Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxvj. Capittel.

Elihu gaet voort om Godts gerechtigheyt te bewijsen, vers 1, etc. dit doet hy door het verhael van andere eygenschappen, ende wercken Godes, 5. item van het eynde der selver, 9. hy eygent dit verhael op de sake van Iob, 16. den welcken hy bestraft, ende dreyght met Godts toorn, 17. vermaent tot bekeeringe, 20. ende tot grootmakinge van Godts wercken, 24. welcker eenige hy voordraeght, 27.

1

ELihu gingh noch voort, ende seyde:

2

Verbeydt my een weynigh, ende ick sal u aenwijsen, datter noch ¹ redenen voor Godt zijn.

1 Ofte, woorden, inhoudende vaste redenen, om de gerechtigheyt Godts te verdedigen.

3

Ick sal mijn gevoelen ² van verren ophalen; ende mijnen ³ Schepper gerechtigheyt ⁴ toewijsen.

2 D. van hoogen af, te weten, van de nature, eygenschappen, ende wercken Godts.

3 Hebr. Werker, D. Schepper. Vergel. boven 4. op vers 17.

4 Hebr. geven.

4

Want voorwaer mijne woorden en sullen geene valscheyt zijn: ⁵ een die oprecht is van gevoelen, is by u.

5 Elihu verstaet hier mede hemselven, sprekende in de derde persoon uyt manierlickheyt, om geen achterdencken van hoovaerdigheyt te verwecken.

5

^a Siet, ⁶ Godt is geweldigh, nochtans ⁷ en versmaet hy niet: geweldigh is hy in kracht ⁸ des herten.

a Iob 9.4. ende 12.13, 16. ende 37.23. ende cap. 38. etc.

6 Als of hy seyde, Hoewel Godt Almachtigh is, dat hy doen kan al het gene dat hy wil, Gen. 17. vers 1. ende 18.14. Psalm 115.3. nochtans is hy oock rechtveerdigh, dat hy niemant ten ongelijcke straffen en sal, (gelijck Iobs woorden scheenen te luyden, boven cap. 19. vers 7. ende cap. 23. vers 13. ende cap. 30. vers 21.) ende dat overmits hy machtigh is, niet alleen in sijne daden, maer oock in sijn herte, gelijck volght.

7 Te weten, sonder rechtveerdige oorsake. Siet het volgende.

8 Verstaet door het herte Godts; sijne wijsheyt ende wille, die ten hooghsten volmaeckt zijn.

6

Hy en laet den godtloosen ⁹ niet leven: ende het recht der elendigen ¹⁰ beschickt hy.

9 Te weten, niet eeuwighlick. maer eyndelick doot hy hem, ofte hier, ofte hier na. Anders, Hy en bewaert het leven des godtloosen niet.

10 Hebr. geeft.

7

^b Hy en onttreckt sijne oogen niet van den rechtveerdigen, maer met den Koningen ¹¹ zijnse in den throon: ^c daer set hyse voor altoos, ende sy worden verheven.

b Psalm 33.18. ende 34.16.

11 Te weten, de rechtveerdige. De sin is, datse eyndelick seer hooge verheven worden; het welck voornemelick vervult wort in het toekomende leven. Vergelijckt 1.Sam. cap. 2. vers 8. Psalm 113.7. Anders, met de Koningen is hy (te weten Godt) by den throon; op dat hyse daer sette, etc.

c Psalm 113. vers 8.

8

Ende soose gebonden zijnde ¹² in boeijen, vast gehouden worden met banden ¹³ der elende;

12 Soo worden genaemt de kastijdingen, die Godt den vromen toesendt, uyt oorsake van hare sonden, om hen tot leetwesen, ende beteringe te brengen. Siet boven 13. vers 27. onder vers 13. ende 42.10. Psalm 107.10.

13 Dat is, die hen elende toebrengen.

9

Dan geeft hy hen haer ¹⁴ werck ¹⁵ te kennen; ende hare overtredingen, ¹⁶ om datse de overhant genomen hebben.

14 Dat is, haer quaet leven, waer door sy de straffen Godts over hen gebracht hebben, gelijck het volgende woort verklaert.

15 Te weten, door die elende ende kastijdinge.

16 Dat is, om datse seer groot, ende vele geworden zijn.

10

Ende hy ¹⁷ openbaert’et [voor] haerlieder oore ter tucht; ende ¹⁸ seyt, datse hen van de ongerechtigheyt bekeeren souden.

