Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxj. Capittel.

De Canaaniten strijden tegen Israël, ende overweldigen eenige der selver, vers 1, etc. Maer door de hulpe Godes overwinnen syse wederom, ende roeijen haer ende hare steden uyt, 3. Het volck murmureert wederom, 5. daerom wort het met vyerige serpenten geplaeght, 6. sy hebben berouw, 7. Godt beveelt een koperen slange op te richten, 8. dat doet Mose. Wie deselve aensagh, die wiert genesen, 9. verscheydene reysen der Israëliten, 10. haren lofsangh te Beër, voor ’t water ’t welck haer Godt gegeven hadde, 17. De Israëliten versoecken passagie door het lant, 21. Sihon weygert het haer, 23. De Israëliten slaense, mitsgaders Sihon haren Koningh, ende nemen hare steden in, 24. spreucken van Sihons onderdruckinge, 27. Og de Koningh van Basan strijt tegen de Israëliten, ende wort verslagen, ende Israël neemt sijn lant in, 33.

1

ALs de Canaaniter, de Koningh van ¹ Harad, woonende tegen ² het Zuyden, hoorde, dat Israël ³ door den wegh der verspieders quam: soo streedt hy tegen Israël, ende hy voerde eenige gevangene uyt den selven gevangelick wech.

1 Harad schijnt te wesen de stadt, daer desen Koningh sijn sitplaetse hadde. siet Ios. 12.14. Andere meynen dat Harad geweest zy de name dies Koninghs.

2 T.w. van ’t lant Canaan, daer henen de verspieders getrocken waren. Numer. cap. 13. vers 17. Siet oock Num. 33.40.

3 D. door den wegh dien de verspieders, welcke Mose uytgesonden hadde, gereyst waren. Sommige houden Atharim (’t welck hier is overgeset verspieders) voor den naem van een sekere plaetse.

2

Doe beloofde Israël den HEERE een gelofte, ende seyde: Indien ghy dit volck geheelick in mijne hant geeft, soo sal ick hare steden ⁴ verbannen.

4 D. ick en salse voor my, ofte tot onsen voordeele niet houden, maer ick salse u heyligen, ofte u ter eere verdelgen. siet Ios. 6.17, 19, 21, 24. ende Levit. cap. 27. versen 28, 29.

3

De HEERE dan verhoorde de stemme Israëls, ende ⁵ gaf de Canaaniten over, ende ⁶ hy verbandde haer, ende hare steden: ende ⁷ hy noemde den name dier plaetse ⁸ Horma.

5 T.w. in sijne hant, als vers 2.

6 Dit en is niet volkomelick geschiet ten tijde Mose, maer door Iosua. Siet Iosu. 12.14. ende Iudic. 1.16, 17.

7 T.w. Israël, D. de Israëliten.

8 D. verbanninge.

4

Doe reysden sy van den bergh Hor, op den wegh der ⁹ schelfzee, dat sy om der Edomiten lant henen toogen: doch des volcks ziele ¹⁰ wert verdrietigh ¹¹ op desen wegh.

9 Siet Exo. 13.18.

10 Hebr. wiert verkort. siet Iudic. 10. op vers 16.

11 Of, van wegen desen wegh.

5

Ende het volck sprack tegens Godt, ende tegens Mose, Waerom hebt ghylieden ons doen optrecken uyt Egypten? op dat wy sterven souden in dese woestijne? want hier en is geen broot, oock geen water, ende ^a onse ziele walght over ¹² dit seer lichte broot.

a Numer. 11.6.

12 Aldus noemt dit volck het hemels broot.

6

Doe ^b sondt de HEERE ¹³ vyerige slangen onder het volck, die beten ’t volck: ende daer sterf veel volcks van Israël.

b 1.Corinth. 10.9.

13 Hebr. brandende. Alsoo genoemt om dat sy den menschen die sy beten, doodelicken brant, ende volgens dien, grooten dorst aenbrachten.

