Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvj. Capittel.

1 D’Apostel recommandeert Pheben aen de Gemeynte van Roomen. 3 ende groet met namen eenige van de bysonderste broeders ende susters in de selve Gemeynte, prijsende hare Godtsaligheydt. 17 Vermaent de Romeynen datse haer wachten voor de aenrichters van tweedracht ende ergernissen, ende datse wijs zijn in het goede. 20 Belovende dat Godt den Satan onder hare voeten sal vertreden. 21 Groet de Gemeynte van wegen eenige broeders, die by hem waren. 24 Ende eyndelijck besluyt hy desen Sendt-brief met eenen wensch, ende lof-prijsinge Godts over de overvloedige openbaringe des Euangeliums.

1

ENde ick ¹ bevele u Pheben onse ² suster, die ³ een dienaeresse is der Gemeynte die te ⁴ Cenchreen is:

1 D. recommandere.

2 N. in Christo.

3 Namel. niet in den dienst van prediken: want die wordt den vrouwen verboden. 1.Corint. 14.34. ende 1.Tim. 2.12. maer ofte een diaconisse, die de krancke besorghden, 1.Tim. 5. versen 9, 10. ofte, het welck waerschijnlicker is, die de Gemeynte diende in het ontfanghen ende herbergen vande verjaeghde Christenen, ende oock van de Apostelen ende leeraers, gelijck blijckt uyt het volgende vers.

4 Een haven van Corinthen. Siet van dese plaetse, Actor. 18.18.

2

Op dat ghy haer ⁵ ontfanght ⁶ in den Heere, ⁷ gelijck het den heyligen betaemt, ende haer ⁸ bystaet in wat saecke sy u soude mogen van doen hebben. Want sy is ⁹ een voorstanster geweest van velen, oock van my selve.

5 D. herberght, ende vriendelick bejegent.

6 D. om des Heeren wille: ofte, in des Heeren name.

7 Dat is, gelijck haer, die een heylige ende Godtsalige vrouwe is, ende oock ulieden, die vrome Christenen zijt, betaemt. Gr. weerdighlick den heyligen.

8 N. met raet ende daet, om haer te helpen verrichten hare saken, diese te Roomen te doen heeft.

9 Ofte, herberghster. Namel. die vele verjaeghde Christenen in haer huys heeft ontfangen. Siet 1.Tim. 5.10. Het schijnt dan dat sy een wel gestelde vrouwe geweest is.

3

^a Groet ¹⁰ Priscillam ende ¹¹ Aquilam, mijne ¹² medewerckers in Christo Iesu:

a Act. 18.2, 26.

10 De huysvrouwe van Aquila, die een seer kloecke ende Godtsalige vrouwe was.

11 De man van Priscilla, een tentemaker uyt Pontus. Siet van beyde Act. 18.2, etc. 1.Cor. 16.19. 2.Timot. 4.19. Dese waren te voren uyt Roomen verdreven door des Keysers Claudii gebodt, ende waren te Corinthen, als Paulus daer quam. Actor. 18.2. ende alsoo hier blijckt datse nu wederom te Roomen waren: soo schijnt wel dat de Apostel tweemael tot Corinthen is geweest: want dese Send-brief is uyt Corinthen geschreven.

12 Namel. in het verbreyden der Euangelische leere, daer in sy nae hare gelegentheydt ende beroepinge het beste deden.

4

Die voor mijn ¹³ leven ¹⁴ haren hals gestelt hebben: den welcken niet alleen ick dancke, maer oock ¹⁵ alle de Gemeynten der Heydenen:

13 Gr. ziele. Siet Mat. 2.20.

14 Gr. haren hals onder gestelt heeft. dat is, haer leven gewaeght hebben. Dit is geschiet, ofte in den oploop tot Corinthen tegen Paulum. Actor. 18.12. ofte in den oploop tot Ephesen. Actor. 19.23. alwaer sy doe met Paulo waren. Actor. 18.18.

15 Overmits deselve daer door verkregen hebben die weldaet, dat ick noch in’t leven ben gebleven om deselve te leeren ende te verstercken.

