Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 70a r]

Korte Beschrijvinge van de Reyse der Kinderen Israëls, uyt AEgypten, door de Woestijne, in’t Lant van Beloften.

BY eenige oude Schrijvers wert dit Beloofde Lant Palaestina geheeten, voortkomende (soo men meent) van den inwoonderen deses Lants, Philistijnen genaemt, een natie afgekomen van Cham, sone van Noah; oock wert dit Lant met recht genaemt het Lant van Beloften, en dat vermits de beloften Godts, gedaen aen Abraham, Gens. 12.7. item 13.15. Dat het genaemt wert het Lant Canaan, sulcks komt van een sone van Cham, Canaan geheeten, wiens nakomelingen (Canaaniten genaemt) dit lant hebben bewoont, ’t selve in verscheyden gedeelten, met bysondere namen (als particuliere Provincien) noemende, en dat na de namen haerder Vaderen, in onse voorgaende eerste Kaerte perfectelick vertoont: ten laetsten wert dit Lant oock genaemt het Heyligh Lant, voortkomende uyt de aensprake Mose, Exod. 3.5. daer de Heere aldus spreeckt: Nadert hier niet toe, treckt uwe schoenen uyt van uwe voeten, want de plaetse daer gy op staet, is Heyligh Lant: alhoewel dese aensprake niet in’t Lant Canaan, maer in de woestijne Zin by den Bergh Horeb is geschiet; evenwel en is desen naem niet oneygentlick dit Lant gegeven, vermits het Heylighdom des Heeren aldaer is bewaert, de Stadt Godts Jerusalem daer inne leyt, ende oock onsen eenigen Heylant, de waerachtige Sone Godts, daer in is ontfangen en geboren: d’uyterste palen deses Lants reycken in’t Oosten aen’t Steenachtigh ofte Woest Arabien; in’t Zuyden aen de woestijne der Edomiten, Paran, Zin en Kades; in’t Westen heeft het de groote Zee; ende in’t Noorden ’t Geberghte Libanon; en heeft in sijn lenghte, van Libanon tot aen de Woestijne Paran, ontrent 70 uren gaens; de breette is ongelijck, van de groote Zee, tot over de Jordane, somwijlen 15, 16 en oock 18 of 19 uren gaens. Dit Lant is doorwatert met verscheyde Beeckjens, waer van sommige in de groote Zee, ende oock eenige andere in de Jordane vlieten; ’t welck is een vermaerde Riviere, die haren naem en oorspronck heeft uyt twee kleyne Meyrkens by’t Wout Libanon, genaemt Jor en Dan, dese haer door twee bysondere Beeckskens t’samen voegende, maken dat oock hare namen t’samen gevoeght werden, ende alsoo desen stroom Jordan genaemt, vlietende nederwaerts tot in ’t Meyr Meron, en van daer in de Zee Cinnereth, anders genaemt de Galileische Zee; komt oock eyndelick in de Doode Zee, die eertijts is ontstaen door het omkeeren der Steden Sodoma, Gomorrha, Adama en Zeboim: ’t welck ten tijde Lots was een uytermaten vruchtbare streke Lants, genaemt het Dal Siddim; vergeleken hy ’t Hof des Heeren, te weten, het Paradijs, Gen. 33.10. Dese gemelte Zee wert oock bewatert met de Beecken Zered ende Arnon; is evenwel, na het schrijven van Josephus, een zout en onvruchtbaer Meyr: Tacitus, Egesippus, Pausanias en andere schrijven hier van wonderlicke saken, die wy om de kortheyt voorby gaen: oock wert hier in gevonden, drijvende aen verscheyden plaetsen, een specie van Peck, genaemt Asphalt; waer over dese Zee oock by sommige wert genaemt, Mare Asphalticum; dit Peck gesmolten, heeft een vileynen stanck over sich, en is bequaem om eenige dingen mede te dichten ofte pecken; wert oock in de Medicijnen gebruyckt: Voorts is dit Lant Canaan een seer vruchtbaer lant, voortbrengende Koorn, Wijn, Olie, Suycker, Balsem, Vijgen, Granaet-appelen, Kruyden en Bloemen; met recht genaemt, Exod. 3.8. en op andere plaetsen meer, een Lant vloeijende van Melck en Honich: is geciert met schoone Bergen, Valeijen, Velden, Fonteynen, Rivieren, Bosschen, Steden, Vlecken ende stercke Kasteelen, te boven gaende vele andere Landen des werelts, ende derhalven van Godt gegeven tot een wooninge sijner uytverkorenen, ende den Vader aller geloovigen, mitsgaders sijnen zade belooft, als een voorbeelt van ’t Hemels Canaan, de plaetse der volkomener vreughde: ’t overgroot getal der steden is byna ongelooflick; om daer van een exempel te toonen, heeft ons goet gedacht te noemen alleen de Konincklicke Steden, by Josua door lootinge toegedeelt de geslachten Israëls, in forme als hier onder volght, te weten:

