Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vij. Capittel.

David tot ruste gekomen zijnde, wil den HEERE een huys bouwen, het welcke de Propheet Nathan prijst, vers 1, etc. maer Godt laet het David door den selven Propheet terstont verbieden, met verhael van de groote weldaden aen hem te voren bewesen, ende belofte van grooter toekomstige, te weten, eenen sone Salomo, die Gode een Huys soude bouwen, ende van den Messia, die uyt sijnen zade, na den vleesche, soude voort komen, 4. Waer over David seer verwondert ende verheught zijnde, doet den HEERE eene seer hertelicke dancksegginge, 17.

1

^{a 1} ENde het geschiedde, als de Koningh in sijn huys ² sat, ende de HEERE hem ruste gegeven hadde van alle sijne ³ vyanden rontomme;

a 1.Chron. cap. 17.

1 Vergelijckt dit gantsche Capittel met 1.Chron. c. 17.

2 Woonende in stilte ende ruste, als volght.

3 Die alsoo voor David vreesden, dat sy hem geenen krijgh meer dorsten aendoen: hoewel David uyt eygener beweginge naderhant verscheydene oorlogen gevoert heeft, om Israël te stellen in besittinge van het recht ende de vryheyt, die hen van Godt belooft was. Siet onder cap. 8. versen 11, 12, 13, 14. 1.Chron. 18. vers 3. ende Genes. 15.18.

2

Soo seyde de Koningh tot den Prophete Nathan; Siet doch, ick woone in een ⁴ Cederen huys, ende de Arke Godes woont in’t midden ⁵ der gordijnen.

4 Siet boven c. 5. vers 11.

5 Volgens Godts bevel, Exod. cap. 26. vers 1, etc. David wil seggen, dat het hem niet en betaemt beter wooninge te hebben, als de Arke, ende dat hy daerom voor hadde Gode een Cederen huys te bouwen. Siet vers 7.

3

Ende Nathan seyde tot den Koningh; Gaet henen, ⁶ doet al wat in u herte is: want de HEERE is met u.

6 Dit spreeckt Nathan in der haest uyt sich selven, niet anders denckende, als dat Davids voornemen Gode behaeghde, sonder sijne openbaringe over dese gewichtige sake te verwachten. Siet desgelijcks van Samuel, 2.Sam. 16. vers 6.

4

Maer het gebeurde in deselve nacht, dat het woort des HEEREN tot Nathan geschiedde, seggende:

5

Gaet, ende seght tot mijnen knecht, tot David; Soo seyt de HEERE: Soudt ghy ⁷ my een Huys bouwen, tot mijne wooninge? ⁸

7 Alsoo spreeckt Godt, om dat hy sich in dit huys ende boven de Arke met sijne genadige tegenwoordigheyt openbaerde.

8 Verstaet daer op, ghy en sult dat niet doen.

6

Want ick en hebbe in geen huys gewoont, ^b van dien dage af, dat ick de kinderen Israëls uyt Egypten opvoerde, tot op desen dagh: maer ick ⁹ hebbe gewandelt in een Tente ende in een Tabernakel.

b 1.Reg. cap. 8. vers 16.

9 Hebr. ick ben geweest wandelende.

7

¹⁰ Over al, waer ick met alle de kinderen Israëls hebbe gewandelt, heb ick wel een woort gesproken met eenen der stammen Israëls, ¹¹ dien ick bevolen hebben mijn volck Israël te ¹² weyden, seggende: Waerom en bouwet ghy my niet een Cederen huys?

10 De sin is, Dat de HEERE sich noyt beklaeght heeft, dat de Regenten van Israël hem geen Cederen huys bouwden.

11 Uyt welcken ick nu ende dan eenen Richter ofte Regent genomen ofte verweckt hebbe.

12 Siet boven 5. op vers 2.

8

Nu dan, alsoo sult ghy tot mijnen knecht, tot David, seggen; Soo seyt de HEERE der ¹³ heyrscharen; ^{c 14} Ick heb u genomen van de schaepskoije, van achter de schapen, dat ghy een Voorganger soudet zijn over mijn volck, over Israël.

13 Als bov. cap. 6. op vers 2.

c 1.Sam. 16.11, 12. Psalm 78.70.