17 D. hy opent haer verstant, onderwijstse, ende bekeertse. Alsoo onder vers 15. siet boven 33. op vers 16.

18 Dat is, beveelt ende vermaent, alsoo boven 9.7. siet oock 2.Chron. 29. op vers 24.

11

Indiense hooren, ende [hem] dienen, soo sullen sy hare dagen eyndigen in’t ¹⁹ goede, ende hare jaren in ²⁰ lieflickheden.

19 Vergel. bov. 21. de aenteeckeninge op vers 25.

20 Dat is, in welvaren des geestes, ende des lichaems. Siet Psalm 36.8, 9.

12

Maer soose niet en hooren, ²¹ soo gaen sy door het sweert door: ende sy geven den geest ²² sonder kennisse.

21 Siet boven 33. op vers 18.

22 D. sonder geloove, ende boetveerdigheyt.

13

Ende ²³ die met het herte huychelachtigh zijn, ²⁴ leggen toorn op: sy en ²⁵ roepen niet, als ²⁶ hyse gebonden heeft.

23 Dat is, die onsuyver, onheyligh, ende valsch van geeste zijn, ende niet en zijn diese schijnen, Matth. 23.27, 28. Luce 16.15.

24 Dat is, vergaderen eenen schat van Godts wrake, Rom. 2. vers 5. Het woort toorn alleen gestelt beteeckent seer dickwils den toorn Godts. Siet 2.Chron. c. 28. op vers 13.

25 D. sy en bidden Godt niet om sijne genade, ende hulpe. Roepen, voor ernstigh, ende vyerigh bidden, Exod. 14. versen 10, 15. Neh. 9. vers 9. Psalm 22. vers 3, etc.

26 D. alsse Godt gestraft heeft. Vergelijckt boven d’aenteeckeninge op vers 8.

14

^{d 27} Hare ziele sal in der jonckheyt sterven; ende haer leven onder de ²⁸ schantjongers.

d Iob 22.16.

27 D. haer leven sal in de eerste jaren eyndigen.

28 Verst. onder eene soorte van grouwelicke sondaren, alle andere. siet van dese sondaren Deut. 23. vers 17. ende de aenteeckeninge.

15

²⁹ Hy sal den elendigen in sijn elende vry maken, ende in de onderdruckinge ³⁰ sal hy’t [voor] haerlieder oore openbaren.

29 T.w. Godt.

30 D. hy salse onderwijsen, ende vermanen tot haren schuldigen plicht, als boven vers 10.

16

Alsoo soude hy oock u afgekeert hebben van den ³¹ mont des anghstes, [tot] de ³² ruymte, onder dewelcke ³³ geene benauwinge soude geweest zijn: ende ^{34 e} het gerichte uwer tafel soude vol ³⁵ vettigheyts geweest zijn.

31 D. het gewelt der benauwtheyt: want gelijck de wilde dieren met haren muyle verslinden; alsoo verteert het gewelt des drucks den mensche.

32 D. in eene vrye, ende opene plaetse, daer hy onbenauwt, ende na sijnen wensch soude geweest zijn. Alsoo Psalm18.20.

33 D. geene swarigheyt, nochte druck, die den mensche benauwt.

34 Anders, u tafel soude gerust geweest zijn, vol vettigheyts.

e Psal. 23.5.

35 D. overvloet, ende lieflicke spijse.

17

Maer ghy hebt het ³⁶ gerichte des godtloosen vervult: het gerichte, ende het recht ³⁷ houden [u] vast.

36 Dat is, de mate uwer sonde, met u quaet, ende onbedacht spreken; ’t welck straffe verdient. Vergelijckt boven 34.8. Recht wort hier genomen voor de rechtveerdige straffe, ende dese voor de sonde, die rechtveerdelick gestraft moet zijn.

37 Te weten, dat ghy aen de straffe schuldigh zijt. Anders, souden het recht, ende het gerichte [dat] ondersteunen? Dat is, voorstaen?

18

Om dat’er ³⁸ grimmigheyt is; [wacht u], dat hy u misschien niet met ³⁹ eenen klop wech en stoote: soo dat u een groot rantsoen ⁴⁰ daer niet en soude afbrengen.

38 Namel. by Godt, dewijle hy rechtveerdigh is.

39 D. met eene seer sware plage, die u gantsch t’onder brenge. And. met t’samenklappinge [der handen.]

40 T.w. van de rechtveerdige straffe Godts.

19

Soude hy uwen rijckdom achten, ⁴¹ [dat ghy] niet in benauwtheyt en soudt zijn; ofte eenige ⁴² versterckingen van kracht?

