Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

1 D’Apostel vermaent haer tot broederlicke liefde. 2 tot herberghsaemheyt. 3 tot gedencken der gevangene. 4 verklaert dat het houwelick eerlick is onder alle. 5 Waerschouwt haer voor gelt-gierigheyt, ende vermaentse tot vergenoeginge, 7 ende stelt haer voor het exempel harer voorgangeren. 9 Waerschouwt haer oock voor vremde leeringen, ende in ’t bysonder van het onderscheyt der spijsen. 10 Stelt haer tot dien eynde voor oogen een voorbeeldt in de offeranden der versoeninge, daer niemant en mocht van eten. 15 Vermaent haer tot offeranden der danckbaerheyt, insonderheyt tot belijdenisse des Naems Godts, ende tot weldadigheyt. 17 ende tot gehoorsaemheyt tegen hare voorgangeren. 18 Vermaent haer Godt voor hem te bidden tot sijner ontslaginghe. 20 Ende bidt Godt, dat hy haer volmake in alle goede wercken. 22 Besluyt den brief met eene nieuwe vermaninge. 23 ende belooft dat hy haer haest weder sal sien met Timotheo, ende stelt eenige groetenissen over ende weder.

1

^a DAt de broederlicke liefde ¹ blijve.

a Rom. 12.10. Ephes. 4.3. 1.Petr. 1.22. ende 2.17. ende 4.8.

1 D. volherde, gelijck ghy daer in wel begonnen hebt. Siet cap. 6.10.

2

^b Vergeet ² de herberghsaemheyt niet: ^c want hier door hebben sommige ³ onwetens Engelen geherberght.

b Rom. 12.13. 1.Petr. 4.9.

2 N. tegen de vremdelingen ende verjaegde Christenen, die dickmael haer vaderlandt moesten verlaten, ende niet en wisten waer in keeren. Siet oock Rom. 12. vers 13. ende 1.Petr. 4.9. welcke deughd insonderheyt den herderen wordt aen ghepresen. 1.Tim. 3.2. Tit. 1.8.

c Genes. 18.1. ende 19.1.

3 N. Gelijck Abraham, Gen. 18.1. ende Loth Genes. 19.1.

3

^d Gedenckt der gevangene als of ghy mede gevangen waert: [ende] der gene die qualick gehandelt worden, als of ghy oock selve ⁴ in’t lichaem [qualick gehandelt] waert.

d Matth. 25.36.

4 N. alsoo qualick gehandelt, ofte qualick ghestelt als dese. Ofte, als die oock selve zijt in het lichaem, dat is, in dit lichamelick leven, dat veel verdruckingen onderworpen is. Andere verstaen het van het lichaem Christi, dat is, van sijne Gemeynte in desen sin, als die oock in het lichaem zijt. dat is, leden van het selve lichaem. siet 1.Cor. 12.25, 26.

4

Het Houwelick [is] eerlick ⁵ onder allen, ende het bedde onbevleckt: maer hoereerders ende overspeelders sal Godt oordeelen.

5 Gr. in allen. D. in alle dingen, ofte onder alle persoonen. Want op beyde wijse kan het genomen worden: in alle dingen. Namel. die den houwelicken staet na Godts instellinge mede brenght ende vereyscht. Ofte, onder alle persoonen, N. van wat staet ende beroepinghe sy oock zijn, mits dat’se sulcks wettelick ende in den Heere doen. Lev. 18. cap. 1.Cor. 7.39. Andere setten’t over Het houwlick zy eerlick, also dat den Apostel hier den gehouweden soude eenen regel stellen, waer na sy haer hebben te gedragen. Doch het woordeken maer, het welck volght, en lijdt dese verklaringe niet. Den Apostel stelt dan hier dese vermaninge tegen het misbruyck van vele menschen, die haer in hoererye, ofte door echt-scheydinge in overspel verliepen, om de lasten ende ongemacken des houwelicks te ontgaen: ende oock tegen sommige valsche Leeraers, die ten tijde der Apostelen, ende oock daer na den houwelicken staet gelijck als oneerlick ende bevleckt verwierpen, van welcke den Apostel oock Timotheum vermaent 1.Tim. 4.3.

