Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

Achtervolgende het schrift des Koninghs, versamelen haer de Ioden tegen hare vyanden, om die te dooden, vers 1, etc. De Lantvooghden helpense, uyt vreese van Mordechai, 3. Die groot was by den Koningh, 4. De Ioden verslaen vele van hare vyanden, 5. onder andere oock de tien sonen Hamans, 7. De Koningh vraeght Esther, wat sy noch meer begeert, 12. Sy begeert dat van gelijcke des anderen daeghs mochte gedaen worden, ende dat Hamans sonen mochten opgehangen worden, 13. het welck de Koningh beveelt gedaen te worden, 14. De Ioden dooden te Susan noch drie hondert man, 15. In de andere lantschappen dooden sy vijf en seventigh duysent van hare vyanden, maer leggen hare hant niet aen den roof, 16. De Ioden houden feest, ende dagen der vreughde, 17. Die Mordechai bevestight, 21. ende verordineert datse by de nakomelingen neerstigh souden onderhouden worden, 22. ’t welck de Ioden aennemen te doen, 23. Ende worden die dagen genoemt de dagen Purim, 26. Dit alles wort van Esther ende Mordechai geschreven, 29. ende allen ende eenen yegelicken bekent gemaeckt, 30. Ende in een boeck geschreven, 32.

1

IN de twaelfde maent nu (deselve is de maent ¹ Adar) op den dertienden dagh der selver, ² doe des Koninghs woort ende ³ sijne wet naby gekomen was, dat men het doen soude: ten dage als de vyanden der Ioden hoopten over haer te heerschen: ⁴ soo is het omgekeert, want de Ioden heerschten selfs over hare haters.

1 Siet bov. 3.7.

2 D. doe de tijt aenquam, dat men de Ioden soude uytroeijen.

3 D. sijn placcaet.

4 Te weten, door de rechtveerdige regeeringe Godes, die Hamans bloetdorstigh voornemen hadde te schande gemaeckt, ende den vyanden van Godes volck hadde gedaen, gelijck sy anderen meynden te doen.

2

[Want] de Ioden vergaderden sich in hare steden, in alle de lantschappen des Koninghs Ahasveros, om de hant te slaen aen de gene die ⁵ haer verderf sochten: ende niemant ⁶ bestont voor hen, want ⁷ haerlieder schrick was op alle die volckeren gevallen.

5 Hebr. haer quaet.

6 Ofte, stont haer tegen. Hebr. tegen haer aengesichte.

7 Verstaet hier eene vreese ende schrick daer mede de Ioden van andere gevreest wierden. Alsoo oock vers 3.

3

Ende alle de Overste der lantschappen, ende de Stadthouders, ende Lantvooghden, ende ⁸ die het werck des Koninghs deden, ⁹ verhieven de Ioden: want ¹⁰ de vreese Mordechai was op hen gevallen.

8 Siet bov. 3. op vers 9.

9 D. sy eerdense, ende dedense alle behulp.

10 D. sy vreesden hem te vertoornen, nu sy sagen dat hy in sulck aensien by den Koningh was.

4

Want Mordechai was ¹¹ groot in het huys des Koninghs, ende sijn geruchte gingh uyt door alle lantschappen: want die man, Mordechai, ¹² wert doorgaens grooter.

11 Dat is, in groot aensien ende autoriteyt.

12 D. hy wiert alle dage grooter. siet dese maniere van spreken Gen. 26.13. met de aenteeckeninge. Hebr. gaende ende groot wordende.

5

De Ioden nu sloegen op alle hare vyanden, ¹³ met den slagh des sweerts, ende der doodinge, ende der verdervinge: ende sy deden met hare haters na haer welbehagen.

13 Dat is, sy sloegen, ende doodden, ende brachten om met den sweerde, alle hare vyanden.

6

Ende in de burcht Susan hebben de Ioden gedoot ende omgebracht ¹⁴ vijf hondert mannen.