[fol. 87r]

5

[Groet] oock ¹⁶ de Gemeynte in haren huyse. Groet Epenetum mijnen ¹⁷ beminden, die ¹⁸ de eerstelingh is ¹⁹ van Achajen in Christo.

16 D. de geloovige, die ofte tot haer huysgesin behoorden: ofte die in haer huys vergaderden. Siet Col. 4.15. Phil. vers 2.

17 N. om sijne bysondere Godtsalicheyt.

18 D. die een van de eerste is dien ick door mijne predicatie tot den geloove gebracht hebbe. Siet Rom. 11.16. 1.Cor. 15.20. 1.Cor. 16.15.

19 D. van alle de geloovige die in Achajen zijn.

6

Groet Mariam, die veel voor ²⁰ ons ²¹ gearbeydt heeft.

20 D. voor de geloovige, ende voornamelick voor de Leeraers.

21 N. met haer te herbergen, ende andere diensten te doen.

7

Groet Andronicum ende Iunian, ²² mijne magen, ende mijne ²³ mede-gevangenen, welcke vermaert zijn onder ²⁴ de Apostelen, die oock ²⁵ voor my ²⁶ in Christo geweest zijn.

22 D. Ioden van mijn maeghschap.

23 D. die oock mede gelijck als ick om des Euangeliums wille gevangen zijn geweest. Col. 4.10. Philem. vers 23.

24 D. onder de gene die het Euangelium hier ende daer prediken. want dit woort wordt niet alleen den twaelf Apostelen bysonderlick toe-geschreven, maer oock somwijlen anderen Leeraers. siet 2.Cor. 8.23. Ofte, wel bekent, by de Apostelen.

25 D. eer ick bekeert ben geweest.

26 D. tot de Christelicke Religie sijn bekeert geweest.

8

Groet Amplian mijnen beminden ²⁷ in den Heere.

27 D. om dat hy oock inden Heere gelooft.

9

Groet Urbanum onsen mede-arbeyder in Christo, ende Stachyn mijnen beminden.

10

Groet Apellem, die ²⁸ beproeft is in Christo. Groetse die van ²⁹ Aristobuli [huys-gesin zijn].

28 D. die door vele perijkelen ende swarigheden geoeffent zijnde, oprecht is bevonden.

29 ’T schijnt dat dese Aristobulus noch selve geen Christen en was, om dat de Apostel hem niet en doet groeten: doch blijckt evenwel dat hy een bescheyden man is geweest, die de Christenen in sijn huysgesin leedt.

11

Groet Herodionem, ³⁰ die van mijn maeghschap is. Groetse die van Narcissi [huys-gesin zijn], de gene [namelijck] ³¹ die in den Heere zijn.

30 Siet vers 7.

31 D. is, die Christenen zijn. Want die noch Heydenen waren in dat huysgesin, die en groet hy niet.

12

Groet Tryphenam ende Tryphosam, [vrouwen] ³² die inden Heere arbeyden. Groet Persidem de beminde [suster], die veel gearbeydt heeft inden Heere.

32 Siet vers 6.

13

Groet Rufum ³³ den uytvercoren inden Heere, ende ³⁴ sijne moeder ende ³⁵ de mijne.

33 D. die een uytgelesen ende bysonder man is.

34 Namel. nae de natuere.

35 N. nae de liefde ende affectie. Siet 1.Timot. 5.2.

14

Groet Asyncritum, Phlegontem, Herman, Patrobam, Hermen, ende de broeders die met haer zijn.

15

Groet Philologum ende Iulian, Nereum, ende sijne suster, ende Olympam, ende alle de heylige, die met haer lieden zijn.

16

^b Groet malcanderen ³⁶ met eenen heyligen kus. De ghemeynten Christi, groeten ulieden.

b 1.Corinth. 16.20. 2.Corint. 13.12. 1.Thess. 5.26. 1.Petr. 5.14.