5

^{e 6} [Uwen] wandel zy sonder gelt-giericheyt: ^f ende zijt vergenoeght ⁷ met het tegenwoordige. Want ⁸ hy heeft geseght, ^g Ick en sal u niet begeven, noch ick en sal u niet verlaten.

e Exod. 23.8. Deut. 16.19. Prov. 15.16.

6 Ofte, uwe zede. D. uwe verkeeringe ende handel onder de menschen.

f Phil. 4.11. 1.Tim. 6.6, 8.

7 N. dat u de Heere door uwen arbeyt, ende in uw’ beroep verleent, sonder door onbehoorlicke wegen, ofte te groote bekommeringe, na meerder rijckdom te trachten. Siet Mat. 6.31, etc. 1.Tim. 6.6.

8 N. Godt tot Iosua. cap. 1.5. ende derhalven in sijnen persoon tot alle geloovige.

g Deut. 31.6, 8. Ios. 1.5. 1.Chron. 28.20.

6

Soo dat wy vrymoedelick ⁹ durven seggen, ^h De Heere is my een helper, ende ick en sal niet vreesen wat my een mensche sal doen.

9 N. met David door den geloove. Psal. 118.6.

h Psal. 56.5. ende 118.6.

7

Ghedenckt ⁱ uwer ¹⁰ voorgangeren, die u het woordt Godts gesproken hebben: [ende] volght haer geloove nae, aenschouwende de uytkomste [harer] wandelinge.

i Hebr. 13.17.

10 Ofte, leydsmannen, gelijck vers 17. Hy spreeckt insonderheyt van de Apostelen ende andere getrouwe Leeraers, die hare leere met haren bloede hadden versegelt, sonder op eenige wereltsche vergeldinge te letten, maer alleen op de eeuwige ende hemelsche hebben gesien, gelijck de volgende woorden uytwijsen. Hy wil dan dat sy altijt harer voorgangeren leere, stantvasticheyt in het geloove, ende geduldicheyt in het lijden gedencken, maer niet datse die eenige Godtsdienstige eere souden aendoen.

8

Iesus Christus is ¹¹ gisteren ende heden de selve ende in der eeuwicheyt.

11 D. gelijck hy haer helper is geweest in alle swarigheden, ende gelijck sy op hem haer vertrouwen hebben gestelt, ende gelijck hare leere Christum Iesum alleen voor het vast fondament der saligheyt heeft gehouden: also is hy oock de selve altijt geweest, ende is noch deselve, ende sal het in eeuwigheyt blijven: als zijnde een selve Godt, ende een selve Middelaer, soo wel in het Oude als in het Nieuwe Testament. Siet 1.Corinth. 3.11. Ephes. 2.20. Apocal. 1.8. ende 22.13.

9

^{k 12} En wordt niet omgevoert met ver-

k Ier. 29.8. Matt. 24.4. Rom. 16.17. Ephes. 4.14. ende 5.6. Col. 2.16. 2.Thes. 2.2. 1.Timoth. 4.3. 1.Ioan. 4.1.

12 D. soo en wordt dan niet. Want het is een besluyt uyt de vermaningen der twee voorgaende verssen getrocken.

[fol. 138r]

scheydene ende vremde leeringen. Want het is goet dat het herte gesterckt worde ¹³ door genade, ^l niet door spijsen, door welcke ¹⁴ geen nutticheyt bekomen en hebben die [daer in] gewandelt hebben.

13 D. door de sake selve, die door de Ceremonien des Ouden Testaments was beteeckent, ende niet door dese Ceremoniale schaduwen, waer van hy een soorte verhaelt, namelick het onderscheyt der spijsen, de andere daer onder verstaende. siet diergelijcke beteeckeninge van het woort genade Ioan. 1.17. Actor. 15.10, 11.

l Ioan. 6.27. Rom. 14.17.

