Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxix. Capittel.

Mose verhaelt wederom de groote ende menigerleije weldaden Godes aen den volcke tot hier toe bewesen, vers 1, etc. Vermaent ende verplichtse daer op seer ernstelick voor des HEEREN aengesichte, datse sijn verbont met hen ende hare nakomelingen gemaeckt, getrouwelick onderhouden, 9. Waerschouwtse voor ongeloove, sorgeloose verachtinge, ende verbrekinge des Godtlicken verbonts, met dreyginge eenes schrickelicken verderfs, 18. Besluyt met eene korte ende leersame spreucke, begrijpende ’t eynde ende gebruyck van het geopenbaerde Godtlicke woort, 29.

1

DIt zijn de woorden des verbonts, dat de HEERE Mose geboden heeft te ¹ maken met den kinderen Israëls, in den lande Moabs: ² boven het verbont, dat hy met hen gemaeckt hadde aen ³ Horeb.

1 Ofte, houwen, snijden. siet Gen. 15. op vers 18. ende soo in ’t volgende.

2 Het was in der daet een ende ’t selve verbont, maer hier in de velden Moabs vernieuwt, wederhaelt, ende verklaert, aen vele andere persoonen, op eene andere plaetse, ende andere wijse, als aen den bergh Horeb, of Sinai. Vergel. bov. 5. vers 2. ende de aent. aldaer op vers 3.

3 Siet bov. 1. op vers 2.

2

Ende Mose riep gantsch Israël, ende seyde tot hen: ^a Ghy hebt gesien al wat de HEERE in Egyptenlant voor uwe oogen gedaen heeft, aen Pharao, ende aen alle sijne knechten, ende aen sijn lant;

a Exod. 19.4.

3

^b De groote ⁴ versoeckingen, die uwe oogen gesien hebben: die selve teeckenen ende groote wonderen.

b Boven 4.34. ende 7.19.

4 Siet Deut. 4. op vers 34.

4

Maer de HEERE en heeft u-lieden niet gegeven ⁵ een herte om te verstaen, noch oogen om te sien, noch ooren om te hooren: tot op desen dagh.

5 D. een verstandigh herte, siende oogen, ende hoorende ooren. De sin is, Dat Godt tot noch toe hen niet gegeven hadde de gave, van recht te verstaen, behoorlick aen te mercken ende na te dencken, ende met vrucht tot Godes eere ende hare saligheyt te gebruycken, ’t gene sy gesien, ende gehoort hadden. Vergelijckt onder c. 30. op vers 6. Iesa. 6. versen 9, 10. Ezech. 36.26, etc. Matth. 13.9, 11, 13.

5

Ende ⁶ ick heb u-lieden veertigh jaer doen wandelen in de woestijne: uwe kleederen en zijn ⁷ aen u niet veroudet; ende uwe schoe en is niet veroudt aen uwen voet.

6 Dit spreeckt Godt, als te sien is in ’t eynde van het seste vers.

7 Hebr. van aen, of, van over u, D. dat ghyse van u soudet hebben moeten, als versleten, wech werpen, gelijck men veroude kleederen doet, ende alsoo wederom in ’t volgende van de schoen.

6

⁸ Broot en hebt ghy niet gegeten, ende wijn, nochte stercken dranck en hebt ghy niet gedroncken: ⁹ op dat ghy wistet, dat ick de HEERE uwe Godt ben.

8 Ordinaris, gemeen ofte gewoonlick broot, want de HEERE spijsdese met Man.

9 Verstaet, dit alles heb ick alsoo bestiert, ende u wonderbaerlick met spijse ende dranck versorgende, op dat ghy, etc.

7

Doe ghy nu quaemt aen dese plaetse, toogh ^c Sihon, de Koningh van Hesbon uyt, ende Og, de Koningh van Basan, ons te gemoete, ten strijde, ende wy sloegense.

c Num. 21.24, 33. Boven 2.32. ende 3.1.

8

Ende wy hebben haer lant ingenomen, ende dat ^d ten erve gegeven aen de Rubeniten ende Gaditen: mitsgaders aen den halven stam der Manassiten.

d Num. 32.33. Boven 3.12. Ios. 13.8.

9

Houdet dan de woorden deses verbonts, ende doetse: op dat ghy ¹⁰ verstandelick handelt in alles, wat ghy doen sult.

