Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

1 Uyt de exemplen van ’t voorgaende capit. vermaent d’Apostel de Hebreen tot volstandigheyt in de Christelicke hope, ende tot lijdsaemheydt inde verdruckingen. 2 Stelt haer tot dien eynde Christi exempel voor, die door lijden in sijne heerlickheydt is in-gegaen. 5 oock het exempel van alle ware kinderen, die sonder castijdinge harer vaderen niet en zijn. 9 Wijst haer aen de vruchten van de castijdingen. 12 Vermaent haer daer nae tot verwackeringe in hare slappigheydt. 14 mitsgaders tot vrede ende heyligheyt. 15 Waerschouwt haer tegen af-val, ende tegen hoererye, ende onheyligheydt, met het exempel van Esau. 18 Stelt haer tot dien eynde oock voor oogen de weerdigheyt der vergaderinge in hemel ende op aerde, daer toe sy gekomen zijn, met een tegen-stellinge van de vreeselickheyt van alle dingen in het geven der Wet. 25 Waerschouwt haer wederom voor af-val, met een plaetse uyt Hagg. 2.7. genomen. 28 ende vermaent haer tot vast-houden aen Godts genade, met eene voorstellinge der straffe, die den afvalligen sal overkomen.

1

DAerom dan oock, alsoo wy soo groot ¹ een wolcke der getuyghen ² rontom ons hebben liggende, ^a laet ons af-leggen ³ alle last, ende ⁴ de sonde ⁵ die [ons] lichtelick omringht, ende laet ons ^{b 6} met lijdtsaemheyt ^c loopen ⁷ de loop-bane, die ons voor-gestelt is:

1 Dat is, sulck eenen hoop ofte menichte van getuygen, als in ’t voorgaende capittel verhaelt zijn, die in het geloove ende hope stantvastelick ende lijdsamelick hebben volherdt.

2 Soo spreeckt den Apostel, om dat gelijck een wolcke, die rontom ons in de lucht hanght, altijdt van ons gesien wort, hoe wy ons keeren, wy oock alsoo waer wy ons keeren in Godes woordt dese exemplen voor oogen vinden.

a Rom. 6.4. Ephes. 4.22. Coloss. 3.8. 1.Petr. 2 versen 1, 2.

3 Namel. van wereltsche sorge, bekommeringe, ende wel-lusten, gelijck oock Christus de sijne vermaent, Luc. 21.34.

4 Hy verstaet hier insonderheydt de sonde van begeerlickheyt, die van selfs uyt de overblijfselen ter verdorvene natuere lichtelick in ons rijst, ofte door de occasien die uytwendigh voorvallen ons in onsen Christelicken loop verhinderingen voortbrenght, die wy moeten wederstaen ende van ons werpen. Siet Rom. 8. versen 1, 13.

5 Gr. die lichtelick ons omstaet.

b Rom. 12.12. Hebr. 10.36.

6 Ofte, door lijdtsaemheydt loopen. Want als de loop-bane lanck is, ende swarigheden op den wegh zijn, so is oock lijdtsaemheydt in ’t loopen van noode om niet te beswijcken.

c 1.Corinth. 9.24.

7 Ofte, den loop-strijdt. Want beyde beteeckent het Griecx woordt agon. Ende vergelijckt de Heylige Schriftuere elders oock den standt ende het leven eens Christens met eenen loop om prijs, ofte eenen strijdt in het loopen. 1.Corinth. 9.24. 2.Timoth. 4.7.

2

⁸ Siende op den Oversten leydsman ende voleynder des geloofs Iesum, ^d dewelcke ⁹ voor de vreughd die hem voor-gestelt was, het cruyce heeft verdragen ende ¹⁰ schande veracht, ende ¹¹ is geseten aen de rechter-[handt] ^e des throons Godts.

8 Namel. voor al: want hoe wel wy oock wel doen siende op de voorgaende getuygen, soo moeten wy nochtans voor al onse oogen hier in op Christum slaen, die de leydsman tot het geloove is, ende de volmaker van het selve.

d Luc. 24.26. Philip. 2.8, 9, etc. 1.Petr. 1.11.