14 N. voor de ziele, ende in haer selven aengesien. Want het Coninckrijck der hemelen en is noch spijse noch dranck, maer rechtveerdigheyt, ende vrede, ende vreughd door den H. Geest. Rom. 14.17.

10

Wy hebben ¹⁵ eenen altaer, van den welcken geen macht en hebben ¹⁶ te eten ¹⁷ die den tabernakel dienen.

15 Hier door en wort geenen steenen ofte uytwendigen altaer verstaen, want dan moest den Apostel seggen dat wy vele Altaren hebben, ofte moeten hebben, namelick in alle Tempelen, ofte hoecken van de Tempelen: maer hy spreeckt van eenen geestelicken Altaer, Namel. Christo Iesu selve, die door den eeuwighen Geest hem selven onstraffelick heeft opgeoffert. Hebr. 9.14. Gelijck van Christi vleesch de offerande is, also is Christus oock de Hooge-priester, ende de Altaer selve die dese offerande heeft geheylight, gelijck den Alaer de offerande plach te heyligen, na het getuygenisse Christi, Mat. 23.19. Ende wordt oock Christus onsen Altaer genaemt, om dat wy op hem onse gebeden ende danckseggingen Gode moeten op-offeren. Siet Apoc. 6.9. ende 8.3.

16 D. aen welcken geen macht en hebben, om geestelicke gemeynschap te hebben, ghelijck Paulus verklaert 1.Cor. 10.16.

17 D. die aen de Ceremonien des Ouden Testaments noch gemeynschap willen hebben, om een deel van hare saligheydt daer in te soecken. Siet Galat. 5.2.

11

^m Want welcker dieren bloedt ¹⁸ voor de sonde gedragen wiert ¹⁹ in het Heylichdom door den Hoogen-priester, ²⁰ der selver lichamen ²¹ wierden verbrandt ²² buyten de leger-plaetse.

m Exod. 29.14. Levit. 4.21. ende 6.30. ende 16.27. Num. 19.3.

18 D. tot een offer voor de sonde.

19 D. in het Heylige der Heyligen, op den Versoen-dagh, welcke was de tiende dagh der sevender maent. Levti. 23.27.

20 N. geslachtter dieren.

21 N. door Godts bevel, waer van siet Levit. 16.27.

22 N. der Israeliten in de woestijne. Waer uyt den Apostel, als uyt een voor-beelt, besluyt: dat de geloovighe, die gemeynschap hebben aen het bloedt Iesu Christi ende sijne verdienste, geen ghemeynschap en moeten hebben in haren uyterlicken Godts-dienst met dat vleeschelick Israel ofte Ierusalem, na dat nu onse Hooge-priester sijne offerande daer buyten heeft volbracht, ende met sijn bloedt in het ware Heylige der Heyligen is ingegaen.

12

²³ Daerom heeft oock Iesus, op dat hy door sijn eygen bloedt ²⁴ het volck soude heyligen, ⁿ buyten de poorte geleden.

23 Dit is het tweede besluyt des Apostels, uyt het voorgaende voor-beeldt van het verbranden der lichamen der dieren buyten de leger-plaetse. Namel. dat Christus buyten de pooorte der stadt Ierusalem, in welcke alle de Ceremonien des Ouden Testaments ghepleeght wierden, het vyer des toorns Godts moest lijden, om ons met Godt te versoenen.

24 D. het geestelick Israel, de kinderen der belofte, die de Engel het volck Christi noemt Matth. 1.21. ende Christus sijne schapen Ioan. 10. versen 15, 16. ende die die de Vader hem gegeven heeft. Ioan. 17.9, etc.

n Ioan 19.18.