14 Sommige meynen dat dese vijf hondert mannen zijn geweest vrienden ende bondtgenooten Hamans, daerom de Koningh hier van des te weyniger swarigheyts gemaeckt heeft, als vermoedende dat sy yets tegens hem mochten aenvangen, om Hamans doot te wreken.

7

Ende ¹⁵ Pharshandatha, ende Dalphon, ende Aspatha,

15 Siet Exod. 17.vers 14. ende Deut. cap. 25. vers 17. alwaer geboden wort Amalek uyt te roeijen.

8

Ende Poratha, ende Adalia, ende Aridatha,

9

Ende Pharmastha, ende Arisai, ende Aridai, ende Vaizatha,

10

De tien sonen Hamans, des soons Hammedatha, des vyants der Ioden, ¹⁶ doodden sy: Maer ¹⁷ sy en sloegen hare handen niet aen den roof.

16 Niet alleen ten aensien van het boos voornemen hares vaders: Maer oock ten aensien van het bevel Godes, Exod cap. 17. vers 14.

17 D. sy en namen de goederen der verslagenen niet tot haer (of schoon de Koningh haer sulcks hadde toegelaten.) Waerom? Om dat sy des Koninghs schatkamer niet en souden te kort doen: oock op dat sy souden doen blijcken, dat sy hare vyanden niet en hadden doot geslagen vuyl gewins, ende hares eygenen profijts halven: maer alleen om haer lijf en goet te beschermen, ende dewijle de noot sulcks vereyschtte, want andersins en konde des Koninghs placcaet niet vernietight worden.

11

Ten selven dage quam voor den Koningh het getal der gedoodden op de burcht Susan.

12

Ende de Koningh seyde tot de Koninginne Esther, Te Susan op de burcht hebben de Ioden gedoot ende omgebracht vijf hondert mannen ende de tien sonen Hamans, ¹⁸ wat hebben sy al in de andere lantschappen des Koninghs gedaen? wat is nu uwe bede? ende het sal u gegeven worden: ofte wat is voorder u versoeck? het sal geschieden.

18 Als of hy seyde, Dewijle het getal der gedoodden op de burcht Susan soo groot is: Hoe groot moet dan zijn het getal aller der gener die in alle de lantschappen mijnes Rijcks gedoodet zijn?

13

Doe seyde Esther, ¹⁹ Dunckt het den

19 Hebr. Is ’t goet by den Koningh.

[fol. 218v\De dagen Purim bevestight. Mordechais grootheyt.]

Koningh goet, ²⁰ men late oock morgen toe, den Ioden die te Susan zijn, te doen na het gebodt van heden: ende men hange de tien sonen Hamans ²¹ aen de galge.

20 Dat is, laetse morgen in de stadt Susan doen, dat heden op de burcht Susan geschiet is. Andere verstaen dit alsoo, datter te Susan noch eenige waren, die haer tegen de Ioden stelden, die oock nootsakelick moesten uytgeroeyt werden.

21 Hier staet aen te mercken, dat de sonen Hamans zijn gehangen geworden, na datse doot geslagen waren. Siet vers 10.

14

Doe seyde de Koningh, dat men alsoo doen soude: ende ²² daer wert een gebodt gegeven te Susan, ende men hingh de tien sonen Hamans op.

22 D. daer wert een bevel gedaen van wegen deu Koningh, door het welcke den Ioden te Susan wiert toegelaten hare vyanden des anderen daeghs oock te dooden, gelijck Esther vers 13. is versoeckende.

15

Ende de Ioden die te Susan waren, vergaderden oock op den veertienden dagh der maent Adar, ende sy doodden te Susan drie hondert mannen, maer sy en sloegen hare hant niet aen den roof.

16

De overige Ioden nu, die in de lantschappen des Koninghs waren, ²³ vergaderden, op datse stonden voor haer ²⁴ leven, ende ruste hadden van hare vyanden, ende sy doodden onder hare haters vijf en seventigh duysent: maer ²⁵ sy en sloegen hare hant niet aen den roof.

