vervolght wort.

49 T.w. wat boven de aerde, om haren loop te versnellen, ende soo de pijlen, ende schichten te ontvlieden: want om de grootte, ende swaerheyt hares lichaems en kan sy haer niet seer hooge van der aerde oplichten.

50 D. sy verachtse, om dat syse door hare arge, ende aerdige snelheyt kan ontkomen. Dit is menschelicker wijse van beesten gesproken, siet bov. op vers 10.

22

Sult ghy ’t peert sterckte geven? kondt ghy sijnen hals met ⁵¹ donder bekleeden?

51 Verstaet hier by het briesschen des peerts, vereenight met geruysch, ende ongestuymigheyt. Vergel. Ierem. 8.6.

23

Sult ghy ’t beroeren, ⁵² als eenen sprinckhaen? de pracht van sijn gesnuyf is ⁵³ eene verschrickinge.

52 D. gelijck de menschen plegen de sprinckhanen te verschricken, ende verjagen.

53 D. eene oorsake om verschrickt te worden.

24

Het graeft in den ⁵⁴ gront, ende het is vrolick in sijne kracht: ende treckt uyt, den ⁵⁵ geharnaschten te gemoete.

54 Het Hebreeusch woort beteeckent wel gemeynelick een dal, maer het wort oock voor allerley diepte, ende leeghte genomen, als bov. vers 13. voor de leeghte des lants, of, der vooren, Prov. 9. vers 18. voor de diepte des grafs; ende hier voor eenen kuyl, die van een moedigh peert in de aerde gemaeckt wort.

55 Ofte, gewapenden. Hebr. wapen, ofte, wapeninge.

25

Het belacht de ⁵⁶ vreese, ende en wort niet ontstelt, ende en keert niet wederom ⁵⁷ van wegen het sweert.

56 Dat is, de dingen, die den menschen plegen vreese aen te jagen, als allerley wapenen, ende krijghs-gereetschap. Vreese, voor dat te vreesen is: alsoo Prov. 1. vers 26. ende 10.24. Iesa. cap. 66. vers 4.

57 Hebr. van het aengesichte des sweerts.

26

Tegen hem rotelt de ⁵⁸ pijlkoker; ⁵⁹ het vlammigh yser der spiesse, ende der lance.

58 Te weten, des gewapenden ruyters, die daer op sit.

59 Hebr. vlamme: maer dit woort is oock by gelijckenisse genomen voor het blinckende, ende glintzerende yser van een spiesse, lance, ende sweert. Siet Genes. 3.24. 1.Sam. cap. 17. vers 7. Nah. 3.3.

27

Met schuddinge, ende beroeringe ⁶⁰ slockt het d’aerde op, ende en ⁶¹ gelooft niet, dat het is’t geluyt der basuyne.

60 D. loopt daer over met sulcke snelheyt, ende veerdigheyt, dat het schijnt deselve in te slicken, overmits hy, die daer op sit, het lant terstont uyt het gesichte verliest, als of het van’t peert opgeslockt, ende ingeswolgen ware. And. slorpt in, Te weten, het stof dat het met sijne voeten maeckt, ofte, hoolt uyt.

61 De sin is, dat de moedige peerden in den strijt, soo over, ende weder loopen met sulcken haestigheyt, ende moedt, ende soo branden om aen het gevecht, ende gewoel te komen, datse niet en mercken, selfs op den slagh der trompetten: Ofte, sy zijn soo vrolick wanneerse ’t geluyt der trompetten hooren, datse, om soo te spreken, het selve qualick konnen gelooven. And. en houdt sich niet vast, als het geluyt der basuyne gaet. Hebr.de stemme der basuyne.

28

⁶² In’t volle geklanck der basuyne, seyt het, ⁶³ Heah: ende rieckt den krijgh van verren, den ⁶⁴ donder der Vorsten, ende ’t gejuych.

62 Hebr. in de genoeghsaemheyt der basuynen, Dat is, als de basuyne, ofte het trompet ten alderklaersten slaet: Ofte, onder de basuyne.

63 Dit is een woort beteeckenende het geluyt van vreughde, ende oock somtijts van groote moedigheyt, daer mede men sijnen vyant trotzeert. Vergel. Psalm 35.21, 25. ende 40.16. Ezech. 36.2.