9 Dat is, in plaetse van de vreughd, Namel. welcker gebruyck hy hadde konnen behouden, ten ware dat hy hem om onsent wille hadde vernedert, ende het cruyce verkoren. Philip. 2.6, etc. Andere setten het over om de vreughde. Namel. tot de welcke hy door sijn lijden, niet alleen selve soude komen, maer oock de geloovige brengen. Luc. 24.26. 1.Petr. 1.11.

10 Namel. die hem van de sondaren aengedaen wiert in leven ende sterven, gelijck in ’t volgende vers verklaert wort.

11 Namelick daer nae, als hy dit alles stantvastelick ende lijdsaemelick hadde overwonnen, ons oock tot een exempel van een geluckige uytkomste.

e Hebr. 1.3. ende 8.1.

3

Want aenmerckt ¹² desen die soodanigh een ¹³ tegen-spreken ¹⁴ van de sondaren tegen hem heeft verdragen, op dat ghy niet en ¹⁵ verflouwt ende beswijckt ¹⁶ in uwe zielen.

12 Namel. Iesum, die soo groot ende heerlick is, dat wy by hem niet en konnen vergeleecken worden.

13 Hier door wordt alle verachtinge, smaet, ende hoon verstaen, die Christo tot de schandtlicke doot des cruyces toe is aengedaen geweest.

14 Dat is, van de godtloose ende onrechtveerdige menschen, die hy met een woordt hadde konnen verslaen, gelijck dit woordt oock genomen wordt Psal. 1.1. Ioan. 9. versen 25, 31.

15 Ofte, verslapt.

16 D. in de volstandighe hope ende lijdtsaemheydt uwer ziele.

4

^f Ghy en hebt noch ¹⁷ tot den bloede toe niet tegengestaen, strijdende ¹⁸ tegen de sonde:

f 1.Corinth. 10.13.

17 D. tot den uyttersten, ofte tot der doodt toe.

18 Sommige nemen hier het woordt sonde voor sondaren, gelijck vers 3 is uyt-ghedrukt. Andere voor de sonde selve die in ons is, daer hy vers 1 van gesproken heeft, die wy met swaren strijdt moeten afleggen, oock selfs door de kastijdingen ende verdruckingen, ghelijck vers 10. ende 11. wordt verklaert.

5

¹⁹ Ende ghy hebt vergeten de ²⁰ vermaninge, die tot u als tot sonen spreeckt, ^g Mijn sone, en acht niet kleyn ²¹ de kastijdinge des Heeren, noch en beswijckt niet als ghy van hem ²² bestraft wordt.

19 Ofte, Ende hebt ghy vergeten, etc.? vraeghsgewijse.

20 N. der wijsheyt. Prov. 3. versen 11, 12.

g Iob 5.17. Proverb. 3.11. Apoc. 3.19.

21 Het Gr. woordt paideia beteeckent eygentlick eene castijdinge die den kinderen tot hare verbeteringhe wordt aengedaen.

22 Ofte, wedersproken, met woorden getuchtight.

6

Want dien de Heere lief heeft, castijdt hy: ende hy geesselt eenen yegelicken sone ²³ dien hy aen-neemt.

23 D. voor sijnen sone erkent ende houdt.

7

Indien ghy de kastijdinghe ²⁴ verdraeght, ²⁵ soo draeght hem Godt tegen u als sonen: (want wat sone is’ er dien de vader niet en kastijdt?)

24 N. lijdtsamelick, ofte, ghewillichlick, als voren.

25 D. sulck is u een seker teecken dat ghy rechte kinderen zijt, ende dat Godt die u toesendt als een vader. Want de Godtloose worden oock wel van Godt ghestraft, maer als van een Rechter, ende spreken dickwils Godtslasteringen tegen den Godt des hemels in dese straffingen. Siet Apoc. 16. versen 10, 11. ofte vallen in wanhope, ghelijck Saul, Iudas, etc.

