Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

1 De Apostel bestraft voorder de gene die als meesters andere lichtelick berispen, daer’se selve oock dickmaels qualick doen. 2 Ende leert dat die sijne tonge kan bedwingen, alle andere ledematen oock wel kan regeren. 3 gelijck de peerden met eenen toom. 4 ende de schepen met een roer geregeert worden. 5 Maer als de tonge niet bedwongen en wort, datse dan is als een vyer, ’t welck hoe kleyn het is, veel houts kan aensteken. 7 Dat het bedwingen van de tonge veel swaerder is als ’t temmen van eenig wildt dier, ende dat een onbedwongene tonge veel quaets voortbrenght. 9 Dattet ongerijmt is datmen met eene ende de selve tonge Godt segent ende sijnen naesten vloeckt. 11 gelijck een fonteyne geen sout ende soet water t’samen geeft, noch een boom verscheydene vruchten. 13 Daer na vermaent hy tot sachtmoedigheyt, ende tot af-leggen van nijdt ende twist-gierigheyt. 15 ende beschrijft den aerdt ende eygenschap van aerdsche ende van de hemelsche wijsheyt. 18 ende de vrucht die daer door verkregen wort.

1

^a EN zijt niet ¹ vele meesters, mijne broeders, weetende ^b dat wy ² te meerder ³ oordeel sullen ontfangen.

a Matth. 23.8.

1 Daer mede en bestraft hy niet de gene die het leer-ampt begeeren. 1.Tim. 3.1. maer de gene die haer aennemen als groote meesters andere lichtveerdighlick te oordeelen ende berispen: hoedanige vele gevonden worden, also de menschen soo ge-aerdet zijn, datse de ghebreken van andere lichtelick sien ende berispen, ende haer eygene niet en sien. Siet Mat. 7.1. Luc. 6.37.

b Matth. 7.1. Luc. 6.37.

2 Gr. grooter. dat is, seer groot ende swaer.

3 D. straffe, alsoo de selve nae gegeven vonnisse plach te volgen. Siet 1.Corint. 11.31. Dese straffe wort uytgedruckt Matth. 7.2. ende is rechtveerdigh, overmits sy andere veroordeelen in het gene daer aen sy selve schuldigh zijn, ende alsoo oock tegen haer selven vonnisse strijcken.

2

Want wy ⁴ struyckelen alle in vele. ^c Indien yemandt ⁵ in woorden niet en struyckelt, die ⁶ is een volmaeckt man, machtich om oock ⁷ het geheel lichaem ⁸ in den toom te houden.

4 Ofte, stooten ons, gelijck capit. 2.10. dat is, sondigen, begaen de selve ofte diergelijcke sonden dickwils, die wy in andere bestraffen. Galat. 6.1.

c Psal. 34.14. Iacob. 1.26.

5 Gr. in den woorde. dat is, in seggen, spreken.

6 D. is begaeft met de rechte wijsheydt ende voorsichtigheydt. Want dat dit niet en wort verstaen van een volkomene volmaecktheydt die de Wet eyscht, is openbaer, alsoo hy inwendelick in sijn herte met quade lusten, ende uytwendelick met de andere ledematen evenwel kan sondighen, al bedwinght hy sijne tonge. Ende dewijle niemant sijne tonge en bedwinght gelijck behoort, vers 8. dat is oock een openbaer bewijs van der menschen onvolmaecktheydt.

7 Dat is, de werckingen van alle de andere leden des lichaems.

8 D. bedwingen, datse den regel niet te buyten en gaen. Een gelijckenisse genomen van de peerden, die door den toom worden bedwongen den rechten wegh te gaen. Soo dat de gene die de tonge kan bedwingen, het welck het swaerste is, oock de andere ledematen bedwingen kan, dat lichter is: gelijck in het volgende vers verklaert wordt.

3

Siet, ⁹ wy leggen den peerden toomen in de monden, op dat sy ons souden gehoorsamen, ende wy leyden [daer mede] ¹⁰ haer geheel lichaem ¹¹ om:

9 D. gelijck wy leggen, etc. Gr. wy werpen.

10 Namel. hoe groot ende sterck het oock zy.

11 D. waer henen wy willen. Alsoo namelick regeert de tonge den gantschen mensche, ende alle sijn doen, het zy ten goede ofte ten quade.

4

Siet noch de schepen, hoewelse soo groot zijn, ende van harde winden gedreven, sy worden ommegewent van een seer kleyn roer, waer henen oock ¹² de begeerte des stierders wil:

12 Gr. de drijvinge. dat is, de beweginge sijns gemoets.

5

^d Alsoo oock de tonge is een kleyn lidt, ende ¹³ roemt [nochtans] groote dingen. Siet, ¹⁴ een kleyn vyer hoe grooten ¹⁵ hoop houts het aensteeckt.

d Prov. 12.18. ende 15.2.

13 Dat is, recht groote dingen aen. Ofte, verheft sich grootelicks. Een gelijckenisse genomen van de peerden, die den hals opsteken. Psal. 12.3.