13

Soo laet ons dan ²⁵ tot hem ²⁶ uytgaen ²⁷ buyten de Leger-plaetse, ²⁸ sijne smaetheyt dragende.

25 N. alleen.

26 N. door een waerachtigh geloove, sonder ons aen eenige andere Ceremonien meer te binden.

27 N. in welcke alle de Ceremonien der Israeliten ende Priesteren wierden bedient ende gebruyckt.

28 Dit wort om twee redenen daer by gevoeght. Eerst, om dat buyten de leger-plaetse, gelijck oock daer nae buyten de stadt Ierusalem, de plaetse was daer men de misdadige, als der menschen geselschap voortaen onweerdigh, plach uyt te brengen om ghedoodt te worden, gelijck te sien is Levit. 24.14. Iosu. 7.24. Actor. 7.58, etc. Daerna oock, om dat de Ioden voor een groote smaetheydt hielden geen gemeynschap te hebben aen de Ceremonien der Wet. Siet Actor. 10. versen 14, 15, 28. ende Galat. 2. versen 12, 13. Paulus vermaent haer dan dat sy, niet tegenstaende alle versmadinge ende vervolginge der Ioden, ende oock der werelt over dese sake, tot Christum alleen ende sijne offerande sullen haren toevlucht nemen, ende daer by stantvastelick blijven.

14

^o Want wy en hebben hier ²⁹ geen blijvende stadt, maer wy ³⁰ soecken de toekomende.

o Philip. 3.20.

29 D. geen vaste stadt die vaste fondamenten heeft: ofte, daer wy werck van moeten maken om lange te blijven, ende ons heyl te soecken.

30 D. die vaste fondamenten heeft, ende eeuwigh is in den hemel. Siet hier voor capit. 11. 10. 16.

15

Laet ons dan ³¹ door hem altijdt Gode opofferen een offerande des lofs, dat is, ^p de ³² vrucht der lippen die sijnen name ³³ belijden.

31 N. Iesum Christum. dat is, steunende door het geloove op hem, op sijne verdienste ende voorbiddinge. Siet 1.Pet. 2.5. ende 1.Ioan. 2.1.

p Hose. 14.3.

32 D. niet gelijck de Israeliten uyt de eerstelingen ofte vruchten der aerde, maer de vrucht onser lippen, welcke Hoseas capit. 14.3. noemt de kalveren der lippen. dat is, dancksegginge voor de verworvene weldaden.

33 D. loven ende dancken, gelijck Mat. 11.25. Rom. 14.11.

16

Ende en vergeet der weldadicheydt ende der mede-deelsaemheydt niet: ^q want aen ³⁴ soodanige offeranden ³⁵ heeft Godt een welbehagen.

q Philip. 4.18.

34 N. der danckbaerheyt. Want Christus is alleen de offerande onser versoeninge met Godt, gelijck de Apostel meermael heeft betuyght. Siet hier voor capit. 9. 25. 26. 27. 28. ende cap. 10. 14. 18.

35 Namel. in Christo Iesu, als hier nae vers 21 wort uytgedruckt. Gelijck dan de gehoorsaemheyt van een kint, al en verdient het niet by sijnen Vader, ende van een ondersaet aen sijne Overigheyt, evenwel aengenaem is, also is onse weldadigheyt oock Gode in Christo behagelick ende aengenaem, al en konnen wy daer over van geen verdienste voor hem roemen. Siet Luc. 17.10. Rom. 11.35.

17

^r Zijt uwen ³⁶ voor-gangheren ³⁷ ghehoorsaem, ende zijt’se onderdanich. Want sy waken voor uwe zielen, ^s als die ³⁸ rekenschap geven sullen: op dat sy dat doen mogen met vreughde, ende niet ³⁹ al suchtende. Want dat en is u niet nuttigh.

r Philip 2.29. 1.Thess. 5.12. 1.Tim. 5.17.

