Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Na het gewoonlick opschrift des briefs, 3 danckt Paulus Godt, dat de Colossensen het geloove in Christum hebben aen-ghenomen. 5 door de Predicatie des Euangeliums, die nu in de geheele werelt vruchten voort-bracht. 7 gelijck oock onder haer geschiedde na het getuygenisse Epaphre hares trouwen leeraers. 9 Bidt Godt dat sy in alle Christelicke deughden meer ende meer worden bekrachtight. 12 Komt daer na tot de verhandelinge der leere, ende verklaert hoe sy uyt de macht der duysternisse door het bloet Christi sijn verlost. 15 welckers persoon hy beschrijft, Namel. dat hy is het beeldt des onsienlicken Godts. 16 dat alle dingen door hem sijn geschapen. 18 dat hy is het hooft der gemeynte. 20 dat door het bloet sijns cruyces alles is versoent dat inden hemel ende op aerden is. 23 Vermaent haer in dit geloove te volherden. 24 waerom hy het lijden Christi oock voor haer vervult. 25 overmits hy is geroepen om onder de Heydenen dese verborgentheydt te verkondigen. 28 ende alle menschen in Christo alleen volmaeckt te stellen, na de werckinge Godts in hem.

1

¹ PAULUS een Apostel Iesu Christi, door den wille Godts, ende Timotheus de broeder,

1 Van dit gheheel op-schrift siet de aenteeck. op de andere Sendt-brieven, ende voornamelick, Eph. 1. versen 1, 2.

2

Den Heyligen ende geloovighen broederen in Christo, die te ² Colossen zijn: ^a Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

2 Dit was een voornemen stadt in Phrygien, niet verre van Hierapolis ende Laodicea: gelijck te sien is cap. 4.13, 16. daer den Apostel selve noyt en was gheweest cap. 2.1. hoe wel hy in Pamphilien, een landtschap niet verre van daer gelegen, het Euangelium meermaels gepredickt hadde: van waer ’tschijnt dat hy Epaphram ende eenige andere derwaerts gesonden heeft. siet Act. 13.13. ende 14.24.

a Rom. 1.7. Gal. 1.3. Ephes. 1.2. 1.Pet. 1.2.

3

^{3 b} Wy dancken den Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, altijt voor u biddende:

3 Siet van dese benaminge Godts, 1.Cor. 15.24. Ephes. 1.3.

b Ephes. 1.15. Phil. 1.3. 1.Thes. 1.2. 2.Thes. 1.3.

4

Also wy van ⁴ uw’ geloove in Christo Iesu gehoort hebben, ende van de liefde die [ghy hebt] tot alle heyligen:

4 D. de belijdenisse uwes geloofs van Christo Iesu, op welcken het ware geloove bysonderlick siet, om door hem vergevinge der sonden, ende de saligheyt te verkrijgen. Actor. 10.43. Rom. 3. versen 24, 25, etc.

5

Om ⁵ de hope ^c die u ⁶ wech geleght is in de hemelen, van welcke ghy te voren gehoort hebt, ⁷ door het woort der waerheyt [namelick] des Euangeliums:

5 De eeuwighe saligheydt die wy hier hopen, ende hier namaels in den hemel ghenieten sullen. Rom. 8.24. Ephes. 1.18.

c 1.Petr. 1.4.

6 Dat is bewaert wort, gelijck Petrus spreeckt, 1.Petr. 1. vers 4. om te sijner tijdt aldaer te ontfangen.

7 Gr. in het woordt. Ephes. 1.13.

6

Het welck tot u gekomen is, gelijck oock ⁸ inde geheele werelt: ^d ende ⁹ het brengt vruchten voort, gelijck oock ¹⁰ onder u, van dien dagh af dat ghy gehoort hebt, ende de genade Godts ¹¹ in waerheyt bekent hebt:

8 D. onder alle de volcken der wereldt, gelijck hier na vers 23. verklaert wort. Siet oock Rom. 10.18.

d Marc. 4.8. Ioan. 15.16.

9 Namel. des waren geloofs, ende die de ware bekeeringe betamelick zijn. Siet Matth. 3.8. ende 13.23. als oock Ies. 55.10.

10 Gr. in u.

11 D. waerlick ende oprechtelick, ghelijck Actor. 10.34. het welck van den Colossensen verstaen wordt, die oprechtelick ende sonder geveynstheydt de waerheydt des Euangeliums hebben bekent: ofte van de gene die haer het selve eerst hebben gepredickt, welcke het haer oprechtelick ende sonder vermenginge van menschelicke leeringen hebben voorgestelt, gelijck hy terstont van Epaphra getuygt.

