Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

1 Uyt het gene tot noch toe verklaert is treckt d’Apostel dese vertroostinge, datter geen verdoemenisse meer en is voor de geloovige. 4 ende vermaent haer met verscheydene beweegh-redenen, datse niet na den vleesche maer na den Geeste moeten wandelen. 17 Verklaert voorders dat het lot der geloovighe in dit leven is met Christo te lijden, maer sterckt haer daer tegen met de grootte der heerlickheydt, die daer nae sal volgen. 19 ende stelt haer voor het exempel van het geheele schepsel, het welck daer nae een natuerlijck verlangen heeft. 23 Vertroost haer voorder door de hope die sy selve daer van hebben. 26 ende door de hulpe des H. Geests in het gebedt. 28 mitsgaders door de versekertheydt, die sy, niet tegenstaende all’ het lijden, vast houden van hare verkiesinge, roepinge, rechtveerdighmakinge ende verheerlijckinge. 31 Besluyt desen troost met eenen roem in Christo tegen all’ het gene haer soude konnen beschuldigen ofte hinderen. 37 ende versekert haer dat sy door Christum in alles sullen overwinnen.

1

SO en isser ¹ dan nu geen ² verdoemenisse voor den genen die in Christo Iesu zijn, ³ die niet na den vleesche en wandelen, maer na den Geest.

1 Dit woordeken dan, siet op het gene van den Apostel tot hier toe in desen brief is geleert. Namel. dat de mensche niet uyt de Wet, maer door den geloove in Christum rechtveerdigh is: ende dat hy door den Geest Christi van de heerschappye des sonde is verlost, al isser noch strijdt in hem overich.

2 Hy en seght niet: niet verdoemelicks, want de sonde is in haer selve altijt verdoemelick. Rom. 3. vers 19. maer sy en streckt den geloovigen niet tot verdoemenisse, om dat de sonde den geloovigen om Christi wille wort vergeven, ende daerom voeght hy daer by, voor de gene die in Christo Iesu zijn, dat is, die door den waren geloove met hem zijn vereenight. Ephes. cap. 3. vers 17.

3 D. die de begeerlicheden des vleeschs niet en volgen, ofte na de’selve niet en leven. Dit stelt d’Apostel tegen de mont-Christenen, als een merck-teecken der gene, die door den geloove met Christo waerlick vereenight, ende volgens dien van alle verdoeminisse zijn verlost. Ioan. 15. versen 2, 3.

2

^a Want ⁴ de wet des Geests des levens in Christo Iesu heeft my vry gemaeckt van ⁵ de wet der sonde ende des doodts.

a Ioan. 8.36. Rom. 6.18, 22. Galat. 5.1.

4 Dat is, de levendigh-makende Geest, die in Christo Iesu is.

5 Dat is, de kracht der sonde die in ons te voren heeft geheerscht. Ende dit is een krachtigh bewijs van ’t laetste deel des eersten vers, dat de geloovige niet nae den vleesche, maer nae den Geest wandelen.

3

^{b 6} Want ⁷ ’tgene de Wet onmogelijck was, dewijle sy door het vleesch ⁸ crachteloos was, heeft Godt, sijnen Sone sendende ⁹ in gelijckheydt ¹⁰ des sondigen vleesches, ende [dat] ¹¹ voor de sonde, ^c de sonde ¹² veroordeelt ¹³ in het vleesch.

b Actor. 13.39. Rom. 3.28. Galat. 2.16. Hebr. 7. vers 18.

6 In dese twee verssen bewijst hy het eerste deel van het eerste vers Namelick, datter geen verdoemenisse voor de geloovige en is.

7 Gr. het onmogelicke der Wet. dat is, om dat het de Wet onmogelick was de sonde te niete te doen, ofte den mensche voor Godt te rechtveerdigen.

8 Ofte, onmachtigh. Namel. door de verdorventheydt onser natuere, om ons te rechtveerdigen ende het leven te geven.

9 Christi menscheyt is een ware menschlicke natuere geweest, doch geen sondige natuere, maer heeft alleen de gelickheydt gehadt eener sondiger natuere, om dat hy alle onse swackheden heeft gedragen, daer wy door de sonde in lagen. Phil. 2.7.

