Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxviij. Capittel.

Register der zegeningen, die Mose van Godes wegen den volcke belooft, indien sy hem gehoorsamen, vers 1, etc. Daer tegens een register der vervloeckingen, die hy haerlieden dreyght ende voorseyt, soo sy van Godt afwijcken ende sijne geboden verlaten, 15.

1

ENde ^a het sal geschieden, indien ghy der stemme des HEEREN uwes Godts ¹ vlijtighlick sult gehoorsamen, waer nemende te doen alle sijne geboden die ick u heden gebiede; soo sal de HEERE uwe Godt u ² hoogh setten boven alle volcken der aerden:

a Levit. 26.3.

1 Hebr. gehoorsamende sult gehoorsamen.

2 Siet boven 26. op vers 19.

2

Ende alle dese zegeningen sullen over u komen, ende u aentreffen: wanneer ghy der stemme des HEEREN uwes Godts sult gehoorsaem zijn.

3

Gezegent sult ghy zijn in de stadt, ende gezegent sult ghy zijn in ’t velt.

4

Gezegent sal zijn de vrucht uwes buycks, ende de vrucht uwes lants, ende de vrucht uwer beesten: de voortsetttinge uwer koeijen, ende de kudden van u kleyn vee.

5

Gezegent sal zijn uw’ ³ korf, ende uw’ ⁴ back-trogh.

3 T.w. daer in ghy u broot ofte lantvruchten pleeght te leggen, die en sal nimmer ledigh zijn. Siet bov. 26.2, 10.

4 Dat is, ghy sult deeghs ende broots genoegh hebben.

6

Gezegent sult ghy zijn in ⁵ u in gaen; gezegent sult ghy zijn in u uyt gaen.

5 D. binnens huys, ende buytens huys, in al u doen, handel ende wandel. Alsoo ond. vers 19. Vergelijckt Num. c. 27. vers 17. ende onder 31.2.

7

De HEERE sal geven uwe vyanden, die tegens u opstaen, ⁶ geslagen voor u aengesichte: door eenen wegh sullen sy tot u uyttrecken, maer door seven wegen sullen sy voor u aengesichte vlieden.

6 Vergel. boven 1. op vers 8. alsoo onder vers 25.

8

De HEERE sal ⁷ den zegen ⁸ gebieden, dat hy met u zy in uwe schueren, ⁹ ende in alles waer aen ghy uwe hant slaet: ende hy sal u zegenen in het lant, dat u de HEERE uwe Godt geven sal.

7 Hebr. den zegen met u gebieden.

8 Siet Levit. 25. op vers 21.

9 Hebr. ende in allen aenslagh, of, alle uytstekinge uwer hant.

9

De HEERE sal u sich selven ^b tot een ¹⁰ heyligh volck ¹¹ bevestigen, gelijck als hy u gesworen heeft: wanneer ghy de geboden des HEEREN uwes Godts sult houden, ende in sijne wegen wandelen.

b Boven 7.6.

10 Siet bov. 7. op vers 6. ende vergelijckt onder 29 op vers 13.

11 Of, stellen, oprichten.

10

Ende alle volcken der aerde sullen sien, ¹² dat den naem des HEEREN over u genoemt zy, ende sy sullen voor u vreesen.

12 Of, dat de naem des HEEREN over u uytgeroepen is, ofte, dat ghy na den name des Heeren genoemt zijt. Vergel. Genes. 48.6, 16.

11

^c Ende de HEERE sal u doen overvloeijen aen goet, in de vrucht uwes buycks, ende in de vrucht uwer beesten, ende in de vrucht uwes lants: op den lande, dat de HEERE uwen vaderen gesworen heeft, u te sullen geven.

c Onder 30.9.

12

De HEERE sal u op doen sijnen goeden schat, den ¹³ hemel; om uwen lande regen te geven te sijner tijt, ende om te zegenen al het werck uwer hant: ende ghy sult velen volcken ^d leenen, maer ghy en sult niet ontleenen.

13 D. de lucht (als sijne schatkamer) alsoo regeeren, dat u de tijdige regen van daer af kome.

d Boven 15.6.