23 Hy wil seggen, Sy vergaderden om haer leven te beschermen, ende om in vrede te mogen leven, sonder hare vyanden te vreesen.

24 Hebr. ziele. Anders, ende stonden voor haer leven, ende hadden ruste, etc.

25 Siet bov. vers 10.

17

[Dit geschiedde] op den dertienden dagh der maent Adar: ende op den veertienden der selver rusteden sy, ende sy maeckten den selven eenen dagh der maeltijden, ende der vreught.

18

Ende de Ioden die ²⁶ te Susan waren, vergaderden ²⁷ op den dertienden der selver, ende op den veertienden der selver, ende sy rusteden op den vijftienden der selver, ende sy maeckten den selven eenen dagh der maeltijden, ende der vreught.

26 Te weten, in de stadt Susan.

27 T.w. op den dertienden dagh der maent Adar.

19

²⁸ Daerom maeckten de Ioden van de dorpen, die in de dorpsteden woonden, den veertienden dagh der maent Adar ²⁹ ter vreught ende maeltijden, ende eenen ³⁰ vrolicken dagh, ende der sendinge van ³¹ deelen ³² aen malkanderen.

28 Te weten, van wegen de victorie die sy op dien dagh over hare vyanden verkregen hadden.

29 Siet Deut. 16. versen 11, 14. Neh. 8. versen 10, 11.

30 Hebr. goeden.

31 Ofte, gerichten, T.w. tafelgerichten. Siet. 1.Sam. 1. versen 4, 5. Nehem. 8. versen 11, 13.

32 Hebr. de man aen sijnen naesten.

20

Ende Mordechai beschreef dese geschiedenissen: ende hy sondt brieven aen alle de Ioden, die in alle de lantschappen des Koninghs Ahasveros waren, dien die naby, ende dien die verre waren,

21

Om over hen te bevestigen dat sy souden onderhouden den veertienden dagh der maent Adar, ende den vijftienden dagh der selver in ³³ alle ende een yeder jaer:

33 Hebr. in alle jaer ende jaer.

22

³⁴ Na de dagen in dewelcke de Ioden tot ruste gekomen waren van hare vyanden, ende de maent die hen verandert was van droeffenisse in blijdtschap, ende van rouwe in eenen ³⁵ vrolicken dagh: dat sy de selve [dagen] maken souden [tot] dagen der maeltijden, ende der vreught, ende der sendinge van deelen aen malkanderen, ende der gaven aen de arme.

34 Verstaet, hy ordineerde dat men die feestdagen alle jaer met sulke vreught soude onderhouden, als sy die dagen onderhouden hadden, in dewelcke sy ruste ende vrede verkregen hadden: Ende dat sy sulcks doen souden in die maent, die hen verandert was van smerte in blijdschap.

35 Hebr. goeden dagh.

23

Ende de Ioden namen aen te doen ³⁶ dat sy begonnen hadden, ende ³⁷ dat Mordechai aen hen geschreven hadde.

36 T.w. dat sy alle jaer den veertienden dagh der maent Adar met vreughde souden vyeren, ende onderhouden.

37 Te weten, dat sy oock den vijftienden dagh der maent Adar jaerlicks souden onderhouden.

24

Om dat Haman de sone Hammedatha, de Agagiter, aller Ioden vyant, tegen de Ioden gedacht hadde, haer om te brengen: ende dat hy het Pur, dat is, het ³⁸ lot hadde geworpen, om haer te verslaen, ende om haer om te brengen.

38 Siet bov. 3.7.

25

Maer als ³⁹ sy ⁴⁰ voor den Koningh gekomen was, heeft ⁴¹ hy ^a door brieven ⁴² bevolen, dat ⁴³ sijne boose gedachte, die hy gedacht hadde over de Ioden, op sijnen kop souden weder keeren: ende men heeft hem, ende sijne sonen aen de galge gehangen. [kolom]

39 T.w. Esther.

40 Verstaet hier by alles wat Esther voorder gedaen heeft doe sy tot den Koningh gekomen is.

41 Te weten, de Koningh.

a Esth. 8.8.

