Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

1 D’Apostel betuyght hoe sorghvuldigh hy is voor de Colossensen, ende andere daer hy selve noyt en hadde gepredickt, op dat sy meer ende meer souden gesterckt worden in de rechte kennisse Godts, ende Christi, in welcken alle schatten der wijsheyt verborgen zijn. 4 Vermaent haer datse door geene schijn-redenen en souden van dese aengenomene leere haer laten afleyden. 8 Waerschouwt haer dat sy dese leere met geen Philosophie, noch andere insettingen der wet en souden vermengen. 9 dewijle alle de Godtheyt in Christo lichamelijck woont, ende wy in hem volmaeckt zijn. 11 ende dewijle wy oock in Christo geestelijck zijn besneden. 12 ende de Doop een zegel daer van is. 13 gemerckt oock Christus de Wet der Ceremonien, als een hand-schrift, aen ’t cruyce heeft te niete gedaen, ende selfs over den Satan daer aen heeft getriumpheert. 16 Handelt voorder tegen het onderscheydt der spijsen ende der tijden. 18 tegen den dienst der Engelen. 20 ende tegen alle de insettingen der menschen ende selfs-willige Godts-diensten.

1

¹ WAnt ick wil dat ghy wetet hoe grooten ² strijdt ick voor u hebbe, ende [voor] de gene die ³ te Laodicea zijn, ende so vele als’er ⁴ mijn aengesicht in den vleesche niet en hebben gesien:

1 Dit woordeken want, siet op ’t gene in het eynde van het voorgaende cap. van Paulo is gheseght: ende wijst daer mede aen, dat hy niet alleen by de gene daer hy selve hadde gepredickt, met alle kracht hadde ghearbeydt, maer oock sorghvuldigh was voor de gene daer hy selve niet en was geweest.

2 N. door sorghvuldige gedachten, gebeden, vermaningen aen de gene die derwaerts reysen, ende besendingen: ende dat alles niet tegenstaende de beletselen die de Satan my daer tegen voortbrenght: het welck hy daerom eenen strijdt naemt.

3 Een stadt niet verre van Colossen gheleghen, daer het schijnt dat dese valsche leeraers de selve dwalingen stroyden. Waerom hy desen brief by haer oock beveelt te lesen. capit. 4.16.

4 D. mijne lichamelicke tegenwoordigheydt niet en hebben gehadt: gelijck Actor. 20.38.

2

⁵ Op dat hare herten ⁶ vertroost mogen worden, ⁷ ende sy te samen gevoeght zijn in de liefde, ende [dat] tot allen rijckdom ⁸ der volle versekertheydt des verstants, ^{a 9} tot kennisse der verborgentheyt Godts ende des Vaders ende Christi:

5 Dese drie dingen, Namel. vertroostinge, liefde, ende volle versekeringe, konnen ofte de vrucht zijn van den strijdt Pauli voor haer, ofte de saecke selve waer ontrent dese sorghvuldigheyt ende strijdt Pauli sich besich hielt.

6 Namel. verstaende mijne sorge voor haer, ende mijn getuygenisse van de oprechtigheyt der leere, die sy door Epaphram ende andere hadden ontfangen.

7 Een gelijckenisse van eenigh timmerwerck, het welck t’samen gevoeght ende in malkandren ghesloten zijnde te stercker ende te vaster is. Nu en isser niet dat de herten meer te samen bindt dan eenigheydt in het ware geloove. Actor. 4.32. waer uyt de rechte liefde oock vloeyt.

8 Namel. door den Heyligen Geest in ons gewrocht. Want hoe wel het Euangelium selve ons dese wetenschap des geloofs toe-brenght, soo en kan nochtans de volle versekertheydt daer van in ons’ herte niet zijn, dan door dese bysondere versekeringe des Geests. Siet Ephes. 1.13.

a Iesai. 53.11. Ierem. 9.23. Ioan. 17.3. Philip. 3.8.

9 Dit is een naerder verklaringe van de wetenschap des geloofs, daer hy te voren van hadde gesproken. Want hier in bestaet de somma der leere der saligheydt, dat wy Godt den Vader recht kennen, ende Iesum Christum dien hy gesonden heeft. Ioan. 17.3.

3

^{b 10} In den welcken alle de schatten ¹¹ der wijsheyt ende der kennisse ¹² verborgen zijn.

b 1.Corinth. 1.24.