10 Gr. des vleeschs der sonde.

11 D. als een offerande voor de sonde. Hebr. 10.6. Ofte, tot versoeninge ende vernietinge der sonde. Rom. 4.25. 1.Corinth. 15.3.

c 2.Corinth. 5.21. Galat. 3.13.

12 D. gestraft, gedoodt, ende haer de kracht van beschuldigen benomen.

13 Namel. Christi, dat is, door de offerande Christi, die in het vleesch voor ons heeft geleden.

4

Op dat ¹⁴ het recht der Wet vervult soude worden in ons, ¹⁵ die niet nae den vleesche en wandelen, maer nae den Geest.

14 D. het gene de Wet eyschte, die ’t leven beloofde aen de gene die de Wet volkomelick hielden, welcken eysch Christus voor ons vervult heeft. Galat. 3.13, 14. ende 4.4, 5.

15 Dit verhaelt de Apostel wederom uyt het eerste vers niet als een oorsake der rechtveerdighmakinge, het welck hy selfs van Abraham ende David heeft ontkent cap. 4. maer als een merck-teecken waer aen de geloovige van de waerheyt hares geloofs, ende volgens harer rechtveerdighmakinge konnen gekent ende verseeckert zijn: ende stelt dit merck-teecken als eenen gront om de volgende vermaninge daer op te bouwen.

5

^d Want ¹⁶ die na den vleesche zijn, ¹⁷ bedencken dat des vleesches is: maer ¹⁸ die na den Geest zijn, ¹⁹ [bedencken] dat des Geestes is.

d 1.Cor. 2.14.

16 D. in de welcke de natuerlicke verdorventheyt noch hare volle kracht heeft, als voren.

17 Ofte, versinnen, bevroeden, dat is, met haer verstandt ende met alle hare sinnen nae vleeschelicke saken trachten, waer van de vruchten in het breede beschreven worden. Galat. 5. versen 19, 20, 21.

18 D. die door den Geest Godts zijn wedergeboren.

19 D. begeven haer, ende trachten nae geestelicke saken, welcke van den Apostel oock in’t breede beschreven worden. Galat. 5.22.

6

Want het bedencken des vleeschs ²⁰ is de doodt: maer het bedencken des Geests ²¹ is het leven ende vrede:

20 D. leyt ende brenght den mensche tot de doodt.

21 Dat is, is de wegh tot het eeuwige leven, ende tot den eeuwigen vrede. Rom. 2.10.

7

Daerom dat het bedencken des vleeschs ²² vyandschap is tegen Godt: want het en onderwerpt sich de Wet Godts niet: want ²³ het en kan oock niet.

22 D. vyandelick gesint tegen Godt: niet dat de vleeschlicke mensche altijdt voor heeft Godt te haten als eenen vyant, maer om dat het gene daer hy een behagen in heeft, Gode vyant ende hatelick is, ende hy hem selven daer door hatelick maeckt voor Godt. Deuter. 5.9. Rom. 1.30.

23 N. hem selven Godts Wet onderwerpen, ende die van herten gehoorsamen. Nam. van wegen de verdorvenheyt ende verkeertheydt die daer in, ende inde wereldt is, daer het een behagen in heeft. 1.Ioan. 2.15, 16.

8

Ende die in den vleesche zijn ²⁴ en connen Gode niet behagen.

24 Namel. so lange sy door Christi Geest daer uyt niet en zijn verlost.

9

Doch ²⁵ ghy lieden en zijt niet ²⁶ in den vleesche, maer ²⁷ inden Geest, ²⁸ so anders de Geest Godts ^e in ²⁹ u woont. Maer so yemandt ³⁰ den Geest Christi niet en heeft, ³¹ die en comt hem niet toe.

25 N. die in Christum gelooft hebt: want hy aen haer eyghentlick schrijft. Rom. 1.7.

26 D. nae den vleesche, gelijck vers 5. verklaert wort.

27 D. na den Geest. Vers 5.

28 Ofte, dewijle, overmits. Alsoo oock vers 17.

e 1.Corinth. 3.16.

