Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxj. Capittel.

1 Ioannes siet eenen nieuwen hemel, ende een nieuwe aerde. 2 met het nieuwe Ierusalem, verciert als Christi Bruydt. 3 Hy hoort een stemme uyt den hemel, waer door Godt belooft, dat hy haer Godt sal zijn, alle tranen van hare oogen afwisschen, ende haer de erfenisse van allen sal geven. 8 Maer dreyght dat de vreesachtighe ende andere onboetveerdige sondaren haer deel sullen hebben in den poel des vyers. 9 Een van de Engelen der seven phiolen voert Ioannem op eenen hoogen bergh, ende toont hem klaerder de geheele gestalte van het nieuwe Ierusalem. 11 hare heerlickheyt, 12 haren muer met twaelf poorten, nae de namen der kinderen Israels. 14 hare twaelf

[fol. 165r]

fondamenten, nae de namen der twaelf Apostelen. 16 hare lenghte ende breette. 18 hare stoffe van gout. 19 hare twaelf fondamenten, uyt twaelf kostelicke steenen. 21 hare poorten uyt twaelf peerlen. 22 haren tempel, Godt selve, ende het Lam. 23 Godts heerlickheyt in plaetse van Son ende Mane. 24 hare inwoonders, alle salige volckeren, selfs oock de salige Coningen. 25 hare poorten altijt open. 27 Maer niemant die onreynigheyt doet en komt daer in.

1

^a ENde ¹ ick sagh ² eenen nieuwen hemel, ende eene nieuwe aerde. Want de eerste hemel, ende de eerste aerde was ³ voor-by gegaen, ende ⁴ de zee en was niet meer.

a Iesai. 65.17. ende 66.22. 2.Petr. 3.13.

1 N. daer nae, als het uyterste oordeel was gehouden: waer van in het eynde van het voorgaende cap. is gesproken.

2 Dat is, eenen vernieuwden hemel ende aerde, gelijck breeder is aengeteeckent 2.Petr. 3.10. Sommige uytleggers verstaen dit oock van de nieuwe ghestalte der Kercke Christi in dese werelt, nae de bekeeringe der Ioden, van welcke in ’t voorgaende capittel breeder is ghesproken. Doch dit ghevoelen is aldaer wederleght: ende dat hier van de triumpherende Kercke Iesu Christi in den hemel wort gesproken, ende van den stant der selve na het uyterste oordeel, sal uyt de gheheele verklaringe genoech blijcken, insonderheyt uyt het 4 vers, ende uyt het 22 ende volgende verssen, die op den stant der Kercke Christi in dese werelt niet en konnen ghepast worden: gelijck oock meest alle de rechtsinnige uytleggers het alsoo verklaren.

3 N. ten aensien van haren tegenwoordigen stant, ende voor so veel sy den menschen dient, die hier een natuerlijck leven leyden, ende ten aensien van de ydelheyt, die sy om de sonden der menschen is onderworpen. Siet Rom. 8.19, etc.

4 Eenighe meynen hier uyt dat de zee door het vyer sal verteert ende uytghedrooght worden, also der selver geen gebruyck meer en sal zijn. Maer dat de hemel ende de aerde vernieuwt ende verheerlickt zijnde een gemeyne woonplaetse der heylige Engelen ende salige menschen altijdt sal blijven, gelijck oock nu de Engelen somwijlen op de aerde verschijnen, hoe wel de hemel hare eygen woonplaetse is, doch dit ghevoelen is onseker.

2

Ende ick Ioannes sagh ^b de heylige stadt, ⁵ het nieuwe Ierusalem, ⁶ neder-dalende van Godt uyt den hemel, ⁷ toe-bereydt als een bruydt die haren manne verciert is.

b Apocal. 3.12. ende 21.10.

