Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Wederhalinge der tien geboden Godts, met eene voorrede, 1, etc. van de verschrickinge ende het versoeck des volcks, dat sy de stemme Godes alsoo niet meer mochten hooren, maer dat Godt door Mose met hen wilde spreken, 22. Sulcks de Heere toe staet, 30. vermaninge tot gehoorsaemheyt, 32.

1

ENde Mose riep het gantsche Israël, ende seyde tot hen: Hoort, Israël, de insettingen ende rechten, die ick heden voor uwe ooren spreke: dat ghyse leert, ende waer neemt, om deselve te doen.

2

De HEERE onse Godt heeft een ^a verbont met ons ¹ gemaeckt aen ² Horeb.

a Exod. 19.5.

1 Siet Genes. 15. op vers 18. alsoo bov. cap. 4. vers 23.

2 Siet bov. 1. op vers 2.

3

Met ³ onse vaderen heeft de HEERE ⁴ dit verbont niet gemaeckt, maer met ons; wy, die wy hier heden alle levendigh zijn.

3 T.w. Abraham, Isaac, Iacob, ende andere Godtsalige voorvaderen, die alle gestorven waren, als Godt dese gantsche wet, in de woestijne op den bergh Sinai, of Horeb, aen Israël openbaerde. Sommige verstaen dit van de vaderen, die in de woestijne waren omgekomen, het verbont Godts verbroken, ende sich dies onweerdigh gemaeckt hadden.

4 Alsoo het met alle sijne omstandigheden ende particuliere wetten, in forma (als men seyt) op den bergh Sinai of Horeb aen Israël is geopenbaert. Want de substantie van de wet der Zeden, ende der Ceremonien hebben de geloovige voorvaders gehadt, ende daer na door des HEEREN genade hare Godtsdienstigheyt gericht.

4

⁵ [Van] aengesicht tot aengesicht heeft de HEERE met u op den bergh gesproken uyt het midden des vyers,

5 D. seer gemeensaemlick, als wanneer de eene vrient mont voor mont tot den andren seer vrijelick spreeckt, menschelicker wijse, ten aensien van Godt, gesproken. siet Exo. c. 33. vers 11. Num. cap. 12. vers 8. ende ond. cap. 34. vers 10. Vergel. oock Num. 14. vers 14.

5

(Ick stont te dier tijt tusschen den HEERE ende tusschen u, om u des HEEREN woort aen te seggen: want ghy ^b vreesdet voor het vyer ende en klomt niet op den bergh) seggende:

b Exod. 19.16. ende 20.18.

6

^{6 c} Ick ben de HEERE uwe Godt die u uyt Egyptenlant uyt den ⁷ diensthuyse uytgeleyt hebbe.

6 Vergelijckt dese wederhalinge der wet met de eerste publicatie, Exod. c. 20. vers 2. etc. ende siet ond. op vers 12.

c Exod. 20.2, etc. Psalm 81.11.

7 Hebr. uyt het huys der dienstknechten, ende alsoo doorgaens

7

Ghy en sult geene andere goden voor mijn aengesichte hebben.

8

^d Ghy en sult u geen gesneden beelt maken, [noch] eenige gelijckenisse, [van] dat boven in den hemel, ofte dat onder op der aerden is: ofte dat in ’t water onder de aerde is.

d Levit. 26.1.

9

Ghy en sult u voor die niet buygen, nochte haer dienen: want ick de HEERE, uwe Godt, ben een ^{e 8} yverigh Godt, die de ⁹ misdaet der vaderen besoecke aen de kinderen, ende ¹⁰ aen het derde, ende aen het vierde [lidt] der gener die my haten;

e Exod. 20.5. ende 34.7, 14. Ierem. 32.18.

8 Siet bov. 4. op vers 24.

9 Ofte, ongerechtigheyt.

10 Hebr. aen de derde, ende aen de vierde.

10

Ende ¹¹ doe barmhertigheyt aen duysenden der gener die my lief hebben, ende mijne geboden onderhouden.