13

Ende de HEERE sal u ¹⁴ ten hoofde maken, ende niet ten steerte, ende ghy sult alleenlick ¹⁵ boven zijn, ende niet onder zijn: wanneer ghy hooren sult na de geboden des HEEREN uwes Godts, die ick u heden gebiede te houden, ende te doen:

14 Dat ghy in aensien, eere, ende macht de voortocht sult hebben: gelijck de volgende woorden mede verklaren. Eene maniere van spreken, die genomen is van de plaetse ende achtinge deser leden in de beesten. Vergelijckt Iesa. 9. versen 13, 14. ende 19.15.

15 D. overwinnen, ende niet onder liggen.

14

Ende ghy niet afwijcken en sult van [kolom] alle de woorden, die ick u-lieden heden gebiede, ter rechter, ofte ter slincker hant: dat ghy andere goden na wandelt, om die te dienen.

15

Daer en tegen sal het geschieden, indien ghy der stemme des HEEREN uwes Godts ^e niet en sult gehoorsaem zijn, om waer te nemen, dat ghy doet alle sijne geboden, ende sijne insettingen, die ick u heden gebiede; soo sullen alle dese vloecken over u komen, ende u treffen.

e Levit. 26.14. Thren. 2.17. Dan. 9.11, 13. Malach. 2.2.

16

Vervloeckt sult ghy zijn in de stadt, ende vervloeckt sult ghy zijn in het velt.

17

Vervloeckt sal zijn uw’ korf, ende uw’ back-trogh.

18

Vervloeckt sal zijn de vrucht uwes buycks, ende de vrucht uwes lants: de voortsettinge uwer koeijen, ende de kudden van u kleyn vee.

19

Vervloeckt sult ghy zijn in u in gaen: ende vervloeckt sult ghy zijn in u uyt gaen.

20

De HEERE sal onder u senden den vloeck, ¹⁶ de verstooringe, ende het verderf, in alles waer aen ghy uwe hant slaet, dat ghy doen sult: tot dat ghy verdelght wordet, ende tot dat ghy haestelick omkomet, van wegen de boosheyt uwer wercken, daer mede ghy my verlaten hebt.

16 De sin is, Dat alle uwe aenslagen verstoort, ende bedorven, ofte verhindert ende te rugge gesett sullen worden.

21

De HEERE sal u de pestilentie doen aenkleven; tot dat ¹⁷ hy u verdoe van ’t lant, daer ghy na toe gaet, om dat te erven.

17 T.w. de HEERE. Vergel. onder vers 48.

22

^f De HEERE sal u slaen met teeringe, ende met koortse, ende met ¹⁸ vyerigheyt; ende met ¹⁹ hitte, ende met ²⁰ drooghte; ende met ²¹ brantkoorn, ende met ²² honighdauw, die u vervolgen sullen tot dat ghy omkomet.

f Levit. 26.16.

18 Of, ontstekinge, D. met vyerige ofte heete geswellen.

19 Ontstekinge der lucht. Sommige verstaen het van inwendigen brant des lichaems, waer op gedurige dorst volght.

20 Dattet in lange tijt niet regene. Siet 1.Reg. 17. versen 1, 7. Hagg. 1. versen 10, 11. And. sweert.

21 Eene plage in het gewas, als het door langhdurige drooghte ende hitte, ofte, door eenen dorren Oosten wint verzenght ende verdort. Sommige verstaen door dese twee woorden eenige sieckten, als brantsucht, ende geelsucht.

22 Of, meeldauw, een andere plage in ’t koorn, als het door te veel vochts vervuylt, ende verrot. Siet van dese plage 1.Reg. cap. 8. vers 37. 2.Chron. 6. vers 28. Amos 4.9. Hagg. 2. vers 18.

23

^g Ende uwen ²³ hemel, die boven uwen hoofde is, sal ²⁴ koper zijn: ende de aerde, die onder u is, sal yser zijn.

g Levit. 26.19.

23 D. de lucht.

24 Siet Levit. 26. op vers 19.

24

De HEERE uwe Godt sal ²⁵ pulver ende stof tot regen uwes lants geven: ²⁶ van den hemel sal het op u neder dalen, tot dat ghy verdelght wordet.

25 And. den regen uvves lants tot pulver ende stof maken: D. de regen sal tot bevochtinge des aertrijcks onnut ende ondienstigh zijn.

26 Het stof door den wint op gedreven zijnde, sal van boven weder op u neder vallen, als of het op u regende, ende dat sal uwe regen zijn.