10 Namel. Christo. Ofte, in welcke verborgentheydt Godts des Vaders ende Christi. Want het Griecx woordeken kan tot beyden gebracht worden: alsoo dat de sin is, dat in Christo, ofte in de leere van Godt den Vader ende van Christo alle schatten der wijsheydt ende kennisse (namelick tot de saligheydt noodigh) verborgen zijn. Ende wordt dit alsoo van den Apostel betuyght, om den Colossensen te toonen dat dan nergens elders de saligheydt en moet gesocht worden dan in dese leere, die ons tot Godt door Christum wijst, gelijck 1.Corint. 1.30. ende 2.2, etc. Andere nemen dit niet voor de saecke die wy ter saligheydt moeten kennen, maer voor de wijsheydt die in Christi persoon selve is, die alle andere wijsheydt van menschen ende Engelen te boven gaet: het welck wel waer is, dan schijnt op het wit Pauli soo wel niet te passen, dan door een verde genomen besluyt.

11 Dese twee woorden onderscheyden eenige hier aldus: dat door de wijsheydt de wetenschap van alle leer-stucken des geloofs, ende door de kennisse de wetenschap van alle de bevelen Christi tot den Christelicken wandel noodigh, verstaen worden.

12 Dat is, begrepen ofte besloten zijn. Doch de Apostel gebruyckt het woordt verborgen, om dat de natuerlicke mensche dese dingen niet en begrijpt, maer dat’se geestelick worden onderscheyden. Matth. 11.25. 1.Corinth. 1.23.

4

Ende dit segge ick, ^c op dat niet yemandt u en ¹³ misleyde met ¹⁴ beweegh-redenen die eenen schijn hebben.

c Ephes. 5.6. Colos. 2.18.

13 Het Griecx woordt beteeckent yemandt overreden met bedrieghlicke disputatien ofte sluyt-redenen.

14 Namel. gelijck de Oratoren ende Philosophen plachten te gebruycken, daer door sy onder den glimp van waerschijnlicke redenen, die dickmael geen vastigheydt en hadden, de herten in-namen, ende wijs maeckten dat sy wilden.

5

Want ^d hoewel ick ¹⁵ met het vleesch van [u] ben, nochtans ben ick met den geest by [u,] my verblijdende ende ¹⁶ siende ¹⁷ uwe ^e ordeninge, ende de vasticheyt ¹⁸ uwes geloofs in Christum.

d 1.Corinth. 5.3.

15 D. nae mijn lichaem, gelijck hy spreeckt. 1 Corinth. 5. vers 3.

16 Namel. in mijnen geest, gelijck hy te voren hadde betuyght, ende gelijck hy spreeckt 1.Corinth. 5.3. het zy den Apostel dit verstaet van de wetenschap die hy hier van hadde door het aen dienen van Epaphras en andere, het zy oock door eenighe bysondere openbaringen des Heyligen Geests, gelijck Eliseus hadde van het doen sijns dienaers Gehasi. 2.Reg. 5.26.

17 Namel. in uwen gemeynen wandel, ende oock in het oeffenen der discipline ende regeringe uwer Gemeynte.

e 1.Corint. 14.40.

18 D. der belijdenisse uwes geloofs, sonder daer van in het minste te wijcken, wat men u oock soeckt wijs te maecken: welcke stantvasticheyt den Apostel in haer prijst, om haer daer in meer ende meer te verstercken.

6

Gelijck ghy dan Christum Iesum den Heere hebt ¹⁹ aengenomen, wandelt [also] ²⁰ in hem:

19 Namel. door het ware geloove. Ioan. 1.12.

20 D. gelijck het hem ofte sijne gemeenschap weerdigh is.

7

^f Gewortelt ende op-ghebouwt in hem, ende bevestight in het geloove, ²¹ gelijckerwijs ghy geleert zijt, ^g overvloedich zijnde in het selve, ²² met danck-segginge.

f Ephes. 3.17.

21 N.van Epaphra ende uwe voorgaende trouwe leeraers, niet ghelijck dese andere u soecken wijs te maecken.

g 1.Corinth. 1.5.

22 N. over de genade die ghy alreede hebt ontfangen. Col. 1.12.

8

^{h 23} Siet toe dat niemandt u ²⁴ als eenen roof en vervoere door ²⁵ de Philosophie, ende ydele verleydinge, nae de ²⁶ over-leveringe der menschen, na ²⁷ de eerste beginselen der werelt, ende ²⁸ niet na Christum.

h Rom. 16.17. Hebr. 13.9.

23 Hier begint de Apostel het verhael der dwalingen, daer hy haer tegen waerschouwt. N. Philosophie, menschelicke insettingen, ende vermenginghen van de Wet der Ceremonien, die hy d’een voor, d’ander naer weder-spreeckt.

24 Ofte, beroove, tot enen roof wechvoere. N. van Christo ende sijne waerheyt tot andere leeringen ofte middelen ter salicheydt buyten Christum. Een gelijckenisse genomen van roovers, die niet alleen de goederen, maer oock de menschen selve tot eenen roof wech voerden, om haer tot slaven van haer ofte van anderen te maken. Siet een exempel 1.Sam. capit. 30.