In RubenHesbon. Madian. Petra.

In Manasse Aen de West-zijde der Jordane.En-Dor. Gilgal. Izreël. Megiddo. Taanach. Thirza. Astaroth.

In Manasse Aen de Oost-zijde der Jordane.Damascus. Edrei. Gesur. Maachath. Soba. Theman.

In GadRabba.

In BenjaminBethel, Gibea. Jerusalem. Jericho.

In SimeonDebir. Gerar.

In ZebulonJockneam. Simron Meron.

In IssascharAphek.

In AserAchsaph. Zidon. Tyrus.

In NephtaliHasor. Kedes. Hamath.

In DanEkron. Gath. Lachis.

In JudaArab. Besek. Eglon. Hebron. Libna. Makkeda. Adullam. Tappuah.

In EphraimGasar. Samaria. Lassaron. Tappuah.

Zijnde in alles 47 Steden. [kolom]

Dit dan aldus gesproken van de verscheydenheyt der namen deses Lants, oock des selfs vruchtbaerheyt ende grenzen, sullen wy komen tot den tocht der Israëliten, hoe en op wat wijle sy ’t voorschreven Heyligh Lant aengesocht, verspiedt, en eyndelick ingenomen hebben: Na datse de Heere om hares herten hardigheyts wille, veertigh jaren in de Woestijne Paran, Zin en Kades hadde omgevoert, gelijck sulcks in de Kaert is afgebeelt, en als in een spiegel den Leser perfectelick vertoont wert.