25

De HEERE sal u ²⁷ geven geslagen voor ’t aengesichte uwer vyanden; door eenen wegh sult ghy tot ²⁸ hem uyttrecken, ende door seven wegen sult ghy voor sijn aengesichte vlieden: ende ghy sult van alle Koninckrijcken der aerde ²⁹ beroert worden.

27 Siet bov. vers 7.

28 Den vyant.

29 Dat is, ghy sult in gestadige onruste zijn van wegen uytlantsch gewelt: ofte, ghy sult onder de omliggende Koninckrijcken heen ende weder gedreven worden. Siet 2.Chron. 29.8. Ier. 15.4. ende 24. vers 9. ende 29.18. ende 34.17.

26

Ende u doode lichaem sal allen gevogelte des hemels, ende den beesten der aerde tot spijse zijn: ende niemant salse afschricken.

27

De HEERE sal u slaen met ^{h 30} sweeren van Egypten, ende met spenen, ende met drooge schurfte, ende met ³¹ krauwsel: waer van ghy niet sult konnen genesen worden.

h Exod. 9.9.

30 Die Godt menschen ende beesten in gantsch Egyptenlant toeschickte, Exod. 9.9.

31 Ofte, jeucksel.

28

De HEERE sal u slaen met onsinnigheyt, ende met blintheyt, ende met ³² verbaestheyt des herten:

32 Of, bottigheyt, plompigheyt, bedvvelmtheyt. Vergel. Iob 5.13, 14.

29

Dat ghy op den middagh sult omtasten, gelijck als een blinde omtast in het donckere, ende en sult uwe wegen niet voorspoedigh maken: maer ghy sult alleenlick verdruckt ende berooft zijn alle dagen, ende daer en sal geen verlosser zijn.

30

Ghy sult eene vrouwe ondertrouwen, maer een ander man salse beslapen; een huys sult ghy bouwen, maer daer in niet woonen: eenen wijngaert sult ghy planten, maer dien niet ³³ gemeyn maken.

33 D. geene vruchten daer van voor u mogen genieten. siet bov. 20 op vers 6. en vergel. cap. 22. vers 9.

31

Uw’ osse sal voor uwe oogen geslacht worden, maer ghy sult daer van niet eten; u ezel sal van voor u aengesichte gerooft worden, ende tot u niet weder keeren: u kleyn vee sal uwen vyanden gegeven worden, ende voor u en sal geen verlosser zijn.

32

Uwe sonen ende uwe dochteren sullen eenen anderen volcke gegeven worden, dat

[fol. 89r\Vloecken over d’ongehoorsame.]

het uwe oogen aensien, ende ³⁴ na hen beswijcken den gantschen dagh: maer ³⁵ het sal in ’t vermogen uwer hant niet zijn.

34 Verst. van omsien, ende verlangen na de sonen ende dochteren, sullen uwe oogen versmachten.

35 Ghy en sult de macht niet hebben om die te verlossen, ofte weder te krijgen. And. daer sal geene sterckte in uwe hant zijn.

33

De vrucht uwes lants, ende ³⁶ allen uwen arbeyt sal een volck eten, dat ghy niet gekent en hebt: ende ghy sult alle dagen alleenlick verdruckt ende geplettert zijn.

36 Siet Iob c. 20. versen 18, 19.

34

Ende ghy sult onsinnigh zijn; ³⁷ van wegen het gesichte uwer oogen, dat ghy sien sult.

37 D. van wegen de dingen, die ghy met uwe oogen sult moeten aensien. alsoo onder vers 67.

35

De HEERE sal u slaen met boose sweeren, aen de knijen, ende aen de beenen, waer van ghy niet sult konnen genesen worden; van uwe voetzole af, tot aen uwen schedel.

36

De HEERE sal u, mitsgaders uwen Koningh, dien ghy over u sult gestelt hebben, doen gaen tot een volck, dat ghy niet gekent en hebt, noch uwe vaderen: ende aldaer sult ghy dienen anderen goden, hout ende steen.

37

Ende ghy sult zijn tot eenen ³⁸ schrick, tot een spreeckwoort, ende tot eene ³⁹ spot-rede: onder alle de volcken, daer u de HEERE henen leyden sal.