29 Namel. door sijne genadige werckingen, als daer zijn, verlichtinge des verstants, versterckinge des geloofs, versekeringe van de saligheydt, op-weckinge tot den gebede, beweginge tot geestelicke begeerten, verstroostinge in kruys ende aenvechtinge, etc. Want een mensche daer hy als een heere woont, daer heeft hy sijn gebiedt, ende daer doet hy sijn ordinaris werck. Ioan. 14. versen 16, 17. 1.Corint. 3.16.

30 D. de selve Geest, die in het voorgaende vers de Geest Godts, namelick des Vaders genaemt wordt: wordt hier oock Christi Geest genaemt, om dat hy oock van Christo voortkomt, ende ons van Christo is verworven. Ioan. 14.26. ende 16.7. Galat. 4.6.

31 Namel. als een recht lidt van sijn lichaem, het welck door desen Geest alleen leeft, ende sijn geestelick bewegen heeft.

10

Ende indien Christus in u lieden is, so is wel ³² het lichaem doodt ³³ om der sonde wille: maer ³⁴ de geest ³⁵ is leven ³⁶ om der gerechticheyt wille.

32 D. noch sterflick ofte de lichamelicke doodt onderworpen, gelijck vers 11. verklaert wort.

33 D. om de overblijfselen der sonde, die noch in u zijn. 1.Corinth. 15.56.

34 Dat is, uwe ziele die door Godts Geest vernieuwt is, gelijck blijckt uyt de tegenstellinge des lichaems.

35 D. is des eeuwigen levens deelachtigh, ende sal altijdt by Godt in heerlickheyt zijn, al is ’t dat het lichaem voor eenen tijdt moet afgeleght worden. 2.Corinth. 5. versen 1, 8.

36 Namel. waer door ghy gerechtveerdight zijt, ende waer op oock de heylighmakinge volght, die Christus hier in ons begint, ende hier naemaels in ons sal volbrengen. alsoo hy sijn begonnen werck niet en sal laten steken.

11

Ende indien de Geest des genen die Iesum uyt den dooden opgeweckt heeft, in u woont, ^f soo sal hy die Christum uyt den dooden opgeweckt heeft, oock uwe sterflijcke lichamen ³⁷ levendigh maecken, ³⁸ door sijnen Geest die in u woont.

f Rom. 6.4, 5. 1.Cor. 6.14. 2.Corinth. 4.14. Ephes. 2.5. Coloss. 2.13.

37 D. weder op wecken tot een eeuwigh leven, daer geen sonde noch doodt meer plaetse sal hebben.

38 Want gelijck de Vader de dooden op-weckt, alsoo weckt oock de Sone de dooden op. Ioan. 5.21. ende hier oock de Heylige Geest als een selve Godt met haer, ende van een selve kracht.

12

So dan, Broeders, wy zijn ³⁹ schuldenaers niet den vleesche, om na den vleesche te leven.

39 D. gehouden ende verplicht door de weldaden die wy alreede ontfangen hebben, ende noch verwachten.

13

Want indien ghy na den vleesche leeft, ⁴⁰ so sult ghy sterven: maer indien ghy ⁴¹ door den Geest ⁴² de werckingen des lichaems ⁴³ doodet, so sult ghy leven.

40 Namel. den eeuwigen doodt, gelijck uyt het leven dat hier belooft wort blijckt. Ende dit en seght de Apostel niet om de geloovige van hare saligheyt te doen twijfelen, want het tegendeel sal hy van ’t volgende vers tot ’t eynde des cap. krachtelick bewijsen: maer hy seght dit, om haer te meer tegen het vleesch te wapenen, ende om de rechte geloovige te onderscheyden van de gene die haer voor geloovige uyt-geven, ende sulcke in der daedt niet en zijn, alsoo sy met haer leven betuygen, dat sy door Godts Geest noch niet en zijn weder-geboren, welcke hy, door dit swaer dreygement, tot achterdencken ende bekeeringe wilt brengen.

41 Namel. die in u woont, ende u alreede kracht daer toe heeft gegeven, soo ghy maer door gebeden ende andere oeffeningen der Godtsaligheyt de selve behoorlick verweckt. 1.Corinth. 15.10. 2.Timoth. 1.6.

42 Dat is, de begeerlickheden ende bewegingen der sonde, die noch in u overigh is.

43 Dat is, wederstaet, t’onderbrenght, datse in u niet leven ofte heerschen.

14

^g Want soo vele als’er door den Geest Godts ⁴⁴ geleydet worden, ⁴⁵ die zijn kinderen Godts.

g Galat. 5.18.