8

Maer indien ghy sonder kastijdinge zijt, welcker ²⁶ alle deelachtigh zijn geworden, so zijt ghy dan ²⁷ bastaerden, ende niet sonen.

26 Namel. ware ende rechte kinderen.

27 N. die de Vaders dickmael verre van haer doen, ende voor welcke sy geen rechte sorge menichmael en dragen, om dat sy hare rechte erfgenamen niet en zijn.

9

Voorders wy hebben de vaders ²⁸ onses vleeschs wel tot kastijders gehadt, ende wy ontsagen’se: sullen wy [dan] niet veel meer ²⁹ den Vader der geesten onderworpen zijn, ende leven?

28 D. onser lichamen, ghelijck de tegenstellinge van den vader der geesten vereyscht.

29 D. den vader der zielen, ghelijck dit woordt geesten oock hier nae vers 23 wort genomen. Ende wort Godt een vader der geesten bysonderlick ghenaemt, om dat onse zielen van hem sonder middel in de lichamen worden geschapen. Siet hier van oock Num. 16.22. ende 27.16. Eccles. 12.7. Zach. 12.1.

10

Want gene hebben [ons] wel ³⁰ voor eenen korten tijdt, nae dat het haer goedt dochte, gecastijdt: maer dese castijdt [ons] tot [onsen] nutte, op dat wy ³¹ sijner heyligheyt souden deelachtich worden.

30 Gr. voor weynige dagen. Dat is, in de jaren onser jonckheydt.

31 Want door het afsterven der sonde, ende door de oeffeninghe der lijdtsaemheydt nemen wy meer ende meer toe in de heyligheydt, waer van de kastijdingen middelen ende instrumenten zijn.

11

Ende alle castijdinge, als die tegenwoordigh is, en schijnt gheen [sake]van vreughde, maer van droefheyt te zijn: doch daer na geeft sy van haer ³² eene vreedsame vrucht der gerechticheyt den genen die door de selve ³³ geoeffent zijn.

32 Dat is, der gerechtigheydt die onse conscientien vrede ende blijdtschap toe-brenght, in plaetse van de droefheydt, die ons de kastijdinge aendede. Namelick dewijle wy daer door versekert worden, dat wy rechte kinderen zijn.

33 Namel. met gedult ende lijdtsaemheydt als voren.

12

^{h 34} Daerom recht weder op de trage handen, ende de slappe knien:

h Iesai. 35.3.

34 Namel. om met blijdtschap in de loop-bane tot den eynde toe te loopen. Ende is een besluyt van dese vermaninge in het 1 vers voorgestelt.

13

Ende maeckt rechte ³⁵ paden voor uwe voeten, op dat het gene kreupel is niet ³⁶ verdraeyt en worde, maer [dat] het veel meer genesen worde.

35 Ofte, gangen met uwe voeten.

36 Dat is, meer ende meer uyt den wegh, ofte uyt het lidt en wijcke. De Apostel gaet voort in de begonnen gelijckenisse van het loopen in de rechte bane tot den eynde toe, ende dat sonder aen de een ofte de ander zijde af te wijcken. Want vele onder de Ioden tot het Christendom bekeert, sagen altijdt om nae het Iodendom, ende en gingen niet recht uyt. Siet Actor. 15.1. Gal. 2.14.

14

ⁱ Iaeght den vrede nae ³⁷ met allen, ende ^k de heylighmakinge, sonder ³⁸ welcke niemandt ³⁹ den Heere sien en sal:

i Rom. 12.18. 2.Tim. 2.22.

37 N. so veel mogelick is, ende so veel in u is, altijt behoudens een goede conscientie, ende den vrede met Godt. Siet Rom. 12.18.

k Matth. 5.8.

38 N. heylighmakinge, gelijck ’t Griecx woort noodtsakelick mede-brenght, hoe wel het oock van beyde waer is. Siet Matth. 5.8, 9. Ioan. 13.35.