38 Dat de volckeren sich over uwe plagen ende elenden ontsetten sullen. And. tot verwoestinge.

39 Ofte, fabel, schimp.

38

ⁱ Ghy sult veel zaets op den acker uytbrengen: maer ghy sult weynigh insamelen; want de sprinckhaen sal ’t verteeren.

i Mich. 6.15. Hagg. 1.6.

39

Wijngaerden sult ghy planten, ende bouwen: maer ghy sult geenen wijn drincken, noch yets vergaderen; want de worm sal het af eten.

40

Olijfboomen sult ghy hebben in alle uwe lantpalen: maer ghy sult u met olie niet salven; want uwe olijfboom sal [sijne vrucht] afwerpen.

41

Sonen ende dochteren sult ghy gewinnen: maer sy sullen voor u niet zijn; want sy sullen in gevangenisse gaen.

42

Al u geboomte, ende de vrucht uwes lants sal ⁴⁰ ’t boos gewormte erflick besitten.

40 And. de vlam, slagh, drop: eene plage in’t geboomte ende lantvruchten, veroorsaeckt door dampen, die van boven (insonderheyt in de hontsdagen) verdrooght ende verhitt worden, ende de boomen ende vruchten verzengen, verdorren, ende verderven.

43

De vreemdelingh, die in ’t midden van u is, sal ⁴¹ hooge, hooge, boven u opklimmen: ende ghy sult leege, leege, neder dalen.

41 D. seer hooge, ende in hoogheyt boven u toenemende ende voortgaende, gelijck ghy in sonden voort gaet.

44

Hy sal u leenen, maer ghy sult hem niet leenen: hy sal ⁴² ten hoofde zijn ende ghy sult ten steerte zijn.

42 Siet bov. vers 13.

45

Ende alle dese vloecken sullen over u komen, ende u vervolgen, ende u treffen, tot dat ghy verdelght wordet: om dat ghy der stemme des HEEREN uwes Godts niet gehoorsaem sult geweest zijn, om te houden sijne geboden, ende sijne insettingen, die hy u geboden heeft.

46

Ende ⁴³ sy sullen onder u tot een teecken, ende tot een wonder zijn: ja onder uwen zade tot in eeuwigheyt.

43 T.w. dese vloecken.

47

⁴⁴ Om dat ghy den HEERE uwen Godt niet gedient sult hebben met ⁴⁵ vrolickheyt ende goetheyt des herten; van wegen de ⁴⁶ veelheyt van alles;

44 Ofte, voor, in plaetse, dat ghy den HEERE niet hebt willen dienen in voorspoet, soo sult ghy vreemde volcken moeten dienen in groote elende: als in het volgende vers gedreyght wort.

45 Met lust, ende gewilligheyt.

46 Ofte, overvloet, waer door ghy weeldigh ende dertel sult worden. siet ond. 31. vers 20. ende 32.15. De vervullinge siet Nehem. 9.25, 26. ende elders.

48

Soo sult ghy uwen vyanden, die de HEERE onder u senden sal, dienen, in honger, ende in dorst, ende in naecktheyt, ende in gebreck van alles: ende hy sal een ⁴⁷ yseren jock op uwen halse leggen, tot dat hy u verdelge.

47 Eene maniere van spreken genomen van het jock der beesten, dat van hout plagh te zijn: daer tegen dreyght Godt, dat hy sijnen volcke een yseren jock sal opleggen, D. eene harde, sware, seer lastige, ende langhdurige dienstbaerheyt. alsoo Ier. 28.13, 14.

49

De HEERE sal tegens u een volck verheffen, van verre, van ’t eynde der aerden; ⁴⁸ gelijck als een arent vlieght; een volck, welckes sprake ghy niet sult ⁴⁹ verstaen:

48 Soo haestigh ende onversiens sal het u overkomen, als een arent pleeght te vliegen.

49 Hebr. hooren. siet Genes. 11. op vers 7.

50

Een volck ⁵⁰ stijf van aengesichte, dat het ⁵¹ aengesicht des ouden niet sal aennemen, noch den jongen genadigh zijn:

50 D. Hebr. eygl. sterck, onbeschaemt, hart, onbeweeghlick, dat niemant sal ontsien of verschoonen, over niemant bewogen worden, hy zy oudt ofte jongh: als in het volgende verklaert wort. Alsoo Dan. 8.23.