42 Hebr. geseyt.

43 Te weten, Hamans.

26

Daerom noemt men ⁴⁴ die dagen Purim, van den name ⁴⁵ dies Purs: Hierom, van wegen alle de woorden van ⁴⁶ dien brief: ende het gene sy selve van sulcks gesien hadden, ende wat tot hen ⁴⁷ over gekomen was;

44 T.w. den veertienden ende den vijftienden der maent Adar.

45 Daer van boven cap. 3. vers 7. gesproken wort.

46 Van den welcken siet bov. vers 20. ende 21.

47 T.w. door het geruchte, ofte, door brieven.

27

Bevestighden de Ioden, ende namen op hen, ende ⁴⁸ op haer zaet, ende op alle die haer tot hen ⁴⁹ vervoegen souden: dat men het niet en overtrade, dat sy ⁵⁰ dese twee dagen souden houden, na de voorschrift der selver, ende na den bestemden tijt der selver, in ⁵¹ alle ende yeder jaer.

48 D. op hare nakomelingen.

49 T.w. uyt de Heydenen, der Ioden religie aennemende. Siet boven cap. 8. vers 17.

50 T.w. den veertienden ende den vijftienden dagh der maent Adar, vers 21.

51 Hebr. in alle jaer ende jaer, als vers 21.

28

Dat dese dagen gedacht souden worden ende onderhouden, in al ende elck geslachte, elck huysgesin, elck lantschap, ende elcke stadt: ende dat dese dagen Purim niet en souden over getreden worden ⁵² onder de Ioden, ende dat de gedachtenisse der selver geen eynde nemen en soude ⁵³ by haren zade.

52 Hebr. uyt het midden. Anders, vergaen uyt het midden der Ioden.

53 D. by hare nakomelingen.

29

⁵⁴ Daer na schreef de Koninginne Esther de dochter Abichails, ende Mordechai de Iode ^53[55] met aller macht, om ⁵⁶ desen brief van Purim ⁵⁷ ten tweeden male te bevestigen.

54 Te weten, in het volgende jaer, soo men meent, het welck was het dertiende jaer des Koninckrijcks Ahasveri.

53[55] Dat is, sy schreven dese brieven soo sterck, ende met sulcke ernstige woorden ende bevelen, als sy immer konden.

56 Van den welcken gesproken wort bov. versen 20, 21, 22.

57 Eerst hadde Mordechai de dagen der Purim bevestight vers 20. Maer om het neerstigh onderhouden der selver te vervolgen, soo heeft Esther (wiens autoriteyt groot was by de Ioden) het bevel van het onderhouden deser dagen, wederom door hare brieven vernieuwt ende bekrachtight, op dat doch de memorie harer verlossinge niet en soude in vergetinge komen.

30

Ende ⁵⁸ hy sondt de brieven aen alle de Ioden, in de hondert ende seven en twintigh lantschappen des Koninckrijcks Ahasveros, ⁵⁹ met woorden van vrede ende trouwe.

58 T.w. Mordechai.

59 Dat is, haer vrede ende trouwe toewenschende.

31

Dat sy dese dagen van Purim bevestigen souden op hare bestemde tijden, gelijck als Mordechai de Iode over hen bevestight hadde, ende Esther de Koninginne, ende gelijck als sy het bevestight hadden ⁶⁰ voor haer selven ende voor ⁶¹ haer zaet: de ⁶² saken van het vasten ende haerlieder geroep.

60 Hebr. op haerlieder ziele.

61 Dat is, hare nakomelingen.

62 Dat is, de gedachtenisse van haerlieder noot, vasten, bidden, ende gevolghde verlossinge.

32

Ende het bevel Esthers ⁶³ bevestighde de geschiedenissen van dese Purim: ende het wert in een boeck geschreven.

63 Als boven vers 31.