41 And. niet het gout [selve,] nochte eenige versterckingen van kracht; T.w. sal hy achten.

42 Verst. al het gene, dat men soude mogen toebrengen, om sich te wapenen, ende stercken tegen Godes gramschap, ende de verdiende straffen te ontgaen.

20

⁴³ En haeckt niet na ⁴⁴ dien nacht, [als] de volckeren van hare plaetse ⁴⁵ opgenomen worden.

43 D. en zijt niet begeerigh, om seer sorghvuldigh te ondersoecken d’oorsake van Godes oordeel, waer door hy somtijts in eenen nacht geheele volckeren uytroeyt, de goede met de quade. Verst. daer by, dat Iob oock niet curieuselick en moeste ondersoecken, waerom hy in een weynigh tijts uyt sijn welvaren geworpen was. Sommige verstaen door den nacht den tijtlicken doot, ende dat Iob vermaent wort daer na niet te verlangen, alsoo de godtloose door deselve doorgaet tot den eeuwigen doot.

44 Van den welcken Elihu gesproken hadde, boven cap. 34. vers 20.

45 D. uytgeroeyt, verdelght worden, omkomen, vergaen. Het Hebreeusch woort is soo genomen, Psalm 102. vers 25.

21

Wacht u, en wendt u niet tot ⁴⁶ ongerechtigheyt: ⁴⁷ overmits ghyse in desen verkoren hebt, uyt oorsake van de ⁴⁸ elende.

46 Ofte, ydelheyt, waer door ghy Godt over sijne oordeelen beschuldigen soudt.

47 Dat is, dewijle ghy dese ongerechtigheyt alreede aengenomen hebt, gelijck het schijnt uyt desen uwen handel, ende de propoosten, die van u gekomen zijn.

48 Te weten, die u als nu toegesonden is van Godt. And. verkoren hebt meer dan de elende, Dat is, meer dan de lijdtsaemheyt, die ghy in uwe elende behoordet te hebben.

22

Siet, Godt ⁴⁹ verhooght door sijne kracht: wie is een leeraer, ⁵⁰ gelijck hy?

49 Te weten, de elendige; Dat is, verlostse uyt haren noot. Verhoogen voor verlossen, Psalm 9. vers 14. ende 18.49. Anders, Godt verhooght sich; Te weten, in de gantsche regeeringe der werelt, vertoonende allesins daer in sijne wonderbare wijsheyt, almogentheyt, ende hooge oordeelen.

50 Verst. niemant: ende daerom en kan hem oock niemant leeren, hoe hy de werelt regeeren moet; het welcke ghy, ô Iob, schijnt te willen doen, als ghy tegen sijne regeeringe klachtigh valt.

23

^f Wie heeft hem ⁵¹ gestelt over sijnen wegh? ofte wie heeft geseyt, ^g Ghy hebt onrecht gedaen?

f Iob 34.13.

51 Dat is, hem voorgeschreven wat hy doen moet, de wijse hoe hy wercken, ende regeeren moet.

g Deut. cap. 32. vers 4. 2.Chron. 19.7. Iob 8.3. ende 34.10. Rom. 9.14.

24

Gedenckt, dat ghy sijn werck ⁵² groot maeckt, ’t welck de lieden ⁵³ aenschouwen.

52 Te weten, met dat te prijsen, in plaetse van yet daer in te berispen.

53 Te weten, met verwonderinge.

25

⁵⁴ Alle menschen sien het aen: de mensche schouwt [het] ⁵⁵ van verre.

54 Te weten, die eenigh verstant hebben, ende dat wel gebruycken.

55 D. niet volkomelick, sulcks dat hy het werck, ende de redenen daer van maer ten deele begrijpen en kan.

26

Siet, Godt is ⁵⁶ groot, ende ⁵⁷ wy en begrijpen’t niet: ^h daer en is oock geene ⁵⁸ ondersoeckinge van ’t getal sijner jaren.

56 T.w. in wesen, eygenschappen, ende wercken: doch hier wort voornemelick van sijne wercken gesproken.

57 Voornemelick in dit leven, alwaer onse kennisse maer stuckwijs en is, 1.Cor. 13.10, 12. Hebr. wy en weten’t niet.

h Psal. 90.2. ende 92. vers 9. ende 93.2. ende 102.13. Iesa. 63.16. Thren. 5.19. Dan. 6.27. Hebr. 1.12.