14 D. gelijck een kleyn vyer al is’t maer een voncke vyers.

15 Gr. hylen, het welck beteeckent in het gemeyn wel allerley materie, maer voornamelick die men branden kan, waer om een bosch oock soo genaemt wordt.

6

¹⁶ De tonge ¹⁷ is oock een vyer, ¹⁸ een werelt der ongerechtigheyt: also is de tonge onder onse leden gestelt, welcke het geheel lichaem ¹⁹ besmet, ende ²⁰ ontsteeckt ²¹ het radt [onser] geboorte, ende wort ²² ontsteken ²³ van de helle.

16 Namelick al’se niet bedwongen maer misbruyckt wordt.

17 D. hoe wel het een kleyn lidt is, wanneer men die misbruckt, soo wordt daer door dickwils een groote brandt van twist, oproerigheyt, oorloge, etc. ontsteken, daer door kercken, landen, ende steden verwoest worden.

18 Dat is, gelijck de werelt vol is van allerley soorten van ongerechtigheyt, soo brenght oock een onbedwongene tone voort allerley ongerechtigheyt, als kijven, lasteren, vechten, dootslaen, etc. Een figuerlicke wijse van spreken, waer door een seer groote menichte beteeckent wort, gelijck men seght, een zee, ofte een afgront van quaden.

19 D. voortbrenght vele quaden ende sonden, waer mede de mensche besmet wordt. Siet Matth. 15. versen 18, 19, 20.

20 N. gelijck als een vyer om te verderven ende vernielen.

21 Ofte, den loop onses leevens van der geboorte af, welcke is als een radt dat altijdt omloopt van ’s morgens tot den avont, van de jeught tot den ouderdom, van de geboorte tot de doodt.

22 D. opgeweckt ende gaende gemaeckt om te misbruycken.

23 D. van den Duyvel, wiens pijn-plaetse de helle is. Gr. geennes. van welck woort siet Mat. 5.22.

7

Want ²⁴ alle natuere beyde der wilde dieren, ende der vogelen, beyde der kruypende ende der zee dieren, wort ²⁵ getemt, ende is getemt geweest van de menschelicke natuere:

24 D. alle soorte van wilde diern, hoe wildt datse oock van natueren soude mogen zijn.

25 D. tam gemaeckt, datse den menschen geen quaet en doen.

8

Maer de tonge ²⁶ en kan geen mensche ²⁷ temmen. Sy is een onbedwingelick quaet: ²⁸ vol van doodelick fenijn.

26 Namel. hoe heyligh hy oock zy, ende wat moeyte ende sorge hy daer toe oock aenwendet.

27 Dat is, soo bedwingen datse geen quaet immermeer en doe: ghelijck de volgende woorden verklaren. Daerom moetmen te meerder ende sorghvuldiger vlijt aen wenden, ende den Heere om sijn genade te vieriger bidden, dat dit quaet van ons meer ende meer mach bedwongen worden.

28 Namel. het welck van de helsche slange aen-geblasen is. Want als de tonge wordt mis bruyckt, dat’se gelijck als uyt-spuyght het fenijn van lasteren, achterklap, schelden, vloecken, etc. daer mede brenght de lasteraer hem selven in de doodt, soo hy daer van hem niet bekeert. Psal. 140.4. Rom. 1.30. 1.Corinth. 6.10.

[fol. 140v]

9

²⁹ Door haer loven wy Godt ³⁰ ende den Vader, ende door haer vervloecken wy de menschen, ^e die na de gelijckenisse Godts gemaeckt zijn.

29 Gr. in haer. Den Apostel toont nu dat het misbruyck der tonghe oock een gantsch wanschapene sake is, ende gheheel onbetamelick, datmen met de selve tonghe, daer mede men Godt looft, sijnen naesten na Gods evenbeelt geschapen, soude lateren ofte vloecken, ende dat alsoo van eene ende de selve tonge geheel tegen-strijdighe wercken souden voort gebracht worden.

30 Dat is, Godt die onse Vader is. ghelijck te voren cap. 1. vers 27.

e Genes. 1.27.

10

Uyt den selven mondt komt voort segeninge ende vervloeckinge. ³¹ Dit en moet, mijne broeders, alsoo niet geschieden.

31 Dat is, dese misbruycken der tonge, die te voren aen-ghewesen zijn.

11

Welt oock een fonteyne ³² uyt een selve ader ³³ het soet ende het bitter?

32 Gr. uyt een selve hol. Dat is, springh-ader.

33 Ofte, soet ende bitter water.

12

Kan oock, mijne broeders, een vyge-boom ³⁴ olijven ³⁵ voort-brengen, of een wijnstock ³⁶ vygen? ³⁷ Alsoo [en kan] geen fonteyne sout ende soet water voort-brengen.

34 D. vygen ende olyven te samen, dat is, soete ende bittere vruchten.

35 Gr. maken.

36 D. druyven ende vygen te samen. ghelijck te voren.

37 Siet het voorgaende vers Soo en behoort dan oock desgelijcx de tonghe niet voort te brengen goet ende quaet, tegen de natuere van de d’andere schepselen.