7

Gelijck ghy oock geleert hebt van ^e Epaphra onsen geliefden mede-dienstknecht, de welcke een getrouw dienaer Christi is ¹² voor u:

e Col. 4.12. Philem. vers 23

12 D. u ten goede ende tot uwer saligheyt.

8

Die ons oock verklaert heeft uwe liefde ¹³ in den Geest.

13 Ofte, door den Geest, dat is, die door den heyligen Geest in u gewrocht is, ende uyt een geestlick gemoet ende oorsaecke voortkomt: het welck de Apostel daer by doet om dese liefde te onderscheyden van wereltsche liefde, die uyt wereldtsche oorsaecken haren oorspronck heeft. Siet Rom. 14.17. ende Ephes. 6.18.

9

^f Daerom oock wy, van dien dagh af dat wy het gehoort hebben, ¹⁴ niet op en houden voor u te bidden, ende te begeeren ^g dat ghy mooght vervult worden met de kennisse van ¹⁵ sijnen wille, ¹⁶ in alle wijsheyt ende geestelick verstandt:

f Ephes. 1.15.

14 D. soo menichmael als wy bidden, oock voor u te bidden.

g 1.Corinth. 1.5.

15 Dat is, Godts wille inden Euangeleo geopenbaert, van welcken hy vers 6. gesproken hadde.

16 Dese twee gaven worden alsoo onderscheyden, dat wijsheydt is eygentlick het begrijp der geestelicke verborgentheden ende leeringen ons in den Euangelio geopenbaert: maer het verstant de bequaemheyt om de ware leere des Euangeliums wel te konnen onderscheyden van menschelicke byvoeghselen, ende deselve tot stichtinge ende vertroostinge te konnen aenleggen, gelijck den Apostel hier nae oock beyde dese dingen voorstelt.

[fol. 116r]

10

^h Op dat ghy mooght wandelen ¹⁷ weerdichlick den Heere ¹⁸ tot alle behaechlickheydt, in alle goede wercken ⁱ vrucht-dragende, ende wassende inde kennisse Godts:

h Genes. 17.1. 1.Corinth. 7.20. Ephes. 4.1. Philip. 1.27. 1.Thess. 2.12.

17 Dat is, ghelijck het betaemt dien die den Heere kennen, belijden, ende lief hebben. Siet diergelijck Rom. 16. vers 2. Ephes. 4.1.

18 D. om den Heere in alle uwen wandel te mogen behagen.

i Ioan. 15.16.

11

¹⁹ Met alle kracht bekrachticht zijnde, na de sterckte sijner heerlickheyt, tot alle ²⁰ lijdsaemheyt ende lanckmoedicheyt ²¹ met blijdschap:

19 D. met allerley kracht, die hy ons in onse swackheyt mede deelt, om alle dese onse vyanden te overwinnen, wanneer wy die sterckte door den geloove van hem begeeren. Siet 1.Cor. cap. 1. vers 27. ende 2.Cor. 12.9. Iac. 1. versen 5, 17.

20 De lijdtsaemheyt siet op de grootte der verdruckinge, die sy lijdtsamelick verdraeght: de lanckmoedigheydt op de langhduericheydt der selve, waer door sy onder de selve niet en beswijckt, noch haer selven en wreeckt, al is sulcks somwijlen in haer macht. Siet Iesai. 30.15. Thren. 3.25.

21 Niet om de verdruckingen selve, die oock den geloovigen droefheydt aen doen, ende tranen uytpersen. Ioan. 16.20. maer om de vertroostingen die sy daer in gevoelen, ende de vruchten ende belooningen die sy daer door verkrijgen. Siet Mat. 5.12. Actor. 5.41. Rom. 5.3. 2.Corinth. 1.5, etc.

12

²² Danckende den Vader, die ons ²³ bequaem gemaeckt heeft om ²⁴ deel [te hebben] in de erve der heyligen ²⁵ in het licht:

22 Namelick, wy, van de welcke hy in het 9 vers ghesproken heeft. Ende begint den Apostel hier het tweede deel deses Sendt-briefs, bestaende in de voorstellinge van de leere der saligheyt, ende in de wederlegginge der tegenstrijdige dwalingen.