5 Hoe wel de Gemeynte Christi in het gemeyn oock somwijlen aldus genaemt wort, gelijck te sien is Galat. 4.26. Hebr. 12.22. om dat Ierusalem daer van een figuere ende voorbeelt was, nochtans soo wordt hier de triumpherende Kercke Christi, ende de plaetse harer wooninge alsoo genaemt: om dat als dan in haer sal volmaeckt worden ’t gene in dese werelt aen haer was begonnen. Siet Psal. 132.14,

6 Niet dat de woonplaetse der salige geloovige hier namels buyten den hemel sal zijn, want het tegendeel wordt betuyght Ioan. 14. versen 2, 3. Philip. 3.20. 1.Thess. 4.17. Maer dit wordt geseght ten aensien van het voorbeelt, ofte van het Gesichte dat Ioannes daer van heeft ghesien, ende ten aensien van de kracht, door welcke dit alles is te wege gebracht. Siet Hebr. 11.10. ende Apoc. 3.12.

7 Namel. gelijck in het voorgaende 19 cap. vers 7 geseght is, dat sy als een Bruydt haer toebereydde. Namel. tegen Christi komste: alsoo wort hier geseght dat sy alreede bereydt was. Dat is, ten vollen verciert ende verheerlickt, om met Christo haren Bruydegom eeuwelick vereenight te blijven. Siet Ephes. 5.27.

3

Ende ick hoorde een groote stemme uyt den hemel, seggende, ^c Siet, ⁸ de Tabernakel Godts is by de menschen, ende hy sal by haer woonen, ende sy sullen sijn volck zijn, ende Godt selve sal by haer, [ende] ⁹ haren Godt zijn.

c Ezech. 43.7.

8 D. de wooninge Godts. Namel. niet alleen met sijne genade ende Geest, gelijck hier op aerden in sijne Ghemeynte oock geschiet, Ioan. 14.23. 2.Cor. 6.16. maer oock met sijne volkomene heerlickheyt, ende vreughde, als hy sal zijn alles in alles, 1.Cor. 15.28. Eene figuerlicke wijse van spreken ghenomen uyt het voor-beeldt des Tabernakels in het Oude Testament. Siet Levit. 26.11.

9 N. die haer van alle quaet sal vry maken, ende met alle goet, na lichaem ende ziele, sal doen overvloeyen. Siet 1.Cor. 2.9. ende 13.12. ende 15.43. 2.Cor. 3.18. Phil. 3. vers 21.

4

^d Ende Godt sal ¹⁰ alle tranen van hare oogen af-wisschen; ende ¹¹ de doodt en sal niet meer zijn: noch rouwe, noch ghekrijt, noch ¹² moeyte en sal meer zijn: want ¹³ de eerste dingen zijn wech gegaen.

d Iesai. 25.8. Apocal. 7.17.

10 Siet Iesai. 25.8. ende hier voren cap. 7.17.

11 Namel. onder de gene die in dit hemelsch Ierusalem woonen. Andersins blijft de doot altijt in den poel des vyers, daer in sy hier voren cap. 20.14. geworpen is.

12 Ofte, arbeydt.

13 N. van cruys ende lijden der geloovige, ende van alle andere elendicheden ende moeyten deses tegenwoordigen levens.

5

^e Ende die op den throon sat, seyde, Siet, ^f ick make alle dingen nieuw. Ende hy seyde tot my: Schrijft, want dese woorden zijn ^g waerachtigh ende getrouw.

e Apoc. 4.2. ende 20.11.

f Iesai. 43.19. 2.Cor. 5.17.

g Apoc. 19.9.

6

Ende hy sprack tot my, ^h Het is ¹⁴ geschiet: ^{i 15} ick ben de Alpha ende de Omega, het begin, ende het eynde. ^{16 k} Ick sal den dorstighen geven uyt de fonteyne van het water des levens ¹⁷ voor niet.

h Apoc. 16.17.

14 Ofte, geweest, gedaen. Dat is, alles volbracht, dat voorseght was van de Propheten in het Oude, ende van de Apostelen in het Nieuwe Testament. Siet capit. 16.17.

i Iesai. 41.4. ende 44.6. Apoc. 1.8. ende 22.13.

15 Siet hier voren cap. 1.8.

16 Dese plaetse heeft Ioannes ghenomen uyt de woorden Christi in sijn Euangelio capittel 7.37. waer van siet aldaer.

k Iesai. 55.1.