14 Het volgende verhael van Godes bysondere weldaden aen David bewesen, ende in het toekomende te bewijsen, diende om de bekommernisse ende twijfelinge voor te komen, die David daer uyt hadde mogen scheppen, dat Godt van hem geen huys voor sich wilde gebouwt hebben: waer door hy in dese gedachten hadde konnen vervallen, als of hy Gode niet aengenaem moeste zijn, ofte dat hy hem niet weerdigh en kende om sulcks te doen.

9

Ende ick ben met u geweest ^d over al,

d 2.Sam. 8.6, 14.

[fol. 135v\Salomo en den Messia belooft. Davids gebedt.]

waer ghy gegaen zijt, ende hebbe alle uwe vyanden voor u aengesichte uytgeroeyt: Ende ick heb u eenen grooten naem gemaeckt, als den naem der Grooten, die op der aerden zijn.

10

Ende ¹⁵ ick hebbe voor mijn volck, voor Israël, eene plaetse bestelt, ende hem geplant, dat hy ¹⁶ aen sijne plaetse woone, ende niet meer heen ende weder gedreven en worde: ende de ¹⁷ kinderen der verkeertheyt en sullen hem niet ¹⁸ meer verdrucken, gelijck als ¹⁹ in’t eerste,

15 And. ick sal, etc.

16 D. in sijn eygen afgesondert lant.

17 Siet boven 3. op vers 34.

18 Hebr. sullen niet toedoen, ofte, voortvaren hem (Israël) te verdrucken. Verstaet dit alles onder conditie van gehoorsaemheyt. siet Deut. cap. 28.

19 Dit kan men verstaen van de verdruckinge in Egypten.

11

Ende van ²⁰ dien dage af, dat ick ²¹ geboden hebbe Richters te wesen over mijn volck Israël; Doch u hebbe ick ruste gegeven van alle uwe vyanden: Oock geeft u de HEERE te kennen, dat de HEERE ²² u een huys maken sal.

20 Sint dat Israël, door Iosua in ’t beloofde lant ingevoert ende geplant zijnde, van verscheydene Richteren is gedient ende beschermt geweest, maer oock van verscheydene vyanden seer verdruckt ende geplaeght, tot deser tijt toe, dat ick u ruste gegeven hebbe, etc. Siet van het woort Richteren, Iudic. 2. op vers 16.

21 D. door mijn bevel, raet ende woort verweckt ende gestelt hebbe. siet boven 6. op vers 21.

22 In plaetse dat gy voor hebt den HEERE een huys te bouwen, laet hy u weten, dat hy u een huys wil bouwen, dat is, u Koninckrijck by uwe nakomelingen bestendigh maken, ende (dat veel meer is) uyt uwen zade den Messiam (na den vleesche,) die een eeuwigh Koningh over sijn volck sal zijn, verwecken. Dese Prophetie moet men alsoo verstaen datse eensdeels siet op Salomo, als een voorbeelt des Heeren Christi, anderdeels op Christum, wiens voorbeelt hy geweest is. Ende dat sommige dingen passen op Salomon alleen, sommige op Christum alleen, ende eygentlick, sommige op haer beyden.

12

^e Wanneer uwe dagen sullen vervult zijn, ende ghy met uwe vaderen sult ²³ ontslapen zijn, soo sal ick u ²⁴ zaet na u doen opstaen, dat uyt ²⁵ uwen lijve voort komen sal, ende ick sal sijn Koninckrijck bevestigen.

e 1.Reg. 8.20.

23 Siet Deut. 31. op vers 16. Actor. 13. vers 36.

24 D. uwen sone, ofte, eenen uwer sonen: Verst. Salomo, ende den Messiam onsen Heere Iesum Christum, wiens voorbeelt Salomo geweest is. siet 1.Chron. 28.6. Actor. 13.22, 23. Rom. 1.3, etc. ende Hebr. 1.5.

25 Hebr. uyt u ingewant.

13

^f Die sal mijnen name een ²⁶ huys bouwen: ende ick sal den stoel sijns Koninckrijcks bevestigen tot in ²⁷ eeuwigheyt.

f 1.Reg. 5.5. ende 6.12. 1.Chron. 22.10.

26 Salomo den Tempel: de Heere Iesus Christus het geestelicke huys, D. de Kercke Godes.

27 ’t Koninckrijck van Salomon ende Davids nakomelingen heeft wel geduert eenen langen tijt, maer dit moet men eygentlick verstaen van het geestelick Koninckrijck Iesu Christi, alsoo ’t selve alleen eygentlick eeuwigh is. Alsoo onder vers 16. siet Luce 1.32, 33.