25 Hier door en wordt de rechte Philosophie niet verstaen, die een gave Godts is, ende selfs een instrument ofte middel is dienstigh om Godts woordt beter te verstaen, ende te verklaren: maer de sophisterye ofte bedrieghlicke schijn-wijsheydt eeniger Heydenscher Philosophen, gelijck de volgende woorden ydele verleydinge verklaren, ende gelijck Paulus hier van spreeckt Rom. 1. versen 21, 22. welcke Philosophen in dese hare schijn-wijsheydt eenige dingen van Godt, ende van den wegh tot het opperste goet hadden voorgestelt, die dese Leeraers met het Euangelium wilden vermengen, ghelijck oock de Scholastike Leeraers in het Pausdom doen, waer door de eenvoudigheydt ende oprechtigheydt der salighmaeckende leere des Euangeliums mercklick is verduystert ende vervalscht.

26 Dit is de tweede dwalinge die dese by het Euangelium Christi wilden voegen, om nae hare meyninge aen de eenvoudigheydt des Euangeliums eenen meerderen luyster by de menschen te geven, gelijck eertijts de Phariseen deden, Mat. 15.3, etc.

27 Gr. elementen. Alsoo noemt de Apostel de Ceremonien der Wet, om dat het Godt belieft heeft in de verdeelinge der tijden, de Israeliten, ende volgens in haer de reste der werelt die saligh wierden, door dit middel alsoo tot Christum te leyden, ghelijck een kindt door het leeren van het A. B. C. tot lesen wordt bereydt, ende als door een School-meester tot meerder wijsheydt gebracht. Siet hier van breeder verklaringe. Galat. 3.24. ende 4.3, 9, etc.

28 D. nae de leere, ofte instellinge Christi, die alleen in de Gemeynte Christi moet gelden. Galat. 1. versen 6, 8, 9.

9

ⁱ Want ²⁹ in hem ³⁰ woont alle ³¹ de volheyt der Godtheyt ³² lichaemelick:

i Ioan. 1.14. Colos. 1.19.

29 Namel. als waerachtich mensche die onder ons heeft gewoont vol genade ende heerlickheydt. Ioan. 1.14.

30 Namel. met een wesentlicke inwooninge des Soons Godts inde menschelicke natuere, door de vereeninge sijner Goddelicke natuere met de menschelicke in eenigheydt sijns persoons, gelijck het lichaem een Tabernakel ende wooninge wordt genaemt onser ziele. 2.Corinth. 5.1. ende gelijck oock Christus sijne menschelicke natuere daerom eenen Tempel noemt, daer namelick sijne Godtheydt in woonde, die den selven weder soude op-bouwen. Ioan. 2. vers 19.

31 Dat is, de geheele Godtheydt. Namel. des Soons, met alle sijne eygenschappen: niet alleen ten aensien eeniger gaven, gelijck hy in de Propheten, Apostelen, ende andere heylige oock woont.

32 D. persoonlick, ghelijck het Griecx woordt soma somwijlen een persoon beteeckent. Ofte, wesentlick, waerachtelick, tegen gestelt tegen de schaduwen ende figueren des Ouden Testaments, gelijck het woordt soma in dit selve capit. vers 17. wordt genomen. Doch de saeke komt op een uyt. Want Godt wordt wel in het Oude Testament gheseght te woouen in den Tabernakel, Tempel, ende Arke des Verbondts, etc. maer alleen als in schaduwen ofte figueren van Christi menschelicke natuere, die hy in de volheydt des tijdts soude aen-nemen, om persoonlick, ofte waerachtelick, ende wesentlick in de selve met alle sijne volheydt te woonen. Is hy dan waerachtigh Godt, ende waerachtigh mensche in eenen persoon, ende woont de volheydt der Godtheydt in hem, soo wilt den Apostel seggen, dat wy buyten hem geen saligheydt en moeten soecken, noch in de Ceremonien der Wet, noch in de Philosophische aenradingen van den dienst der Engelen, noch in eenige andere menschelicke insettingen ofte bedenckingen, maer alleen in hem, ende in sijn woordt.

10

^k Ende ghy zijt ³³ in hem ³⁴ volmaeckt, die het hooft is van ³⁵ alle Overheyt ende macht,

k Ioan. 1. vers 16.