36 D. met eenen kus van vrede ende broederschap, met welcke de geloovige, nae het gebruyck van die landen ende tijden, malkandren plachten te groeten. Ende wort heyligh genaemt, om dat sy niet uyt vleeschelicke maer geestelicke liefde, ende sonder geveynstheyt gegeven worden. Genes. 29.11.

17

^c Ende ick bidde u, Broeders, neemt acht op ³⁷ de gene die tweedracht ende ergernissen aenrechten tegen de leere, die ghy [van ons] geleert hebt: ^d ende wijckt af van de selve.

c Col. 2.8. Tit. 3.10. 2.Ioan. vers 10.

37 Hy verstaet door de sulcke so andere ketters, als de gene die de Christelicke Religie aengenomen hebbende, leerden dat de Ceremonien der Wet noch nootsakelick moesten onderhouden worden ter saligheyt. Siet Gal. 1.7. Phil. 3.2. 1.Timot. 4.1. 2.Timot. 3.1, etc. Tit. 3.10.

d Matth. 18.8, 17. 2.Thess. 3.6. 2.Timot. 3.5.

18

³⁸ Want de sulcke ³⁹ en dienen onsen Heere Iesu Christo niet, ^e maer ⁴⁰ haren buyck: ende verleyden door schoon-spreken ende prijsen ^f de herten ⁴¹ der eenvoudige.

38 Hy beschrijft de selve, op datse mogen bekent, ende te beter gemijdet worden.

39 Namelijck, hoe wel sy haer voor dienaers des Heeren uytgeven.

e Phil. 3.19.

40 D. leeren om vuyl gewins wille, ende om haren buyck te versadigen. 1.Timot. 6.5. Tit. 1.11.

f Ezech. 13.18.

41 Gr. der gene die niet quaet en zij.

19

Want ⁴² uwe gehoorsaemheyt is tot [kennisse van] alle gecomen. Ick verblijde my dan uwen’t halven: ^g ende ick wil dat ghy wijs zijt in het goede, doch onnoosel in het quade.

42 Namel. welcke ghy betoont in het aennemen der leere des Euangeliums, die hy geloove noemt Rom. 1.8. Siet 1.Thess. 1.8.

g Matth. 10.16. 1.Corinth. 14.20.

20

Ende ⁴³ de Godt des vredes sal ⁴⁴ den Satan ⁴⁵ haest ⁴⁶ onder uwe voeten verpletteren. ⁴⁷ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u lieden. Amen.

43 Siet Rom. 15. vers 33.

44 N. die door sijne instrumenten u soeckt te verleyden.

45 Het welck hier wel begint, maer in het eynde van dese werelt, welck aenstaende is. Apocal. 22.12. volkomelick sal geschieden.

46 D. doen, dat ghy hem door Christum sult volkomelic overwinnen. D’Apostel schijnt hier te sien op d’eerste belofte des Euangeliums. Gen. 3.15. Siet oock Apoc. 12.11.

47 Desen wensch gebruyckt d’Apostel in in alle sijne Sendt-brieven. siet 2.Thess. 3. vers 17.

21

U groeten ^h Timotheus mijn mede-arbeyder, ende ⁱ Lucius, ende ^k Iason, ende ^l Sosipater mijne bloedtverwanten.

h Actor. 16.1. Philip. 2.19. Coloss. 1.1. 1.Thess. 3.2. 1.Timot. 1.2.

i Actor. 13.1.

k Actor. 17.5.

l Actor. 20.4.

22

Ick Tertius, ⁴⁸ die den Brief geschreven hebbe, groete u inden Heere.

48 Namelijck, uyt den mont van Paulus.

23

U groet ⁴⁹ Gaius mijn ende der geheeler Gemeynte ⁵⁰ huysweert. U groet ^m Erastus ⁵¹ de Rent-meester ⁵² der stadt, ende de broeder Quartus.

49 Siet van hem Actor. 20.4. 1.Cor. 1.14.

50 D. die in sijn huys herberghde den Apostel, ende andere geloovige, die daer niet woonachtigh en waren. Siet vers 1.

m Actor. 19.22. 2.Timot. 4.20.

