Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvj. Capittel.

De kinderen Israëls komen in de woestijne Sin, vers 1, etc. Sy murmureeren om dat sy geen broot en hebben, 2. Godt belooft ende geeft haer broot uyt den Hemel, 4. Ende Quackelen, 8. Het Manna en wiert op den Sabbath niet gevonden, 25. De Israëliten noemen het Man; sijn gedaente, 31. Een Gomer daer van wort bewaert voor de nakomelingen, 32. Hoe lange datse Manna gegeten hebben, 35. Wat een Gomer is, 36.

1

DOe sy ¹ van Elim gereyst waren, soo quam de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls in de woestijne ² Sin, welcke is tusschen Elim ende tusschen ³ Sinai: aen den vijftienden dagh der tweeder maent, na dat sy uyt Egyptenlande uyt gegaen waren.

1 Eer sy van Elim optrocken, waren sy wederom by de roode zee geweest, van welcke reyse Mose hier niet en schrijft, maer hy verhaeltse Num. 33.10, 11.

2 De name eener woestijne in ’t steenachtige Arabien, alwaer de achtste legerplaetse der Israëliten geweest is, Num. 33.10, 11.

3 Desen bergh wort anders genoemt Horeb, op den welcken Mose de Wet ontfangen heeft.

2

Ende de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls murmureerden tegen Mose, ende tegen Aaron in de woestijne.

3

^a Ende de kinderen Israëls seyden tot hen, ^{b 4} Och dat wy in Egyptenlande gestorven waren door de hant des HEEREN, doe wy by de vleeschpotten saten, doe wy tot versadinge broot aten! want ghylieden hebt ons uytgeleyt in dese woestijne, om dese gantsche gemeynte door den honger te dooden.

a 1.Cor. 10.10.

b Num. 11.4.

4 Hebr. Wie sal geven, etc. Vergel. Deut. cap. 5. vers 29.

4

Doe seyde de HEERE tot Mose, Siet, ⁵ Ick sal voor u-lieden ^{c 6} broot uyt den Hemel regenen: ende het volck sal uyt gaen, ende versamelen elcken dagh-⁷mate op sijnen dagh, op dat ick het versoecke, of het in mijne wet gae, of niet.

5 D. ick sal op een korts laten regenen, D. in de gedaente eenes regens uyt den Hemel vallen laten.

c Psalm 78.24. ende 105.40.

6 D. Manna, daer de Israëliten broot van maeckten.

7 Hebr. woort, of, dingh, hier betekent het soo veel broots als een mensche alle dage tot sijnen nootdruft behoeft.

5

Ende het sal geschieden ⁸ op den sesten dagh, dat sy bereyden sullen het gene sy ingebracht sullen hebben: ⁹ dat sal dobbel zijn boven het gene dat sy ¹⁰ dagelicks sullen versamelen.

8 T.w. des daeghs voor den Sabbath, alsdan moesten de Israëliten hare spijse bereyden, die sy op den Sabbath eten souden, want dan en mochtmen geenen arbeyt doen, ja selfs geen vyer aensteken, als te sien is Exod. cap. 35. vers 3.

9 Siet ond. vers 22.

10 Hebr. dagh dagh, als Genes. 39.10.

6

Doe seyde Mose ende Aaron tot alle de kinderen Israëls: ¹¹ T’avont dan sult ghy weten, dat u ¹² de HEERE uyt Egyptenlant uytgeleyt heeft.

11 Siet vers 13.

12 Niet wy, als uyt ons selven, gelijck het volck haer verweet, vers 3.

7

Ende morgen dan sult ghy des HEEREN heerlickheyt sien, dewijle hy uwe murmureeringen tegen den HEERE gehoort heeft: want wat zijn wy, dat ghy tegen ons murmureert?