36 D. Herderen ende Leeraren, gelijck te voren vers 7. Waer mede niet alleen de weerdigheyt van het ampt der Leeraren, maer oock haren schuldigen plicht wort uytgedruckt, gelijck oock in de volgende woorden, dat sy waken voor hare ziele. dat is, voor de saligheydt van hare zielen. Siet Ezech. 3.18.

37 Namel. in alles wat sy u uyt Godts woort ende volgens Godts woort ghebieden, gelijck Ezec. cap. 3. vers 2. wordt uytgedruckt. Anders beveelt oock Christus sijne Discipelen dat sy haer sullen wachten voor den suerdeesem, dat is, quade leeringhen der Phariseen Mat. 16. versen 6, 12.

s Ezech. 3.18. ende 33.18.

38 N. soo yemandt door hare naelatigheydt ofte quade exemplen verloren gaet. Siet Ezech. c. 3.8. 1.Tim. 4.16.

39 N. over de ondanckbaerheyt, ofte halstarricheydt des volcx.

18

Biddet voor ons: want wy vertrouwen dat wy ⁴⁰ een goede conscientie hebben, als die ⁴¹ in alles willen ⁴² eerlick wandelen.

40 N. in al ons’ doen ende leeren: insonderheyt wat aengaet het verwerpen der Ceremonien, daer hy corts te voren van hadde gesproken, ende daer toe de Ioden qualick konden verstaen. Siet dierghelijcke, Actor. 23.1. 1.Corinth. 4.4. ende 2.Cor. 1.12.

41 Ofte, onder alle, gelijck vers 4.

42 D. oprechtelick, na Godts wille ende bevel, gelijc 2.Cor. 1. vers 12. wort verclaert.

19

Ende ick bidde [u] te meer dat ghy dit doet, op dat ick te eerder u lieden mach ⁴³ weder-gegeven worden.

43 Namel. ghelijck den Apostel niet alleen hier maer oock elders dese sijne hope van verlost te sullen worden uyt sijne banden betuyght. Siet Phil. 2.24. Philem. vers 22.

20

⁴⁴ De Godt nu des vredes, die ^t den ⁴⁵ grooten herder der schapen ⁴⁶ door het bloedt ⁴⁷ des eeuwighen Testaments uyt den dooden heeft wedergebracht, [namelick] onsen Heere Iesum Christum:

44 Met dit gebedt besluyt den Apostel, nae sijne ghewoonte, den brief, ende noemt Godt een Godt des vredes, ghelijck oock Rom. 15.33. ende 16.20. 2.Corinth. 13.11. ten aensien van het Euangelium des vredes, waer door ons vrede met Godt ende de menschen wort verkondight, ende in der daedt mede gedeelt. Siet Luc. 2.14. Rom. 5.1. Ephes. 2. versen 14, 15.

t Iesai. 40.11. Ezech. 34.23. Ioan. 10.11. 1.Petr. 5.4.

45 Namel. Iesum Christum, gelijck volght, dien de Apostel alsoo noemt, niet alleen om dat hy op een bysondere wijse sijne schapen heeft verlost, maer oock om dat hy is een Herder van alle Herderen. Siet Ioan. 10.11, etc. 1.Petr. 5.4.

46 Dat is, door welcke het nieuwe, ende volgens dien oock eeuwigh blijvende Testament is bevestight. Hebr. 9.12. Ende konnen dese woorden in het bloedt, ofte, door het bloedt ghevoeght worden, ofte by de woorden grooten Herder der schapen, alsoo dat hy daerom een groot ende goet Herder is, om dat hy sijne schapen door sijn bloedt in eeuwigheydt heeft versoent: ofte oock by de woorden uyt den dooden heeft wedergebracht, om dat hy door sijn bloedt het eeuwige Testament bevestight hebbende, nae de voorsegginge der Propheten, van de doodt niet langer en konde gehouden worden, ghelijck Petrus getuyght Actor. 2.24, etc.

