Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxv. Capittel.

Iacob, sijn huys gesuyvert ende tot den Godtsdienst voorbereyt hebbende, vertreckt op Godts bevel na Bethel, vers 1, etc. alwaer hy onbeschadight gekomen zijnde eenen altaer bouwt, 6. Doodt ende begraefnisse van Debora, voedster van Rebecca, 8. Godt verschijnt Iacob, hem ander mael gevende den naem van Israël met vernieuwinge sijner beloften, 9. Des Iacob een gedenckteecken opricht, ende de plaetse vernoemt, 14. van daer vertreckende, sterft Rachel in den arbeydt van Benjamin, ende wordt aldaer begraven, 16. Ruben bedrijft bloetschande in sijns vaders huys, 22. Register van Iacobs sonen, 23. Iacob komt eyndlick tot sijnen vader Isaac, dewelcke sterft, ende wordt van hem ende Esau begraven, 27.

1

DAer nae seyde Godt tot Iacob; Maeckt u op, treckt op na Beth-El, ende woont aldaer: ende ¹ maeckt daer eenen Altaer dien Godt, ^a die u verscheen, ^b doe ghy vluchtedet voor het aenghesichte uwes broeders Esaus.

1 Om te gedencken de beloften, die ick daer aen u ghedaen hebbe, ende ghy aen my, boven cap. 28. versen 13, 14, 20. Dit schijnt daer toe te dienen, dat Iacob getroost ende ghesterckt mochte worden tegen de vreese daer mede hy bevangen was. siet c. 34. vers 30.

a Bov. 28.12, 13.

b Bov. 27.43.

2

Doe seyde Iacob tot sijn ² huysgesin, ende tot ³ alle die by hem waren; Doet wech de ⁴ vreemde goden, ⁵ die in ’t midden van u zijn, ende ⁶ reynigt u, ende verandert uwe kleederen.

2 Hebr. huys: siet bov. 7. op het vers 1.

3 Knechten ende dienstmaeghden, ende die van buyten by gekomen waren.

4 Hebr. Goden des vreemden. Verstaet de beelden der afgoden, die van vreemde volckeren gedient waren, niet zijnde de ware Godt, die hem aen Abraham, Isaac ende Iacob geopenbaert hadde. Soo werden d’afgoden genoemt Deut. 31.16. ende 32.12. Ios. 24. vers 20. Psal. 81.10. Deselve werden geheeten, andere Goden, Deut. 6. vers 14. Ios. 23.16. Iud. 10. vers 13. Item, nieuwe Goden, Iud. 5.8.

5 Het blijckt hier uyt, dat onder Iacobs gesin noch eenige beelden verborgen waren, het zy datse waren de afgoden van Laban, bov. 31. vers 19. of eenige kostelicke beelden die sy uyt de plunderinge van Sichem gekregen, ofte andere gevanghene daer ghebracht hadden.

6 Om met dese uytwendige ceremonie te betuyghen de inwendige suyveringe, ende bekeeringe des herten, die sy niet alleen ten aensien van de afgodische besmettinghe, maer oock sonderlinge van dien moort der Sichemiten van nooden hadden, om hen te bereyden tot den statelicken Godtsdienst, die Iacob door Godes bevel met sijn huysghesin soude verrichten. siet Exod. 19.10, 14.

3

Ende laet ons ons op maken, ende op trecken na Beth-El: ende ick sal daer eenen Altaer maken dien Godt ⁷ die my antwoort ten dage mijner benauwtheyt; ende met my geweest is, ⁸ op den wegh, dien ick gewandelt hebbe.

7 D. die my pleegt te verhooren. Godt antwoort sijn volck, als hy met woorden of wercken doet blijcken dat hy ’t selve verhoort heeft. siet 1.Reg. 18. vers 24. Iesa. 41.17, 18. Psalm 22.22.

8 T.w. van Haran tot hier toe.

4

Doe gaven sy Iacob alle die vreemde goden, ⁹ die in hare handt waren, ende de ¹⁰ oorcierselen, die aen hare ooren waren, ende Iacob ¹¹ verberghdese onder den eycken boom, die by Sichem is.

9 D. die sy by haer hadden. siet 2.Sam. 8. op ’t vers 10.

10 Dese heeft Iacob hen afgenomen, ofte om datse uyt de plunderinge der afgoden van Sichem gekregen, ofte ter eere van dien waren gedragen geweest: ofte tot eenigh misbruyck den sijnen hadden mogen dienen.