8

Voorder seyde Mose, als de HEERE u-lieden aen den avont vleesch te eten sal geven, ende aen den morgen broot tot versadinge, het sal zijn om dat de HEERE uwe murmureeringen gehoort heeft, die ghy tegen hem murmureert: want wat zijn wy? uwe murmureeringen en zijn niet ¹³ tegen ons, maer tegen den HEERE.

13 Hy wil seggen, niet tegen ons alleen: of, niet soo seer tegen ons, als tegen den HEERE: Dergelijcke maniere van spreken siet oock Genes. 32.28. ende 1.Sam. 8.7. Ioa. cap. 12. vers 44.

9

Daer na seyde Mose tot Aaron, Seght tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls, ¹⁴ Nadert voor het aengesichte des HEEREN, want hy heeft uwe murmureeringen gehoort.

14 D. vergadert voor de wolck-colomne, in ende door dewelcke Godt de Heere sijne heerlicke tegenwoordigheyt openbaerde, vers 10.

10

Ende het geschiedde, als Aaron tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls sprack, ende sy haer na de woestijne keerden, ^d soo siet, de heerlickheyt des HEEREN verscheen in de wolcke.

d Exod. 13.21.

11

Oock heeft de HEERE tot Mose gesproken, seggende:

12

Ick hebbe der kinderen Israëls murmureeringen gehoort, spreeckt tot hen, seggende, ¹⁵ Tusschen de twee avonden sult ghy vleesch eten, ende aen den morgen sult ghy ^e met broot versadight worden: ende ¹⁶ ghy sult weten, dat ick de HEERE uwe Godt ben.

15 Siet Exo. 12.6.

e Ioan. 6.49, 58.

16 T.w. met der daet sulcks bevindende ende beproevende.

13

Ende het geschiedde ¹⁷ aen den avont, ^f dat daer ¹⁸ Quackelen op quamen, ende het leger bedeckten: ende aen den morgen ¹⁹ lagh de dauw rontom het leger.

17 T.w. aen den avont dies daeghs.

f Num. 11.31. Psalm 105.40.

18 Hebr. de quackel, alsoo Exod. 8.6. vorsch voor vorschen.

19 Hebr. daer was een ligginge van dauw.

14

^g Als nu de liggende dauw ²⁰ op gevaren was, soo siet ²¹ over de woestijne was een ²² kleyn ront dingh, kleyn als de rijm, op de aerde.

g Num. 11.7. Nehem. 9.15. Psalm 78.24. ende 105.40.

20 T.w. in de lucht, verdwijnende door de hitte der Sonne: het Manna was bedeckt ende verborgen onder den dauw die opwaerts trock met den opgangh der Sonne. Siet Num. 11.9.

21 Hebr. op ’t aengesichte der woestijne.

22 Hebr. dun.

[fol. 33r\MAN. Sabbath.Amalek.]

15

Doe het de kinderen Israëls sagen, soo seyden sy ²³ d’een tot den anderen, ^{24 h} het is MAN, want sy en wisten niet wat het was: Mose dan seyde tot hen, Dit is het broodt, ’t welck de HEERE u-lieden te eten gegeven heeft.

23 Hebr. de man tot sijnen broeder.

24 D. dit is een voorbereydde, ende ons toeghe-eygende spijse, of gave. And. wat is dit?

h Ioan. 6.31. 1.Corinth. 10.3.

16

Dit is het woort dat de HEERE gheboden heeft, versamelt daer van ²⁵ een yeder nae dat ²⁶ hy eten mach: een Gomer voor ²⁷ een hooft, nae het getal van uwe zielen, ²⁸ yeder sal nemen voor de gene die in sijne tente zijn.

25 Hebr. na den mont sijner spijse, D. der spijse die hy, ende sijn huysgesin behoeft.

26 Ende sijn gantsche huysgesin.

27 Hebr. hersebecken, D. persoon.

28 Met dese woorden werdt verklaert ’t gene dat stracks te voren in dit vers geseyt is.

17

Ende de kinderen Israëls deden alsoo: ende versamelden, ²⁹ de een veel, ende de ander weynigh.