33 Gr. in hem vervult. D. wy hebben alles in hem dat tot onse volmaeckte saligheydt noodigh is. 1.Corinth. 1.30.

34 Siet Ephes. 1.23. ende 4.16.

35 Dat is, oock selve der Engelen in den Hemel die onder hem staen, ghelijck capit. 1.16. betuyght is. Daer uyt blijckt dat wy niet in haer, maer in Christo de saligheydt hebben. Want dit vereyscht de eygenschap van het hooft, ende sijne werckinge, dat alle de leden, waer onder hier oock de Engelen merckelick worden gestelt, van hem hangen, ende haer geestelick leven ontfangen. Ephes. 5.23. Ende hoe wel de goede Engelen de verlossinge door Christum niet van noode en hadden, als die niet gevallen en waren, nochtans blijckt hier uyt dat sy door hem oock in haren gelucksaligen stant inder eeuwigheyt worden behouden. Waerom sy oock, onder de vergaderinge der gene daer de geloovige by sijn gekomen, getelt worden. Hebr. 12.22. ende uytverkorene Engelen worden genaemt, 1.Timoth. 5.21. ende sy haer selven oock stellen onder de dienstknechten Christi, ende mede-dienstknechten der geloovige. Apoc. 22.9

11

^{l 36} In welcken ghy oock ³⁷ besneden zijt met een besnijdenisse die ³⁸sonder handen geschiet, in de uyt-treckinge ³⁹ des lichaems der sonden ⁴⁰ des vleeschs, ⁴¹ door de besnijdenisse Christi:

l Deuter. 10.16. Ierem. 4.4. Rom. 2.29. Philip. 3.3

36 Namel. Christo.

37 Namel. niet met de uytwendige besnijdenisse, die door Christi doodt, nevens de andere Ceremonien des Ouden Testaments te niete gedaen is, ghelijck de Apostel hier leert, ende Galat. 5. versen 1, 2. maer met de inwendige besnijdenisse des herten, in den geest, welcke de beteeckende saecke was van de uytwendige besnijdenisse, ende die de Apostel in de volghende woorden naerder verklaert. Waer uyt hy wil besluyten, dat dan de uytwendige ons niet meer noodigh noch nut en is.

38 Dat is, van Godt selve, door sijnen Geest. Deuter. 30.6. Rom. 2.29.

39 Dat is, der gantscher masse der verdorvenheydt, die by een lichaem wordt vergeleecken, dat vele leden heeft. Siet Rom. 6.6. Coloss. 3.5. van weghen de velerley begeerlickheden die de sonde in ons werckt.

40 Hier door wordt verklaert waer uyt dese sondige aert sijnen oorspronck heeft, Namel. uyt de vleeschelicke geboorte. Ioan. 3.6.

41 Niet eygentlick, waer door Christus selve ten achtsten dage is besneden geweest, maer door welcke hy ons met sijnen Geest in onse herten besnijdt, dat is, van de schult ende heerschappye der sonde verlost, ende onse herten reynight, ghelijck de volgende verssen breeder verklaren.

12

^m Zijnde met hem ⁴² begraven in

m Rom. 6.4. Galat. 3.27.

42 Ofte, begraven door den Doop. Want in den Doop wordt ons beteeckent en verzegelt, dat onsen ouden mensche door den doodt Christi is gedoodet, ende volgens oock begraven, dat is, door Christi lijden ende sterven alsoo sijne heerschende kracht heeft verloren, dat hy is gelijck een doodt ende begraven lichaem, het welck hem niet en kan bewegen om te heerschen, hoe wel het sijnen stanck noch wel van hem geeft, tot dat het door de selve doodt ende Geest Christi geheel wordt vernietight. Siet. Rom. 6.3, etc.

[fol. 117r]

den Doop, ⁴³ in welcken ghy oock met [hem] opgeweckt zijt ^{n 44} door het geloove ⁴⁵ der werckinge Godts, die hem uyt den dooden opgeweckt heeft.

43 N. Doop, ofte Christo. Want beyde is waerachtigh, doch op verscheydene wijse. Want door de kracht der opstandinge Christi zijn wy opgeweckt tot nieuwigheydt des levens, ende door den Doop wordt het selve oock versegelt. siet Rom. 6.4, etc. Ende wil de Apostel daer mede bewijsen, dat wy selfs den zegel der Besnijdenisse in het Nieuwe Testament niet meer van noode en hebben, dewijle de Doop ons nu even het selve beteeckent ende verzegelt.

n Ephes. 1.19. ende 3.7.

44 N. sonder het welck de uytwendige Doop geen kracht en heeft. Want die gelooft ende gedoopt wordt sal salich worden. Marc. 16.16. Het gheloove dan neemt de weldaet aen, die de Doop ons aenwijst ende verzegelt.

45 Hier door kan verstaen worden, ofte de kracht Godts waer door het geloove in ons wordt gewrocht: ofte het steunsel des geloofs, waer op het in onse vernieuwinge siet. Namel. op de kracht Godts, die Christum uyt de dooden heeft opgeweckt, waer door wy oock uyt den doot der sonde opgeweckt worden.