44 Ofte, gedreven. dat is, in haer verstant verlicht, ende in haren wille ende genegentheden geregeert ende gestiert worden, om te doen dat Godt behaeght.

45 D. die hebben de sekere kenteeckenen, dat sy van Godt door den geloove in Christum tot kinderen zijn aengenomen. Ioan. 1.12. Ephes. 1.13. het welck hy oock, door de eygene werckingen des Geests die de geloovige ontfangen, in de twee volgende verssen bewijst.

15

^h Want ghy en hebt niet ontfangen ⁴⁶ den Geest der dienstbaerheyt wederom tot vreese: ⁱ maer ghy hebt ontfangen ⁴⁷ den Geest der aenneminge tot kinderen, door welcken wy roewpen, ⁴⁸ Abba, Vader.

h 1.Corinth. 2.12. 2.Timot. 1.7.

46 Alsoo noemt hy de werckinge des Geests Godts door de Wet, die de herten der menschen door de dreygementen tegen de overtreders verslaet ende bevreest maeckt, gelijck daer van een klaer exempel is in de Israeliten, als Godt de Wet der tien geboden voor haer van den bergh heeft uytgesproken. Exo. 20.19. Waer op de Apostel hier siet, als oock Hebr. 12. versen 18, 19.

i Iesai. 56.5. Galat. 3.26. ende 4.5, 6.

47 Hier door wordt verstaen de genadige werckinge des Heyligen Geests door de predicatie des Heyligen Euangeliums, die de herten der geloovige verquickt, ende van hare aenneminge tot kinderen versekert: waer toe oock de volgende werckingen dienen. Siet Galat. 4.6. Ephes. 4.30.

48 D. wy hem vrymoedelick durven aenroepen als onsen Vader. Het woord Abba beteeckent in de Syrische tale Vader, het welck den Apostel hier gehouden heeft, om dattet een woordt is vol affectie, het welck de jonge kinderen by na in alle talen behouden: ende hy set daer by het woordt Vader, niet alleen om het selve te verklaren, maer oock om de beweginge ende sonderlinge affectie der geloovigen in dit roepen tot Godt beter uyt te drucken: gelijck oock Christus dese verdubbelinge van het woordt Vader tot dien eynde heeft gebruyckt in sijne meeste benauwtheyt. Marc. 14.36. ende aen het cruyce de verdubbelinge van het woordt Mijn Godt, Mijn Godt. Marc. 15.34. Siet hiernae vers 26.

16

^k De selve Geest ⁴⁹ getuyght met

k 2.Corinth. 1.22. ende 5.5. Ephes. 1.13. ende 4.30.

49 Ofte, getuyght mede tot onsen geest. D. de Heylige Geest en beweeght niet alleen ons om Godt voor onsen Vader aen te roepen, maer getuyght oock inwendigh tot onsen geest dat wy Godts kinderen zijn: ofte, betuyght met onsen geest, dat is, te samen met onsen geest, die ons oock mede getuyght door de aenmerckinge der kenteeckenen van het kindtschap Godts, die onsen geest door Godts Geest in hem selven bevint: welck getuygenisse hoe wel het niet altijdt even krachtigh en is in de geloovige, so openbaert het nochtans hem menichmael in hare meeste vernederinge ende benauwtheyt.

[fol. 81v]

onsen geest dat wy kinderen Godts zijn.

17

Ende indien wy kinderen zijn, soo zijn wy oock erfgenamen: erfgenamen ⁵⁰ Godts, ende ⁵¹ mede-erfgenamen Christi: ^l so wy anders ⁵² met [hem] lijden, op dat wy oock ⁵³ met [hem] verheerlickt worden.

50 Namel. als onses Vaders, die ons met hem deel geeft aen sijne hemelsche goederen.

51 Namel. als onses eerst-geboren broeders, dien de selve van natuere toekomen, ende die ons der selve mede deelachtig maeckt uyt genade. Siet vers 29. Luc. 22.29. Hebr. 1.2.

l 2.Tim. 2.11, 12.