29 Hebr. vermenighvuldigende ende verminderende.

18

³⁰ Doch als sy het met den ³¹ Gomer maten, ⁱ soo hadde die die veel versamelt hadde, niets over, ende dien die weynigh versamelt hadde en ontbrack niet: een yegelick versamelde ³² soo vele als hy eten mochte.

30 De sin is, doe yeder een te huys bracht dat hy versamelt hadde, soo mat het de huysvader, ende hy gaf elck sijnen Gomer ofte behoorlick deel daer van, also dat niemant meer dan sijn behoorlicke portie en kreegh.

31 Siet ond. vers 36.

i 2.Corint. 8.15.

32 Hebr. na den mont sijnes etens, of, sijner spijse, als vers 16.

19

Ende Mose seyde tot hen: Niemant late daer van overigh tot den morgen.

20

Doch sy en hoorden niet nae Mose, ³³ maer sommighe mannen lieten daer van overigh tot den morgen: doe wiessen daer wormen in, ende het werdt stinckende: dies werdt Mose seer toornigh op hen.

33 Dit deden sy uyt onnutte voorsorge ende misvertrouwen, ofte uyt curieusheyt, als willende proeven ende besien, of oock het Manna soo langhe duren konde

21

Sy nu versamelden dat ³⁴ alle morgen, een yegelick nae dat hy eten mocht: want als de Sonne heet wert, ³⁵ soo versmolt het.

34 Hebr. in den morgen in den morgen.

35 T.w. ’t gene dat op de aerde bleef liggen: Soo dat hier de oorsake, waerom sy het ’s morgens versamelden, wort aengewesen.

22

Ende het gheschiedde op den sesten dagh, dat sy dobbel broodt versamelden, twee Gomers voor eenen: ende alle de Overste der vergaderinge quamen, ³⁶ ende verkondighden het Mose.

36 Want sy twijffelden of het volck wel of qualick dede, dewijle Mose bevolen hadde, dat voor elck hooft maer een Gomer soude vergadert worden.

23

Hy dan seyde tot hen, Dit is ’t dat de HEERE gesproken heeft, Morgen is de ruste, de heylige Sabbath des HEEREN: wat ghy ³⁷ backen soudet, dat backt, ende siedet wat ghy sieden soudet, ende ³⁸ al wat overigh blijft, leght het op voor u in bewaringe tot den morgen.

37 T.w. morgen.

38 T.w. op den sesten dagh. De helft van ’t dobbel Gomer, ’t welck sy ’s daeghs voor den Sabbath versamelt hadden, bleef overigh.

24

Ende sy leyden dat op tot den morgen, gelijck als Mose geboden hadde: ende ³⁹ het en stonck niet, noch daer en was geen worm inne.

39 Gelijck te voren geschiedt was, doe sy wat op leyden tegen het bevel van Mose, vers 20.

25

Doe seyde Mose, Etet dat ⁴⁰ heden, want ⁴¹ het is heden de Sabbath des HEEREN: ghy en sult het heden op den velde niet vinden.

40 Mose en leert het volck hier niet alleen wat sy op dien dagh doen souden, maer van weke tot weke, soo lange als ’t manna regenen soude.

41 Mose heeft de woorden deses vers, als oock de naestvolgende, gesproken, op dien avondt als de Sabbath begost, ofte ingingh, dien wy op onse wijse nu noemen saterdag avont, want de Sabbath begost met den avont des sesten daeghs, ende eyndighde met den avont des sevenden daeghs.

26

Ses dagen sult ghy het versamelen: doch op den sevenden dagh is het Sabbath, op den selven sal ’t niet zijn.

27

Ende het geschiedde aen den sevensten dagh, dat sommige van den volcke uyt gingen, ⁴² om te versamelen, doch sy en vonden niet.