39 N. in’t toekomende leven. Siet 1.Cor. 6.9.

15

^l Toesiende dat niet yemandt ⁴⁰ en verachtere van de genade Godts: dat niet ^{m 41} eenige wortel der bitterheyt opwaerts spruytende ^{n 42} beroerte en make, ende door de selve vele ⁴³ ontreynight en worden.

l 2.Cor. 6.1.

40 D. achter en blijve, af en wijcke.

m Deut. 29.18.

41 Also noemt de Apostel voornamelick de verleyders, ende die andere tot afval soecken te brengen, siende op gelijcke vermaninge Mosis Deuter. 29.18. om dat het eynde van sodanige is verdriet ende bitterheyt in de ziele.

n Actor. 17.13 Galat. 5.12.

42 N. in uwe Gemeynte.

43 D. oock besmet ende tot afval gebracht.

16

^o Dat niet yemandt en zy een hoereerder, ofte een ⁴⁴ onheylige, ^p gelijck Esau, die om eene spijse ⁴⁵ het recht van sijne eerst-geboorte wech gaf.

o Ephes. 5.3. Coloss. 3.5. 1.Thes. 4.3.

44 Dat is, profaen, die nae geene heylige ofte Goddelicke dingen en vraeght.

p Genes. 25.33.

45 Namel. het welck niet alleen voordeel in de familie en gaf over de andere broeders, maer oock een voorbeeldt was van alle geestelick voordeel in het Huys Godts, gelijck hier nae vers 23. wordt aengewesen.

17

^q Want ghy weet dat hy oock daer nae, de segeninge willende be-erven, ⁴⁶ ver-

q Genes. 27.36.

46 Ofte, verstooten, Namel. van sijnen vader Isaac, ten aensien van sijnen eersten ende geestelicken segen, die Iacob nu wech hadde.

[fol. 137v]

worpen wierdt. Want hy en vondt gheen plaetse ⁴⁷ des berouws, hoe wel hy ⁴⁸ de selve met tranen socht.

47 N. by sijnen vader Isaac, alsoo dat Isaac berouw soude gehadt hebben over het segenen Iacobs. want dit berouw was’t dat Esau met tranen versocht, gelijck Genes. 27.36. te sien is.

48 N. segeninghe. Ofte, het selve. Namel. berouw sijns vaders. Want dat Esau geen berouw van sijn eygen mis daet en heeft gesocht, blijckt daer uyt dat hy terstont daer na Iacob nae sijn leven heeft gestaen.

18

⁴⁹ Want ghy en zijt niet ghekomen ^r tot ⁵⁰ den tastelicken berch, ^s ende ’t brandende vyer, ende donckerheyt, ende duysternisse, ende onweder:

49 Dit hangt aen de voorgaende vermaninghe tot vrede, heylichmakinge, etc. om dat de Israeliten, als sy de Wet souden hooren Exod. 20. dry daghen te voren haer moesten heyligen, hare cleederen wasschen, ende haer onthouden van hare vrouwen. Siet Exo. 19.10, etc. Hebben sy dan dit moeten doen als sy Godt de Wet hoorden uytspreken, hoe veel te meer moet ghy u reynighen nae den Gheest, nu ghy komt tot de vergaderinghe des Nieuwen Testaments, om Christi stemme te hooren.

r Exod. 19.10, etc. ende 20.21.

50 D. den sienlicken bergh, N. Sinai, ofte Horeb. waer van siet Exod. 19.17, etc. Deut. 5.2.

s Exod. 19.16. Deut. 5.22.

19

Ende tot het geklanck der basuyne, ende ⁵¹ de stemme der woorden: welcke diese hoorden, ^t baden dat het woordt tot haer niet meer en soude gedaen worden.

51 Dat is, der tien woorden, ofte geboden. want daer op is dese begeerte des volcx gevolgt. Exod. 20.19. ende Deut. 5.25.

t Exod. 20.19. Deut. 5.25. ende 18.16.

20

(Want sy en konden niet ⁵² dragen ’t gene daer geboden wiert, ^v Indien oock ⁵³ een gedierte den bergh aenraeckt, het sal gesteenight, ofte met eenen pijl doorschoten worden.