7

Daerom quam het volck tot Mose, ende sy seyden: Wy hebben gesondight, om dat wy tegens den HEERE, ende tegens u gesproken hebben, biddet den HEERE [kolom] dat hy dese slangen van ons wech neme: doe badt Mose voor het volck.

8

Ende de HEERE seyde tot Mose, Maeckt u ¹⁴ een vyerige slange, ende steltse op een ¹⁵ stange: ende het sal geschieden ^c dat al die gebeten is, als hyse aensiet, ¹⁶ soo sal hy leven.

14 Vers 9. wortse genoemt een koperen slange. De sin deser woorden is, Maeckt een koperen slange, die de vyerige gelijck zy.

15 Of, stake, sperre. And. tot een teecken, ofte, op eene baniere.

c Ioan. 3.14.

16 D. hy sal genesen worden, ende het leven behouden.

9

^d Ende Mose maeckte een koperen slange, ende steldese op een stange: ende het geschiedde, als een slange yemant beet, soo sagh hy de koperen slange aen, ende hy bleef levendigh.

d 2.Reg. 18.4. Ioan. 3.14.

10

^e Doe verreysden de kinderen Israëls: ende sy legerden haer te Oboth.

e Numer. 33.43.

11

Daer na reysden sy van Oboth, ende legerden haer aen de heuvelen van Abarim in de woestijne, die tegen over Moab is, tegen den opgangh der sonne.

12

Van daer reysden sy, ende legerden haer by de beke Zered.

13

Van daer reysden sy, ende legerden haer ¹⁷ aen dese zijde van Arnon, welcke in de woestijne is, uytgaende uyt de lantpalen der Amoriten: ^f want Arnon is de lantpale van Moab, tusschen Moab, ende tusschen de Amoriten,

17 And. aen het veyr van Arnon.

f Iudic. 11.18.

14

(Daerom ¹⁸ wort geseyt in het ¹⁹ Boeck der ²⁰ oorlogen des HEEREN: ²¹ Tegen ²² Vaheb, in eenen ²³ wervelwint, ende tegen de beken Arnon.)

18 And. sal geseyt vvorden, T.w. in toekomende eeuwen.

19 Dit boeck, geschrift, ofte, verhael, en is niet meer voorhanden, nochtans sonder quetsinge ofte verminderinge der Canonijcke Boecken.

20 D. der oorlogen die door beschickinge ende kracht Godes geschiet zijn.

21 Hier op kan men verstaen: Waren de oorlogen des Heeren, ofte, strijdende, ofte yet diesgelijcks. De volgende woorden, als oock het 15 vers, zijn swaer te verstaen, ende worden verscheydentlick uytgeleyt, wy stellense hier gelijckse van de voornaemste onder de Geleerde vertaelt worden.

22 Men meynt, dat dit de name des Koninghs van Moab is, den welcken Sihon soude overwonnen hebben, vers 26.

23 Hebr. Besupha. Eenige nemen dit woort voor den name eener plaetse, anders genoemt Suph, Deut. 1.1. And. de roode zee.

15

Ende den afloop der beken, die sich na de ²⁴ gelegentheyt van ²⁵ Ar wendt, ende ²⁶ leent aen de lantpalen Moabs.

24 Of, situatie.

25 Ar is de name eener stadt in der Moabiten lant, vers 28.

26 Of, grenst, stoott, is gelegen.

16

Ende van daer [reysden sy] na Beër: dit is de put van welcken de HEERE tot Mose seyde, Versamelt het volck, soo sal ick haer water geven.

17

(Doe songh Israël ²⁷ dit liedt: Springht op, ghy put, ²⁸ singet daer van by beurte.

