Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxvij. Capittel.

Ioseph, boven sijne broederen van Iacob bemint zijnde, wort deshalven van hen gehaet, vers 1, etc. voornemelick door ’t verhael sijner droomen, 5. waeromme sy t’samen spannen om hem (als hy door sijns vaders last tot hen te Dothan quam) om te brengen, 12. maer werpen hem, door Rubens voorspreken, in eenen kuyl, 21. verkoopen hem daer nae, door raedt van Iuda, aen voorby reysende Ismaëliten, die hem voeren in Egypten, 26. Sijne broeders bedecken haer feyt met bedrogh by Iacob, 31. die groot misbaer maeckt over het verlies van Ioseph, 33. die ondertusschen verkocht wordt aen Potiphar, 36.

1

ENde Iacob woonde in ’t ^a lant ¹ der vreemdelinghschappen sijns vaders; in het landt Canaan.

a Bov. 36.7. Hebr. 11.9.

1 Siet bov. 17. op het vers 8.

2

Dit zijn Iacobs ² geschiedenissen: Ioseph zijnde een soon van seventien jaer, weyde de kudde met sijne broeders, ende hy was een jongelingh, met de sonen van Bilha, ende de sonen van Zilpa sijns vaders wijven: ende Ioseph brachte haer ³ quaedt geruchte tot haren vader.

2 Hebr. geboorten, D. het gene Iacob in sijn geslachte ende nakomelinghen wedervaren is. Soo wort het Hebreeusch woort somtijdts genomen. Siet boven cap. 6. op vers 9.

3 D. wat sy quaets mochten seggen, ofte bedrijven, streckende tot onteeringe van hemselven, {henselven,} ende het gantsche huys.

3

Ende Israël hadde Ioseph lief boven alle sijne sonen; want hy was hem een sone ⁴ des ouderdoms: ende hy maeckte hem eenen ⁵ veelverwigen rock.

4 Om dat hy hem ontrent een en tnegentigh jaren oudt zijnde, ghewonnen hadde, als oock om dat hy was de eerstgeboren uyt Rachel, die sy na lange ende verdrietige onvruchtbaerheydt Iacob gebaert hadde. Vergel. ond. 44.20.

5 Hebr. van verscheydene stucken, T.w. die van verscheydene coleuren waren. Vergl. 2.Sam. 13.18.

4

Als nu sijne broeders sagen, dat haren vader hem boven alle sijne broederen lief hadde, ^b hateden sy hem: ende en konden hem niet ⁶ vredelick toe spreken.

b Ond. 49.23.

6 Hebr. tot, ofte, ten vrede, D. dat uyt een sachtmoedigh, ende vreedsaem herte voort gaende, tot onderhoudinge van liefde ende vrede diende.

5

Oock droomde Ioseph eenen droom, dien hy sijnen broederen vertelde: dies ⁷ hateden sy hem noch te meer.

7 Hebr. Sy deden, ofte, voeghden toe, ofte, voeren voort hem noch, ofte, te meer te haten, alsoo ond. vers 8. sy namen drie oorsaken om hem te haten. Eerst, om dat hy haer quaet geruchte tot Iacob bracht, vers 2. Ten tweeden, om dat de vader hem liever hadde, dan sijne broederen, vers 4. Ten derden, om sijne droomen die hy hen vertelde, hier, etc.

6

Ende hy seyde tot hen; Hoort doch desen droom, dien ick gedroomt hebbe.

7

Ende siet, wy waren schoven bindende in ’t midden des veldts; ⁸ ende siet, mijn schoof stondt op, ende ⁹ bleef oock staende; ¹⁰ ende siet, uwe schoven quamen rondtsom, ende bogen haer neder voor mijnen schoof.

8 Godt heeft door desen, ende den volgenden droom willen openbaren, wat namaels gheschieden soude, om te weten dattet niet by gevalle, maer by sijne regeeringe geschiedde.

9 And. stondt oock over eynde.

10 Dit woordeken Siet, gebruyckt Ioseph hier tot drie malen toe, daer mede toonende, dat dese droom hem seer seltsaem dachte, ende seer bewoogh. Siet de vervullinge daer van ond. 42.6.