51 Ofte, besorger, ontfanger. Siet Luc 16.1.

52 Dat is, van Corinthen, van waer de Apostel desen Brief geschreven heeft.

24

⁵³ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u allen. Amen.

53 Siet vers 20. de Apostel verhaelt desen wensch wederom, om te toonen hoe noodigh de selve is, ende dat desen brief uyt groote toegenegentheyt van hem is geschreven.

25

ⁿ Hem nu die machtigh is u te bevestigen, na ⁵⁴ mijn Euangelium, ⁵⁵ ende de predikinge Iesu Christi, ^o na de openbaringe ⁵⁶ der verborgentheyt, die ⁵⁷ [van] de tijden der eeuwen ⁵⁸ verswegen is geweest:

n Ephes. 3.20.

54 D. is, dat door my gepredickt is. Siet Rom. 2.16.

55 D. het welck is de predikinge, Namel. ofte, die de Heere Christus selve gepredickt heeft, Hebr. 1. versen 1, 2. Ofte, wiens inhoudt is de Heere Christus. 1.Corinth. 2.2.

o Ephes. 1.9. ende 3.9. Coloss. 1.26. 2.Tim. 1.10. Tit. 1.2. 1.Petr. 1.20.

56 D. der leere des Euangeliums van Christo nu in den vleesche gekomen zijnde, welcke voor desen alsoo niet en is bekent geweest, ende in welcke leere soodanige een wijsheyt Godts geopenbaert wort, die door geener creatueren verstant en konde doorgrondet worden. 1.Petr. 1.12.

57 Gr. eeuwige tijden: ofte, van de tijden der werelt, dat is, nae nae dat de wereldt geschapen is gheweest.

58 Dit is te verstaen, niet alsoo, datmen in den Ouden Testamente van de Euangelische leere niet en soude hebben geweten: want in het volgende vers wordt verklaert dat de openbaringe deser leere oock geschiet is door de Prophetische Schriften: maer ten aensien van die klare openbaringe ende verkondinge nu in den Nieuwen Testamente geschiet, alsoo Christus doe noch niet en was gekomen: ende de Heydenen daer van gantschelick niet en wisten. Psal. 147.20. Ephes. 2.12.

26

Maer ⁵⁹ nu geopenbaert is, ende door ⁶⁰ de Prophetische Schriften, ⁶¹ na het bevel des eeuwigen Godts, tot gehoorsaemheyt des geloofs, onder alle de Heydenen ⁶² bekent is gemaeckt:

59 Namel. in de tijden des Nieuwen Testaments.

60 Namel. in welcke de Messias belooft ende beschreven wort, met alle sijne omstandigheden ende weldaden. Actor. 26.22. Rom. 1.2. ende 3.21. 1.Petr. 1.10. wanneer de selve worden vergeleecken met het gene in’t Nieuwe Testament wort beschreven in Christo vervult te zijn.

61 Ofte, ordonnantie Godts, die goet gevonden heeft alsoo der menschen salicheyt te wege te brengen, ende die niet en is gehouden daer van yemandt rekenschap te geven.

62 Namel. daer het te voren onder haer verswegen was, vers 25.

27

⁶³ Den [selven] alleen Wijsen Godt [zy] door Iesum Christum de heerlijckheyt in der eeuwigheyt. Amen.

63 Ofte, den eenigen wijsen Godt. Ofte, den alleen wijsen Godt, door Iesum Christum, dien zy de heerlickheydt in der eeuwicheyt.

^* De Sendt-brief aen den Romeynen [is] geschreven van Corinthen, [gesonden] door Pheben, de dienaresse der Gemeynte die te Cenchreen is.

* Dit onder-schrift en wordt in sommige boecken niet gevonden. Doch hoe wel men op soodanige onderschriften niet vast en mach gaen, als van de uytleggers gestelt zijnde, so blijckt nochtans dat dit met de waerheyt over een komt, als men wel merckt op het gene geseght wordt. Actor. 20. versen 1, 2. ende 2.Corinth. 12.14.

Eynde des Sendt-briefs PAULI aen de Romeynen.