13

^o Ende hy heeft ⁴⁶ u als ghy ⁴⁷ doodt waert in de misdaden, ende ⁴⁸ [in] de voorhuyt uwes vleeschs, ⁴⁹ mede levendich gemaeckt met hem, alle [uwe] misdaden u ⁵⁰ vergevende:

o Ephes. 2.1.

46 N. die nu in Christum gelooft ende gedoopt zijt.

47 Siet Ephes. 2.1.

48 Dit en wordt niet gesproken van de eygentlick genoemde voor-huyt, die de geloovige Colossensen noch hadden, maer van de natuerlicke verdorvenheydt, daer in sy voor hare bekeeringe waren, die also by gelijckenisse genaemt wort, om dat de voor-huyt in het Oude Testament een schandelick ende verachterlick dingh was by de Israeliten. Siet diergelijcke wijse van spreken Deuter. 10.16. Ierem. 9. vers 25, etc.

49 Siet Ephes. 2.5.

50 Ofte, genadelick vergevende. Ofte, vergeven hebbende. Want door het geloove worden ons onse misdaden ende sondigen aert uyt kracht van Christi verdienste vergeven: ende wort het lichaem der sonde, ofte de oude mensche, in ons oock gedoodet. Van welcke beyde weldaden de Doop een teecken ende zegel in het Nieuwe Testament is, gelijck de Besnijdenisse in het Oude was. Rom. 2.29. ende 4.11.

14

⁵¹ Uytgewischt hebbende ⁵² het handtschrift dat tegen ons was ⁵³ in insettingen [bestaende], ’t welck [segge ick] ⁵⁴ eeniger wijse ons tegen was, ende heeft dat selve uyt het midden wech genomen, het selve aen het cruys genagelt hebbende:

51 D. door-getrocken, ende geroyeert, ofte t’ eenemael gecasseert, gelijck wy spreken.

52 Het Grieckx woordt Cheirographon, dat is, handt-schrift, nemen hier sommighe voor een schrift, dat met Godts handt selve in steenen Tafelen was geschreven, gelijck van de Wet der tien geboden betuyght wordt Exod. 34.1. ende wordt dit by haer verstaen van de Wet der Zeden, ofte der tien geboden, die tegen ons te zijn geseght wordt, ten aensien van haren scherpen eysch van volkomene gehoorsaemheydt, ofte by gebreke van dien, van wegen hare vervloeckinge, die Christus voor ons aen het cruyce heeft gedragen, ende ons daer van verlost Galat. 3. versen 10, 13. Doch alsoo de Apostel hier eygentlick handelt tegen de onderhoudinge der Besnijdenisse ende andere Ceremonien, soo wordt dit handt-schrift hier verstaen van de Wet der Ceremonien des Ouden Testaments, die een handt-schrift worden genaemt dat tegen ons was, om dat de selve als een obligatie, oft schult-brief waren, waer door de menschen hare misdaden ende schulden dagelicks voor Godt wel bekenden, ende nochtans door het uyterlick oefenen der selve noyt en wierden verlost, gelijck Paulus verklaert Hebr. 10.1, etc. gelijck dit woordt Cheirographon, ofte hant-schrift oock genomen wort in den Grieckschen text Tob. 5.3. ende 9.3. Dit blijckt oock uyt de vergelijckinghe van dese plaetse met Ephes. 2. versen 14, 15. daer dit woort handt-schrift in insettingen genoemt wort de Wet der geboden in insettingen: welck woordt dogmasi, D. ordonnantien ofte insettinghen, nergens in Godes woordt voor de Wet der tien geboden en wordt gebruyckt, noch oock het woort dogmatizesthe vers 20. Ende het geue van Paulo aldaer wort by gevoeght, bewijst oock dat klaerlick. Want de Wet der Zeden en maeckt eygentlick geen vyantschap tusschen Ioden ende Heydenen, alsoo die oock in de natuere geschreven is, Rom. 2.14. maer het is alleen de Wet der Ceremonien, door welcke dit onderscheyt ende vyandtschap tusschen dese volcken wert veroorsaeckt, gelijck aldaer is aengeteeckent. Van de Wet der Zeden en kan oock niet wel geseght worden, dat Christus die uyt het midden heeft wechgenomen door sijn doodt, om ons van de onderhoudinge der selve t’ eenemael te bevrijden, gelijck Paulus hier voor heeft te bewijsen. Want hoe wel wy van den vloeck ende scherpe onderhoudinge van de Wet der Zeden zijn verlost door Christum, soo blijven wy nochtans aen de onderhoudinge der selve verbonden, als aen eenen regel van danckbaerheydt, die wy Godt voor voor onse verlossinge schuldigh zijn.