51 Vergel. bov. 1. op vers 17.

51

Ende ⁵² ’t sal de vrucht uwer beesten, ende de vrucht uwes lants op eten, tot dat ghy verdelght sult zijn; ⁵³ welck u geen koorn, most, noch olie, voortsettinge uwer koeijen, noch kudden van u kleyn vee sal overigh laten: tot dat ⁵⁴ hy u verdoe.

52 T.w. het volck, waer van in ’t voorgaende vers gesproken is.

53 Volck.

54 N. de Heere.

52

Ende het sal u ⁵⁵ beanghstigen in alle [kolom] uwe ⁵⁶ poorten, tot dat uwe hooge ende vaste mueren neder vallen, op welcken ghy vertrouwdet in u gantsche lant: ja ’tsal u beanghstigen in alle uwe poorten, in u gantsche lant, dat u de HEERE uwe Godt gegeven heeft.

55 Of, belegeren.

56 D. steden, ende soo in ’t volgende.

53

^k Ende ghy sult eten de vrucht uwes buycks, het vleesch uwer sonen, ende uwer dochteren, die u de HEERE uwe Godt gegeven sal hebben: in de belegeringe, ende in de benauwinge, daer mede uwe vyanden u sullen benauwen.

k Levit. 26.29. 2.Reg. 6.29. Thren. 4.10.

54

Aengaende den man, die teeder onder u, ende die seer ⁵⁷ wellustigh geweest is; sijn ooge ⁵⁸ sal quaet zijn tegen sijnen broeder, ende tegen de ⁵⁹ huysvrouwe sijns schoots, ende tegen sijne overige sonen, die hy over gehouden sal hebben:

57 Delicaet, lecker, dertel.

58 D. sijn ooge sal onvriendelick, nijdigh, afgunstigh zijn: als oock ond. vers 56. siet bov. 15. op vers 9.

59 Siet boven 13. op vers 6.

55

Dat hy niet aen eenen van dien sal geven van ’t vleesch sijner sonen, die hy eten sal, om dat hij voor sich niets heeft over gehouden: in de belegeringe, ende in de benauwinge, daer mede u uwe vyant in alle uwe poorten sal benauwen.

56

Aengaende de teedere ende wellustige [vrouwe] onder u, die niet versocht en heeft hare voetzole op de aerde te setten, om dat sy haer wellustigh ende teeder hielde; haer ooge sal quaet zijn tegen den man hares schoots, ende tegen haren sone, ende tegens hare dochter;

57

Ende dat ⁶⁰ om hare nageboorte, die van tusschen hare voeten uyt gegaen sal zijn, ende om hare ⁶¹ sonen, die sy gebaert sal hebben; want sy salse eten in het verborgen, vermits gebreck van alles: in de belegeringe, ende in de benauwinge, daer mede uwe vyant u sal benauwen in uwe poorten.

60 Dat is, om haer nieuw geboren kindeken, mitsgaders de gevolghde nageboorte, die dese delicate vrouwe haren man, etc. sal misgunnen, ende selve in het verborgen, door een grouwelick oordeel Godes, eten. siet 2.Reg. 6.28.

61 Die ouder ende grooter waren.

58

Indien ghy niet sult waer nemen te doen alle de woorden deser wet, die in dit boeck geschreven zijn: om te vreesen desen heerlicken ende vreeslicken ⁶² Name, den HEERE uwen Godt;

62 Vergel. Gen. 2. op vers 4. Lev. 24. op vers 11. 2.Sam. 6. op vers 2. den naem des HEEREN, D. den HEERE selfs, dien alleen dese naem IEHOVAH toekomt, T.w. den Vader, den Soon, ende den H. Geest, als zijnde den eenigen waren Godt, in wesen, eygenschappen, heerlickheyt, werckingen, etc.

59

Soo sal de HEERE uwe plagen ⁶³ wonderlick maken, mitsgaders de plagen uwes zaets, het sullen groote ende ⁶⁴ gewisse plagen, ende boose ende gewisse kranckten zijn.