23 Namel. door sijn woordt ende Geest.

24 Ofte, deel te hebben in het lot. dat is, in het erfdeel lot te hebben, gelijck Act. 26.18.

25 D. in het rijcke sijner genade ende heerlickheyt, het welck licht wort genaemt van wegen de ware kennisse Godts, die daer in heerscht: ende van wegen de eeuwige heerlickheyt ende klaerheyt inden hemel, die daer op volght, gestelt tegen ’t rijcke der duysternisse, daer in’t volgende vers van wort gesproken.

13

^k Die ons getrocken heeft uyt ²⁶ de macht der duysternisse, ende overgeset heeft in het Coninckrijcke ^{l 27} des Soons sijner liefde,

k Ephes. 2.4. 1.Thes. 2.12.

26 Der sonde ende des eeuwigen doots, waer over de satan als een Prince der duysternisse, Ephes. 6.12. de macht toe-geschreven wort, Hebr. 2.14. om dat hy door afleydinge ende onkennisse van Godt ende sijnen wille, over de ongeloovige menschen heerscht. 2.Cor. 4.3, 4. ende haer alsoo tot den eeeuwigen doot in de eeuwige duysternisse brenght. Matth. 8.12. 2.Pet. 2.17. Iud. vers 6.

l Mat. 3.17. ende 17.15. 2.Pet. 1.17.

27 D. sijns welgeliefden Soons. Mat. 3.17. en 17.5. een Hebr. wijse van spreken, gelijck Psal. 15.1. de bergh Sion, de bergh sijner heyligheyt genaemt wort. Dat is, sijnen Heyligen bergh.

14

²⁸ In den welcken wy ²⁹ de verlossinge hebben ^m door sijn bloedt, ³⁰ [namelick] de vergevinge der sonden.

28 N. Sone sijner liefde, D. Christo Iesu, welckers persoon hy daer na gaet beschrijven.

29 Gr. vrymakinge, ofte, lossinge door ransoen. Siet oock Ephes. 1.7.

m Act. 20.28. Ephes. 1.7. Hebr. 9.14. 1.Pet. 1.19.

30 Hier wort dese verlossinge, die wy in Christo Iesu hebben, naerder verklaert: ende wort de vergevinge der sonden hier, gelijck oock Luc. 1.77. alleen uytgedruckt, niet om dat wy door de verlossinge Christi niet meer en hebben, maer om dat deselve het eerste deel is van onse verlossinge, ende de gront waer op het recht tot het eeuwige leven, ende de heylighmakinghe, mitsgaders oock het pandt des Heyligen Geests nootwendelick volght, gelijck de Apostel elders alom verklaert, voornamelick Ephes. 1.7, etc. waer van desen brief een kort begrijp is. Siet oock Gal. 3.12, etc.

15

ⁿ Dewelcke is ³¹ het beeldt ³² des onsienlicken Godts, ^o de ³³ eerst-geboren aller creature.

n 2.Cor. 4.4. Phil. 2.6. Hebr. 1.3.

31 Christus wort hier alsoo genaemt so ten aensien van sijne eeuwige geboorte van den Vader, om dat hy is het uytgedruckt ende eewigh beeldt van den persoon des Vaders, eenes wesens met den Vader. Prov. 8.22. Mich. 5.1. Ioan. 10.30. Hebr. 1.3. als oock ten aensien dat hy mensche gheworden zijnde, Godt in hem ende door hem sijne eygenschappen, namelick sijne wijsheyt, goedigheydt, rechtveerdigheyt, ende almachtigheyt, voor onse oogen gelijck als af beeldt. Siet Ioan. 14.9. ende 1.Timoth. 3.16.

32 N. des Vaders, die daerom onsienlick genoemt wort, om dat sijn wesen onsienlick is, 1.Tim. 6.16. ende om dat hy hem selven voor de oogen der menschen niet en heeft geopenbaert, ghelijck wel de Sone in sijne aengenomene menschelicke natuere heeft gedaen. Siet Ioan. 1. versen 18, 33.

o Apoc. 3.14.