53 Ofte, door de insettingen, ofte, bevelen: waer door sommige verstaen de insettingen ofte leeringen des Nieuwen Testaments, door welcke de Wet der Ceremonien is verklaert te niete ghedaen te zijn: doch de vergelijkinge met de plaetse Ephes. capit. 2.vers 15. toont dat dit handt-schrift in dese insettinghen bestondt, ende wordt hier gheleert dat dit handt-schrift niet simpelick door de leere ende insettingen Christi, maer door den doodt Christi aen ’t cruyce is te niete gedaen, die het selve aen het cruys heeft genagelt, ende t’eenemael gecasseert, wanneer hy voor onse misdaden, ende voor de schuldt van die aen het cruyce heeft voldaen. Want waer voldoeninge van schult is, daer en is geen handt-schrift, noch schuldt-brief meer van noode, ende wordt derhalven gecasseert.

54 Ofte, heymelick, secretelick. Namel. om dat de wasschingen, offeranden, ende andere Ceremonien des Ouden Testaments de menschen wel schenen te reynigen, doch in der daedt sulcks niet en deden, maer haer van hare schult alleen overtuyghden, ten ware sy door de selve tot Christum wierden gebracht, wiens bloedt de conscientien alleen konde reynighen van doodelicke wercken Hebr. 9.9, etc.

15

^p [Ende] ⁵⁵ de Overheden ende de Machten ⁵⁶ uytgetogen hebbende, heeft hy die ⁵⁷ in’t openbaer ⁵⁸ ten toone gestelt, ende heeft ⁵⁹ door het selve over haer ⁶⁰ getriumpheert.

p Genes. 3.15. Matt. 12.29. Luc. 11.22. Ioan. 12.31. ende 16.11.

55 D. den Satan met alle sijne boose geesten, die groote macht over de menschen hebben, soo lange sy van de heerschappye der sonde niet en zijn verlost. Siet Ephes. 6.12. 2.Tim. 2.26.

56 D. van hare macht ende wapenen ontbloot hebbende, welcke wapenen waren de sonde ende doodt, welcker macht was de Wet 1.Cor. 15. versen 55, 56. Siet oock Luc. 11.22. Een gelijckenisse ghenomen van de overwonnene velt-overste met hare krijghs-knechten, die also van hare wapenen ontbloot zijnde plachten voor de oogen van een yeder tot een schouw-spel om ghevoert te worden, tot dat sy in de gevangenisse gebracht, ende aldaer opgesloten, ofte omgebracht wierden.

57 Ofte, vrymoedelick, met vrymoedigheydt.

58 Ofte, te schande ghemaeckt. Namelick tot harer verkleyninghe ende versmaetheydt. Siet van dit woordt Matth. 1.19.

59 Ofte, in het selve. Namel. cruyce. want door sijne doodt heeft hy den Satan, die de macht des doodts hadde, benomen de macht om ons te beschadigen ofte beschuldigen. Ende hoewel hy ons noch strijt aendoet, soo zijn wy evenwel versekert van de volle overwinninghe in Christo Iesu. Luc. 10.17. Rom. 16.20. Hebr. 2.14. Apoc. 12.10. Anders, in hem selven. ofte, door hem selven.

60 Dit wort verstaen van eene geestelicke triumphe, daer door Christus, alle geestelicke macht den Satan benomen hebbende, een Overwinner van helle, doot, ende verdoemenisse is gebleven.

16

^{q 61} Dat u dan niemandt ⁶² en oordeele ⁶³ in spijse ofte ⁶⁴ in dranck, ⁶⁵ ofte in het stuck ^{r 66} des Feest-[daechs], ofte der nieuwe Mane, ofte der Sabbathen:

q Levit. 11.2. Rom. 14.2. Galat. 4.10.

61 Hier mede besluyt den Apostel den voorgaenden handel, ende eerst tegen de Ceremonien, daer nae tegen de Platonische Philosophie, ende eyndelick tegen de insettingen van menschen.

62 D. en veroordeele als onreyne, ende overtreders der Wet, gelijck de Ioden plachten te doen.

63 Dat is, om dat ghy sulck onderscheyt der spijse ofte dranck niet meer en onderhoudt, als Godt in het Oude Testament hadde ingestelt.

64 Gelijck de Ioden in het Oude Testament in sekeren gevalle bevolen was, oock in den dranck onderscheyt te maken, Num. 6.vers 3.

65 Ofte, van wegen de sake des Feests-daeghs, gelijck dese wijse van spreken oock genomen wordt, 1.Petr. 4.16.

r Lev. 23.23, etc.