47 Dat is, dat nimmermeer verandert en wordt, ghelijck het eerste verandert is: ende volgens dien van een eeuwighduerende kracht is.

21

^v Die ⁴⁸ volmaecke u in allen goeden wercke, op dat ghy sijnen wille meught doen: ⁴⁹ werckende in u ’t gene voor hem welbehagelick is, door Iesum Christum: ⁵⁰ den welcken zy de heerlickheydt ⁵¹ in alle eeuwicheyt. Amen.

v 2.Corinth. 3.5. Philip. 2.13.

48 Ofte, bereyde u, maecke u bequaem in alle goede wercken. D. volbrenge in u het gene daer noch soude mogen gebreken, gelijck het Gr. woort eygentlick mede-brenght.

49 Gr. makende in u. Namel. door sijnen Heyligen Geest. Siet Philip. 2.13.

50 Namelick, Christo Iesu. Dese lof en wordt niemandt dan den waren ende eeuwigen Godt in Godts woordt oyt gegeven.

51 Gr. in eeuwigheden der eeuwigheden.

22

Doch ick bidde u, broeders, ⁵² verdraeght het woort deser vermaninge: want ick hebbe u ⁵³ in’t korte geschreven.

52 Den Apostel spreeckt hier alsoo, om te versachten de scherpigheydt sommiger vermaningen, die in desen brief voorkomen, voornamelick capit. 6. ende 10.

53 Dit wordt geseght, niet ten aensien van andere brieven, maer ten aensien van de overvloedigheydt ende swaerheydt der materien, die den Apostel hier in het korte verhandelt.

23

Weet dat de broeder ⁵⁴ Timotheus los gelaten is, met welcken (soo hy haest komt) ⁵⁵ ick u sal sien.

54 Hier uyt schijnt dat Timotheus ergens in Asien gevangen is geweest, gelijck eenige oock besluyten uyt 1.Timoth. 6.12. hoe wel Lucas in de Handelinghen der Apostelen daer van geen ghewach en maeckt, dewijle hy in sijne geschiedenissen niet verder en gaet dan tot de gevangenisse Pauli binnen Roomen.

55 Hier uyt besluyten eenige dat Paulus van sijne gevangenisse nu vry was, als hy desen brief schreef, gelijck sulcks oock van vele afgenomen wordt uyt 2.Timoth. 4. versen 17, 18. ende vele oude Leeraers schrijven, dat hy nae sijne eerste los-latinge tot Roomen noch een reyse in Syrien ende andere plaetsen heeft gedaen. Doch dese woorden konnen oock verstaen worden van de goede hope die hy als dan van sijne los-latinge hadde, waer van in het 19 vers hier voren is gesproken.

24

Groetet alle uwe ⁵⁶ voorgangeren, ende alle ⁵⁷ de heylige. U groeten die ⁵⁸ van Italien zijn.

56 Dat is, Herderen ende Leeraren, gelijck hier voor vers 7. ende 17.

57 D. geloovige Christenen, gelijck alom in de tytelen der brieven Pauli te sien is.

58 Dat is, niet alleen van Roomen, maer oock de gene die uyt geheel Italien hem in sijne gevangenisse dickmael besochten. Siet Actor. 28. versen 30, 31.

25

⁵⁹ De Ghenade zy met u allen. Amen.

59 Namelick Iesu Christi, ghelijck de Apostel in andere sijne brieven daer by doet.

^* De Sendt-brief aen de Hebreen is uyt Italien geschreven, [ende] door Timotheum [gesonden].

* Dit onderschrift en gaet hier oock niet vast, gelijck in andere brieven oock meermael is aengeteeckent. Want hoe soude dese brief door Timotheum konnen gesonden zijn, daer vers 13 geseght is, dat Timotheus tot hem noch niet en was gekomen, ende dat soo haest Timotheus tot hem soude gekomen zijn, hy met hem tot haer soude komen.

Eynde van den Sendt-brief PAULI aen de Hebreen.