11 Sonder dat sijn volck wiste, waer dat hyse liet, op dat niemant deselve en mochte vinden, ende tot superstitie ende afgoderije misbruycken.

5

Ende sy reysden henen: ende ¹² Godes verschrickinge was over de steden, die rontom hen waren, soo dat sy de sonen Iacobs niet achter na en jaeghden.

12 D. die van Godt toegesonden, ende seer groot was. also Exo. 23.27. 2.Chro. 14.14. ende 17.10. Het woort Godt wordt somtijdts gebruyckt om de grootheyt, ende uytnementheydt eeniger sake uyt te drucken. siet bov. 13. op ’t vers 10. Sonder dese verschrickinge soude Iacob met alle de sijne lichtelick overvallen, ende vernielt geweest zijn, om de daet van Simeon ende Levi te Sichem begaen, bov. 34.25.

6

Alsoo quam Iacob te ¹³ Luz, welck is in het landt Canaan, (dat is ¹⁴ Beth-El) hy, ende al het volck dat by hem was.

13 Siet boven cap. 12. vers 8. ende 28.19.

14 Alsoo van Iacob vernoemt.

7

Ende hy bouwde aldaer eenen Altaer, ende ^c noemde die plaetse, ¹⁵ El Beth-El: want ¹⁶ Godt hem aldaer was geopenbaert geweest, als hy voor sijnes broeders aengesichte vluchtte.

c Bov. 28.19.

15 D. Godt is [te] Bethel. So noemt hy dese plaetse de tweede mael: siet bov. 28.19. ende vergel. bov. cap. 33. de aenteeck. op het vers 20.

16 Siet bov. 28.13. ende de maniere van spreken, c. 20. vers 13.

8

Ende ¹⁷ Debora de voedster van Rebecca sterf, ende sy wert begraven onder aen Beth-El, onder die eycke welcker name hy noemde, ¹⁸ Allon Bachuth.

17 Die met Rebecca uyt Mesopotamien gesonden was, na ’t landt van Canaan. Siet bov. 24.59.

18 D. eycke des weenens, om dat sy Debora aldaer beklaeght ende beweent hebben.

9

Ende ^d Godt verscheen Iacob wederom, als hy van Paddan Aram gekomen was: ende hy zegende hem.

d Hos. 12.5.

10

Ende Godt seyde tot hem: ¹⁹ Uwe naem is Iacob: ^e uwe naem sal voortaen niet Iacob genoemt worden, maer Israël sal uwe naem zijn; ende hy noemde sijnen naem, Israël.

19 Godt bevestight hier aen Iacob het gene hy hem te voren geseyt hadde. siet bov. 32 op vers 28.

e Bov. 32.28. 2.Reg. 17.34.

11

Voorder seyde Godt tot hem: ^f Ick ben ²⁰ Godt d’Almachtige, ²¹ zijt vruchtbaer, ende vermenigvuldight; ^g een volck, ja een hoop der volckeren sal uyt u worden, ende ^h Koningen sullen ²² uyt uwe lendenen voort komen.

f Bov. 17.1. ende 28.3. ende ond. 48.3.

20 Siet bov. 17.1.

21 Godt bevestight hier den zegen sijnes vaders Isaacs, die hy hem gaf doe hy vluchtte na Mesopotamien. siet bov. 28.3, 4.

g Bov. 17.6, 16.

h Matth. 1.6.

22 D. uyt u eygen vleesch ende bloedt geboren worden. alsoo 1.Reg. 8.19. 2.Chron. 6.9. Act. 2.30. Vergel. ond. 46.26.

12

Ende dit lant, dat ick Abraham ende Isaac gegeven hebbe, dat sal ick u geven: ende uwen zade na u sal ick dit landt geven.

[fol. 18r\Rachels ende Isaacs doodt.]

13

Doe ²³ voer Godt van hem op, in die plaetse daer hy met hem gesproken hadde.

23 Hebr. voer op van boven hem. Godt wordt geseydt op te klimmen, ende neder te dalen, niet veranderende de plaetsen, gemerckt hy over al is, maer de tekenen sijner tegenwoordigheydt, die hy openbaert door sijn neder dalen, als bov. 11. vers 5. Exod. 3.8. ende Num. 11.17. ofte wech neemt door sijn opklimmen als hier, ende bov. 17.22. Iudic. 13.20.