66 Hier door worden verstaen de dry jaerlickse Feest-dagen, die Godt in het Oude Testament hadde ingestelt, Levit. 23.4. gelijck door de nieuw-mane de maendelicke Feesten. Num. 28.11. ende door het woordt Sabbathen, de Sabbathen der jaren, ende bysonderlick de wekelicke, voor so veel de selve ceremoniael waren. Exod. 20.11. Levit. 19.3. welcke door de komste Christi te niete ghedaen, ten aensien van hare bysondere ende meerdere heylicheyt, die sy door Godts instellinge hadden, als oock van wegen hare beteeckenisse ende noodtwendigheydt. Hoe wel de Christelicke Kercke oock sommighe Feest-dagen, nae de vryheydt der Christenen, heeft goet gevonden te onderhouden, tot gedachtenisse van eenige bysondere weldaden Christi, om Godt na sijn bevel in de selve te dienen, met gehoor van sijn woort, ghebruyck der heylige Sacramenten, openbare ende ghemeyne ghebeden ende lof-sangen, ende geven van aelmoessen, etc. Aen welcke dagen evenwel de conscientie der Christenen nu niet verder en is gebonden, dan om goede orden te onderhouden, ende om malkanderen in de Christelicke Vergaderingen, door onderlinge op-weckingen, meer ende meer te stichten ende te stercken. Het welck oock op andere tijden wel mach gedaen worden, wanneer het met goede orden kan geschieden. Siet. 1.Corinth. 11.17, etc. ende 14.23, etc. Doch in plaetse van den wekelicksen Sabbath is van der Apostelen tijden af de eerste dagh der weke tot den selven eynde altijdt onderhouden. Siet Actor. 20.7. 1.Corinth. 16. versen 1, 2. Apoc. 1.10.

17

Welcke zijn ^s een schaduwe der toekomende dingen, maer ⁶⁷ het lichaem, is Christi.

s Hebr. 8.5. ende 10.1.

67 D. de beteeckende sake is Christi, dat is, in Christo vervult. Want alle schaduwen des Ouden Testaments hebben op Christum en sijne weldaden gesien, door welckers komste sy oock een eynde hebben. Siet Ioan. 1.17. Galat. 4. versen 3, 4.

18

^t Dat [dan] niemandt ⁶⁸ u en overheersche ⁶⁹ na sijnen wille in nedricheyt ende ⁷⁰ dienst der Engelen, ⁷¹ intredende in ’t gene hy niet gesien en heeft, te vergeefs ⁷² opgeblasen zijnde door het ⁷³ verstant sijnes vleeschs:

t Ierem. 29.8. Matth. 24.4. Ephes. 5.6. 2.Thess. 2.9. 1.Ioan. 4.1.

68 Ofte, den prijs en ontvremde. Het Grieckx woort Katabrabeuein, beteeckent een misbruyck van de macht die yemandt over andere wordt gegeven. Ende is eygentlick genomen van de gene die in de openbare loop ofte strijdt-spelen het gesagh hebben, om elck sijn beurte van loopen ofte strijden te vergunnen, ende den prijs, die in het Grieckx brabeion genaemt wordt, 1.Corinth. 9.24. daer nae dien die’se verdient heeft te geven. Soo nu yemant sulcks niet nae billickheydt, maer met ongelijck, ofte nae sijnen wille alleen doet, die wordt geseght Katabrabeuein, ofte heerschich hier in te handelen, ghelijck het woordt brabeuein daer en tegen beteeckent nae billickheydt hier in te handelen ofte heerschen. Siet Colos. 3.15.

69 Gr. willende, dat is, gewilligh, eygen-willigh, willens.

70 Desen dienst der Engelen sochten sommige uyt de Platonische Philosophie in te voeren in de Gemeynten van Phrygien, gelijck eenige oude Schrijvers getuygen. Waer tegen selfs lange nae desen tijdt een Synode tot Laodicea is gehouden. Dese verleyders gaven voor, dat men uyt nedrigheydt niet regel-recht tot Godt noch tot Christum en moest gaen, maer door de Engelen die dienaers Godts waren, ende die als middelaers souden zijn tusschen Godt ende ons, gelijck noch hedensdaeghs eenige voor-geven van de verstorvene Heylige.

71 Ofte, indringende, Namel. met hare spits-vinnige ende stoute voor-gevingen, ende sprekende van dese saken, als of sy uyt den hemel quamen: daer het anders niet en waren dan menschelicke vonden, ende bedenckingen sonder grondt.

72 Dat is, hem selven hier in behagende ende verhooveerdigende, als of hy groote dingen hadde ghevonden.

73 Ofte, vernuft sijnes vleeschs. dat is, niet door Godts in-geven verlicht, maer door de verdorvene natuere verleydt. Want het verstant des vleeschs is vyandtschap teghen Godt. Rom. 8.7.