52 D. gewilligh zijn om te lijden, ende in het selve lijdtsaem, als ’t Godt belieft ons daer toe te roepen. Actor. 5.41. 2.Tim. 2.12. Ende hier begint de Apostel het tweede deel van dit Capit. stellende verscheydene grondige redenen van troost voor, om de geloovige in dit lijden te verstercken, ende van de eyndelicke overwinninge, na sijn exempel, te versekeren.

53 Namel. Christo. Philip. capit. 3. versen 20, 21.

18

^m Want ick houde ’t daer voor, dat het lijden ⁵⁴ deses tegenwoordigen tijdts ⁵⁵ niet en is te weerderen tegen de heerlickheyt, die aen ons sal geopenbaert worden.

m Matth. 5.12. 2.Cor.4. versen 10, 17. Philip 3.20. 1.Petr. 4.13. 1.Ioan. 3. versen 1, 2.

54 Gr. des tijdts van nu.

55 Ofte, niet weerdigh en is der heerlickheyt. dat is, geen gelijckheydt in weerde en heeft met de heerlickheydt, namelick soo ten aensien van de grootte van dese heerlickheyt, als ten aensien van de eeuwigheyt van dien: daer het lijden hier kort is, ende ons niet en wordt op-geleght boven ons vermogen, 2.Corint. 4.17. Dit is de eerste reden om ons tot lijdtsaemheydt te bewegen.

19

⁵⁶ Want ⁵⁷ het schepsel, [als] met opgesteken hoofde, verwacht de openbaringe der kinderen Godts.

56 Gr. want het verlangen, ofte verbeyden des schepsels met opgesteken hoofde verwacht, etc. Siet oock Philip. 1.20.

57 Namelijck, van hemel ende aerde, dat nu tegen de eerste in-stellinge Godts der ydelheydt is onderworpen, dat is, de quade menschen moet dienen, ende oock ten grooten deele der verderfenisse om des menschen wille is onderworpen, vers 21. waer van het ten uytersten dage wederom sal verlost worden, Actor. 3.21. 2.Petr. 3. versen 12, 13. Want dat sommige daer door verstaen de menschen gelijck. Marc. 16.15. en kan niet bestaen, overmidts de Godtloose daer nae niet en verlangen, ende van de geloovige bysonderlick sal gehandelt worden vers 23. Ende dit exempel is de tweede reden om de geloovige tot lijdtsaemheydt te bewegen.

20

Want het schepsel is der ydelheyt onderworpen, ⁵⁸ niet gewillich, maer ⁵⁹ om diens wille die het [der ydelheyt] onderworpen heeft:

58 D. niet van selfs, ofte nae de ordre die Godt eerst in de scheppinge gestelt heeft: want geen schepsel en soeckt sijn eygen verderf. Siet oock verssen 38, 39.

59 D. om der sonde des menschen wille, waer door oock nae Godts rechtveerdigh oordeel de vloeck over het aertrijck is gekomen, Genes. 3.17. ende over alle andere creatueren, die den mensche in dese verdorventheydt moeten dienen. Matth. 5.45. ende het misbruyck des menschen onderworpen zijn.

21

⁶⁰ Op hope dat oock het schepsel selve sal vrygemaeckt worden van de dienstbaerheydt der verderfenisse, tot de vryheyt der heerlickheyt der kinderen Godts.

60 Te voren heeft hy het verwachtinge genaemt: want hope is een lijdtsame verwachtinge van eenige sake. Ende wordt hier alsoo genaemt, om dat Godt dese algemeyne verlossinge des schepsels van het verderf ende misbruyck des menschen belooft heeft, daer de Engelen ende heylige zielen nae verlangen. Apoc. 6.10. ende de andere schepselen een natuerlicke genegentheydt toe schijnen te hebben, het welcke in’t volgende vers by gelijckenisse een suchten ende barens nood wordt genaemt, daer de verlossinge op wort verwacht. Sommige voegen dese woorden op hope by het voorgaende vers: ende beginnen dit vers aldus, Want oock het schepsel, etc.

22

Want wy weten dat het gantsche schepsel t’samen sucht, ende t’samen [als] in barensnoot is tot nu toe.

23

Ende niet alleen [dit], maer oock wy selve ⁶¹ die de eerstelingen des Geests hebben, wy oock selve [segge ick] suchten ⁶² in ons selven, verwachtende ⁶³ de aenneminge tot kinderen, [namelijck] ^{n 64} de verlossinge onses lichaems.