8

Doe seyden sijne broeders tot hem; ¹¹ Sult ghy dan gantschelick over ons regeeren? sult ghy dan gantschelick over ons heerschen? soo hateden sy hem noch te meer om sijne droomen ende om sijne woorden.

11 Ofte, sekerlick. Hebr. Sult, ofte, soudt ghy regeerende regeeren? ende soo in het volgende, heerschende heerschen? Iosephs broeders duyden desen droom op haer selven, gelijck de Midianiten, Iudic. 7.13.

9

Ende hy droomde noch eenen anderen droom, ende verhaelde dien sijnen broederen: ende hy seyde; Siet, ick hebbe noch eenen ¹² droom gedroomt; ende siet, de Sonne, ende de Mane, ende elf Sterren bogen haer voor my neder.

12 Siet de vervullinghe hier van, ond. 46.29, etc.

10

Ende als hy het aen sijnen vader, ende aen sijne broederen verhaelde, ¹³ bestrafte hem sijn vader, ende seyde tot hem; Wat is dit voor eenen droom, dien ghy gedroomt hebt? sullen wy dan gantschelick komen, Ick, ende uwe ¹⁴ Moeder, ende uwe broeders, om ons voor u ter aerde te buygen?

13 Meer om sijne andere sonen wat te versachten, als dat hy in der daedt op Ioseph soude vergramt zijn; want hy wel merckte dat dese droom wat bysonders, gelijck blijckt uyt het volgende vers, in hadde.

14 Verstaet sijne stiefmoeder Lea, ofte Bilha, Rachels dienstmaeght. Wilmen het nemen van Rachel sijne eygene moeder, die overleden was, het sal zijn, als of Iacob seyde; Sal uwe moeder uyt den dooden op staen, ende haer voor u ter aerde buygen?

11

Sijne broeders dan ^c benijdden hem: doch sijn vader bewaerde ¹⁵ dese sake.

c Actor. 7.9.

15 And. Dit woordt, D. dese woorden. De sin is; dat hy de droomen Iosephs overleyde, ende in sijn herte opsloot, oordeelende datse wat beduydden, ende verwachtende wat metter tijdt daer van geworden soude. Vergel. Luce 2.19.

12

Ende sijne broeders gingen henen, om de kudde van haren vader te weyden by ¹⁶ Sichem.

16 Siet bov. 12. op vers 6. ontrent dese plaetse hadde Iacob te voren een stuck landts gekocht, bov. cap. 33. vers 19.

13

Soo seyde Israël tot Ioseph; Weyden uwe broeders niet by Sichem? komt,

[fol. 19r\Joseph in den kuyl, en verkocht.]

dat ick u tot hen sende: ende hy seyde tot hem; ¹⁷ Siet [hier] ben ick.

17 Siet bov. 22.1. ende de aent.

14

Ende hy seyde tot hem; Gaet doch henen; Siet na den ¹⁸ welstandt van uwe broederen, ende na den welstant van de kudde, ende ¹⁹ brenght my een woort wederom: Soo sondt hy hem uyt den dale ²⁰ Hebron, ende hy quam te Sichem.

18 Hebr. vrede. Dit woort beteeckent allerley welvaren der menschen, niet alleen in’t gemeyn, Levit. c. 26. vers 6. 1.Reg. c. 2. vers 33. Ps. 125. vers 5. Ierem. 29.7. maer oock in het bysonder, ten aensien van harer lichamen ghesontheydt ende sterckte, 2.Sam. 18. vers 32. Psal. 38.4. ende hier. item van hare ziele, Num. 6. vers 26. Ies. 48.22. Luc. 2.14. Ioa. 14. vers 27. midtsgaders van alle hare goederen, roerende, ende onroerende, 1.Sam. c. 25. vers 6. Iob 5. vers 24. ende hier in de volgende woorden.