17 D. uyt genade, sonder eenige hare verdiensten. Ephes. 2.8.

7

Die overwint sal ¹⁸ alles be-erven: ^l ende ick sal hem een Godt zijn, ende hy sal my een sone zijn.

18 D. de volheydt van alle geestelicke ende eeuwige goederen, nae ziele ende nae lichaem. Siet Rom. 8. versen 17, 29. 1.Ioan. 3.2.

l Zach. 8.8. Hebr. 8.10.

8

Maer ^{m 19} den vreesachtighen, ende ongeloovighen, ende grouwelicken, ende dootslagers, ende hoereerders, ende ²⁰ toovenaers, ende afgoden-dienaers, ende allen den leugenaers is haer deel in den poel ⁿ die daer brandt van vyer ende sulpher: ’t welck is ²¹ de tweede doodt.

m Apocal. 22.15.

19 Dese worden hier gestelt tegen de gene, van welcke in het voorgaende vers is geseght dat sy overwinnen. Namelick, kloeckmoedelick ende stantvastelick alle swaricheden, die haer om de beleydenisse des Euangeliums overkomen. Siet Rom. 8.37. Dese vreesachtige dan zijn die in den tijdt der vervolginge ende verdruckinghe uyt vreese afwijcken. Matth. 13.21.

20 Ofte, venijngevers.

n Apocal. 20. versen 14, 15.

21 Siet cap. 20.14.

9

Ende tot my quam ²² een van de seven Engelen, ^o die de seven phiolen hadden, welcke waren vol gheweest van de seven laetste plagen, ende sprack met my, seggende, Komt herwaerts, ²³ ick sal u toonen de bruydt, het wijf des Lams.

22 Namelick, die Ioannem hier voren capit. 17.3. in de woestijne hadde gevoert, ende het oordeel der grooter Hoere hadde getoont: welcke hem nu de Bruydt Christi, ende het hemelsche Ierusalem toont, als een eynde van alle Gesichten.

o Apoc. 15. versen 6, 7.

23 Dat is, de verheerlickte Ghemeynte Christi met hare woonplaetse. Siet hier voren cap. 19.7. waer uyt blijckt dat in dit Ghesichte niet alleen de heerlickheyt der plaetse en wort getoont, daer de uytverkorene altijdt met Christo haer sullen verblijden, maer oock voornamelick de heerlickheyt der Gemeynte Christi selve, met hare eyghenschappen, gelijck sy hier namaels in den hemel sal zijn.

10

Ende hy voerde my wech ^{p 24} in den geest, op eenen grooten ende ²⁵ hooghen bergh, ende hy toonde my ^q de groote stadt, het heylighe Ierusalem, ²⁶ neder-dalende uyt den hemel van Godt:

p Apoc. 1.10.

24 D. in een vertreckinge van sinnen, ofte in een Gesichte. Siet capit. 1.10.

25 N. om van daer dit hemelsche Ierusalem met alle sijne gelegentheyt te beter te konnen sien; ghelijck van het opperste van den bergh Sion de stadt Ierusalem, die een voorbeeldt hier van was, aller-bequamelickst konde gesien worden. Psal. 24.3. ende Ies. 2.2, etc.

q Hebr. 12.22. Apocal. 21.2.

26 Siet hier voor de aenteeck. op vers 2.

11

²⁷ Ende sy hadde de heerlickheydt Godts; ende haer ²⁸ licht was den allerkostelicksten steen gelijck, [namelick] als den steen Iaspis blinckende gelijck crystal.

27 N. diese overscheen ende verheerlickte: ghelijck Godt selve wordt gheseght een ontoegancklick licht te besitten. 1.Timoth. 6.16.

28 Ofte, glants.

12

Ende hadde ²⁹ eenen grooten ende hoogen muer, ende hadde ³⁰ twaelf poorten, ende in de poorten ³¹ twaelf Enghelen, ende namen daer op geschreven, welcke zijn [de namen] der twaelf ³² geslachten der kinderen Israëls.