19

Ende ⁷⁴ het hooft niet behoudende, uyt het welcke ⁷⁵ het geheele lichaem door ⁷⁶ de t’ samen-voeghselen ende t’ samen-bindingen voorsien ende t’ samen gevoeght zijnde, ⁷⁷ opwast met Goddelicken wasdom.

74 Namelick, Christum Iesum, die het hooft is sijner Gemeynte, ende oock selfs aller Engelen, van welck hooft, ende volgens werckinge deses hoofts in alle de leden, de sulcke afwijcken.

75 Namel. der Gemeynte. Siet cap. 1.24.

76 Siet van dese gheheele gelijckenisse de aenteeckeninge op Ephes. 4.vers 16. daer de selve wooren oock verhaelt ende verklaert worden.

77 Gr. wast den wasdom Godts.

20

⁷⁸ Indien ghy dan met Christo ^{79 v} de eerste beginselen der werelt zijt afgestorven, wat wort ghy, gelijck of ghy ⁸⁰ inde werelt leefdet, ⁸¹ met insettingen belast?

78 Met dit besluyt komt den Apostel tot de laetste soorte van dwalingen, Namel. de menschelicke instellingen.

79 D. de Ceremonien der Wet van Godt selve in het Oude Testament ingestelt, ghelijck hy die oock in het 8 vers alsoo genaemt heeft. Hoe veel te meer, wil hy seggen, zijt ghy dan vry van de insettingen, die alleen op menschen goetduncken gegront zijn.

v Galat. 4.9.

80 D. als of u leven ende gelucksaligheydt in dese uytwendige wereltsche beginselen waren gelegen.

81 Ofte, bevelen: dat is, laet u lieden van sulcke Leeraers met insettingen niet belasten.

21

[Namelick] ⁸² en raeckt niet, noch en smaeckt niet, noch en roert niet aen:

82 Dit zijn de woorden van dese superstitieuse menschen, die Paulus verhaelt: wijsende met dese dryderley wijse van spreken aen, dat de superstitie altijdt groeyt. Want eerst verbieden sy aen te raken, Namel. om te eten ofte te drincken: daer na selfs niet om te smaken: eyndelick om selfs niet aen te roeren. Want dat hier alleen gesproken wordt van sulcke dingen daer het lichaem mede geoeffent ende gevoedt wordt, blijckt uyt de twee naevolgende verssen, in welcke dingen vele valsche Leeraers eertijdts groote heyligheyt hebben gestelt, ende noch stellen tegen de leere Pauli alhier, ende Rom. 14.17. 1.Timoth. 4. versen 3, 4.

22

Welcke dingen alle ⁸³ verderven door het gebruyck, ^x [ingevoert] na ⁸⁴ de geboden ende leeringen der menschen:

83 Gr. zijn ten verderve. Dat is, vergaen selve in het lichaem des menschen, wanneer sy nu gebruyckt zijn, ende dienen alleen tot onderhoudt van dit vergancklick leven, doch en hebben gheen kracht om het geestelick leven in ons voort te brenghen. Siet Matth. 15.11. 1.Corinth. 6.13. ende 8.8. maer die nae Godts woordt doet, blijft in der eeuwigheydt. 1.Ioan. 2.17.

x Iesai. 29.13. Matth. 15.19. Tit. 1.14.

84 D. zijn ingestelt niet van Godt, maer nae het goetvinden van menschen, daer nochtans in saken des Godts-diensts ende der conscientie het woordt Godts alleen moet gelden. Siet Deuter. 12.32. ende Matth. 15.9.

23

^y Dewelcke wel hebben eene [schijn-]reden ⁸⁵ van wijsheyt ⁸⁶ in eygen-willigen [Godts-]dienst, ende nedricheyt, ende [in] het lichaem niet te sparen, [doch] ⁸⁷ en zijn niet in eenige weerde, [maer] ^{z 88} tot versadinge des vleeschs.

y 1.Tim. 4.8.

85 D. van een seer hooge leere, daer haer de menschelicke wijsheyt over verwondert.

86 D. in sulcken Godts-dienst die de menschen haer van selfs opleggen, als of sy meer wilden doen dan Godt van haer eyscht. Want desen deckmantel, als oock de naevolgende twee andere, van nedrigheydt ende temminge des lichaems, plegen dese menschen gemeynlick voor te wenden.

87 Ofte, en zijn niet in eenige eere, Namel. die men het lichaem aendoet, tot versadinge des vleeschs. Dat is, meenighe achtinge by Godt, ofte van eenige kracht tot de salicheydt. Siet 1.Cor. 8.8. 1.Tim. 4.8. Hebr. 13.9.

z 1.Timoth. 5. 2, 3.

88 D. dienen alleen om het lichaem te stercken, ende van noodich voedsel te voorsien.

[fol. 117v]