Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xx. Capittel.

David beklaeght sich by Ionathan over Saul, vers 1, etc. Ionathan troost David, ende en kan niet gelooven dat Saul hem socht te dooden, 2. Maer David blijft daer vaste by, 3. David begeert dat Ionathan sijn af wesen by Saul wille ontschuldigen, 5. Ionathan belooft David te waerschouwen, 9. Ia hy sweert het hem, 13. Hy begeert gelijcke goetdadigheyt van David, 14. Sy vernieuwen het verbont van vrientschap met malkanderen, 16. ’t welck David met eede bekrachtight, 17. Sy worden het eens hoe Ionathan sijns vaders gemoet David soude te kennen geven, 19. Saul vraeght na David op het feest van de nieuwe mane, 27. Ionathan verontschuldight David, 28. Saul hier over toornigh wordende, scheldt Ionathan, ende pooght hem te dooden, 30. Ionathan waerschouwt David met het schieten der pijlen, 35. Sy scheyden met groote droeffenisse, ende met tranen van malkanderen, 41.

[fol. 126v\ Jonathan. David. Saul. Jonathan.]

1

¹ DOe vluchtte David van Najoth by Rama: ende ² hy quam, ende seyde voor het aengesichte Ionathans, Wat hebbe ick gedaen? wat is mijne misdaet, ende wat is mijne sonde voor het aengesichte uwes vaders, ³ dat hy mijne ziele soeckt?

1 Te weten, doe Saul alsoo in sijnen geest verruckt zijnde, propheteerde, ende te Najoth eenen dagh ende eenen nacht bleef.

2 T.w. te Gibea Sauls, daer Ionathan doe was hof houdende, als zijnde Stadthouder sijnes vaders.

3 Dat is, dat hy na mijn leven staet: als Matth. 2.20.

2

Hy daer en tegen seyde tot hem: Dat zy verre, ghy en sult niet sterven, siet, ⁴ mijn vader en doet geen groote sake, noch geen kleyne sake, die hy ⁵ voor mijn oore niet en openbaert: waerom soude dan mijn vader dese sake ⁶ van my verbergen? dat en is niet.

4 De vrome Ionathan was in sijn meyninge bedrogen, al te goet een gevoelen van sijnen vader hebbende, die hem sijn boos voornemen tegen David, niet geopenbaert en heeft.

5 Siet d’aenteeck. Ruth 4.4.

6 Ofte, voor my.

3

Doe swoer David voorder, ende seyde, Uw’ vader ⁷ weet seer wel, dat ick genade in uwe oogen gevonden hebbe, daerom heeft hy ⁸ geseyt, Dat Ionathan dit niet en wete, ⁹ op dat hy sich niet en bekommere: ende sekerlick, [soo warachtigh als] de HEERE leeft, ende uwe ziele leeft, daer ¹⁰ en is maer als een schrede tusschen my ende tusschen de doot.

7 Hebr. vvetende vveet.

8 Te weten, by hemselven, in sijn eygen herte, D. hy heeft gedacht.

9 Ofte, op dat het hem niet en smerte.

10 Dat is, ick ben in een seker ende merckelick gevaer des doots.

4

Ionathan nu seyde tot David: Wat uwe ¹¹ ziele seyt, dat sal ick u doen.

11 D. begeerte. siet Genes. 34.3.

5

Ende David seyde tot Ionathan, Siet, morgen is ¹² de nieuwe mane, ¹³ dat ick sekerlick met den Koningh soude aensitten om te eten: soo ¹⁴ laet my gaen, dat ick my op het velt verberge tot aen den derden avont.

12 Op welcken dagh sy plachten met malkanderen maeltijt te houden, ende vrolick te zijn, na dat men danck-offeren geoffert hadde.

13 Hebr. dat ick sittende soude sitten, Te weten, na het gehoudene slacht-offer. Siet Num. 10.10.

14 Dat is, geeft my consent om te mogen uyt blijven tot aen den avont des derden daeghs der nieuwe mane, dan wil ick my in het velt vervoegen, maer eerst wil ick henen gaen na Bethlehem, om aldaer het feest der nieuwe mane met mijne maeghschap te houden. siet versen 19, en 35.