29 Hier door wordt de onverwinnelicke vasticheydt ende sekerheydt van de verheerlickte Gemeynte Godts in den hemel, beteeckent, die door sijne almachticheydt als eenen vasten muer rontom de selve is, ende altijdt sal blijven. Siet Zach. 2.5. Matth. 16.18.

30 N. aen aen elcke zijde dry poorten, gelijck in het volgende wort verklaert. Waer door te kennen ghegheven wort, dat alle geloovige uyt alle gewesten der werelt tot dese stadt sullen toeganck hebben: gelijck Christus oock spreeckt Mat 8.11.

31 N. tot trouwe wachters, dat in dese stadt niet en soude uyt ofte ingaen dan het gene reyn ware, ende daer behoorde: ghelijck hier nae verklaert wordt in het 27 vers, ende ghelijck van den inganck des Paradijs oock verhaelt wordt. Genes. 3.24.

32 Ofte, stammen. Namelick, van het ware Israel Godts, uyt alle geslachten der aerde uytverkoren, ende by een gebracht. Siet Rom. 11.26. ende hier voren capit. 7.4.

13

³³ Van ’t Oosten waren dry poorten: van ’t Noorden dry poorten, van ’t Zuyden dry poorten, van ’t Westen dry poorten.

33 Dit en siet niet op het uyterlijck Ierusalem, dat op de een zijde geen poorten en hadde, alsoo die op een steylte lach: maer ofte op het Ierusalem des Nieuwen Testaments, dat Ezechiel oock alsoo heeft gesien, doch in minder grootte, capittel 48.31. Ofte, oock op het leger der Israeliten in de woestijne, het welck viercantigh lach, ende voor elcke stamme een poorte hadde. Siet Numer. 2.2, etc.

14

^r Ende de muer der stadt hadde ³⁴ twaelf fondamenten, ende in de selve ³⁵ de namen der twaelf Apostelen des Lams.

r Ephes. 2.20.

34 Namel. van kostelicke steenen op ofte nevens malkanderen bequamelick gevoeght, ghelijck versen 19, ende 20 wordt verklaert. Waer door te kennen gegeven wordt de leere der twaelf Apostelen, welcker uyterste hoeck-steen is Christus Iesus, waer op dese Gemeynte Christi al hier is gebouwt ende in der eeuwigheyt gebouwt sal blijven: ghelijck Paulus getuyght Ephes. 2.20.

35 Een gelijckenisse, soo het schijnt, genomen van het doen der werck-meesters aen groote gebouwen, die tot een sekeren gedachtenisse hare namen op de fondament-steenen pleghen te graveren ofte houwen. Alsoo wordt hier oock van de twaelf Apostelen gesproken, om dat sy alle aen dese stadt hebben ghebouwt, ende geen ander fondament en hebben geleght dan Iesum Christum: doch in verscheyden mate ende luyster, ghelijck dese kostelicke steenen van verscheyden luyster zijn, ende gelijck Paulus oock van hem selven ende andere spreeckt 1.Corinth. 3.10, 11.

15

Ende hy die met my sprack, ^s hadde ³⁶ eenen gouden riet-stock, op dat hy de stadt soude meten, ende hare poorten, ende haren muer.

s Zach. 2.1. Ezech. 40.3.

36 Dit siet op Ezech. 40.3. alwaer diergelijcke afmetinge des nieuwen Ierusalems ende des Tempels geschiet, om te toonen dat hier alles nae Godts ordinantie ende schickinge sal toegaen.

16

Ende de stadt ³⁷ lagh viercant, ende hare lenghte was soo groot als [hare] breette. Ende hy mat de stadt met den riet-stock op ³⁸ twaelf duysent stadien: de lenghte, ende de breette, ende de hooghte der selve waren even gelijck.

37 Gr. licht vierhoeckich. Dit wordt alsoo geseght, om dat dese figuere de aller-vaste ende onbeweechlickste is.

38 Alsoo acht stadien een Italiaensche mijle maken, ende dry Italiaensche mijlen een uyre gaens, soo beloopt de grootte deses muers in het ronde vijf hondert onser mijlen ofte uyren gaens. Waer door te kennen gegeven wort, dat de Gemeynte Christi in den hemel seer groot sal zijn: ende nochtans also dat haer eygen woon-plaetse, als een hemelsch Paradijs, van andere plaetsen sal afgesondert zijn ende blijven.