Alsoo Godt by hemselven hadde bestemt, de nakomelingen Abrahams vier hondert en dertigh jaren als vreemdelingen in een vreemt Lant te laten woonen, ende den bestemden tijt nu ge-eyndight was, heeft hy aengesien haer elendige slavernije, ende hoe sy door den Egyptenaren onderdruckt ende geplaeght werden, hy heeft verhoort het suchten en klagen sijns volcks, ende gesonden sijne Dienaren Mose ende Aaron, om haer uyt Egypten te leyden in ’t Beloofde Lant: den Koningh sulcks willende beletten, is Egypten daerom met allerhande plagen soo van den Heere besocht, datse niet alleen dit volck hebben laten gaen, maer hebben haer uytgedreven: de kinderen Israëls versamelden van alle hoecken tot Rameses, aten het Paesch-lam, den veertienden dagh der maent Abib, by ons zijnde de maent Maert, en by haer gereeckent de eerste maent van ’t jaer; des anderen daeghs, te weten den vijftienden dagh der eerster maent, zijn sy van daer verreyst; dit geschiedde in ’t jaer 2583. na de scheppinge des werelts, ende sy legerden haer in 1. Sucoth, van waer sy opbraken ende leyden haer in2. Etham, aen het eynde der Woestijne; van hier wederom keerende in3. Pi-hachiroth, tusschen Migdol ende de Zee, alwaer sy van den Egyptenaren achterhaelt werden, doch den Engel en de Wolcke des Heeren, die voor het leger ’t volck geleyde, stelden hen achter haer, dat is, tusschen den Israëliten ende ’t leger der Egyptenaren, soo dat sy door de duysterheyt der wolcke, ’t volck Godts niet en konden sien; Israël aldus beset zijnde, met hooge bergen aen wederzijden, den vyant van achteren ende de zee voor haer, schreyde tot den Heere, die door Mose het water van een dede kloven, ende sijn volck drooghvoets daer midden door geleyde, waer op haer Pharao met al sijn macht is gevolght; maer Israël daer door weder op het drooge, ende d’Egyptenaren midden in de zee, dat is, ontrent seven uren gaens van lant zijnde, heeft Mose op het bevel des Heeren de zee over haer doen storten, waer door sy alle zijn versmoort, ende niet een eenigh man en is daer van gekomen; hier over is het volck verheught, Mose ende Mirjam singen van blijdtschap, maer voortreysende vinden het bittere4. Water Mara, daer sy haer legerende tegen Mose morren, die op ’t onderwijs des Heeren daer een hout in werpt, ende ’t water wert soet; van hier trecken sy tot5. Elim, alwaer sy vonden twaelf Water-fonteynen ende seventigh Palmboomen, ende van daer legerden sy haer aen6. de Schelf-zee, genaemt Jamsuph, dat is in onse tale Riet-zee; voortreysende komen sy in de7. Woestijne Zin, den vijftienden dagh der tweeder maent, morrende tegen Mose ende tergen den Heere, roepende om de vleeschpotten Egypti ende om broot; Godt met barmhertigheyt ontsteken, geeft haer van die tijt af, dagelicks broot van den Hemel, het welck sy Man noemen, oock geeft hy haer aldaer menighte van quackelen, een gevogelte komende uytter zee; voortreysende legerden sy haer in8. Dophka, van daer tot9. Alus, daer na tot10. Raphidim, een plaetse daer geen water en was: hier ontstont wederom een nieuwe twist tegen Mose, ende den Heere, waer over de plaetse wert genaemt Massa, ende Meriba, Exod. cap. 17. vers 7. Evenwel belast de Heere Mose den rotzsteen te slaen, ende daer quam de veelheyt van water uyt; oock street Amaleck alhier tegen haer: Mose klam op den bergh neffens Aaron ende Hur, hefte sijne handen en gebedt tot den Heere, doch wanneer sijne handen swaer werden ende nederdaelden, was Amaleck de sterckste, daer tegen wanneer de handen wederom werden opgeheven, soo was by Israël de overwininge; dies Aaron ende Hur de armen onderstutten ende de handen Mose ophielden, tot dat de Amalekiten geslagen werden: Daer na quam aldaer de schoonvader Mose Jethro, Priester van Midian, ende bracht met hem sijn dochter Zippora, de huysvrouwe Mose, mitsgaders hare twee sonen Gerson ende Elieser, die te samen van Mose eerbiedelick ontfangen werden. Jethro, siende de moeijelicken dienst van Mose in ’t rechten des volcks, geeft hem raet om te sien na Godtvreesende redelicke mannen, en die te stellen sommige over duysent, over hondert, vijftigh ende over tien, ende dat sy niet en konden beslechten, datse dan alleen voor Mose souden komen; dit behaeghde Mose ende hy dede alsoo. Jethro vertrock wederom van daer na sijn lant, ende Israël legerden haer ten selven dage in de11. Woestijne Sinai, tegen het geberghte dat oock ten deele Horeb genaemt wert; alwaer de Heere selver af quam tot op den Bergh Sinai, ende sprack met den volcke, gaf haer sijne Wet, eerst mondelick, ende daer na aen Mose in twee steenen tafelen, die hy, na dat hy veertigh dagen boven was geweest, tot den volcke afbracht, maer siende haer afgoderije bedrijven met het gegotene kalf, wert soo ontstelt dat hy de twee tafelen ter aerden smeet, ende in stucken brack, hy maeckte het kalf tot pulver, ende gaf het den volcke met water te drincken, hy bidt voor haer, verkrijght genade, ende weder twee andere tafelen geschreven met den vinger des Heeren; ontfanght oock bevel, om te maken den Tabernakel met alle sijne toebehooren, waer van hem ’t gesichte op den Bergh vertoont was, eyscht daer toe van het volck een vrywilligh hef-offer; oock moesten alle getelde manspersoonen van twintigh jaer ende daer boven, opbrengen hooft voor hooft, yeder een Beka ofte eenen halven sikel des Heylighdoms, heden beloopende eenen halven rijcksdaelder, dit alleen konde uytbrengen een somma van seven hondert en vier en vijftigh