6

Indien uw’ vader my gewisselick mist; so sult ghy seggen, David heeft van my ¹⁵ seer begeert, dat hy tot ¹⁶ sijne stadt Bethlehem mochte loopen, want aldaer is ¹⁷ een jaerlicks offer den gantschen geslachte.

15 Hebr. begeerende begeert.

16 D. na Bethlehem daer hy geboren is, als Ioan. 7.42. siet Genes. 23.10. ende 24.10.

17 Hebr. een offer der dagen, D. eenes vollen jaers. Siet Levit. c. 25. vers 29. namelick een danck-offer, daer by dan een maeltijt gehouden wiert. siet d’aenteeckeninge bov. cap. 9. vers 12.

7

Indien hy aldus seyt, Het is goet, soo heeft ¹⁸ uw’ knecht vrede: maer indien hy ¹⁹ gantsch ontsteken is, soo wetet dat het quaet by hem ten vollen besloten is.

18 U knecht. D. ick.

19 Hebr. ontsteken zijnde ontsteken is.

8

²⁰ Doet dan barmhertigheyt aen uwen knecht, ^a want ghy hebt uwen knecht in een verbont des HEEREN met u gebracht: maer is’er een misdaet in my, soo doot ghy my, ²¹ waerom soudt ghy my doch tot uwen vader brengen?

20 D. bewijst my nu dese gunste ende weldaet, dat ghy my by tijts waerschouwt.

a 1.Sam. 18.3.

21 T.w. om van hem gedoot te worden: Als of hy seyde: Ghy selve hebt macht om my te dooden, indien ick het verdient hebbe, sonder dat ghy my hoeft tot uwen vader te brengen, om van hem gedoot te werden.

9

Doe seyde Ionathan, ²² Dat zy verre van u, maer indien ick sekerlick merckte, dat dit quaet by mijnen vader ten vollen besloten ware, dat het u soude over komen, en soude ick dat u dan niet te kennen geven?

22 T.w. dat ghy soudt gedoot worden.

10

David nu seyde tot Ionathan, ²³ Wie sal het my te kennen geven, indien u vader u ²⁴ wat hardts antwoort?

23 And. vvie sal my (het goede) te kennen geven, ofte, indien, etc.

24 Te weten, dat hy dreyghde my te dooden, ofte yet dergelijcke.

11

Doe seyde Ionathan tot David, Komt, laet ons doch uyt gaen in het velt: ende die beyde gingen uyt in het velt.

12

Ende Ionathan seyde tot David, ²⁵ De HEERE, de Godt Israëls, indien ick mijnen vader ondersocht sal hebben ontrent desen tijt, morgen [of] ²⁶ overmorgen, ende siet, het is goet voor David, ende ick dan tot u niet en sende, ende voor uw’ oore openbare:

25 Andere, O Heere, Godt Israëls, ende aldus soude Ionathan Godt aenroepen tot getuyge sijner oprechtigheyt.

26 Dit was des anderen daeghs na de nieuwe mane, want dese t’samensprekinge Ionathans met David geschiedde des daeghs voor de nieuwe mane, vers 5.

13

²⁷ Alsoo doe de HEERE aen Ionathan, ende alsoo doe hy daer toe! ²⁸ Als mijnen vader het quaet over u behaeght, soo sal ick het uw’ oore ontdecken, ende ick sal u trecken laten, dat ghy in vrede henen gaet: ende ²⁹ de HEERE zy met u, ³⁰ gelijck als hy met mijnen vader geweest is.

27 Siet van dese maniere van spreken Ruth 1.17.

28 D. indien ick sie dat mijn vader heeft voorgenomen u quaet te doen.

29 T.w. als ghy na mijnes vaders doot sult Koningh zijn geworden. Hier uyt is af te nemen, dat Ionathan doe wel geweten heeft, dat David Koningh soude worden, als alreeds van Samuel gesalft zijnde: Ionathan heeft d’ordinantie Godes willen gehoorsamen, al was hy Sauls oudtste sone, ende de naeste tot de kroon.

30 T.w. doe hy hem gezegent ende victorie gegeven heeft.

14

Ende en sult ghy niet, indien ick ³¹ dan noch leve, ja en sult ghy niet ³² de weldadig-[kolom]heyt des HEEREN aen my doen, ³³ dat ick niet en sterve?