13

³⁸ Wie is wijs ende verstandich onder u? ^f Die bewijse uyt ³⁹ [sijnen] goeden wandel ⁴⁰ sijne wercken ⁴¹ in sachtmoedige wijsheyt.

38 D. soo daer yemandt onder u is, die hem selven laet voorstaen dat hy wijs ende verstandich is, ofte daer voor wil ghehouden wesen, die betoone sijne wijsheyt, etc. De Apostel aenwijst nu voortaen de rechte remedien tegen het meesterlick veroordeelen, ende tegen de misbruycken der tonge, waer van hy dus verre gesproken heeft.

f Ephes. 5.8.

39 D. ommeganck onder de menschen, soo in de kercke, politie, emde huyshoudinge, als oock in het bysonder met alle menschen.

40 Dat is, roeme niet van sijne wijsheydt, maer betoone de selve dadelick met sijne wercken, nalatende sulck meesterschap, ende sijne tonghe bedwingende.

41 Gr. in sachtmoedigheydt der wijsheydt. Dat is, in soodanige wijsheydt die altijdt met sachtmoedigheydt is vergeselschapt.

14

^g Maer indien ghy bitteren ⁴² nijdt ende twist-giericheyt hebt in uw’ herte, so en ⁴³ roemt ende en ⁴⁴ lieght niet ⁴⁵ tegen de waerheyt.

g Rom. 13.13.

42 Ofte, yver: gelijck Rom. 10.2. Dit is de fonteyne daer uyt de voorgaende sonden gemeynlick spruyten. Die over sulcx den Apostel soeckt eerst te stoppen.

43 Namel. dat ghy een oprecht Christen zijt.

44 Namel. als ghy sulcks roemt.

45 Namel. des Euangeliums, het welck doorgaens leert dat sulcke sonden met de Christelicke beroepinge niet en moghen bestaen. Ofte, tegen de waerheydt van de sake, overmits ghy geen recht Christen, noch recht verstandigh en zijt, gelijck ghy roemt te zijn.

15

^h Dese en is de wijsheyt niet ⁴⁶ die van boven af komt: maer is ⁴⁷ aerdsch, ⁴⁸ natuerlick, ⁴⁹ duyvelsch.

h 1.Corinth. 2. versen 6, 7.

46 Dat is, van den hemel, van den Vader der lichten. cap. 1.17. van welcken de rechte ende saligh-makende wijsheydt voort-komt ende verkregen wordt. Siet oock Ioan. 3.5.

47 Dat is, werelsch, hoedanige de aerdsche ende wereltsche menschen hebben.

48 Gr. zielick, gelijck 1.Corinth. 2.14. dat is, die daer komt van de ziele des menschen soodanigh de selve is van natueren, ende noch onweder-geboren, verdorven ende onverstandigh in geestelicke saken.

49 Dat is, soodanigh als de Duyvel heeft, ende die hy den menschen in geeft.

16

ⁱ Want waer nijdt ende twist-giericheyt is, aldaer is verwerringe, ende alle boosen handel.

i 1.Cor. 3.3. Galat. 5.20.

17

Maer de wijsheyt die van boven is, die is ten eersten ⁵⁰ suyver, daer na vreedsaem, ⁵¹ bescheyden, ⁵² geseggelick, vol van barmherticheyt ende van goede vruchten, ⁵³ niet partydelick oordeelende, ende ongeveynst.

50 Ofte, reyn: niet besmet met soodanige heerschende gebreken ende sonden.

51 Niet handelende nae het uyterste recht, maer geerne van haer recht wijckende. Siet Phil. 4.5.

52 Dat is, goede onderwijsingen ende vermaningen geerne plaetse gevende, ende niet hartneckelick op het hare staende.

53 ’t Griecx woort beteeckent oock eenen die niet te naeuwe een sake en ondersoeckt ofte onderscheyt. De hemelsche wijsheydt maeckt oock wel onderscheyt ende oordeelt tussschen waerheydt ende onwaerheydt, tusschen goet ende quaet. 1.Corinth. cap. 10.15. 1.Thess. 5.21. 1.Ioan. 4.1. Iud. vers 22. maer en oordeelt niet lichtveerdelick, ofte scherp, van sijnes naesten woorden ofte wercken: het welck hier de Apostel wil seggen.

18

Ende ⁵⁴ de vrucht der rechtveerdicheyt ⁵⁵ wort in vrede ⁵⁶ gezaeyt, voor de gene ⁵⁷ die vrede maken.

54 Namel. het eeuwige leven. Siet Rom. 6. versen 21, 22. Galat. 6.8.

55 Dat is, wordt door vrede ghezaeyt. Ofte, de vrucht der rechtveerdigheydt die in vrede, dat is, in de ware gelucksaligheydt, bestaet, wordt gezaeyt, etc.

56 Dat is, wegh-geleght ende bewaert. Siet van dese gelijckenisse, Psal. 97.11. Galat. 6.8.

57 Ofte, oefenen. Dat is, die niet alleen vrede maken tusschen twistende partyen, maer oock allen vlijdt ende middelen aenwenden om met alle menschen, soo veel het mogelick is, in vrede te leven.