10 And. op dat ghy voorspoedigh zijt [in] alles, ofte, voorspoedigh maeckt alles, etc.

10

¹¹ Ghy ¹² staet heden alle voor ’t aengesichte des HEEREN uwes Godts: uwe Hoofden uwer stammen, uwe Oudtsten, ende uwe Amptlieden, alle man van Israël;

11 Het vervolgh deser woorden is vers 12.

12 Van Godt door my t’samen geroepen zijnde: als boven versen 1, 2. te sien is.

11

Uwe kinderkens, uwe wijven, ende uwe ¹³ vreemdelingh, die in het midden van u leger is: van uwen ¹⁴ houthouwer, tot uwen waterputter toe;

13 Die uyt Egypten mede gevolght (Exod. 12. vers 38.) ofte van andere volcken by gekomen, ende door aenneminge van de Ioodsche religie den volcke Godts waren ingelijft.

14 D. selfs oock de slechtste ende geringhste onder den volcke.

12

Om over te gaen in het verbont des HEEREN uwes Godts, ende in sijnen ¹⁵ vloeck: ¹⁶ het welcke de HEERE uwe Godt heden met u maeckt:

15 D. den vloeck des verbonts, daer mede sy hen selven, in den eedt dien sy Godt deden, vervloeckten, indien sy de beloften van gehoorsaemheyt niet en hielden. siet Nehem. 10.29.

16 Verbont.

13

Op dat hy u heden sich selven tot ¹⁷ een [kolom] volck bevestige, ende hy u ¹⁸ tot eenen Godt zy, gelijck als hy u gesproken heeft: ende ^e gelijck als hy uwen vaderen, Abraham, Isaac, ende Iacob gesworen heeft.

17 D. tot een volck bevestige, dat sijne zy, ende hem als een eygendom toebehoore, om den zegen sijns verbonts te genieten, ende hem te dienen. Vergel. bov. 7. op vers 6. ende 28.9.

18 Siet Gen. 17. op vers 7.

e Genes. 17.7.

14

Ende niet met u-lieden alleen make ick dit verbont, ende desen ¹⁹ vloeck:

19 Siet bov. vers 12.

15

Maer ²⁰ met den genen, die heden hier by ons voor het aengesichte des HEEREN onses Godts staet: ende met den genen, die hier heden by ons niet en is.

20 Dat is, met u, die ghy hier zijt, ende (gelijck ick aen Abraham voorlanghs verklaert hebbe) met uwen zade, met uwe nakomelingen, die noch niet geboren en zijn, ende heden of morgen souden mogen seggen, dat dit verbont hen niet aengaet. Vergel. Actor. 2. vers 39.

16

Want ghy wetet, hoe wy in Egyptenlant gewoont hebben: ende hoe wy doorgetogen zijn door het midden der volcken, die ghy doorgetogen zijt.

17

Ende ghy hebt gesien hare verfoeyselen, ende hare ²¹ dreckgoden: hout ende steen, silver ende gout, die by hen waren.

21 Siet Levit. 26. op vers 30.

18

Dat onder u-lieden niet en zy een man, ofte vrouwe, ofte huysgesin, ofte stam, die sijn herte heden wende van den HEERE onsen Godt, om te gaen dienen den goden deser volcken: dat onder u-lieden, niet en zy een ^f wortel, die ²² galle ende alssen drage;

f Actor. 8.23. Hebr. 12.15.

22 Of, vergift, een vergiftigh kruyt, D. een alsulck herte, dat wercken voort brenge, die voor Godt grouwelick zijn, ende den mensche bitter (als men seyt) opbreken, ende als een dootlick vergift zijn. siet wijders Psal. 69. op vers 22.

19

Ende geschiede, als ²³ hy de woorden deses ²⁴ vloecks hoort, dat hy sich selven ²⁵ zegene in sijn herte, seggende; Ick sal vrede hebben, wanneer ick schoon na mijnes herten ²⁶ goetduncken sal wandelen: om de ²⁷ dronckene te doen tot de dorstige.

23 T.w. die by den wortel in het voorgaende vers vergeleken is.

24 Siet bov. vers 12.

25 D. den vloeck, dien hy hoort, in sijn herte verachte, ende sich ter contrarie by sich selven geluckigh achte, allen welvaert ende voorspoet sich belove, al schoon hy Godt ende sijn woort veracht.