11 Of, doe, bewijse weldadigheyt, goedertierenheyt, goetgunstigheyt.

11

Ghy en sult den ^f name des HEEREN uwes Godts niet ¹² ydelick ¹³ gebruycken: want de HEERE en sal niet onschuldigh houden den genen, die sijnen naem ydelick gebruyckt.

f Levit. 19.12. Matth. 5.33.

12 And. valschelick.

13 Hebr. nemen, T.w. in den mont, als Psalm 50.16. ofte, opnemen.

12

Onderhoudt den ^g Sabbathdagh dat ghy dien heyliget: ¹⁴ gelijck als de HEERE uwe Godt u geboden heeft.

g Gen. 2.2. Exod. 23.12. ende 35.2. Lev. 23.3. Ezech. 20.12. Hebr. 4.4.

14 Dese woorden, als oock eenige andere versen 14, 15, 16. heeft Mose boven de woorden, die Exod. 20. staen, by maniere van verklaringe hier by gevoeght, gelijck hier oock eenige uyt gelaten zijn, die in Exod. staen.

13

Ses dagen sult ghy arbeyden, ende al u werck doen.

14

Maer de sevende dagh, is de Sabbath des HEEREN uwes Godts: [dan] en sult ghy geen werck doen, ghy, noch uw’ soon, noch uwe dochter, noch uw’ dienstknecht, noch uwe dienstmaeght, noch uw’ os, noch u ezel, noch eenigh van u vee: noch de vreemdelingh, die in uwe poorten is, op dat uwe dienstknecht ende uwe dienstmaeght ruste, gelijck als ghy.

[fol. 80r\VVederhalinge der tien--Geboden.]

15

Want ghy sult gedencken, dat ghy een dienstknecht in Egyptenlant geweest zijt, ende dat de HEERE, uwe Godt, u van daer heeft uytgeleyt door eene stercke hant, ende eenen uytgestreckten arm: daerom heeft u de HEERE uwe Godt geboden, dat ghy den Sabbathdagh houden sult.

16

^h Eert uwen vader, ende uwe moeder, gelijck als de HEERE uwe Godt u geboden heeft, op dat uwe dagen ¹⁵ verlenght worden, ende op dat het u wel gae, in den lande, dat u de HEERE uwe Godt geven sal.

h Levit. 19.3. Matth. 15.4. Luce 18.20. Ephes. 6.2, 3.

15 And. op dat sy uwe dagen verlengen, sy, T.w. vader ende moeder, door het gebedt, ofte zegeninge.

17

ⁱ Ghy en sult niet dootslaen.

i Matth. 5.21. Luce 18.20. Rom. 13.9.

18

^k Ende ghy en sult geen overspel doen.

k Luce 18.20.

19

Ende ghy en sult niet stelen.

20

Ende ghy en sult geene valsche getuygenisse ¹⁶ spreken tegens uwen naesten.

16 And. antwoorden, getuygen.

21

Ende ghy en sult niet ^l begeeren uwes naesten ¹⁷ wijf: ende en sult u niet laten gelusten uwes naesten huys, sijns ackers, noch sijns dienstknechts, noch sijner dienstmaeght, sijns osses, noch sijns ezels, noch yets, dat uwes naesten is.

l Rom. 7.7.

17 Exod. 20.17. wort het huys des naesten voor sijn wijf gestelt: tot een klaer bewijs dat dit maer een gebodt is.

22

Dese woorden sprack de HEERE tot uwe gantsche Gemeynte, op den bergh, uyt het midden des vyers, der wolcke, ende der donckerheyt, met grooter stemme, ende en ¹⁸ dede daer niets toe: ende hy schreefse op twee steenen tafelen, ende gafse my.

18 Dat is, hy en sprack niet meer tot den gantschen volcke: maer de andere wetten ende insettingen sprack hy tot Mose in ’t bysonder.