31 T.w. als ghy Koningh sult zijn.

32 D. eene goetdadigheyt die den Heere aengenaem is: ofte, hy verstaet de vrientschap ende trouwe, die sy malkanderen voor den Heere gesworen hadden.

33 D. dat ghy my niet en doodet, my latende ontgelden het gewelt ende ongelijck dat u mijn vader is doende.

15

Oock en sult ghy uwe weldadigheyt niet afsnijden van mijnen ³⁴ huyse tot in eeuwigheyt: oock niet, wanneer de HEERE eenen yegelicken der vyanden Davids van den aerdbodem sal afgesneden hebben.

34 D. geslachte, maeghschap, bloetvrienden.

16

Alsoo ³⁵ maeckte Ionathan [een verbont] met den huyse Davids; [seggende,] ³⁶ Dat het de HEERE eysche van de hant der vyanden Davids.

35 Dat is, hy vernieuwde ende bevestighde het verbont, dat hy te voren met David gemaeckt hadde, 1.Sam. 18. vers 3.

36 Ionathan, om David volkomelick te versekeren, wenscht met eenen eedt Godts rechtveerdige wrake over Davids vyanden, waer onder hy oock soude zijn, indien hy het verbont quame te verbreken. Sommige nemen het alsoo, dat Ionathan hier David besweert dat het Godt van Davids hant sal eysschen indien hy het verbont aen sijne zijde verbrake, noemende de vyanden Davids in plaetse van David selve. Vergel. ond. 25. vers 22. met d’aent. Sommige setten het aldus over: (Maer de Heere eyschte het van de hant der vyanden Davids) willende seggen, dat David wel dit verbont, soo vele in hem was, heeft onderhouden, maer dat Godt, dies niet tegenstaende, sijn rechtveerdigh oordeel over Sauls huys heeft uytgevoert.

17

Ende ³⁷ Ionathan voer voort, met David te doen sweeren, om dat hy hem lief hadde: ³⁸ want hy hadde hem lief met de liefde sijner ziele.

37 Eerst heeft Ionathan den David eenen eedt gedaen, ende belooft hem voor te staen, vers 13. Nu versoeckt Ionathan, dat David hem oock met eede beloove, dat hy hem ende de sijne wille barmhertigheyt bewijsen, als hy Koningh soude geworden zijn.

38 Dat is, hy hadde hem soo lief als sijn ziele, D. soo lief als hemselven.

18

Daer na seyde Ionathan tot hem, Morgen is de nieuwe mane: dan sal men u missen, want uwe sitplaetse sal ledigh gevonden worden.

19

Ende als ghy de drie dagen sult uytgebleven zijn, komt haestigh ³⁹ af, ende gaet tot die plaetse, daer ghy u verborgen hadt ten dage ⁴⁰ deser handelinge: ende blijft ⁴¹ by den steen ezel.

39 Te weten, van Bethlehem.

40 T.w. doe ick ten besten voor u by mijnen vader spreken soude. siet boven cap. 19. vers 2.

41 Anders, by den steen die den wech aenwwijst, D. eenen steen die aen den wegh staet, ende wijst den reysenden man wat wegh dat hy moet in gaen: ofte, by den steen des ganghs, D. daer ghy en ick gewoon zijn na toe te gaen, als wy wat heymelicks met malkanderen te spreken hebben.

20

Soo sal ick drie pijlen ter zijden schieten, als of ick ⁴² na een teecken schoote.

42 Anders, na den doel.

21

Ende siet, ick sal den jongen senden, [seggende,] Gaet henen, ⁴³ soeckt de pijlen: indien ick ⁴⁴ uytdruckelick tot den jongen segge, Siet de pijlen zijn van u af ende herwaerts, neemt ⁴⁵ hem, ende komt ghy, want daer is vrede voor u, ende ⁴⁶ daer en is geen dingh, [soo waerlick] de HEERE leeft.

43 Hebr. vindt de pijlen, Dat is, soeckt de pijlen tot dat ghyse gevonden hebt.

44 Hebr. seggende segge.

45 Te weten, den jongen. Anders, neemtse, T.w. de pijlen.

46 Te weten, dat u in den wegh is, ofte, daer ghy u voor te vreesen hebt.

22

Maer indien ick tot den jongen alsoo segge, Siet de pijlen zijn van u af, ende voorder: ⁴⁷ Gaet henen, want de HEERE heeft u laten gaen.