26 Of, inbeeldinge, speculatie, gedachte. And. hardigheyt. siet Ierem. 3. op vers 17.

27 Of, de bevochtinge toe te doen by de dorstige. Dit schijnt een spreeckwoort geweest te zijn genomen van een drooge aerde die bevochtight moet werden; alsoo trachtet dese na vermeerderinge der sonde, daer hy als na dorstet, om sijn lust volkomelick te boeten: ofte van dronckaerts, die van selfs tot drincken genegen zijnde, noch daer en boven middelen soecken om haer selven gantsch droncken ende dul te maken. Alsoo doet de godtloose, die bereeds boos genoegh zijnde, sich selven noch lustigh maeckt, om booser te worden, sonde op sonde te hoopen, ende, als ongevoeligh geworden zijnde, sonder nadencken van quaet tot erger voort te gaen. Vergel. Iob c. 34. vers 7. Matth. c. 12. versen 43, 44, 45. Ephes. c. 4. vers 19. Hebr. 6.8. 2.Petr. cap. 2. vers 20. Sommige verstaen door de dronckene, ofte, overvloedige bevochtede aerde, den dienst des waren Godts, die een fonteyne des levens is, ende door de dorstige, den dienst der afgoden, zijnde als waterbacken die geen water en houden, Ierem. 2.13.

20

De HEERE en sal hem niet willen vergeven, maer als dan sal des HEEREN toorn ende yver roocken over den selven man, ende al de vloeck, die in dit boeck geschreven is, sal op hem liggen: ende de HEERE sal sijnen name van onder den hemel uytdelgen.

21

Ende de HEERE sal hem ²⁸ ten quade af scheyden van alle de stammen Israëls: na alle vloecken des verbonts, dat in het boeck deser wet geschreven is.

28 D. tot straffe, ongeluck, ende verderf.

22

Dan sal ²⁹ seggen het navolgende geslacht, uwe kinderen, die na u-lieden opstaen sullen, ende de vreemde, die uyt verre landen komen sal: als sy sullen sien de plagen deses lants ende des selven kranckheden, daer mede de HEERE het gekrenckt heeft;

29 Het vervolgh deser woorden is vers 24.

23

Dat sijne gantsche aerde zy swevel, ende sout der ³⁰ verbrandinge; die niet bezaeyt sal zijn, ende geene spruyte sal voort gebracht hebben, noch eenigh kruyt daer in sal op gekomen zijn: gelijck de omkeeringe van Sodom, ende Gomorra, Adama ende Zebojim, die de HEERE heeft omgekeert in sijnen toorn, ende in sijne grimmigheyt:

30 D. dat de aerde verbrant. And. dat sijne gantsche aerde [door] swevel verbrant zy. De sin is, Dat dit lant door Godes rechtveerdigen vloeck gantsch wonderbaerlick geschent ende bedorven zy, als eertijts Sodoma, Gomorra, etc.

24

Ende alle volcken sullen seggen; ^g Waerom heeft de HEERE desen lande alsoo gedaen? ³¹ wat is de ontstekinge deses grooten toorns?

g Ierem. 22.8.

31 D. wat beduydt, ofte, meent, wat is de oorsake, etc.

25

Dan sal men seggen; Om dat sy het verbont des HEEREN, des Godts harer vaderen hebben verlaten, dat hy met hen gemaeckt hadde, als hyse uyt Egyptenlant uytvoerde;

26

Ende sy henen gegaen zijn, ende anderen goden gedient ende sich voor die gebuyght hebben; goden, die haer niet ³² gekent en hadden, ende welcker geen haer yets ³³ mede gedeylt hadde:

32 Gelijck de ware Godt de sijne goetgunstighlick kent ende besorght, Psalm 1. vers 6. 2.Timoth. 2.19, etc.

33 D. yets goets hadde gedaen, ofte konnen doen. And. die hy (namelick de HEERE) haerlieden niet toegedeylt hadde, T.w. om als goden van hen gedient te worden. Vergel. boven 4.19.

27

Daerom is de toorn des HEEREN ontsteken tegen dit lant: om daer over te brengen allen desen vloeck, die in dit boeck geschreven is.

28

Ende de HEERE heeftse uyt haer lant uytgetrocken, in toorne, ende in grimmigheyt, ende in groote verbolgentheyt: ende hy heeftse verworpen in een

[fol. 90r\Israëls bekeeringe.]

ander lant; ³⁴ gelijck het is te desen dage.

34 Dese woorden (als oock de voorgaende) gehooren tot de antwoorde, die men den volckeren te dier tijt op hare vrage soude geven.

29

³⁵ De verborgene dingen zijn voor den HEERE onsen Godt: maer de geopenbaerde zijn voor ons ende voor onse kinderen, tot in eeuwigheyt, om te doen alle de woorden deser wet.

35 Mose, van vele groote, oock toekomende dingen, gesproken hebbende, ende noch sullende spreken, bedwinght in dit versken de curieusheyt ende nieuwsgierigheyt van wijders t’ondersoecken ’t gene in Godts raet verborgen is, ende beveelt den volcke te blijven binnen de palen van sijn geopenbaerde woort, om dat te ondersoecken, te gelooven, ende daer na te leven.