23

Ende het geschiedde, als ghy die stemme uyt het midden der duysternisse hoordet, ende de bergh van vyer brandde, soo naderdet ghy tot my, alle Hoofden uwer stammen, ende uwe Oudtsten,

24

Ende seydet; Siet, de HEERE, onse Godt, heeft ons sijne heerlickheyt ende sijne grootheyt laten sien, ende wy hebben sijne stemme gehoort uyt het midden des vyers: desen dagh hebben wy gesien, dat Godt met den mensche spreeckt, ende dat ¹⁹ hy levendigh blijft.

19 T.w. de mensche.

25

Maer nu, ²⁰ waerom souden wy sterven? want dit groote vyer soude ons verteeren; indien wy voort voeren de stemme des HEEREN onses Godts langer te hooren, soo souden wy sterven.

20 Sy willen seggen, dat het wel een groot mirakel is, dat sy levendigh zijn gebleven: maer souden niet geerne dat perijckel weder uyt staen. Vergel. Gen. 16. op vers 13. en Iudic. cap. 6. op vers 22.

26

Want wie is’er van allen ²¹ vleesche, die de stemme des levendigen Godts, sprekende uyt het midden des vyers, gehoort hebbe gelijck wy, ^m ende zy levendigh gebleven?

21 D. wat mensch is’er. siet Genes. 6. op vers 12.

m Boven 4.33. Iudic. 13.22.

27

Nadert ghy, ende hoort alles, wat de HEERE onse Godt seggen sal: ende ⁿ spreeckt ghy tot ons al wat de HEERE onse Godt tot u spreken sal, ende wy sullen het hooren ende doen.

n Exod. 20.19. Hebr. 12.19.

28

Als nu de HEERE de stemme uwer woorden hoorde, doe ghy tot my spraeckt; soo seyde de HEERE tot my; Ick hebbe gehoort de stemme der woorden deses volcks, die sy tot u gesproken hebben; ²² het is al te mael goet, dat sy gesproken hebben.

22 Hebr. sy hebben wel gedaen, of, goet gemaeckt, alles dat sy gesproken hebben.

29

²³ Och dat sy een sulck herte hadden, om my te vreesen, ende alle mijne geboden t’allen dagen te onderhouden: op dat het haer ende haren kinderen wel ginge in eeuwigheyt!

23 Hebr. wie sal geven, dat sy dit haer herte hebben, etc. een menschelicke maniere van wenschen als elders dickwils, die van Godt gebruyckt wort, om te toonen, dat sulcken hert hem aengenaem zy: gelijck menschen plegen te wenschen na dingen die haer aengenaem zijn. Anders is Godt almachtigh, doende wat hy wil, ende geene sulcke beweginge onderworpen. Vergel. Iudic. 9.29. 2.Sam. 18. vers 33. Iob 6.8. ende 11. vers 5. etc.

30

Gaet, seght hen: Keert weder na uwe tenten.

31

Maer ghy, staet hier by my, dat ick tot u spreke alle de ²⁴ geboden, ende insettingen, ende rechten, die ghy hen leeren sult: dat syse doen in den lande, het welck ick haer geven sal, om dat te erven.

24 Van dese drie achter een volgende woorden, beteeckent het eerste (na ’t meeste gevoelen) de wet der Zeden, het tweede, de Ceremoniale wetten, het derde, de Politijcke ofte Burgerlicke wetten ofte rechten.

32

Nemet dan waer, dat ghy doet, gelijck als de HEERE uwe Godt u geboden heeft: en wijckt niet af ²⁵ ter rechter, noch ter slincker hant.

25 D. in geene maniere, op geenerley wijse: aldus ond. 28. vers 14.

33

In al den ²⁶ wegh, dien de HEERE, uwe Godt, u gebiedt, sult ghy gaen: op dat ghy levet, ende dat het u wel gae, ende ghy de dagen verlenget in ’t lant, dat ghy erven sult.

[kolom]

26 Siet Gen. 18. op vers 19.