33 Hy en seght niet de eerst-geschapen, maer eerstgeboren, het welck verstaen moet worden, van sijne Goddelicke natuere, ende eeuwige geboorte van den Vader voor alle schepselen, ende van sijne weerdigheyt boven alle schepselen, gelijck op het woordt beeldt aengeteeckent is, ende naerder blijckt Ioan. 1.1. vergeleken met vers 14. te meer om dat hy hier geseght wordt de eerst-geborene niet onder vele broederen, gelijck Rom. 8.29. maer aller creature, waer door hy mercklick van alle schepselen wort onderscheyden, ende volgens dien niet als een schepsel, maer als de schepper van alles wort ingevoert, gelijck in het volgende vers breeder verklaert wort.

16

^p Want ³⁴ door hem zijn alle dingen geschapen, die in de hemelen ende die op de aerde zijn, die sienlick ende die onsienlick zijn, het zy ³⁵ throonen, het zy heerschappien, het zy Overheden, het zy Machten: alle dingen zijn door hem ende ³⁶ tot hem geschapen:

p Genes. 1.3. Psal. 33.6. Ioan. 1.3. Ephes. 3. vers 9. Hebr. 1.2.

34 Gr. in hem. dat is, door hem als een mede-wercker des Vaders, gelijck aen ’t eynde van dit vers verklaert wort. Siet oock Ioan. 1.3. ende 5.19.

35 Dese namen worden hier den Engelen in den hemel gegeven, om dat Godt haer als Coningen, (welcken eygentlick de throonen toekomen) Princen, Overheden, ende Machtige dickmael gebruyckt in ’t regeren van landen ende Coninckrijcken, gelijck by Daniel, Sacharias, ende andere Propheten te sien is. Siet oock Ephes. 1.21. ende 3.10.

36 D. om sijnen ’t wille, op dat hy een erfgenaem ende Heere soude zijn oock van alle dese. Siet Hebr. 1. vers 2. ofte, tot sijner eere, gelijck tot de eere des Vaders ende des H. Geests. Siet Ioan. 5.23. Rom. 11.36.

17

Ende hy is ³⁷ voor alle dingen, ende alle dingen ³⁸ bestaen te samen door hem.

37 D. eer daer eenige dingen geschapen zijn geweest, gelijck Prov. 8.22. Ioan. 17.5.

38 D. alle geschapenen creatueren worden in wesen, leven, ende bewegen van hem onderhouden. Siet Hebr. 1.3. ende Ioan. 5.17, etc. door welcken allen de eeuwige Godtheyt des Soons, ende volgens dien de eenigheyt sijns wesens met den Vader ende den Heyligen Geest bewesen wort, alsoo daer maer een eenigh Godt is die Hemel ende aerde geschapen heeft ende onderhoudt. Siet 1.Ioan. 5.7.

18

^q Ende hy is ³⁹ het hooft des lichaems, [namelick] der Gemeynte, hy die ⁴⁰ het begin is, ^r de ⁴¹ eerst-geboren uyt den dooden, op dat hy ⁴² in allen de eerste soude zijn.

q Ephes. 1.23. ende 4.15. ende 5.25.

39 In de voorgaende verssen heeft hy gesproken van de uytnementheydt des persoons Christi, als des eeuwigen Soons Godts, ende Scheppers ende Onderhouders van alle dingen, nu bewijst hy oock de uytnementheyt sijns persoons boven alle sijne uytverkorene leden, ten aensien dat hy als Godt ende mensche een Middelaer is geworden tusschen Godt ende de menschen: waer van het eerste is, dat hy het geestelick hooft is der Gemeynte, die sijn geestelick lichaem is, het welck van hem door sijne verdienste ende Geest alle geestelick leven ende saligheyt ontfanght. Waer van siet breeder Ephes. 1.22. ende 4.15, 16.

40 D. de eerstelingh uyt den dooden, ghelijck hem Paulus noemt 1.Cor. 15.20. ende wordt Christus alsoo ghenaemt, om dat hy niet alleen is de gene die door sijn eyghen kracht is opghestaen, ende door welckers kracht alle andere opgestaen zijn ende hier namaels opstaen sullen, maer oock om dat hy de eerste is die tot de eeuwige heerlickheyt opgestaen is, op dat hy alle sijne geloovige met hem tot de selve heerlickheydt hier namaels soude verwecken. Siet 1.Cor. 15.23. 1.Thess. 4. vers 14, etc.

r 1.Corint. 15.20. Apoc. 1.5.

