Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

Elimelech vertreckt, dieren tijts halven, van Bethlehem na het lant der Moabiten, ende sterft aldaer, vers 1, etc. Sijne twee sonen nemen Moabitische wijven, ende sterven oock, 4. Naomi, weduwe van Elimelech, hoorende dat de dierte ophieldt, begeeft haer met de twee schoondochters, Orpa ende Ruth, op de reyse na Bethlehem, 6. Naomi vermaent beyde schoondochters weder te keeren, 8. Orpa laet haer geseggen, ende treckt te rugge na haer lant, maer Ruth wil Naomi geensins verlaten, 14. komen alsoo beyde te Bethlehem, 19.

1

IN de dagen, als de ¹ Richters richteden, soo geschiedde ’t, datter honger in den ² lande was: daerom toogh een man van ³ Bethlehem Iuda, om als vreemdelingh te verkeeren in de ⁴ velden Moabs, hy, ende sijne huysvrouwe, ende sijne twee sonen.

1 Siet Iudic. 2. op vers 16.

2 Canaan. Vergel. Iudic. 6.4, 6.

3 Siet Iudic. 12. op vers 8.

4 D. in’t lant der Moabiten, die van Lot afkomstigh waren, Deut. 2.9. Dit lant was gelegen in het Oosten, over de Iordane, hebbende vele vlacke velden. Siet Deut. cap. 34. versen 1, 8.

2

De naem nu deses mans was Elimelech, ende de naem sijner huysvrouwe, ⁵ Naomi, ende de naem sijner twee sonen, Machlon ende Chiljon, ⁶ Ephraters, van Bethlehem Iuda: ende sy quamen in de velden Moabs, ende ⁷ bleven aldaer.

5 Siet ond. vers 20.

6 Bethlehem Iuda was eertijts oock genoemt Ephrata, Genes. 35.19. Van gelijcken het lant, daer in Bethlehem lagh, Mich. 5. vers 1. hier van worden sy genoemt Ephraters.

7 Hebr. waren.

3

Ende Elimelech, de man van Naomi, sterf: maer sy wert over gelaten, met hare twee sonen.

4

Die namen sich ⁸ Moabitische wijven; de naem der eene was, Orpa, ende de naem der andere, Ruth: ende sy bleven aldaer ontrent tien jaren.

8 Het welcke hen geoorlooft was te doen, indien dese vrouwen bekeert waren, anders niet: want Canaanitische vrouwen te nemen was verboden om dese reden, op datse Godts volck niet mochten verleyden tot afgoderije, welcke reden oock plaetse hadde in de Moabitische afgodische vrouwen. siet Ezr. 9. vers 1. Nehem. 13. vers 23. Dat Ruth bekeert zy, daer van blijckt onder vers 16. ende 2.12.

5

Ende die twee, Machlon ende Chiljon storven oock: also wert ⁹ dese vrouwe over gelaten, na hare twee sonen, ende na haren man.

9 Naomi.

6

Doe maeckte sy haer op met hare schoondochteren, ende keerde weder ¹⁰ uyt de velden Moabs: want sy hadde gehoort in den lande Moabs, dat de HEERE sijn volck ¹¹ besocht hadde, gevende hen ¹² broot.

10 Om te trecken na Bethlehem Iuda, vers 19.

11 Siet Genes. 21. op vers 1.

12 Dat is, koorn, ende voorts allen nootdruft tot onderhoudinge des menschelicken levens noodigh: soo dat de honger ende dierte ophielden.

7

Daerom gingh sy uyt van de plaetse, daer sy geweest was, ende hare twee schoon-dochters met haer: als sy nu gingen op den wegh, om ¹³ weder te keeren na het lant Iuda;

13 Verstaet dit ten aensien van Naomi, die in het lant Iuda te voren gewoont hadde, ende van hare schoondochteren (die daer niet geweest noch gewoont hadden) in’t wederkeeren wert vergeselschapt. siet vers 10. ende cap. 2. vers 6.