19 Of, brenght my de sake weder over, D. brenght my van alles bescheydt.

20 Siet bov. 23. op vers 2.

15

Ende een man vondt hem, (want siet hy was dwalende in het veldt) soo vraeghde hem dese man, seggende; Wat soeckt ghy?

16

Ende hy seyde; Ick soecke mijne broederen, geeft my doch te kennen, waer sy weyden.

17

Soo seyde die man; Sy zijn van hier gereyst, want ick hoordese seggen, Laet ons na ²¹ Dothan gaen: Ioseph dan gingh sijnen broederen na, ende vondtse te Dothan.

21 Eene plaetse gelegen niet verre van Sichem ende Samaria, alwaer metter tijt eene stadt getimmert is, hebbende den selven naem, 2.Reg. 6.13.

18

Ende sy sagen hem van verre: ende eer hy tot hen naderde, ²² sloegen sy tegens hem eenen listigen raet, om hem ²³ te dooden.

22 Het Hebreeusch woordt beteeckent, eenigh quaedt tegens yemandt arghlistelick uyt te vinden, ofte, practiseeren.

23 Een droevigh ende deerlick schandael in Israëls huys; hoewel Godt, die uyt duysternisse licht treckt, het selve wonderlick heeft geregeert tot sijner eere ende voltreckinge sijnes raedts over Iacobs huysgesin: alsoo het blijckt uyt het volgende.

19

Ende sy seyden ²⁴ d’een tot den anderen; Siet daer komt dese ²⁵ Meester-droomer aen.

24 Hebr. de man tot sijnen broeder.

25 Ofte, opperdroomer. Hebr. Meester der droomen. Siet bov. 14. op ’t vers 13.

20

Nu komt dan, ende laet ons hem doot slaen, ende hem in eene deser kuylen werpen; ende wy ²⁶ sullen seggen, Een boos dier heeft hem op gegeten: soo sullen wy sien, ²⁷ wat van sijne droomen worden sal.

26 T.w. tot onsen vader ende andere. alsoo soecken sy die schandelicke daedt met leughen te verbergen.

27 Hebr. wat sijne droomen zijn sullen.

21

²⁸ Ruben hoorde dat, ²⁹ ende verloste hem uyt hare handt: ^d ende hy seyde; Laet ons hem niet aen het ³⁰ leven slaen.

28 Ofte, als Ruben dat gehoort hadde; ende soo in’t volgende. ’t schijnt dat Ruben merckende, dat sijne broeders Ioseph wilden dooden, dese maniere in het voorgaende vers voorgeslagen, liever heeft willen toestaen; om dat hy van voornemen was, hem naderhant uyt de kuyle te verlossen, als in het volgende vers verhaelt is.

29 D. hy sochte hem te verlossen.

d Ond. 42.22.

30 Hebr. ziele, dat is, leven. hy wil seggen, laet ons hem het leven met onse eygene handen niet nemen. het woordt ziele wordt aldus elders oock gebruyckt. Siet bov. 19. op vers 17.

22

Oock seyde Ruben tot hen; Vergietet geen bloet, werpet hem in desen kuyl, die in de woestijne is, ³¹ ende en legget de hant niet aen hem: op dat hy hem uyt harer handt verloste, om hem tot sijnen vader weder te brengen.

31 D. en doodet hem niet met eygene handt. siet een gelijcke maniere van spreken bov. 22. vers 12. alwaer de handt aen yemandt te leggen, is hem te dooden met sijn handt; gelijck Abraham met sijnen sone te doen voor hadde. ’t Is even het selve dat staet ond. vers 27. onse handt zy niet aen hem.

23

Ende het geschiedde, als Ioseph tot sijne broederen quam, soo togen sy Ioseph sijnen rock uyt, ³² den veelverwigen rock, dien hy aen hadde.

32 Siet bov. vers 3. waerom sy dit gedaen hebben, siet ond. vers 31.

24

³³ Ende sy namen hem, ende wierpen hem in den kuyl: doch de kuyl was ledigh, daer en was geen water in.