14

^g Ick sal ²⁸ hem zijn tot eenen vader, ende hy sal my zijn tot eenen sone: ^h Dewelcke als ²⁹ hy misdoet, soo sal ick hem met eene ³⁰ menschen roede, ende met plagen der menschen kinderen straffen.

g Psalm 89.27. Hebr. 1.5.

28 Den Salomo, uyt genade, door aenneminge in Christo: maer den Heere Christo selve (als die mijn eygen, eeuwigh ende eenigh geboren Soon is) na de nature. siet Ioan. 1.18. Act. 13.33. Rom. 8.32. Hebr. 1.3,5 1.Ioan. 4.9, etc.

h Psalm 89.31, etc.

29 N. Salomo: want de Heere Christus gantsch sonder sonden geweest is. siet Ies. 53.9. 2.Cor. 5.21. Hebr. 4.15 1.Petr. 1.19. hoewel hy onse sonden op sich genomen, ende als onse borge daer voor betaelt heeft.

30 D. vaderlick ende matighlick, als een mensche sijn kint pleeght te tuchtigen: maer sal hem niet verwerpen, als in’t volgende verklaert wort.

15

Maer mijne goedertierenheyt en sal van hem niet wijcken; gelijck als ick [die] wech genomen hebbe van Saul, dien ick van voor u aengesichte hebbe wech genomen.

16

Doch u huys sal bestendigh zijn, ende u Koninckrijcke, tot ³¹ in eeuwigheyt, ³² voor u aengesichte: uwe stoel sal vast zijn tot in eeuwigheyt.

31 Siet bov. op vers 13. ende vergel. Luce 1.32, 33.

32 D. ghy sult het begin van de vervullinge deser beloften beleven ende aenschouwen in uwen sone Salomo: waer uyt ghy sult vertrouwen van de reste als of ghy de vervullinge met uwe oogen nu aensaeght. siet 1.Reg. 1.48. ende 2.4.

17

Na alle dese woorden, ende na dit gantsche gesichte; ³³ alsoo sprack Nathan tot David.

33 D. Nathan heeft alles, wat hem van den HEERE was geopenbaert, getrouwelick aen David over gedragen, sonder yets af ofte toe te doen.

18

Doe gingh de Koningh David ³⁴ in, ende bleef voor ’t ³⁵ aengesichte des HEEREN: ende hy seyde; Wie ben ick, Heere HEERE, ende wat is mijn huys, dat ghy my tot hier toe gebracht hebt?

34 In de Tente, die hy voor de Arke des verbonts hadde doen maken, bov. 6.17.

35 Siet boven 6. op vers 14.

19

Daer toe is ³⁶ dit in uwe oogen noch kleyn geweest, Heere HEERE, maer ghy hebt oock over ’t huys uwes knechts gesproken ³⁷ tot van verre henen: ende dit [na] de ³⁸ wet der menschen, Heere HEERE!

36 Dat ghy tot deser tijt toe by my gedaen hebt.

37 D. van saken, die na eenen langen tijt eerst sullen geschieden.

38 D. gelijck de menschen menschelick plegen te disponeeren over haer huys, goet, ende nakomelingen. And. na een onderwijsinge der menschen, D. seer vrijelick, gemeensaemlick, ende vriendelick, gelijck menschen met menschen plegen te spreken ende hen te leeren. And. is dit eene wijse der menschen? D. alsoo met menschen te handelen? Aldus soude de sin zijn: Zijn menschen weerdigh, dat ghy soo vriendelick van sulke groote toekomende dingen, die in uwen raet besloten zijn, tot hen soudt spreken? Het is te veel ende te groot.

20

Ende wat sal David noch meer tot u spreken? want ghy kent uwen knecht, Heere HEERE.

21

Om uwes ³⁹ woorts wille, ende na u ⁴⁰ herte hebt ghy alle dese ⁴¹ groote dingen [kolom] ⁴² gedaen; ⁴³ om aen uwen knecht bekent te maken.

39 Dat is, om uwer belofte wille. Ofte, verstaet door het WOORT den eeuwigen Sone Godes, die het selfstandige woort des Vaders is, in welcken alle beloften Godts, Ia ende Amen zijn. Siet 1.Chron. cap. 17. op vers 19. Hagg. 2. op vers 6.

40 D. genadigh welbehagen, raet, ofte, gunstige genegentheyt tot my.

41 Hebr. alle dese grootheyt.

42 David spreeckt door geloove ende na der Propheten wijse van het toekomende, als of het alreeds volbracht ware, vermits de sekerhey der Godtlicke beloften.