14

Ende ²⁴ Iacob ⁱ stelde een opgerecht teecken op, in die plaetse daer hy met hem gesproken hadde, een steenen opgerecht teecken: ende hy stortte daer op ²⁵ dranck-offer, ende goot olie daer over.

24 Iacob vernieuwt hier het gedenckteecken, dat hy te voren opgericht hadde, bov. 28.18. om dat het door langheydt des tijdts, ofte der ingesetenen moetwille mochte vervallen, ofte afgheworpen zijn: op dat het mochte strecken tot eene eeuwighe ghedachtenisse van Godes weldaet, ende sijnen schuldigen plicht.

i Bov. 28.18.

25 Verstaet hier door, ofte de olie, als terstont volght; ofte wijn, ofte eenige andere vochtigheyt, die gemeenlick gebruyckt werdt in dranck-offeren, ofte in giet-offeren ter dancksegginge.

15

Ende Iacob ²⁶ noemde den name dier plaetse, alwaer Godt met hem gesproken hadde, Beth-El.

26 Willende sijne belofte volbrengen, so vernieuwt hy niet alleen het gedenck-teecken, maer oock den naeme. Dese plaetse schijnt verscheyden te zijn van El Bethel, bov. vers 7.

16

Ende sy reysden van Bethel; ende daer was noch ²⁷ een kleyne streke lants om tot ²⁸ Ephrath te komen: ende Rachel baerde, ende sy hadde het hardt in haer baren.

27 And. ontrent eene voederinge, ofte, peysteringe lants, D. soo veel landts als men reyst eermen peystert. een mijle weeghs. siet cap. 48. vers 7. 2.Reg. 5.19.

28 Dit is de name eener stadt, die gemeynlick Bethlehem genoemt wort. Siet dese beyde namen ond. vers 19. Mich. cap. 5. vers 1.

17

Ende het geschiedde als sy het hardt hadde in haer baren; soo seyde de vroedvrouwe tot haer; En vreest niet, want desen sone ²⁹ sult ghy oock hebben.

29 Ofte, hebt ghy oock, boven Ioseph, ghelijck ghy ghewenscht hebt, dat u noch een boven hem soude toeghevoeght worden, bov. 30.24.

18

Ende het geschiedde ³⁰ als hare ziele uyt gingh ³¹ (want sy sterf) dat sy sijnen name noemde, ³² Ben-oni: maer sijn vader noemde hem, ³³ Benjamin.

30 Eene klare beschrijvinghe van de doodt, uyt dewelcke blijckt datse is eene scheydinge der ziele, die tot een ander leven over blijft, ende gaet uyt den lichame, ’t welck door de doot vergaet. Waerom oock geseydt wordt van de gene, die noch leven, dat hare ziele in hen is, 2.Sam. 1.9. ende van de gene, die sterven, dat hare geest uyt gaet, Psal. 146.4. Ende van de gene die verrijsen, dat hare geest in hen weder keert, 1.Reg. 17.21, 22.

31 Of, dat sy sterf, ende noemde, ofte, hadde genoemt.

32 D. sone mijner smerte, mijnes weedoms.

33 D. sone der rechterhandt: D. die my altijdts naest by ende seer lief sal zijn, als den mensche sijne rechterhant, Psal. 80.18.

19

^k Alsoo sterf Rachel: ende sy werdt begraven aen den wegh nae ³⁴ Ephrath, dat is, ³⁵ Bethlehem.

k Ond. 48.7.

34 Dese name schijnt Bethlehem gegeven te zijn van Calebs huysvrouwe. siet 1.Chron. 2.19, 24. ende daer mede wordt oock dit Bethlehem gelegen in de stamme Iuda (Mich. 5.1. Matt. 2.6.) onderscheyden van een ander Bethlehem, gelegen in de stamme Zebulon, Ios. 19.15.

35 Bethlehem beteeckent een huys des broodts.

20

Ende Iacob richtte een gedenckteecken op boven haer graf: dat is ’t gedenckteecken van Rachels graf ³⁶ tot op desen dagh.