[fol. 70a v]

duysent, vier hondert en seven en dertigh gulden tien stuyvers, hier boven wert oock van d’een en d’ander gegeven, soo dat het opbracht in alles:

29 talenten 730 sikelen gout Beloopende in de heden-daeghse wicht ontrent 3655 pont 12 loot gout.

100 talenten 1775 sikelen silver Beloopende in de heden-daeghse wicht ontrent 12573 pont 31 loot silver.

70 talenten 2400 sikelen koper Beloopende in de heden-daeghse wicht ontrent 8850 pont-loot koper.

Behalven het Laken, Sijde, Vellen, Olie, Specerijen ende verscheyden kostelicke gesteenten: den Tabernakel gereet zijnde, wert aldaer voor d’eerste reyse opgestelt, in ’t tweede jaer na den uyttocht, op den eersten dagh der eerster maent; den Altaer is door Mose gesalft ende geheylight, alsoo rustte van die tijt af de Wolcke des Heeren boven den Tabernakel des daeghs, doch des nachts als een vyer-vlamme verlichten hy het gantsche leger: de Oudtste des volcks brachten een vrywillige gifte tot de inwijdinge des Altaers, te weten ses overdeckte wagens met twaelf runderen daer voor, voorts aen goude reuckschalen, silvere schotelen, en sprenghbeckens, een gewichte van hondert en twintigh sikelen, dat is vijf pont Gout, item twee duysent en vier hondert sikelen ofte hondert pont silver, ses en dertigh varren, rammen, eenjarige lammeren, ende geytebocken, van yeder soorte twee en seventigh. Mose dede oock tellen de Leviten van een maendt oudt, ende daer boven, zijnde in getale twee en twintigh duysent. Waer by noch getelt werden de Priesters, mitsgaders de eerstgeborenen die den Heere geheylight waren drie hondert. Soo dat de voorgetelde neffens dese Priesters, Leviten en eerstgeboren uytbrachten, een getal van ses hondert en vijf en twintigh duysent, acht hondert en vijftigh, alle manspersoonen, behalven noch alle minderjarige knechtkens beneden de twintigh jaren oudt, vrouwen ende dochters, die buyten twijffel noch een overgroot getal hebben uytgebracht, soo dat met recht magh geseyt werden:

O wonderbare Godt! die soo veel volck kan spijsen,

In ’t onvruchtbare lant in ’t woeste dorre pleyn,

Daer niet en wies noch was: wie kan genoegh u prijsen?

Dit overgroot getal hier toe is veel te kleyn.