17

Ende hy mat ³⁹ haren muer op hondert vier ende veertigh ⁴⁰ ellen, ⁴¹ [na] de mate eenes menschen, welcke des Engels was.

39 D. de hoochte vanden selven muer.

40 Gr. cubiten. elcken cubitus genomen voor anderhalve geometrische voet, makende t’ samen twee hondert ende sestien geometrische voeten: een groote hooghte, rijsende uyt twaelfmael twaelf met malcandren gemultipliceert, een vierkant getal, na ’t getal der twaelf Apostelen, ende der twaelf geslachten Israels alhier genaemt. Waer door niet alleen de vruchtbaerheydt ofte vermenighvuldinge der leden Christi door de Apostolische leere, maer oock de onbeweeghlicke vastigheydt ende sekerheydt deser Gemeynte in den hemel wordt te kennen gegeven.

41 D. die de mensche gewoon is te gebruycken, in wiens gedaente hier de Engel Ioanni is verschenen.

18

Ende het gebouw hares muers was Iaspis: ende de stadt was suyver gout, zijnde ⁴² suyver glas gelijck.

42 ’t Aerdsch gout en is in hem selven niet doorluchtigh, maer alleen blinckende ende suyver, maer dit gout heeft boven dien de eygenschap van suyver glas, ende wordt gevoeght by den Iaspis ende andere kostelicke steenen, die d’een nae den anderen hier worden verhaelt, om daer door te kennen te geven, dat alle de deelen deses hemelschen Ierusalems, van binnen ende van buyten, ende alle de inwoonderen der selve elck om suyverst, heerlickst, heyligst, ende aengenaemst sullen zijn, voor Godt ende onder malkanderen, nae de mate der gaven Christi.

19

Ende ⁴³ de fondamenten des muers der stadt waren met allerley kostelick gesteente verciert. Het eerste fondament was Iaspis: het tweede, Sapphirus: het derde, Chalcedon: het vierde, Smaragdus:

43 Namel. daer de muer op gefondeert was: waer van siet hier voren vers 14.

[fol. 165v]

20

Het vijfde, Sardonyx: het seste, Sardius: het sevende, Chrysolithus: het achtste, Beryllus: het negende, Topazion: het tiende, Chrysoprasus: het elfde, Hyacinthys: het twaelfde, Amethystus.

21

Ende ⁴⁴ de twaelf poorten waren twaelf peerlen, een yegelicke poorte was elck uyt eene peerle: ende ⁴⁵ de strate der stadt was suyver gout, ghelijck doorluchtigh glas:

44 Dese poorten worden na het getal der twaelf gheslachten Israels twaelf ghestelt, ghelijck vers 12 aengewesen is. Ende konnen daer door bequamelick verstaen worden de menichte aller ghetrouwe Leeraren, ende andere voorstanders der Gemeynte, die als peerlen het ghemeyne goudt te boven gaen, ende door welcke als instrumenten Gods, na het exempel der twaelf Apostelen, de ware Israeliten so des Ouden als des Nieuwen Testaments, in de gemeenschap deser Kercke Christi altijt zijn gekomen. Siet 1.Cor. 3, 8.

45 Ofte, de merckt, het pleyn: waer door ordinaerlick verstaen wordt de plaetse der stadt daer de by-een-komsten der burgeren, ende oock het gerichte gehouden wort, de welcke hier oock van suyver gout, ende doorsichtigh als glas wordt gheseght, om dat alles vreedsamelick, oprechtelick, ende sonder gheschil onder de leden deser Gemeynte sal toe-gaen.

22

Ende ick en sagh ⁴⁶ geenen tempel in de selve: want de Heere, de almachtige Godt, is haren tempel, ende ⁴⁷ het Lam.