36 T.w. ten tijde als Moses dit schreef: Ia het stont noch ten tijde van Samuel, ende Saul, 1.Sam. 10.2. Van den kindermoort die Herodes hier ontrent heeft aengerecht ten tijde van Christi geboorte, siet Ier. 31.15 Mat. 2. versen 16, 17.

21

Doe verreysde ³⁷ Israël: ende hy spande sijne tente op gene zijde van ³⁸ Migdal Eder.

37 Hier wort Iacob eerst Israël genoemt, na het bevel Godes, vers 10.

38 D. een toren der kudde. siet oock Mich. 4.8.

22

Ende het geschiedde als Israël in dat landt woonde, dat Ruben henen gingh, ende ^l lagh by Bilha sijns vaders ³⁹ bywijf: ende ⁴⁰ Israël hoorde het. Ende de sonen Iacobs waren twaelf.

l Ond. 49.4.

39 Siet bov. 22. op vers 24.

40 Sonder twijffel met groot herten leet, siende dat door dese daedt van Ruben, Godt vertoornt, sijn huysgesin onteert, ende oorsake van lasteringe gegeven was; sulcks dat Iacob liggende op sijn sterfbedde reden hadde om hem te beklagen over dese schandelicke daedt, ond. 49.3, 4. ende Ruben het recht der eerstgeboorte te benemen, 1.Chro. 5.1, 2.

23

^{m 41} De sonen van Lea waren, Ruben, Iacobs eerst-geboren, daer nae Simeon, ende Levi, ende Iuda, ende Issaschar, ende Zebulon:

m Ond. 46.8. Exod. 1.2.

41 Dese twaelf sonen van Iacob worden hier verhaelt, om dat haer getal na Benjamins geboorte, ende Rachels doodt nu vol was, ende hem geene sonen meer geboren zijn, ende dat dese twaelve geweest zijn de vaderen der twaelf stammen Israëls, van welcke hier na dickwils sal gesproken worden.

24

De sonen Rachels, Ioseph, ende Benjamin:

25

Ende de sonen van Bilha, Rachels dienstmaeght, Dan, ende Naphthali.

26

Ende de sonen van Zilpa, Leas dienstmaegt, Gad, ende Aser: dat zijn Iacobs sonen, ⁴² die hem geboren zijn in Paddan Aram.

42 Uytgenomen Benjamin, die by Ephrath in ’t landt Canaan geboren is, bov. vers 16. Maer Moses spreeckt so ten aensien, dat alle d’andere daer geboren zijn. Dit is eene maniere van spreken waer door yets niet precijselick ofte ten nauwsten en wort gestelt, maer in’t gros, ende ten sekeren aensien. siet bov. 15.13. en ond. 46.15. Iud. 20.46. ende 1.Cor. 15.5.

27

Ende Iacob quam tot Isaac sijnen vader ⁴³ in Mamre te ⁴⁴ Kiriath Arba, welck is ⁴⁵ Hebron, daer Abraham als vreemdelingh hadde verkeert, ⁴⁶ ende Isaac.

43 Eene plaetse van dewelcke men sien mach bov. 23.17. Alsoo genoemt van Abrahams bontgenoot, die Mamre hiet. siet bov. 13. op’t vers 18. en 14.13, 24.

44 Siet bov. 23.2.

45 Siet bov. 13.18. en 23.2, 19.

46 Die daer noch als vreemdelingh woonde.

28

Ende de dagen Isaacs waren hondert jaer, ende tachtentigh jaer.

29

Ende Isaac ^{47 n} gaf den geest, ende sterf, ende wert versamelt ⁴⁸ tot sijne volckeren, oudt, ende sat van dagen: ende sijne sonen Esau ende Iacob ⁴⁹ begroeven hem. [kolom]

47 Vergl. bov. 25.8.

n Gen. 25 8. {25.8.}

48 Siet bov. 15. op vers 15.

49 T.w. in de speloncke, daer van te lesen is bov. c. 23. in dewelcke oock Abraham begraven lagh, bov. 25.9. Dese was in Hebron, daer Isaac gestorven is. Dit is geschiet lange na desen tijt: overmits Iacob wel 23 jaren in Canaan na sijne wederkomste uyt Mesopotamien gewoont hadde, eer sijn vader sterf. Maer ’t wort hier van Mose verhaelt, om hier mede uyt Isaacs historie te scheyden, ende Iacobs historie te vervolgen.