8

Soo seyde Naomi tot hare twee schoondochteren; Gaet henen, keert weder, eene yegelicke tot haers ¹⁴ moeders huys: de [kolom] HEERE doe by u weldadigheyt, gelijck als ghy gedaen hebt by de ¹⁵ doode, ende by my.

14 Ofte, om dat de vader van Orpa overleden mocht zijn, ofte, om dat de moeders de dochteren gemeenlick meest beminnen. Van Ruth wort geseyt Cap. 2. vers 11. datse haren vader verlaten heeft.

15 Verstaet Machlon ende Chiljon, sonen van Naomi, ende harer schoondochteren gewesene mannen.

9

De HEERE geve u, dat ghy ¹⁶ ruste vindet, eene yegelicke in haers ¹⁷ mans huys: ende als sy’se ¹⁸ kuste, hieven sy hare stemme op, ende weenden:

16 Siet onder 3. vers 1.

17 Die ghy sult mogen trouwen.

18 Om afscheydt van haer te nemen. siet Genes. c. 29. op vers 11.

10

Ende sy seyden tot haer: Wy sullen sekerlick met u ¹⁹ weder keeren tot u volck.

19 D. wy sullen u, die ghy tot u volck weder keert, vergeselschappen, ende met u gaen.

11

Maer Naomi seyde; Keert weder, mijne dochters; waerom soudet ghy met my gaen? heb ick noch sonen in mijnen ²⁰ lijve, dat sy u ²¹ tot mannen souden zijn?

20 Hebr. ingewant.

21 Na de wet, Deut. 25.5.

12

Keert weder, mijne dochters, gaet henen; want ick ben te ²² oudt om eenen man te hebben: wanneer ick al seyde; Ick heb hope, of ick oock in desen nacht ²³ eenen man hadde, ja oock sonen baerde,

22 Hebr. Ick ben ouder geworden, dan dat ick eenen manne soude gevvorden.

23 Hebr. eenen man gewerde, T.w. ter vrouwe, ofte by eenen man desen nacht lage.

13

Soudet ghy daer na wachten, tot dat sy souden groot geworden zijn; soudet ghy daer na opgehouden worden, om ²⁴ geenen man te nemen? Niet, mijne dochters, want ²⁵ het is my veel bitterer als u; maer de ²⁶ hant des HEEREN is tegen my uytgegaen.

24 Hebr. geenen manne soudet geworden.

25 Te weten, dat ick van u scheyden moet: Ofte, dewijle ick nu oudt zijnde mijnen man ende kinderen verloren hebbe, ende ghy noch van toekomstige mannen ende kinderen troost sult konnen genieten. And. het is my seer bitter, om uvvent vville, ofte, van uvvent vvegen: om dat ghy uwe mannen hebt verloren, ende nu soo ongeern van my oock sult worden afgetrocken.

26 Als of sy seyde: Dewijle het Godes slagh, plage, ende werck is, dat ick van mijnen man, ende mijne beyde sonen berooft ben, ende nu oock u geselschap sal verliesen, soo moet ick my in sijnen wille gerust stellen: alsoo moet ghy oock doen.

14

Doe hieven sy hare stemme op, ende weenden wederom: ende Orpa kuste hare ²⁷ schoonmoeder, maer Ruth ²⁸ kleefde haer aen.

27 Verstaet, Naomi, nemende daer mede haer afscheyt, ende wederkeerende na hare woonplaetse. siet het volgende vers, ende boven op vers 9.

28 Dat is, sy wilde van Naomi niet scheyden, maer bleef by haer, ende trock met haer voort, als in het volgende verhaelt wort.

15

Daerom seyde ²⁹ sy; Siet uwe ³⁰ swagerinne is weder gekeert tot haer volck, ende tot ³¹ hare goden: keert ghy oock weder uwe swagerinne na.