Op den 20 dagh der tweeder maent, zijnde het tweede jaer, heeft sich de Wolcke boven den Tabernakel opgeheven, Num. 10.11. Voorgaende tot in de Woestijne Paran, ende de gantsche menighte volghde in alsulcken ordre als haer van Mose belast was, ende legerden haer in12. Tabera: alhier verbrande het achterste des legers, vermits sy morden over de moeijelickheyt haerder reyse, murmureerden oock tegen Mose over het Man, roepende om vleesch, waer over haer Godt plaeghde, en gaf haer soo veel quackelen uyt de zee, datse daer van walghden, en met het vleesch tusschen de tanden storven, noemende dese plaetse oock Kibroth Taava, dat is Lust-graven, Num. cap. 11. vers 4. Van hier reysden sy tot13. Hazeroth: Aaron, ende Mirjam tegen Mose morrende, wert hy met woorden, ende sy met melaetsheyt gestraft, oock seven dagen buyten het leger gesloten: daer na vertrocken sy ende legerden haer in14. Ritma, van hier gaen twaelf mannen uyt om het lant te verspieden, doorreysende tot Rehob, alwaer men gaet na Hemath, leggende na by’t Wout Libanon, ende komen na veertigh dagen weder in ’t leger, brachten met haer een torse druyven ende andere vruchten des lants, doch maeckten het volck verschrickt, sprekende van de sterckte des lants, vastigheyt der steden, ende kasteelen; oock van de grootheyt der inwoonderen ende hare reusen; Josua ende Caleb dit tegensprekende, ende het volck aenmanende in te trecken, dewijl sy Godt tot een beschermer ende helper hadden, soo wilden de menighte haer beyde steenigen: hier over vertoornt sich de Heer, en sweert dat niet een van allen die uyt Egypten getrocken waren (behalven Josua ende Caleb) het Beloofde Lant souden sien, veel min dat bewoonen, en dat hy haer in de Woestijne soude omvoeren soo veel jaren, als de verspieders dagen waren uyt geweest, tot dat sy alle die in Egypten sijne wonderen gesien hadden in de Woestijne waren gevallen ende begraven, doch hare kinderen daer sy dickwils over geweent hadden, die souden ’t Lant innemen, ende besitten neffens Josua en Caleb, Num. 14. Hier op gebiedt haer de Heere wederom te keeren na ’t Zuyden, haer leydende om het geberghte Seir, den tijt van ontrent acht en dertigh jaren; de plaetse daer sy nu haer legerden was tot15. Rimmon-Peres, van daer in16. Libna,17. Riffa,18. Kehelatha, voorts in19. ’t Geberghte Sapher, van daer in20. Harada,21. Makhelot,22. Tachath,23. Tarah, alhier is Corah, Dathan, en Abiram in de aerde versoncken, ende noch twee hondert en vijftigh mannen die met haer reuckwerck offerden door het vyer des Heeren verteert, Num. 16. Des anderen daeghs murmureerde de gantsche vergaderinge, seggende tegen Mose ende Aaron, Gylieden hebt des Heeren volck gedoot; hier over werden sy van Godt gestraft, ende storven op dien dagh [kolom] veertien duysent en seven hondert persoonen; oock dede de Heere den staf Aarons bloeijen ende Amandelen dragen, tot bevestinge van sijn Priester-ampt: van Tharah treckende legerden haer in24. Mithka, van daer in25. Hasmona, daer na in26. Moseroth, voorts in27. Bene-Jaakan,28. Horigidgad,29. Jotbatha,30. Abrona, ende van daer in31. Esion-Geber gelegen op de Zee, van waer de schepen Salomons afvoeren na Ophir om gout, 1.Reg. cap. 9. vers 16. Van Esion-Geber reysde het leger in de woestijne Zin, dat is oock32. Kades; alwaer Mirjam sterft ende begraven wert: het volck alhier twistende tegen Mose door gebreck van water, belasten hem de Heere den rotzsteen aen te spreken om water voort te brengen, maer Mose ten deel door een swack geloove, als oock door ontsteltheyt over des volcks morren, slaet op den rotz tweemael, daer mede hy ende Aaron Godt vertoornden, ende haer wert aengeseyt van den Heere, dat sy dese gemeynte niet en souden brengen in ’t Beloofde Lant; dit was het water Meriba, alsoo genaemt om des twistens wille, Num. 20. Van hier versochten sy aen den Koningh der Edomiten om door sijn Lant te trecken sonder