41 D. de eerst-geborene onder de gene die tot de eeuwighe heerlickheyt uyt den dooden sullen opstaen, waer door, ghelijck oock door het woordt begin, te kennen gegeven wordt, niet alleen dat hy de eerste in orde is, ende de oorsake van de opstandinge der andere, maer boven dien oock dat hy in heerlickheyt boven andere, selfs nae sijne menschelicke natuere, verre sal uyt-steken, ghelijck de eerst-geborene in ’t Oude Testament boven alle hare broederen geset waren: het welck oock de volgende woorden op dat hy, etc. merckelick mede-brengen.

42 Ofte, onder alle, N. sijne broederen.

19

Want het is ⁴³ [des Vaders] wel-behagen geweest, dat ^s in hem ⁴⁴ alle de volheyt woonen soude:

43 D. Godts sijns Vaders, vanden welcken hy oock inde volgende verssen spreeckt. Siet. 2.Cor. 5.18.

s Ioan. 1. versen 14, 16. Colos. 2.9.

44 N. aller geestelicke gaven ende heerlickheyt. N. niet alleen om de selve voor hem te besitten, maer oock om alle de leden, na de mate sijner gaven, de selve mede te deelen. siet Ioan. 1.14, 16. ende 3.34, 35. Ephes. 4.7, etc.

20

^t Ende dat hy door hem ^v vrede gemaeckt hebbende ⁴⁵ door het bloedt sijns cruyces, door hem [segge ick] alle dingen versoenen soude tot hem selven, het zy de dingen ⁴⁶ die op de aerde, het zy de dingen die in de hemelen zijn.

t 2.Corinth. 5.18. 1.Ioan. 4.10.

v Iesa. 9.6. Ioan. 16.33. Act. 10.36. Rom. 5.1. Ephe. 2.14.

45 D. door sijne bloedige offerande eenmael aen het cruyce volbracht. Hebr. 10.10, etc.

46 Siet de verklaringhe van dese plaetse in de aenteeckeninge op Ephes. 1.10.

21

Ende hy heeft ⁴⁷ u die ⁴⁸ eertijdts vervremt waert, ⁴⁹ ende vyanden door het verstandt, ⁵⁰ in de boose wercken, nu oock versoent,

47 Namel. geloovige uyt de Heydenen.

48 Namel. eer ghy tot Christum bekeert waert. Siet Ephes. 2.12, etc.

49 D. Godt hatende ende van Godt ghehatet. Siet Rom. 1.30. ende 5.10. Ioan. 15.25. Iacob. 4.4.

50 Dat is, het welck hem altijdt in het boose besich houdt. Genes. 6.5.

22

⁵¹ In het lichaem sijnes vleeschs, door den doot, ^x op dat hy u soude heyligh ende onberispelick ende ⁵² onbeschuldelick voor hem stellen:

51 D. in sijn lichaem bestaende uyt vleesch ende bloedt, ende ons in alle swackheden gelijck, uytgenomen de sonde, Hebr. 2.14. welcken tytel de Apostel daer by doet, op dat hy sijn lichaem dat hy voor ons in den doodt gegeven heeft, soude onderscheyden van sijn geestlick lichaem sijner Gemeynte, waer van hy korts te voren heeft gesproken: ende oock van sijn verheerlickt lichaem, waer mede hy in den hemel triumpheert, ende het welck gheen swackheydt noch sterflickheydt meer en is onderworpen. Rom. 6. versen 9, 10.

x Luc. 1.75. Ephes. 1. vers 4. ende 5.27. 2.Timoth. 1.9. Tit. 2.12.

52 Namel. om dat de gerechtigheydt Christi ons door het geloove wordt toe-gereeckent, ende alle onse gebreken door sijn bloedt ende voor-bidden bedeckt worden. Rom. versen 33, 34. ende wy door Godts Geest weder-geboren zijnde oock selve van alle overblijfselen der sonde hier nae sullen gevryet worden. Ephes. 5. versen 26, 27.

23

^y Indien ghy maer blijft in het geloove gefondeert ende vast, ende niet beweeght en wort van ⁵³ de hope des Euangeliums, dat ghy gehoort hebt, het welcke gepredickt is onder ⁵⁴ alle de creature die onder den hemel is: ⁵⁵ van ’t welck ick Paulus een dienaer geworden ben:

y Ioan. 15.6.

53 D. de hope der eeuwige saligheydt, die den geloovigen door het Euangelium wordt belooft.

54 Dat is, alle volckeren, ofte soorten van menschen in de wereldt, ghelijck Christus verklaert Matth. 28.19. ende Marcus oock spreeckt capit. 16.15.