42 Dese menschen en geloofden Godt, noch sijnen dienaer Mose niet.

28

⁴³ Doe seyde de HEERE tot Mose: Hoe lange weygert ⁴⁴ ghy-lieden te houden mijne geboden ende mijne wetten?

43 D. Godt beval Mose, dat hy den volcke soude seggen.

44 Eeniger sonde wort hier gestelt, als of het aller sonde ware.

29

Siet, om dat de HEERE u-lieden den Sabbath ghegeven heeft, daerom geeft hy u aen den sesten dage tweer dagen broodt: een yeder blijve ⁴⁵ in sijne plaetse, ⁴⁶ dat niemant uyt sijne plaetse en gae op den sevenden dagh.

45 Hebr. onder sich.

46 T.w. om manna te versamelen, of eenigh ander werck te doen. Lev. 23.3. wort haer bevolen tot de heylige vergaderinge te gaen. ende Act. 1. vers 12. wort gesproken van eene Sabbaths-reyse.

30

Alsoo rustte het volck op den sevenden dagh.

31

^k Ende het huys Israëls noemde sijnen name MAN: ende het was ⁴⁷ als coriander zaedt, wit, ende ⁴⁸ de smaeck daer van was als honigh-koecken.

k Num. 11.7.

47 In gedaente ende in grootte, maer ’t was wit als bedolah, of cristal, Num. 11.7.

48 T.w. alsmen het van de aerde opraepte, ongekoockt, maer als’t gekoockt was, soo smaecktet als versche olie, Num. 11.8.

32

Voorder seyde Mose, dit is het woordt, het welck de HEERE bevolen heeft, Vullet eenen Gomer daer van ⁴⁹ tot bewaringe voor uwe geslachten, op dat sy [kolom] sien het broodt dat ick u-lieden hebbe te eten ghegeven in dese woestijne, doe ick u uyt Egyptenlande uytleydde.

49 T.w. in den Tabernakel, als hy soude gemaeckt zijn.

33

Oock seyde Mose tot Aaron, ^l neemt ⁵⁰ een kruycke, ende doet ⁵¹ eenen Gomer vol Man daer in: ende setse voor het aengesichte des ⁵² HEEREN tot bewaringe voor uwe geslachten.

l Hebr. 9.4.

50 Hebr. 9.4. staet, het gouden vat. And. schotel, schale.

51 Hebr. de volheyt eenes Gomers.

52 Die sijne tegenwoordigheydt boven de Arke des Verbonts openbaerde.

34

Gelijck als de HEERE aen Mose geboden hadde, alsoo settese Aaron ⁵³ voor het getuygenisse tot bewaringe.

53 Verstaet voor de Arke des Verbonts, daer in de tafelen der Wet Godes waren, siet Exod. 25.16, 21. dewelcke ghenaemt worden het getuygenisse, om dat sy van den wille Godes getuyghden. De Arke is eerst te maken belast gheworden op den bergh Sinai, doch Mose verhaelt dit hier in ’t korte, om de historie van het manna daer mede te besluyten.

35

Ende de kinderen Israëls aten Man veertigh jaer, ^m tot dat sy in ⁵⁴ een bewoont landt quamen: sy aten Man, tot dat sy quamen aen de pale des lants Canaan.

m Ios. 5.12. Neh. 9.15.

54 Dit wort gestelt tegen de woestijne.

36

Een Gomer nu is het tiende [deel] van ⁵⁵ een Epha.

55 Dit is een mate van drooge waren, begrijpende soo veel als 432 hennen eijerschalen. Soo dat de Gomer, na sommiger gevoelen, meer dan eens soo groot was, als de Chaenix, Apoc. 6.6. zijnde een mate koorns, genoeghsaem tot voedtsel eens mans op eenen dagh. Siet Levit. 5.11. ende 19.36. Deut. 25.14, etc.