33 Hoe hem Ioseph in dese gelegentheydt gedragen heeft, siet ond. 42.21.

25

Daer nae saten sy neder ³⁴ om broodt te eten, ende hieven hare oogen op, ende sagen, ende siet, een reysigh geselschap van ³⁵ Ismaëliten quam uyt ³⁶ Gilead: ende hare kemelen droegen ³⁷ specerijen ende ³⁸ balsem, ende ³⁹ myrrhe, reysende, om dat af te brengen na ⁴⁰ Egypten.

34 D. om haer mael te houden. siet bov. 31. op vers 54.

35 Een volck afkomstigh van Ismaël den sone Abrahams uyt Hagar: van welcker landt men sien mach bov. 25. op vers 18. Onder worden oock genoemt Midianiten ende Medaniten, versen 28, 36. waer uyt blijckt dat het is een geselschap geweest van verscheydene natien, woonachtigh in Arabien.

36 Siet bov. 31. op’t vers 21.

37 ’t Hebreeusch woordt beteeckent in het gemeyne allerley soorte van specerije.

38 And. Hers, Termentijn.

39 And. Mastick, ofte, Stacte. siet van dese specerije oock ond. 43.11.

40 Siet bov. 12.10.

26

Doe seyde Iuda tot sijne broederen; Wat gewin sal het zijn dat wy onsen broeder doodt slaen, ende sijn ⁴¹ bloedt verbergen?

41 D. sijne doodt, ofte moordt. Soo is het woordt bloedt genomen Deut. 17. vers 8. 2.Sam. 1.16. en 3.28. 2.Reg. 9.7, etc.

27

Komt, ende laet ons hem desen Ismaëliten verkoopen, ende ⁴² onse handt en zy niet aen hem; want hy is onse broeder, ons vleesch: ende sijne broeders hoorden [hem.]

42 Siet bov. vers 22.

28

Als nu de ⁴³ Midianitische kooplieden voor by togen, soo trocken ende hieven sy Ioseph op uyt den kuyl, ende ^e verkochten Ioseph desen Ismaëliten voor ⁴⁴ twintig silverlingen: die brachten Ioseph na Egypten.

43 Een volck afkomstigh van Midian den sone Abrahams uyt Ketura. siet bov. 25. op vers 2. ende 36. op vers 35.

e Psal. 105.17. Actor. 7.9.

44 Hebr. twintigh silvers, D. ontrent vijf rijcxdaelders. siet bov. 20. op’t vers 16. ende 23. op vers 15.

29

⁴⁵ Als nu Ruben tot den kuyl weder keerde, siet, soo en was Ioseph niet in den kuyl: doe ⁴⁶ scheurde hy sijne kleederen. [kolom]

45 Want hy hadde sich van sijne broederen versteken, om Ioseph daer na heymelick uyt den kuyl te trecken: maer middeler tijdt wert hy verkocht.

46 Dit was soo een gebruyck by den Ouden, wanneer hen yet swaers ende droevighs voor quam ofte wedervoer. siet ond. vers 34. Num. 14.6. 2.Reg. 19.1. Ezr. 9.3. Iob 1.20. en 2.12. Matt. 26.65.

30

Ende hy keerde weder tot sijne broederen, ende seyde; ⁴⁷ De jongelingh en isser niet; ende ick, ⁴⁸ waer sal ick henen gaen?

47 Ioseph was ontrent desen tijdt seventien jaren oudt. Siet bov. vers 2.

48 Ruben is seer ontstelt uyt vreese van sijnen vader, die hem als den outsten, sonder twijffel, reeckenschap soude af eyschen over het verlies van Ioseph, ende dit hem te qualicker af nemen, om dat hy onlangs hem seer vergrepen, ende sijnen vader grootelicks vertoornt hadde, bov. 35.22.

31

Doe namen sy Iosephs rock, ende sy slachteden eenen geytenbock, ⁴⁹ ende sy dopten den rock in het bloedt.

49 Niet twijffelende, of de vader soude daer uyt oordeelen, dat Ioseph van een wildt dier verscheurt was, gelijck hy oock gheoordeeldt heeft, ond. vers 33.