27 Met dit liedt singen ende roemen sy de weldaet Godes haer bewesen, door het geven van dien bornput.

28 Of, singht het by beurte. siet Exod. cap. 15. vers 21. ende 1.Sam. c. 18. vers 7. Psalm 147.7.

18

Ghy put, dien de Vorsten gegraven hebben, dien de Edele des volcks gedolven hebben, door ²⁹ den wetgever, ³⁰ met hare staven:) ende van de woestijne [reysden sy] na Mattana.

29 D. door’t beleyt des wet gevers. Te weten, Mosis, alsoo oock Deuter. 33.21. ofte, verstaet Godt selfs door den wetgever, als Ies. 33.22.

30 Verstaet dit van de staven Mosis ende Aarons, ofte van de regiment-staven, die de Vorsten ende Regeerders gemeynlick in de hant hadden, tot een teecken hares ampts, ende harer macht, die sy van Godt ontfangen hadden.

19

Ende van Mattana tot Nahaliël: ende van Nahaliël tot Bamoth.

20

Ende van Bamoth tot het dal, dat ³¹ in het velt Moabs is, aen de hooghte van Pisga, ende dat tegen ³² de wildernisse siet.

31 D. in het lant.

32 And. Iesimoth.

21

^g Doe sondt Israël boden tot Sihon, den Koningh der Amoriten, seggende:

g Deuter. 2.26. Iudic. 11.19.

22

Laet my door u lant trecken, ^h wy en sullen niet afwijcken in de ackers, noch in de wijngaerden, wy en sullen het water der putten niet drincken: wy sullen op den Konincklicken wegh gaen, tot dat wy uwe lantpale doorgetogen zijn.

h Num. 20.17.

23

ⁱ Doch Sihon en liet Israël niet toe door sijne lantpalen door te trecken, maer Sihon vergaderde al sijn volck, ende hy gingh uyt, Israël te gemoete, na de woestijne, ende hy quam te ³³ Iahza, ende streedt tegen Israël.

i Deuter. 29.7. ende 2.30. Iudic. 11.20. Iosu. 24.8.

33 De name eener stadt, van dewelcke oock gesproken wort Deut. 2.32. Iud. 11.20. Ier. 48.21, 34.

24

^k Maer Israël sloegh hem met de ³⁴ scherpte des sweerts: ende ^l nam sijn lant in erffelicke besittinge, van ³⁵ Arnon aen, tot ³⁵ Iabbok toe, ^m tot aen de kinderen Ammons ³⁶ (want de lantpale der kinderen Ammons was vaste.)

k Deut. 2.33. ende 29.7. Ios. 24.8. ende 12.2. Iudic. 11. vers 21.

34 Hebr. mont.

l Psalm 135.11, 12. ende 136.19. Amos 2.9.

35 Dit zijn namen van rivieren.

35 Dit zijn namen van rivieren.

m Deut. 2 37.

36 Dit is de reden waerom Sihon de lantpale niet heeft kunnen innemen, gelijck hy ’t lant der Moabiten hadde ingenomen.

25

ⁿ Alsoo nam Israël alle dese steden in: ende Israël woonde in alle de steden der Amoriten, te Hesbon, ende in alle hare ³⁷ onderhoorige plaetsen.

n Deut. 2.34, 35.

37 Hebr. dochteren, D. kleyne steden, dorpen, ende vlecken, die onder Hesbon gehoorden, als onder hare moederstadt, ofte hooftstadt. Mose noemtse onbemuerde steden, Deut. 3.5.

[fol. 69v\Sihon. Og.Balac. Bileam.]

26

Want Hesbon was de stadt Sihons des Koninghs der Amoriten, ende hy hadde gestreden ³⁸ tegen den vorigen Koningh der Moabiten: ende hy hadde al sijn lant uyt sijne hant genomen, tot aen Arnon.

38 T.w. met dien Koningh, die naest voor Balac Koningh geweest was.

27

Daerom seggense die spreeckwoorden gebruycken, Komt tot Hesbon: ³⁹ men bouwe ende bevestige de stadt Sihons.