29 Naomi.

30 Hebr. uvves broeders vrouvve, dat is hier, die uwes mans broeder gehadt heeft.

31 Ofte, haren Godt, te weten, den afgodt der Moabiten, genoemt Camos. Siet Iudic. cap. 11. op vers 24.

16

Maer Ruth seyde; En valt my niet tegen, dat ick u soude verlaten, om van achter u weder te keeren: want waer ghy sult henen gaen, sal ick oock henen gaen, ende waer ghy sult vernachten, sal ick vernachten; ³² u volck is mijn volck, ende uwe Godt mijn Godt:

32 Hier mede toont sy hare bekeeringe tot den waren Godt, ende de gemeenschap sijner Kercke: waer inne het schijnt, dat Naomi haer met de voorgaende redenen, van het exempel harer swagerinne, hadde willen beproeven. Vergelijckt Iosu. cap. 24. vers 18.

17

Waer ghy sult sterven, sal ick sterven, ende aldaer sal ick begraven worden: ³³ alsoo doe my de HEERE, ende alsoo doe hyder toe; soo niet de doot [alleen] sal scheydinge maken tusschen my ende tusschen u.

33 Dat is, de Heere straffe my alsoo, ende ga voort in sijne straffe, ofte vermeerdere deselve, indien ick het anders meyne, ofte anders doe, als ick gesproken hebbe. Het is eene maniere van eedtsweeren, waer inne het quaet verswegen wort, dat sy hen selven toedachten ende toewenschten, ofte oock Godts oordeel bevalen. Vergelijckt Genes. 14 op vers 23. ende 1.Reg. cap. 19. op vers 2.

18

Als sy nu sagh, dat sy vastelick voor-

[fol. 115v\ Naomi. Ruth. Boaz.]

genomen hadde met haer te gaen, soo hielt sy op tot haer te spreken.

19

Alsoo gingen die beyde, tot dat sy te Bethlehem quamen: ende het geschiedde, als sy te Bethlehem in quamen, dat de gantsche stadt over haer beroert wert, ende ³⁴ sy seyden; Is dit Naomi?

34 De vrouwen te Bethlehem.

20

Maer sy seyde tot haer-lieden; En noemt my niet, ³⁵ Naomi, noemt my, ³⁶ Mara; want de ³⁷ Almachtige heeft my ³⁸ groote bitterheyt aengedaen.

35 D. mijne lieflickheyt, genoeghlickheyt, mijn plaisier.

36 D. bittere, ofte, bitterheyt.

37 Hebr. Schaddai. Siet Genes. 17. op vers 1.

38 My beroovende van mijnen man, ende mijne beyde sonen.

21

³⁹ Vol toogh ick wech, maer ⁴⁰ ledigh heeft my de HEERE doen weder keeren: waerom soudt ghy my, Naomi, noemen, daer de HEERE tegen my ⁴¹ getuyght, ende de Almachtige my ⁴² quaet aengedaen heeft?

39 Hebbende in het leven mijnen man, ende mijne twee sonen, met genoeghsame middelen om van te leven.

40 Berooft van mijnen man, ende mijne twee sonen, ende middelen. siet ond. 2. vers 18.

41 D. heeft sich tegen my aengestelt, als een wederpartijder, ofte, heeft door sijne plagen tegen my sijnen toorn betuyght, ende my van mijne sonden overtuyght. Vergelijckt Iob 10.17. ende 16.8. Malach. 3.5. Iacob. 5.3.

42 And. my neder gedruckt, ofte, verslagen heeft, D. heeft my tegenspoet, elende, ende verdriet toegesonden. Siet Genes. 19. op vers 19.

22

Alsoo quam Naomi weder, ende Ruth, de Moabitische, hare schoondochter, met haer, die uyt de velden Moabs ⁴³ weder quam: ende sy quamen te Bethlehem in het begin des gersten-oogsts.

43 Dat is, Naomi in het wederkomen vergeselschapte, als bov. versen 7, 10.