52 D. verdragen, sonder haer daer voor te ontsetten, ende te vreesen.

v Exod. 19.13.

53 D. niet alleen eenich mensche, maer selfs oock eenich gedierte. Exod. 19.13.

21

Ende ⁵⁴ Moses, soo vreeslick was het gesichte, seyde, Ick ben gantsch bevreest ende bevende.)

54 Dese woorden Mosis en worden wel Exod. 19. niet gevonden, doch de Apostel heeft die besloten uyt ’t gene aldaer vers 19. van de aensprake Mosis in dese vertsaechtheyt tot Godt geseght wordt. Ofte hy heeft die uyt eenige historische overleveringhe, ghelijck het gene hy seght van Iannes ende Iambres 2.Tim. 3.8. Ofte uyt eene bysondere openbaringe, gelijck Moses de geheele orden van het werck der scheppinge heeft gehadt.

22

Maer ghy zijt gekomen tot ⁵⁵ den bergh Sion, ende de Stadt des levendigen Godts, tot ^x het hemelsche Ierusalem, ende ⁵⁶ de vele duysenden der Engelen,

55 D. tot de algemeyne Kercke ende de ware Gemeynte Iesu Christi, daer van de berch Sion een voorbeeldt was, siet Psal. 2.6. Iesai. 2.3. ende 49.14, etc. die terstont oock de stadt Godts, ende het hemelsche Ierusalem genaemt wordt, om dat sy van Godt uyt den hemel wordt opgerecht, besonderlick geregeert, ende verheerlickt. Siet Apoc. 3.12. ende 21.27. Siet oock Zach. 2.4, etc.

x Galat. 4.26. Apoc. 3.12. ende 21.10, etc.

56 N. die oock dienaers Christi zijn, ende mede-dienstknechten der geloovighe, gelijck de Engel spreeckt Apoc. 19.10. ende 22.9.

23

Tot de alghemeyne Vergaderinge ende de Gemeynte ⁵⁷ der eerst-geborene, die ^y in ⁵⁸ de hemelen opgeschreven zijn, ende tot Godt den Rechter over alle, ende ⁵⁹ de geesten der ⁶⁰ volmaeckte rechtveerdige.

57 D. der uytverkorene, die door de sonderlinge genade Godts vele hemelsche privilegien boven andere menschen hebben ontfangen.

y Luc. 10.20.

58 N. in het boeck des levens. Siet Luc. 10.20. Phil. 4.3. Apoc. 13.8.

59 D. de zielen der gene die de volmaeckte heyligheydt ende saligheydt in den hemel besitten. Siet 1.Cor. 13.10. hoe wel de selve noch een andere volmakinge ten uytersten dage met hare lichamen verwachten. 2.Tim. 4.8.

60 Ofte, geheylighde.

24

Ende tot ⁶¹ den Middelaer des Nieuwen Testaments Iesum, ende ⁶² het bloedt ^z der besprenginge, dat betere dingen spreeckt ⁶³ dan ^a Abel.

61 N. gestelt tegen Mosem, die maer een voorbeeldt van den waren Middelaer Iesus Christus en was.

62 N. waer mede het Nieuwe Testament is bevestight, ende onse conscientien zijn ghereynight. siet c. 9.11, etc.

z Hebr. 10.22. 1.Petr. 1.2.

63 D. dan het bloedt Abels het welck wrake riep voor Godt. Genes. 4.10. daer het bloedt Christi versoeninge ende vrede met Godt roept.

a Gen. 4.10. Hebr. 11.4.

25

^b Siet toe dat ghy ⁶⁴ dien die spreeckt niet en verwerpt: want indien dese niet en zijn ⁶⁵ ontvloden, die den genen verwierpen ⁶⁶ welcke op aerden Godtlicke antwoorden gaf, veel meer [en sullen] wy niet [ontvlieden], so wy ons van dien afkeeren ⁶⁷ die van de hemelen [is]:

b Hebr. 2.3.