46 Namel. geenen uyterlicken Tempel, ofte Tempels gewaedt, ghelijck het uyterlick Ierusalem ghehadt hadde, oock met goudt ende kostelicke steenen verciert: want sulcks diende tot een figuere der toekomende goederen: ofte diende oock om de predicatie van Godts woordt, de Sacramenten, ende andere uyterlicke Godtsdiensten te plegen, het welck dan alles sal ophouden, als sy alle van Godt alleen sullen gheleert zijn. Ierem. 31.34. ende hy selve sal alles in allen in allen zijn. 1.Corinth. 13.10. ende 15.28.

47 D. Christus selve, die als waerachtigh Godt met den Vader ende Heyligen Geest de Ghemeynte sal verheerlicken ende alles in allen zijn.

23

^t Ende de stadt ⁴⁸ en behoeft de Sonne, noch de Mane niet, dat sy in de selve souden schijnen: want de heerlickheydt Godts heeft’se verlicht, ^v ende het Lam is hare keerse.

t Iesai. 60.19. Zach. 14.7.

48 Namel. om daer door het onderscheyt van daghen ofte tijden af te meten, alsoo daer geen nacht en sal zijn, maer een eeuwighduerende licht, gelijck het volgende vers verklaert: noch oock om ons uytwendigh te verlichten, dewijle Godts heerlickheyt, ende sijn ontoeganckelick licht dat hy bewoont, alle andere lichten sal verduysteren. Ende siet dese plaetse op Iesai. 60.19. daer diergelijck wordt gepropheteert, niet alleen van de tijden des Nieuwenn Testaments, vergeleecken met de tijden des Ouden Testaments, maer insonderheydt van de vervullinghe die hier namaels sal geschieden.

v Apocal. 22.5.

24

^x Ende de volckeren, die saligh worden, sullen ⁴⁹ in haer licht wandelen: ende ⁵⁰ de Coningen der aerde ⁵¹ brenghen hare heerlickheyt ende eere in deselve.

x Iesai. 60.3.

49 Dat is, der heerlickheyt van de geheele Gemeynte oock deelachtigh zijn, gelijck Christus seght Mat. 8.11. datse met Abraham, Isaac, ende Iacob sullen aensitten in het Coninckrijcke Godts.

50 Namel. die geloovich zijn geworden. Ende zijn dese woorden oock genomen uyt Iesai. 60.3.

51 Niet dat dese Conincklicke macht daer noch sal dueren, want het teghendeel betuyght Paulus 1.Cor. 15.24. maer dat selfs de Coningen, die hier in groote heerlickheyt zijn geweest, haer deel oock sullen hebben in de heerlickheyt deser Gemeynte, in sulcker mate als Godt haer sal gelieven mede te deelen.

25

^{y 52} Ende hare poorten en sullen niet gesloten worden des daeghs: ^z want aldaer en sal geen nacht zijn.

y Iesai. 60.11.

52 Dese wijse van spreken is oock genomen uyt Iesai. 60.11. ende geeft te kennen dat alle uytverkorene daer altijdt sullen toe-ganck hebben, ende dat sy in sulcken vrede ende gherustheydt sullen zijn, dat sy geen vyanden meer en hebben te vreesen, noch yet dat haer ofte het hare kan schadigen.

z Apocal. 22.5.

26

Ende sy sullen de heerlickheyt ende de ⁵³ eere der volckeren daer in brengen.

53 Siet hier voren vers 24.

27

Ende in haer en sal niet in-komen yet dat ⁵⁴ ontreynight, ende grouwelickheyt doet, ende leugen [spreeckt]: maer die geschreven zijn ^a in ⁵⁵ het boeck des levens des Lams.

54 Ofte, onreynigheydt bedrijft, ghelijck Paulus oock verklaert 1.Cor. 6.9.

a Exod. 32.32. Psal. 69.29. Philip. 4.3. Apoc. 3.5. ende 20.12.

55 D. die van eeuwigheyt uyt genade daer toe zijn verkoren, ende in den tijt daer toe krachtelick zijn geroepen ende gebracht. Siet Rom. 8.29, 30. ende Apoc. 13.8.