61 Alsoo noemt hy de wedergeborene, om dat sy de eerste gaven des Heyligen Geests hebben ontfangen, ende verwachten dat oock de overige, die ons belooft zijn, sullen volgen, gelijck de eerste vruchten, die Godt op-geoffert zijnde de geheele masse heylighden. Rom. 11.16.

62 D. in het binnenste van onse herten. Siet Rom. 7.24.

63 D. het volle besit der erve, die ons in dese aenneminge is belooft.

n Luc. 21.28.

64 Namel. van het verderf ende de ydelheyt. 1.Corinth. 15. versen 43, 44. ende dit is de derde reden van onsen troost in het cruys.

24

Want wy zijn in hope saligh geworden. De hope nu ⁶⁵ die gesien wort en is geen hope: want ’tgene yemandt siet ⁶⁶ waerom sal hy’t oock hopen?

65 D. daer de gehoopte sake tegenwoordigh is, ofte alreede beseten wort.

66 Gr. waerom hoopt hy het oock?

25

Maer indien wy hopen ’t gene wy ⁶⁷ niet en sien, so verwachten wy’t met lijdsaemheyt.

67 D. noch niet ten vollen en besitten, hoe wel het ons van Godt belooft is, ende te sijner tijdt volgen sal: ende dit behoort mede tot het derde fondament van onsen troost.

26

Ende desgelijcks ⁶⁸ comt oock de Geest ⁶⁹ onse swackheden [mede] te hulpe: ^o want ⁷⁰ wy en weten niet wat wy bidden sullen gelijck het behoort, maer de Geest selve ⁷¹ bidt voor ons met onuytsprekelijcke suchtingen.

68 Het Griecksch woort fynantilambanetai, beteeckent eygentlick sulck een hulpe, wanneer yemant die sterck is eenen last tegen eenen anderen opneemt die te swack is, ende set sijne schouderen tegen den anderen, om den last te lichten, ende des anderen schouder te ondersteunen.

69 N. die wy in cruys ende lijden noch onderworpen zijn, soo in onsen geest die daer tegen menichmael morret, gelijck in Iob ende David te sien is, als in ons’ lichaem het welcke broos ende swack is.

o Matth. 20.22. Iac. 4.3.

70 Namel. van ons selven, als wy in benauwtheyt zijn, ende geenen toe-vlucht en konnen hebben, dan tot Godt door het gebedt.

71 Het Gr. woordt beteeckent voor yemant bidden, ende wordt van Christo hier nae vers 34. geseght, die onse voorsprake is by den Vader, ende als Middelaer voor ons bidt 1.Ioan. 2.1. het welck den heyligen Geest is sulcker voegen niet en kan toe-geschreven worden, alsoo hy onse Middelaer eygentlick niet en is: maer het beteeckent hier, dat de Heylige Geest ons tot bidden met onuytsprekelick suchten verweckt, ende ons als voorspelt onse lesse, hoe wy in alle swarigheden moeten bidden. Luc. 12. versen 11, 12. Ioan. 16.13. Galat. 4.6.

27

Ende ⁷² die de herten doorsoeckt weet welcke ⁷³ de meyninge des Geests zy: dewijle hy ⁷⁴ na Godt voor den heyligen bidt.

72 D. Godt, die alleen de herten der menschen kent. 1.Reg. 8.39. Apoc. 2.23.

73 Ofte, bedenckinge, betrachtinge, Namel. des gebedts dat de Geest in ons werckt.

74 D. nae Godts wille, dewijle hy weet wat Godt ons wilt op-leggen tot onser saligheydt, hoe lange hy wilt dat het dueren sal, hoe hy ons daer van wilt verlossen, ende of hy door ons leven ofte doodt wilt verheerlickt zijn, etc. Ende is dit het vierde fondament van onsen troost.

28

⁷⁵ Ende wy weten dat den genen die Godt lief hebben, ⁷⁶ alle dingen mede-wercken ten goede, [namelick] den genen die ⁷⁷ nae [sijn] voornemen ⁷⁸ geroepen zijn.