55 Namel. Euangelium onder alle volcken.

24

^z Die my nu verblijde in mijn ⁵⁶ lijden ^a voor u, ende vervulle in mijn vleesch ⁵⁷ de overblijfselen van ⁵⁸ de verdruckingen Christi, ^b voor ⁵⁹ sijn lichaem, ’t welck is de Gemeynte:

z 2.Corinth. 7.4.

56 Dat is, om u met mijn exempel te verstercken in de aengenomene waerheydt. Siet 2.Corinth. 12.15. 2.Tim. 2. vers 10.

a Ephes. 3.13. Philip. 2.17. 2.Timoth. 2.10.

57 Ofte, het gene gebreeckt. Dit en wordt niet verstaen van het lijden Christi voor onse sonden, als of daer aen yet soude ontbreken tot onser verlossinge: want dat is volkomen ende in alle deelen volmaeckt, soo dat daer aen niet en gebreeckt. Coloss. 1.20. Hebr. 10.14. 1.Ioan. 1.7. ende 2.2. maer van het lijden dat sijne leden aenghedaen wordt om sijnent wille. Siet. 2.Corinth. 1.5. Hebr. 11.26.

58 D. die ofte Christus lijdt in sijne ledematen Actor. 9.4. 2.Corinth. 1.5. ofte de geloovige om Christi saecke lijden. 2.Cor. 4.10. Hebr. 11.26.

b Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27. Ephes. 4.12. ende 5.23.

59 D. tot versterckinge ende stichtinge van sijne Gemeynte, gelijck hy te voren geseght heeft voor u.

25

Welcker dienaer ick geworden ben na ⁶⁰ de bedeelinge Godts, ^c die my gegeven is aen u, om te vervullen het woort Godts:

60 D. nae dat hy my desen sijnen last, ende dese sijne gaven uytgedeelt heeft, als een Heere over sijn huys. Siet de verklaringe van dit woordt, Ephes. 1. vers 10.

c Rom. 16.25. Ephes. 1.9. ende 3.9. 2.Tim. 1.10. Tit. 1.3. 1.Pet. 1.20.

26

[Namelijck] de verborgenheyt ⁶¹ die verborgen is geweest van [alle] eeuwen ende van [alle] geslachten, ^d maer nu geopenbaert is aen sijnen heyligen,

61 Siet de verklaringe hier van in de aenteeck. op Ephes. 3.5, etc.

d Matth. 13.11.

27

^e Aen wien Godt heeft willen bekent maken, welcke daer zy ⁶² de rijckdom der heerlickheyt deser verborgentheyt onder de Heydenen, ⁶³ welcke ⁶⁴ is Christus onder u, ^{f 65} de hope der heerlickheyt:

e 2.Corinth. 2.14.

62 D, de overvloet ende heerlickheydt: ofte de heerlicke overvloedigheydt.

63 Namel. rijckdom der heerlickheyt.

64 Want in hem zijn alle schatten der wijsheydt ende kennisse Godts verborghen, ghelijck hy hier nae spreeckt capit. 1.3. Die dan Christum heeft in hem woonende door het geloove, die heeft alles met hem. Rom. 8.32.

f 1.Timoth. 1.1.

65 D. in wien ende door wien wy de hope der eeuwiger heerlickheydt ontfangen.

28

Den welcken wy vercondigen, vermanende een yegelick mensche, ende leerende een yegelick mensche ⁶⁶ in alle wijs-

66 N. ter saligheydt noodigh. Siet. Act. 20.27. 2.Tim. 3.15.

[fol. 116v]

heyt, op dat wy souden ⁶⁷ een yegelick mensche ⁶⁸ volmaeckt stellen in Christo Iesu.

67 N. wie hy oock zy, het zy Iode ofte Heyden.

68 D. leeren sijne volmaecktheydt alleen in Christo te stellen, ende te soecken: ofte in Christi geloove ende leere. Siet Act. 4.12. Rom. 1.16.

29

Waer toe ick oock arbeyde, ⁶⁹ strijdende ⁷⁰ nae sijne werckinghe die in my werckt met cracht.

69 Een gelijckenisse genomen van de gene, die om prijs strijden ofte vechten, die alle hare krachten, die’se hebben, gebruycken om te overwinnen.

70 D. nae de mate sijner werckinge die in ons niet ledich en is. Siet. 1.Corinth. 15.10. 2.Tim. 1. versen 6, 7