64 N. Christum, welcke spreeckt door sijnen Geest ende woordt.

65 N. den toorn ofte straffe Godts.

66 N. Mosem. Want de Apostel stelt haer geduerigh voor oogen het exempel der Israeliten in de woestijne, hare rebellye tegen Mosem, ende de straffen daer op gevolght.

67 Namel. Iesus Christus de Sone Godts, die van den hemel afgedaelt is. Ioan. 3.13. ende de Heere is uyt den hemel 1.Cor. 15.47. ende die nu inden hemel ter rechter-handt sijns Vaders zijnde, door sijnen Geest ende dienaren geduerighlick tot ons spreeckt.

26

⁶⁸ Wiens stemme doe ⁶⁹ de aerde beweeghde: maer nu ⁷⁰ heeft hy ⁷¹ verkondigt, seggende, ^c Noch eenmael ⁷² sal ick bewegen niet alleen de aerde, maer oock den hemel.

68 Namel. Iesu Christi: want hy was die Engel des aengesichts Godts die tot Mosem sprack Exod. 3. versen 2, 4, etc. ende door welcken oock de Wet is gegeven. Actor. 7.38.

69 Namel. in het geven van de Wet: waer van siet Exod. 19. cap.

70 N. de selve Iesus Christus, als de eeuwige Sone Godts, ende Middelaer tusschen Godt ende de menschen. Want de geheele t’samen-voeginge der woorden vereyscht dese verklaringe.

71 Namel. door den Propheet Haggeum capit. 2.7. daer hy van de komste Christi, ende van de beroepinge der Heydenen propheteert.

c Hagg. 2.7.

72 N. eensdeels door groote wonderen ende mirakelen aen hemel ende aerde, ghelijck in de komste Christi ende ten tijde sijns lijdens ende sijner opstandinge is geschiet: maer insonderheydt door de crachtige predicatie des Euangeliums ende de sendinge des H. Geests over de geheele aerde, waer door de ceremoniale dienst der Wet, ende de afgoderye der Heydenen is te niete gedaen, ende de geestelicke Godts-dienst alom opgerecht: het welck een groote beweginge ende veranderinghe niet alleen op aerden maer oock in den hemel veroorsaeckt heeft, alsoo oock de Engelen haer daer over verwonderen, ende begeerigh zijn daer in te aenschouwen. Ephes. 3.10. 1.Petr. 1.12.

27

Ende dit [woordt], Noch eenmael, wijst aen de veranderinge ⁷³ der beweeghlicke dingen, als ⁷⁴ welcke gemaeckt waren, op dat ⁷⁵ blijven souden de dingen ⁷⁶ die niet beweeghlick en zijn.

73 D. der veranderlicke, gelijck de eerste Tabernakel, ende de Godts-dienst daer aenklevende was.

74 N. met handen van menschen, uyt verganckelicke stoffe.

75 N. onveranderlick in Godts Ghemeynte.

76 D. de geestelicke dingen, die daer door waren beteeckent, ende in het Nieuwe Testament te wege ghebracht. Tot welcke oock de nieuwe Hemel ende Aerde ghehoordt, waer van Iesaias propheteert. cap. 65.17, etc.

28

Daerom alsoo wy ⁷⁷ een onbeweeglick Coninckrijck ontfangen, laet ons ⁷⁸ de genade [vast] houden, ^d door de welcke wy ⁷⁹ wel-behagelick Gode moghen dienen, met ⁸⁰ eerbiedinge ende Godtvruchtigheyt.

77 Namel. het welck hier in ons begint, ende hier namaels sal volkomen worden.

78 Namel. die wy alreede ontfangen hebben.

d 1.Petr. 2.5.

79 D. niet door ceremoniale ende uytwendige dingen, maer in geestelicke, die Godt altijdt in Christo behagen. Siet Rom. 12.1. ende 14.17, 18. Hebr. 13.21, etc.

80 Ofte, schaemte ende vreese.

29

^e Want onse Godt is ⁸¹ een verteerende vyer.

e Deut. 4.24.

81 Dat is, als een verteerende vyer. N. tegen de gene die ongehoorsaem ofte afvalligh zijn. Siet Deut. 4.24. Hebr. 10.31.