75 Hier begint de laetste reden van vertroostinge, die de geloovige in alle hare swarigheden stellen tegen alle aenvechtingen ende verdruckingen, genomen van Godts eeuwigen raet ofte vast voornemen om ons dwers door alle swarigheden, door de volgende middelen tot de saligheyt te brengen.

76 D. alle swarigheden ende verdruckingen, daer van hy tot noch toe heeft gesproken.

77 Namelick, dat hy in hem selven voorgenomen heeft, om de menschen uyt genade door Christum saligh te maecken. Siet Ephes. 1. versen 9, 11, etc.

78 N. tot den waren geloove, dat door de liefde krachtigh is, niet alleen door een uytwendige, maer oock door een inwendige ende krachtige roepinge, daer de gehoorsaemheydt sekerlick op volght. Ioan. capit. 6. versen 44, 65. 1.Corinth. 1. versen 24, 26.

29

Want die hy ⁷⁹ te voren gekent heeft, die heeft hy oock te voren verordineert ⁸⁰ den beelde sijns Soons gelijckformich te zijn, op dat hy ^p de eerstgeboren zy onder vele broederen.

79 Namelick, voor de sijne, gelijck Ioan. capit. 10. versen 14, 27. dat is, die hy van eeuwigheyt in Christo heeft verkoren ten eeuwigen leven. Rom. 11.2. Ephes. 1.4. 1.Petr. 1.2. ende hier nae vers 33.

80 Namel. niet alleen in het lijden, maer oock insonderheydt in de heylighmaeckinge ende verheerlickinge die daer nae sal volgen. 1.Corinth. 13.12. ende 15.48. ende 2.Corinth. 3.18.

p Coloss. 1.18.

30

Ende die hy te voren verordineert heeft, dese heeft hy oock ⁸¹ geroepen: ende die hy geroepen heeft, dese heeft hy oock ⁸² gerechtveerdight: ende die hy gerechtveerdight heeft, dese heeft hy oock ⁸³ verheerlicht.

81 Namel. tot het gheloove ende gehoorsaemheydt des geloofs door een krachtige roepinge. vers 28.

82 Namel. voor hem, door den geloove: gelijck dit woordt in desen geheelen brief in dese materie wordt genomen, ende het oogh-merck des Apostels mede-brenght. Want dese rechtveerdighmakinge is de naeste trap tot de verheerlickinge.

83 Namel. hier, in de beginselen door de heyligmakinge ende aenneminge tot kinderen, ende hier namaels, door de volle besittinge van de selve heerlickheydt. Versen 17, 21. ende 2.Corinth. 3.18.

31

⁸⁴ Wat sullen wy dan ⁸⁵ tot dese dingen seggen? ^q So Godt ⁸⁶ voor ons is, wie sal ⁸⁷ tegen ons zijn?

84 Hier besluyt de Apostel de handelinge van de voorgaende leere deses briefs tot hier toe, met eenen heyligen trots ende roem in Christo tegen alle beschuldigingen ende verdruckingen, die de Duyvel ende de werelt haer souden mogen aendoen.

85 Namel. die dus verre te voren geleert ende verklaert zijn.

q Num. 14.18.

86 Dat is, met ons door Christum versoent is, ons heeft verkoren, geroepen, gerechtveerdight, ende ons sal verheerlicken. Versen 29, 30.

87 Namel. die ons soude konnen beschuldigen, ofte beschadigen. Psal. 56.12. ende 118.6.

32

Die oock ^r sijnen eygenen Sone ⁸⁸ niet gespaert en heeft, maer heeft hem voor ⁸⁹ ons allen ⁹⁰ over-gegeven, hoe en sal hy ons oock ⁹¹ met hem niet ⁹² alle dingen ⁹³ schenken?

r Genes. 22.12. Iesa. 53.5. Ioan. 3.16.

88 Namel. ende daer mede, als een ontwijfelick getuygenisse, getoont heeft dat hy met ons is. Rom. 5.8.

89 Namel. die in hem gelooven, die hem lief hebben, ende nae sijn voornemen geroepen zijn.

90 Namel. in den doodt. Rom. 4.25.

91 Namel. Christo Iesu, die de allerkostelickste gave is, in welcke alle schatten der wijsheydt ende wetenschap verborgen zijn. Coloss. 2.3. soo dat de gene die hem heeft, alles heeft wat hem tot saligheydt noodigh is.