47 Als of hy seyde, Uyt die woorden, ofte, uyt dat teecken sult ghy kunnen verstaen ende afnemen, dat het Godes wille is, dat ghy u voor een tijt langh, op d’eene zijde maeckt ende niet te hove en komt.

23

^b Ende aengaende de sake daer van ick ende ghy gesproken hebben: siet, de HEERE zy ⁴⁸ tusschen my, ende tusschen u tot in eeuwigheyt.

b Onder vers 42.

48 T.w. tot getuyge.

24

David nu ⁴⁹ verberghde sich in het velt: ende als het nieuwe mane was, sat de Koningh by de ⁵⁰ spijse, om te eten.

49 Te weten, ter bestemder tijt, daer van boven versen 5, 19. gesproken is: welcken tijt gedurende, geschiet is het gene dat in de elf naestvolgende verskens verhaelt wort.

50 Hebr. by ’t broot, als vers 27.

25

Doe hem de Koningh gesett hadde op sijn sitplaetse ⁵¹ op dit mael gelijck d’ander mael, aen de stede by den wandt, ⁵² soo stont Ionathan op, ende Abner sat aen Sauls zijde: Ende Davids plaetse wert ledigh gevonden.

51 Hebr. gelijck mael in mael, als Num. 24.1. ende Iudic. 16.20.

52 Te weten, op dat hy Abner de eere doen soude, dat hy hem liet boven aen sitten, want Abner was Sauls oom, ende daer en boven oock sijn Velt-overste.

26

Ende Saul en ⁵³ sprack te dien dage niets, want ⁵⁴ hy seyde, ⁵⁵ hem is wat voorgevallen, dat hy ⁵⁶ niet reyn en is: voorseker hy en is niet reyn ⁵⁷.

53 Te weten, van David, Dat is, hy en vraeghde niet waerom dat David niet en was aen de tafel gekomen.

54 T.w. by hemselven, D. hy dacht.

55 Hebr. het is een toeval.

56 Daer worden veel dingen in de wet verhaelt, die de menschen onreyn maeckten. siet Levit. 11.24. ende 15.16. Den onreynen nu wort verboden te eten van het vleesch, dat den Heere opgeoffert was, Levit. 7. versen 19, 20, 21. Ia sy moesten haer oock onthouden van het geselschap van andere menschen, op dat andere door haer niet ontreynight en wierden.

57 Verstaet hier by, Ende daerom en is hy niet gekomen.

27

’t Geschiedde nu des anderen daeghs den tweeden der nieuwer mane, als Davids plaetse ledigh gevonden wert: soo seyde Saul tot sijnen sone Ionathan, ⁵⁸ Waerom en is ⁵⁹ de sone Isai noch gisteren noch heden ⁶⁰ tot de spijse niet gekomen?

58 Saul konde wel dencken, dat David groote oorsake hadde uyt sijne oogen te blijven, dewijle Saul hadde gesocht hem te dooden: Maer hy dacht dat David sulcks sijne onsinnigheyt soude toeschrijven, ende dat hy sich voor hem niet vreesen en soude, dewijle hy nu weder tot sijn verstant gekomen was.

59 Aldus noemt hy David verachtelick, niet eens denckende, dat hy selfs de sone Kis was.

60 Hebr. tot het broot, ofte, by de spijse, als boven vers 24.

28

Ende Ionathan antwoordde Saul: David begeerde van my ernstelick na Bethlehem te mogen gaen.

[fol. 127r\ Saul. Jonathan. David vlucht tot Achis.]

29

Ende hy seyde, Laet my doch gaen, want ons geslachte heeft een offer in de stadt, ende mijn broeder heeft het my selfs ⁶¹ geboden; hebb’ ick nu genade in uwe oogen gevonden, laet my doch ontslagen zijn, dat ick mijne broeders sie, hierom en is hy aen des Koninghs tafel niet gekomen.

61 T.w. in mijnes vaders name, dien ick schuldigh ben te gehoorsamen.

30

Doe ontstack de toorn Sauls tegen Ionathan, ende hy seyde tot hem, Ghy sone ⁶² der verkeerde in wederspannigheyt: weet ick het niet, dat ghy den sone Isai verkoren hebt tot uwer schande, ende ⁶³ tot schande der naecktheyt uwes moeders?