yets te beschadigen, ’t welck hy haer weygert; waer over sy haer legerden aen den Bergh33. Hor, alwaer Aaron sterft in ’t hondert en drie en twintighste jaer sijns ouderdoms, zijnde in ’t veertighste jaer des uyttochts: van hier reysden sy buyten om der Edomiten Lant na de Schelf-zee, ende legerden haer in34. Salmona, ende van daer in35. Phunon, alwaer sy walgende van het Man, morden tegen Mose, daer over haer Godt plaeghden met vyerige slangen, ende wert alhier tot haer genesinge opgerecht de metale slange, die sy aensiende wederom gesont ende van hare wonden genesen werden; van hier reysden sy tot36. Oboth, ende van daer aen den heuvelen37. Abarim in de lantpalen Moabs, daer na by de beecke38. Zered, van waer sy quamen in39. Dibon Gad, van daer in40. Almon-Diblathaim by den Put Beer, alwaer Israël van vreughde songh om des waters wille, Numer. 21.17. Voortreysende in41. Mattana de Woestijne, daer na tot42. Nahaliël ende Bamoth, van waer sy haer legerden in den vlacken velde Moabs, van43. Bet-Jesimot, tot aen44. Abel Sittim tegen de Wildernisse aen de hooghte van *Pisga, op welcken Bergh Mose (oudt zijnde hondert en twintigh jaer) het Beloofde Lant van Godt getoont wert; ende aldaer stervende, wert van den Heere begraven, in een dal tegen over +Beth-Peor in ’t Lant der Moabiten: ende Josua de sone Nun quam in sijn stede om het volck te leyden, Deut. 34. vers 6. Als Israël nu dertigh dagen over Mose geweent ende rouw gedragen hadde, soo wert Josua van den Heere belast, met het volck over de Jordane te trecken, om het Lant in te nemen; waer over hy twee mannen uytsondt om de gelegentheyt te verspieden, die wederkomende haer te kennen gaven wat sy gesien ende ondervonden hadden; daer op het gantsche leger optreckt van Sittim tot aen de Jordane, ende overnachtten aldaer: aen den derden dagh ontfingen ’t volck de ordre, daer na sy haer souden schicken in ’t overtrecken der Jordane: soo haest nu de voeten der Priesteren, die de Arke droegen, het water genaeckten, soo scheyde het sich van malkanderen: de Priesters dan gingen tot in ’t midden der riviere, ende bleven aldaer staen met de Arke des Heeren, tot dat de gantsche menighte des volcks over was; daer na nam yeder stamme uyt den gront des Jordaens eenen steen, en stelden die in haer eerste rustplaetse over de Jordane, tot een eeuwige gedachtenisse na den beveele des Heeren. Hoe dit Lant voorts is ingenomen, sijne Steden vermeestert, de inwoonders gedoot ende verjaeght, kan breeder in Godes Heyligh woort gelesen ende verstaen werden. Wat belanght de uytdeelinge des Lants door Josua gedaen onder de geslachten Jacobs, sulcks is in de Kaert met stippen, mitsgaders hare namen aengewesen. En alsoo na den beveele Godes was geordineert, en aen de Propheet Mose belast na de veroveringe des Lants Canaans, uyt te sonderen eenige Vrysteden, Exod. 21.13. Num. 35.9. als mede Deuter. cap. 19. verss. 1, 2. soo heeft de Man Godts Josua, na ’t bevel des Heeren, den volcke dese bekent gemaeckt, Josu. 20.1. ende heeft haer aengewesen ende geheylight, vers 7. Kedes in Galilea op het Geberghte Napthali, ende Sichem op het Geberghte Ephraim; ende Kiriath-Arba, dese is Hebron, op het Geberghte Juda; ende aen gene zijde der Jordane van Jericho Oostwaert, gaven sy Bezer in de Woestijne, in ’t platte lant van de stamme Rubens; ende Ramoth in Gilead van de stamme Gad, ende Golan in Basan van de stamme Manasse. Dit nu waren de Steden tot bevrijdinge der gener die door eenigh toeval ofte by ongeluck yemant hadde gedoot, op dat sy aldaer voor den Bloetwreker beschermt waren, ter tijt toe dat den Hoogepriester (in die tijt zijnde) gestorven was, na wiens overlijden sy als dan vrijelick weder mochten keeren ter plaetse daer sy woonachtigh oft uyt gevlucht waren. Welcke Steden wy in dese Kaerte hebben gemerckt met een kruys op haer toren, om alsoo te gemackelicker by den Leser uyt te vinden.