64 Verst. het geroep, ende gebaer der Oversten, daer mede sy malkanderen in den strijt, om schrick te maken, bejegenen, ende aenvallen.

29

⁶⁵ Vlieght de sperwer door u ⁶⁶ verstant? [ende] breydt sy hare vleugelen uyt ⁶⁷ na het Zuyden?

65 And. verpluymt de sperwer? Dat is, verandertse van vederen? Anders, gebruyckt de spervver vederen? Dat is, vlieghtse?

66 D. voorsichtigheyt, sorge, ende bestier.

67 Om de koude des winters te ontvlieden, ende door de warmte der sonne, (soo eenige meenen,) te verpluymen.

30

Is’t na ⁶⁸ u bevel, dat den arent sich om hooge verheft, ^e ende dat hy sijnen nest in de hooghte maeckt?

68 Hebr. uvven mont; Dat is, bevel, gebodt. Siet Genes. 41. op vers 40.

e Ierem. 49.16. Obad. vers 4.

31

Hy woont, ende vernacht in de steenrotze, op de ⁶⁹ scherpte der steenrotze, ende der vaster plaetse.

69 Hebr. op den tant. Soo noemen de Hebreen de uytstekende hooghten der steenrotzen, die niet beklimmelick en zijn. Siet 1.Sam. 14.4.

32

Van daer speurt hy de spijse op: sijne oogen ⁷⁰ sien ⁷¹ van verren af.

70 Van den Naturalisten wort den arent onder den gedierten, een seer scherp, ende sterck gesichte toegeschreven: waer door hy van verre, ende wijdt uyt, sijn aes kan speuren.

71 Het Hebreeusch woort beteeckent niet alleen van verre, maer oock tot in verre gelegene plaetsen.

33

Oock suypen sijne jongen ⁷² bloet, ende ^{f 73} waer verslagene zijn, daer is hy.

72 T.w. uyt de doode lichamen der menschen, ende der beesten, die de oude voor hen bejagen, ende by stucken, of geheel, na datse die dragen konnen, in’t nest brengen.

f Matth. 24.28. Luce 17.37.

73 De Heere Christus in de plaetsen recht te voren aen den kant geteeckent, siet op dese woorden om te toonen, dat de kinderen Godts voor de verlichtinge, ende roeringe sijnes Geestes, tot hem, die door sijnen doot, het waerachtigh ende eenigh voedtsel harer zielen geworden is, van alle plaetsen vergaderen, gelijck de arenden door haer klaer gesichte ende scherpen reuck, tot de doode lichamen om haer voedtsel toevliegen.

34

Ende ⁷⁴ de HEERE antwoordde Iob, ende seyde:

74 T.w. na dat hy wat geswegen hebbende, Iob tijt gegeven hadde, om daer en tusschen te spreken, ende sich te verantwoorden; maer dewijle hy sweegh, is Godt voort gevaren. Soo is het woort antvvoorden hier genomen voor het spreken van nieuws aenvangen, ofte in het voorgaende propoost voort gaen. siet Iudic. 18. op vers 14.

35

Is het twisten met den Almachtigen, ⁷⁵ onderrichten? wie Godt ⁷⁶ bestraft, die antwoorde daer op.

75 D. wijsheyt leeren, ende overtuygen, dat hy ongelijck heeft.

76 D. die sijne oordeelen wil tegen spreken, ende berispen.

36

Doe antwoordde Iob den HEERE, ende seyde:

37

Siet, ⁷⁷ ick ben te geringe, wat soude ick u antwoorden? ^g ick ⁷⁸ legge mijne hant op mijnen mont.

77 Vergel. Genes. 32.10. ende de aenteeckeninge.

g Psal. 39.10.

78 D. ick swijge stil. Siet boven 21. op vers 5.

38

⁷⁹ Eenmael heb’ ick gesproken; maer en sal niet antwoorden; ofte ⁸⁰ tweemael, maer en sal niet voort varen.

79 Hebr. een, Te weten, mael. Siet 2.Chro. 9. op vers 21.

80 Een seker getal voor een onseker. Anders aldus: Eenmael heb ick gesproken, ende en sal niet antwoorden, doch de tvveede mael en sal ick niet voort varen.