92 Dat is, al wat ons tot onse eeuwige saligheydt noodigh is.

93 Namel. uyt genade, gelijck het Griecksch woordt mede-brenght: het welck dan gestelt wordt tegen alle de verdiensten der menschen.

33

Wie sal ⁹⁴ beschuldinge inbrengen tegen de uytvercorene Godts? ^s Godt is’t die ⁹⁵ rechtveerdigh maeckt.

94 Namel. van sonde, ofte schult der sonde. Want dat is het waer mede wy door de Wet, Ioan. 5.45. door onse eygene conscientie, Rom. 2.15. ofte oock door den Satan, Apoc. 12.10. door Godt souden konnen beschuldight worden.

s Iesai. 50.8.

95 D. die ons van de sonde en de straffe der sonde vry spreeckt, ende volgens dien de beschuldingen door sijne vrystellinge voorkomt.

34

Wie is’t ⁹⁶ die verdoemt? Christus is’t ⁹⁷ die gestorven is, jae dat meer is, die oock ⁹⁸ opgeweckt is: die oock ⁹⁹ ter rechter- [handt] Godts is: ^{t 100} die oock voor ons bidt.

96 Dat is, die den vloeck ende straffe der sonde tegen ons soude uyt-voeren.

97 Namel. om ons van den vloeck ende straffe der sonde te bevrijden. Galat. 3.13.

98 Namel. om ons de rechtveerdigheydt toe te brengen. Rom. 4.25.

99 Nam. om ons van alle vyanden te verlossen, ende den Heyligen Geest tot versekeringe hier van te geven. Ioan. 16.7. Actor. 2.33.

t Hebr. 7.25.

100 Namel. om ons sijne gerechtigheydt door sijn voor-bidden toe te eygenen Ioan. 17.20. in dese vier saken bestaet onse gantsche versoeninge met Godt.

35

¹ Wie sal ons scheyden ² van de liefde Christi? Verdruckinge, of benautheyt, of vervolginge, of honger, of naecktheyt, of gevaer, of sweert?

1 De voorgaende roem is geweest tegen de sonde ende de straffe der sonde: dese is tegen ’t gewelt der vervolgingen ende verdruckingen der werelt, ende alles wat haer daer in noch soude mogen overkomen.

2 Namel. met welcken hy ons lief heeft, gelijck vers 37. ende 39.

36

(Gelijck geschreven is, ^v Want om uwent wille worden wy ³ den ganschen dagh ⁴ gedoodt: wy zijn geacht als schapen der slachtinge.)

v Psal. 44.23. 1.Corinth. 4.9. 2.Corinth. 4.11.

3 Dat is, geduerigh, sonder ophouden.

4 D. Ter doodt toe vervolght: ofte nu de eene dan de ander omgebracht.

37

Maer in desen allen zijn wy meer als overwinners, door ⁵ hem die ons lief gehadt heeft.

5 Namel. Christum: ofte, Godt in Christo. Want beyde wort hier uytgedruckt, het een vers 35. ende het ander vers 39.

38

Want ⁶ ick ben versekert, dat noch doodt, noch leven, noch ⁷ Engelen,

6 Ofte, ick ben overredet, Namel. door de belofte des Heyligen Euangeliums aen alle geloovige, Ioan. 5.24. ende door het getuygenisse des Heyligen Geests in het herte vers 16.

7 Namel. quade Engelen: want de goede en soecken ons van Christo niet te scheyden: ten ware men het voor een onmogelicke conditie wilde nemen, gelijck Galat. 1. vers 8, 9.

[fol. 82r]

⁸ noch Overheden, noch machten, noch tegenwoordige, noch toekomende dingen,

8 Sommige nemen dit oock voor namen van Engelen, gelijck Colos. 1.16. hoe wel het hier bequamelick van de tyrannen ende geweldige deser werelt kan verstaen worden.

39

Noch hoochte, noch diepte, noch eenigh ander schepsel ons sal connen scheyden van ⁹ de liefde Godts, welcke is in Christo Iesu onsen Heere.

9 Nam. waer mede hy ons lief heeft, wanneer wy met Christo door den geloove vereenight zijn, gelijck vers 35.