62 D. van een verkeerde wederspannige moeder.

63 Als of Saul seggen wilde, Alsoo doende en sal men u niet houden voor mijnen echten sone, maer voor eenen bastaert, die u moeder buyten echten bedde geworven heeft.

31

Want alle de dagen die de sone Isai op den aerdbodem leven sal, soo en sult ghy, noch u Koninckrijcke niet bevestight worden: nu dan, schickt henen, ende haelt hem tot my, ⁶⁴ want hy is een kint des doots.

64 Wy souden seggen, Hy is een doot man, Dat is, Hy is de doot weert, hy moet sekerlick sterven. Alsoo staet’er Ephes. 2. vers 3. kinderen des toorns. siet 2.Sam. 12.5.

32

Doe antwoordde Ionathan Saul sijnen vader, ende seyde tot hem, Waerom sal hy gedoot worden? wat heeft hy gedaen?

33

Doe schoot Saul de spiesse ⁶⁵ op hem, om ⁶⁶ hem te slaen: Alsoo merckte Ionathan, dat dit ten vollen by sijnen vader besloten was, David te dooden.

65 And. na hem.

66 Even gelijck hy David hadde meynen te doen.

34

Daerom stont Ionathan van de tafel op in hittigheyt des toorns: ende hy en att op den tweeden dagh der nieuwe mane geen broot, want hy was bekommert om David, om dat sijn vader hem gesmadet hadde.

35

Ende het geschiedde ⁶⁷ des morgens, dat Ionathan in het velt gingh, op den tijt die ⁶⁸ David bestemt was: ende daer was een kleyne jonge by hem.

67 T.w. op den derden dagh der nieuwer mane.

68 Siet bov. vers 19.

36

Ende hy seyde tot sijnen jongen, Loopt, ⁶⁹ soeckt nu de pijlen, die ick schieten sal: de jonge liep henen, ende ⁷⁰ hy schoot eenen pijl, dien hy dede over hem vliegen.

69 Hebr. vindet. siet vers 21.

70 Te weten, Ionathan.

37

Doe de jonge tot aen de plaetse des pijls, dien Ionathan geschoten hadde, gekomen was: soo riep Ionathan den jongen na, ende seyde, Is niet de pijl van u af, ende voorder?

38

Wederom riep Ionathan den jongen na, Haest u, spoedt u, staet niet stille: de jonge Ionathans nu raepte den pijl op, ende hy quam tot sijnen heere.

39

Doch de jonge en wist daer niets van: Ionathan ende David alleen wisten van de sake.

40

Doe gaf Ionathan sijn ⁷¹ gereetschap aen den jongen dien hy hadde: ende hy seyde tot hem, Gaet henen, brenghtse in de stadt.

71 And. wapenen. Hebr. vaten, D. gereetschap, als sijnen boge, koker, ende pijlen. Hier mede versondt Ionathan sijnen jongen na de stadt, op dat hy alleen zijnde des te vrijer met David mochte spreken.

41

Als de jonge henen gingh, soo stont David op van ⁷² de zuydzijde, ende hy viel op sijn aengesichte ter aerde, ende hy boogh sich drie mael: ende sy kusten ⁷³ malkanderen, ende weenden met malkanderen, ⁷⁴ tot dat het David gantsch veel maeckte.

72 Verstaet hier de zuydzijde des velts daer sy op waren: of, de zuydzijde van den steen, by den welcken sich David verborgen hadde.

73 Hebr. de man sijnen naesten.

74 Hebr. tot dat het David groot maeckte, T.w. met weenen.

42

Doe seyde Ionathan tot David, Gaet in vrede: ’t gene dat wy beyde in den name des HEEREN gesworen hebben, seggende, De HEERE zy tusschen my, ende tusschen u, ende tusschen mijn zaet, ende tusschen u zaet, zy tot in der eeuwigheyt.

43

Daer na stont ⁷⁵ hy op, ende gingh henen: ende Ionathan quam ⁷⁶ in de stadt.

75 T.w. David.

76 T.w. te Gibea Sauls, daer hy sijn huys hadde, als af te nemen is ond. c. 23. versen 18, 19.