58 T.w. waer door sijne eeuwigheyt, ende oneyndelickheyt van ons soude konnen uytgevonden, ende begrepen worden.

[fol. 235r]

27

⁵⁹ Want hy treckt de druppelen ⁶⁰ der wateren op: die den regen ⁶¹ na sijnen damp uytgieten:

59 Door eenige exempelen van Godts wercken bewijst hy sijne groote wijsheyt, ende kracht.

60 T.w. die hier beneden zijn, ende voornemelick in de zee. Dese treckt Godt opwaerts, door de dampen daer uyt rijsende, in de lucht; alwaer sy in een klonteren, ende wolcken worden. Siet Genes. 2. op vers 6.

61 D. na Godts damp; te weten, na dat Godt van die dampen, die hy uyt de wateren in de lucht opgetrocken hadde, wolcken gemaeckt heeft. Ofte, na dat de damp is, die Godt uyt de wateren heeft opgetrocken, om in wolcken verandert te worden.

28

⁶² Welcken de wolcken uytgieten, [ende] afdruypen over den mensche overvloedelick.

62 Te weten, regen.

29

Kan men oock verstaen de ⁶³ uytbreydingen der wolcken, [ende] de krakingen ⁶⁴ sijner hutte?

63 Dat is, hoe verre, ende wijt, ende over welcke plaetsen sy haer uytspannen, als sy den regen uytstorten.

64 Te weten, der hutte Godes. Verstaet der mede de wolcken, die Godes hutte worden genaemt, Psalm 18.12. om dat hy daer in schijnt te woonen, als hy daer door werckt met deuningen, ende ruysschingen; Dat is, door winden, ende donder. De wolcken worden oock om gelijcke oorsake Godes wagen geheeten, Psal. 104. vers 3.

30

Siet, ⁶⁵ hy breydt over ⁶⁶ hem sijn ⁶⁷ licht uyt; ende de ⁶⁸ wortelen der zee bedeckt hy.

65 Namelick, Godt.

66 T.w. den mensche. Anders, over die, te weten, wolcke.

67 Verstaet het weerlicht, het welcke Godt doet voort breken, ende schieten uyt de wolcken. Alsoo onder 37.3, 15. Sommige setten het woort licht hier over, tegen. Alsoo onder 37.11.

68 Dat is, de gronden der zee, tot dewelcke Godt het weerlicht doet doorschijnen, datse daer mede schijnen bedecket te wesen.

31

ⁱ Want ⁶⁹ daer door richt hy de volckeren: hy geeft spijse ten overvloede.

i Iob 37.13.

69 Dat is, door de wolcken den regen, donder, blicksem, ende andere saken, die in de locht geschieden, voert hy straffen uyt, ende bewijst oock weldaden.

32

Met ⁷⁰ handen bedeckt ⁷¹ hy het ⁷² licht: ende ⁷³ doet aen het selve verbodt door ⁷⁴ de gene, die tusschen door komt.

70 Verstaet de wolcken, die by vlacke, ende opene handen vergeleken worden, om datse eerst in eenen klaren hemel opkomende, soo wat somtijts hebben de gelijckenisse van eene uytgebreyde hant. Vergelijckt 1.Reg. 18.44.

71 Namelick, Godt.

72 Te weten, der sonne. Vergel. boven 17. op vers 12. Andere verstaen het weerlicht.

73 Dat is, verbiedt het selve licht der sonne niet te schijnen, Dat is, Godt ordineert, ende maeckt dat de sonne voor eenen tijt haer licht niet en geve. Het Hebreeusch woort is in de constructie, ofte t’samenstellinge, die hier is genomen, voor verbieden, Dat is, gebieden, dat eenige sake niet en geschiede. Genes. 2.16. ende 28.6. Iesa. 5.6.

74 Verstaet de wolcke, die tusschen het lichaem der sonne, ende ons gesichte komende, ons het schijnsel der sonne beneemt. Andere vertalen dit vers aldus: Hy verberght de vlamme (te weten, des blicksems) in de palmen sijner handen, ende gebiedt die watse moet bejegenen; te weten, om te slaen, ende te beschadigen.

33

⁷⁵ Daer van ⁷⁶ verkondight ⁷⁷ sijn geklater, [ende] ⁷⁸ het vee; oock ⁷⁹ van den opgaenden [damp.]

75 T.w. van den regen, daer van gesproken is boven vers 27. ende daer van oock hier voornemelick gehandelt wort.

76 Dat is, geeft een voorteecken.

77 Dat is, Godes donder, dien hy dickwils laet hooren, alsser eenen grooten regen voor handen is.

78 Als in het welcke eenige voorteeckenen gevonden worden van het aenstaende weder.

79 Te weten, doet het vee verkondinge, ofte geeft voorteeckenen.