32

Ende sy sonden den veelverwigen rock, ende deden hem tot haren vader brengen; ende seyden: Desen hebben wy gevonden; bekent doch, of dese uwes soons rock zy, ofte niet.

33

Ende hy bekende hem, ende seyde; ’t Is mijns soons rock; ^f een boos dier heeft hem opgegeten: ⁵⁰ voorseker is Ioseph verscheurt.

f Ond. 44.28.

50 Hebr. is verscheurende verscheurt, D. ghewisselick, ende buyten allen twijffel, of, gantsch ende t’eenemael verscheurt. siet bov. 2.16, 17.

34

Doe ⁵¹ scheurde Iacob sijne kleederen, ende leyde eenen ⁵² sack om sijne lendenen: ende hy ⁵³ bedreef rouwe over sijnen sone ⁵⁴ vele dagen.

51 Siet bov. vers 29.

52 D. een seer grof, slecht ende onkostelick kleet, (ende niet juyst als eenen rechten sack) daer mede de Oude hen plachten te bewinden, als met eenen sack, tot bewijs van groote rouwe ende droefheydt. Siet 2.Sam. cap. 3. vers 31. 1.Reg. 20.32. ende 21.27. Psal. 35.13. Thren. 2.10. Matth. 11.21.

53 Ofte, droegh. alsoo 1.Sam. 15.35. ende 2.Sam. 13.37.

54 D. langen tijdt, meer dan men gewoon was te doen.

35

Ende alle sijne sonen, ende alle ⁵⁵ sijne dochteren maeckten sich op om hem te troosten: ⁵⁶ maer hy weygerde hem te laten troosten, ende seyde; ^g Want ick sal rouwbedrijvende ⁵⁷ tot mijnen sone in het ⁵⁸ graf neder dalen: alsoo beweende hem sijn vader.

55 Sijne dochter Dina, sijne behouwde dochteren, ende sijner sonen dochters.

56 Niet dat Iacob geenen geestelicken troost soude gehadt ofte toegelaten hebben, maer dat hy uyt menschelicke swackheyt, ende grootheydt sijner liefde tot Ioseph, sijne rouwe niet en konde soo af leggen ende matigen, of hy soude daer van eenigh overblijfsel sijn leven langh behouden.

g Ond. 42.38. ende 44 29, 31. {44.29, 31.}

57 And. om mijns soons wille. Verlg. 1.Sam. 4. versen 19, 21. 2.Sam. 21.1.

58 ’t Hebr. woort beteeckent somtijts het graf, als hier, ende ond. 42.38. ende 44.29, 31. Psal. 6.6. ende 16.10. Eccl. 9.10. Ies. 38.18. Item allerley groote diepten, ofte diepe verborgene plaetsen, Iob 26.6. Psal. 139.8. Amos 9.2. somtijts de helle, ofte plaetse der verdoemden, als Iob 11.8. Prov. 15.11. Aldus en kan het hier niet genomen worden. Want Iacob het tegendeel van sijnen sone geloofde. Somtijdts beteeckent het oock overgroote ende uyterste benautheden, ende het gevoelen van Godes toorn. als 1.Sam. 2.6. Psal. 18.6. en 86.13.

36

^a[h] Ende de ⁵⁹ Medaniten verkochten hem in Egypten, aen Potiphar Pharaos ⁶⁰ Hovelingh, overste ⁶¹ der Trauwanten.

a[h] Ond. 39.1. Psal. 105.17.

59 Siet bov. 25. op ’t vers 2.

60 ’t Hebr. woordt beteeckent eygentlick eenen gesnedenen man, als Ies. 56.3, 4. ende over sulcx oock eenen Kamerlingh, om dat de Kamerlingen der groote vrouwen gesneden waren, Esth. 4.4. voorts het beteeckent oock Hovelingen ofte Officieren in Heeren hoven, als hier, ende ond. 40.2. ende 2.Reg. 8.6.

61 Die gestelt waren, om de misdadige uyt des Koninghs bevel te straffen. siet ond. 40.3. 1.Sam. 22.17. Marc. 6.27. ’t Hebreeusch woordt beteeckent slachters van beesten ende menschen.