39 T.w. grooter ende stercker als sy te voren geweest is.

28

Want daer ⁴⁰ is een vyer uyt gegaen uyt Hesbon, een vlamme uyt de stadt Sihon: sy heeft verteert ⁴¹ Ar der Moabiten, [ende] ⁴² de Heeren der hooghten Arnons.

40 D. Sihon, na dat hy Hesbon in genomen hadde, is van daer als een vyer voort gevlogen na de Moabiten toe.

41 Dit was de hooftstadt van het lant der Moabiten, daer van het geheele lant den name gekregen heeft.

42 Verst. de Priesteren ende Vorsten, die de stadt door haren afgodt niet en hebben konnen bevrijden. siet Ier. 48. vers 7. And. de burgers van Bamoth, te Arnon.

29

Wee u Moab, ghy ⁴³ volck ^o Chamoz zijt verloren: ⁴⁴ hy heeft ⁴⁵ sijn sonen ⁴⁶ die ontliepen, ende sijne dochters, in de gevangenisse gelevert aen Sihon den Koningh der Amoriten.

43 D. ghy volck, dat den Chamos eert ende dient. Aldus wiert genoemt de afgodt der Moabiten. 1.Reg. 11.33.

o 1.Reg. 11.7, 33.

44 T.w. Chamos.

45 T.w. Moabs, D. de Moabiten.

46 Dat is, Chamos heeftse laten gevangelick wech voeren, sonder dat hyse heeft kunnen beschermen.

30

Ende wy hebbense ⁴⁷ neder gevelt: Hesbon is verloren tot ⁴⁸ Dibon toe, ende wy hebbense verwoestet tot Nophah toe, welcke tot ⁴⁹ Medeba toe [reyckt.]

47 Of, geschoten, T.w. met pijlen. And. hare lampe is vergaen, Dat is, hare heerlickheyt.

48 Een van de hooge plaetsen, ofte steden in het lant van Moab, Iesa. 15.2. Ierem. 48.18, 22.

49 Eene stadt in het lant Moabs, Iesa. 15.2.

31

Alsoo woonde Israël in het lant des Amorijts.

32

Daer na sondt Mose om ⁵⁰ Iaëzer te verspieden, ende sy namen hare ⁵¹ onderhoorige plaetsen in: ende hy dreef de Amoriten die daer waren, uyt de besittinge.

50 De name eener stadt, die eertijts de Moabiten hadde toegehoort, van dewelcke gesproken wort Num. 32.1, 3, 35. ende Ierem. 48.32.

51 Siet boven vers 25.

33

Doe wendden sy haer, ende trocken op den wegh van ⁵² Basan: ^p ende ⁵³ Og de Koningh van Basan gingh uyt hen te gemoete, hy, ende al sijn volck, tot den strijt, in ⁵⁴ Edreï.

52 Dit was een goet vet weydelant, van het welcke gesproken wert Deuter. 32.14. Psalm 22.13. Ierem. 50.19. Amos 4.1. Mich. 7. vers 14.

p Deuter. 3.1. ende 29.7.

53 Desen Og is oock een Koningh der Amoriten geweest, een reuse, siet van hem Deuter. cap. 3. versen 1, 11.

54 Een stadt in het Koninckrijcke van Og gelegen, Deut. 3.10.

34

De HEERE nu seyde tot Mose, Vreest hem niet, want ick hebbe hem in uwe hant gegeven, ende al sijn volck, oock sijn lant: ende ^q ghy sult hem doen, gelijck als ghy Sihon den Koningh der Amoriten, die te Hesbon woonde, gedaen hebt.

q Psalm 136. vers 20.

35

Ende sy sloegen ^r hem, ende sijne sonen, ende al sijn volck, alsoo dat hem ⁵⁵ niemant overigh bleef: ende sy namen ⁵⁶ sijn lant in erffelicke besittinge.

r Psalm 136.20, 21, 22.

55 Hebr. geen overige over bleef.

56 T.w. des Koninghs Ogs lant.