63 Soo groote, vreemde ende schrickelicke plagen sal hy u toesenden, dat een yeder sich daer over sal verwonderen.

64 Hebr. getrouwe: D. die sekerlick treffen, ende lange beklijven sullen.

60

Ende hy sal ⁶⁵ op u doen keeren alle qualen van Egypten, voor dewelcke ghy gevreest hebt: ende sy sullen u aenhangen.

65 De vreemde quade sieckten, waer mede Godt de Egyptenaren geplaeght heeft, sal hy als dan op u leggen. Siet Exod. capp. 8. 9. Vergel. bov. cap. 7. vers 15.

61

Oock ⁶⁶ alle kranckte, ende alle plage, die in het boeck deser wet niet geschreven en is, sal de HEERE over u doen komen, tot dat ghy verdelght wordet.

66 D. allerley.

62

Ende ghy sult met ⁶⁷ weynigh menschen over gelaten worden, in plaetse dat ghy geweest zijt als de ^l sterren des hemels in menighte: om dat ghy der stemme des HEEREN uwes Godts niet gehoorsaem geweest zijt.

67 Hebr. in, of, met menschen, of, lieden der weynigheyt. Vergel. Genes. 34. op vers 30. ende Numer. 9.20. siet oock Ies. 1.9.

l Boven 10.22.

63

Ende ’t sal geschieden, ^m gelijck als de HEERE sich over u-lieden verblijdde, u goet doende, ende u vermenighvuldigende, alsoo sal sich de HEERE over u verblijden, u verdoende, ende u verdelgende: ende ghy sult uytgeruckt worden uyt het lant, daer ghy na toe gaet, om dat te erven.

m Iesa. 1.24.

64

Ende de HEERE sal u ⁿ verstroijen onder alle volcken, ⁶⁸ van ’t een eynde der aerde, tot aen het ander eynde der aerde: ende aldaer sult ghy anderen goden dienen, die ghy niet gekent en hebt, noch uwe vaders, hout ende steen.

n Boven 4.27. Nehem. 1.8.

68 Hebr. van ’t eynde der aerden, tot het eynde, etc.

65

Daer toe sult ghy onder deselve volcken niet stille zijn, ende uwe voetzole sal geene ruste hebben: want de HEERE sal u aldaer een bevent herte geven, ende beswijckinge der oogen, ende ⁶⁹ mattigheyt der ziele:

69 Ofte, flaeuwigheyt, treurigheyt.

66

Ende u leven sal tegen ⁷⁰ over u hangen: ende ghy sult nacht ende dagh schricken, ende sult ⁷¹ uwes levens niet seker zijn.

70 Dese maniere van spreken wort verklaert door de volgende woorden: Ghy sult uwes levens niet seker zijn. Als wanneer yets aen eenen dunnen draet voor onse oogen alsoo hanght, dat men altijt vreest, ’t sal nu of dan moeten vallen.

71 Hebr. u leven niet gelooven, ofte, vertrouwen.

[fol. 89v\Vernieuwinge van Godts ver--bont met Israël.]

67

Des morgens sult ghy seggen; ⁷² Och dat het avont ware! ende des avonts sult ghy seggen; och dat het morgen ware! vermits den schrick uwes herten, daer mede ghy sult verschrickt zijn, ende vermits ⁷³ het gesichte uwer oogen, dat ghy sien sult.

72 Hebr. vvie sal den avont geven? item, vvie sal den morgen geven. Siet ende vergel. dese maniere van spreken met bov. cap. 5. op vers 29.

73 Siet bov. vers 34.

68

Ende de HEERE sal u na Egypten doen weder keeren in schepen, ⁷⁴ door eenen wegh, daer van ick u geseyt hebbe; ghy en sult ⁷⁵ dien niet meer sien: ende aldaer sult ghy u aen uwe vyanden willen verkoopen tot dienstknechten ende tot dienstmaeghden, ⁷⁶ maer daer en sal geen kooper zijn.

74 Verstaet, die na Egyptenlant leyt.

75 Ofte dat [lant] T.w. van Egypten siet bov. 17.16. als of de HEERE seyde, Ick sal u weder derwaerts voeren, van waer ick u wech gevoert hadde, met belofte van eeuwige vryheyt, op conditie van gehoorsaemheyt. siet Ier. cap. 44. en Hos. 8.13. ende 9.6.

76 D. ghy sult soo veracht ende gehaet zijn, dat u niemant sal begeeren te koopen, om voor slave te gebruycken.