43 Ofte, makende [die] uwen knecht bekent.

22

Daerom zijt ghy groot, HEERE Godt: ⁱ want daer en is niemant gelijck als ghy, ende daer en is geen Godt dan ⁴⁴ alleen ghy, ⁴⁵ na alles, dat wy met onse ooren gehoort hebben.

i Deuter. 3.24. ende 4.35. ende 32.39. 1.Sam. 2.2. Psalm 86.8. Iesa. 45.5, 18, 22. Marc. 12.29, 32.

44 Ofte, behalven, beneffens u.

45 D. na uytwijsen van alles, etc.

23

^k Ende wie is, gelijck u volck, gelijck Israël, een eenigh volck op aerden, ⁴⁶ het welck ⁴⁷ Godt is henen gegaen sich tot een volck te verlossen, ende om sich eenen ⁴⁸ name te setten, ende om ⁴⁹ voor u-lieden dese ⁵⁰ groote ende verschrickelicke dingen te doen aen ⁵¹ u lant, voor het aengesichte uwes volcks, dat ghy u uyt Egypten verlost hebt, de Heydenen, ende hare goden ⁵² [verdrijvende.]

k Deuter. 4.7. ende 33.29. Psalm 147.20.

46 Ofte, dat, dewijle.

47 Hebr. ELOHIM zijn henen gegaen. Siet van dese maniere van spreken Gen. 20. op vers 13.

48 D. tot eere sijns H. Naems.

49 Te weten, ô Israël.

50 Hebr. dese grootheyt ende verschricklickheden, of, vreeslickheden.

51 O Godt.

52 Dit woort is hier in gevoeght uyt 1.Chron. 17. vers 21. Anders aldus: Voor het aengesichte uwes volcks, dat ghy u verlost hebt, van Egypten, van de volcken, ende hare goden.

24

Ende ghy hebt u volck Israël u bevestight, u tot een volck, tot in ⁵³ eeuwigheyt: ende ghy, HEERE, zijt hen tot eenen ⁵⁴ Godt ⁵⁵ geworden.

53 Verstaet Israël na den vleesche, tot op de komste Christi, maer het geestelick Israël (dat is, de Kercke Godts, bestaende uyt geloovige Ioden ende Heydenen) in alle eeuwigheyt.

54 Siet Gen. 17. op vers 7. Levit. 18. op vers 2.

55 Ofte, geweest.

25

Nu dan, HEERE Godt, doet dit woort, dat ghy over uwen knecht, ende over sijn huys gesproken hebt, bestaen tot in eeuwigheyt: ende doet gelijck als ghy gesproken hebt.

26

Ende uwe naem werde groot gemaeckt tot in eeuwigheyt, dat men segge; De HEERE der heyrscharen is Godt over Israël: ende ’t huys uwes knechts Davids sal bestendigh zijn voor u aengesichte.

27

Want ghy HEERE der heyrscharen, ghy Godt Israëls, ghy hebt [voor] de ⁵⁶ oore uwes knechts geopenbaert, seggende; Ick sal u een huys bouwen: daerom heeft u knecht ⁵⁷ in sijn herte gevonden, dit gebedt tot u te bidden.

56 D. ghy hebt het my doen hooren, my geopenbaert, te weten gedaen, dat my te voren verborgen was. Siet gelijcke maniere van spreken Ruth 4. vers 4. ende 1.Sam. 9.15. siet aldaer.

57 Hebr. sijn herte gevonden, ofte, met, ofte, by sijn herte gevonden, Dat is, hy heeft sich daer over in sijn herte soo gestelt gevonden, dat hy voorgenomen heeft dit gebedt tot bewijs sijns geloofs ende sijner danckbaerheyt voor u uyt te spreken.

28

Nu dan, Heere HEERE, ghy zijt die Godt, ende ^l uwe woorden sullen waerheyt zijn: ende ghy hebt dit goede tot uwen knecht gesproken.

l Ioan. 17.17.

29

Soo believe ’t u nu, ende zegent het huys uwes knechts, dat het in eeuwigheyt voor u aengesichte zy: want ghy Heere HEERE hebt [het] gesproken, ende ⁵⁸ met uwen zegen sal uwes knechts huys gezegent worden in eeuwigheyt.

58 Met dese woorden betuyght David sijn geloove, met het welcke hy dese beloften Godes aennam, vastelick vertrouwende, datse souden worden volbracht.