Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vij. Capittel.

1 D’Apostel in het voorgaende Capittel verklaert hebbende dat de sonde over de gene, die in Christo zijn, niet meer en heerscht, gelijck sy heerscht over de gene die onder de Wet zijn, bewijst nu het selve door het exempel van de vry-makinge eener vrouwe vande heerschappie hares mans door de doodt des mans. 4 Ende past dat op de weder-geborene. 7 Leert voorts waer toe de Wet dient: ende bewijst dat de Wet geen oorsake en is van de sonde in de onweder-geborene, al heerscht de sonde door de Wet over haer. 14 Beschrijft daer nae den strijdt tusschen vleesch ende geest, ende wijst aen de macht die de overblijfselen des vleeschs noch hebben tegen den geest in de geloovige. 24 Besluyt dese verklaringe met eene klachte, ende met eenen wensch om van desen strijdt geheel verlost te zijn, ende met eene danck-segginge tot Godt over de verlossinge alreede geschiet.

1

EN weet ghy niet Broeders, (want ick spreke tot de gene die ¹ de Wet

1 N. door Mosem gegeven: welcke niet alleen de Ioden maer oock de Christenen schuldigh zijn te verstaen.

[fol. 80v]

verstaen) dat de Wet ² heerscht over den mensche, ³ so langen tijdt als hy leeft?

2 D. den mensche verbindt om die te gehoorsamen.

3 N. dien de Wet is gegeven: want de Wet en gebiedt eygentlick niet den dooden maer den levenden.

2

^a Want een wijf ⁴ die onder den man staet, ⁵ is aen den levenden man ^b verbonden door de wet: maer indien de man gestorven is, so is sy ⁶ vrygemaeckt ⁷ vande wet des mans.

a 1.Cor. 7.39.

4 Namel. door den bandt des houwelicks.

5 Nam. om hem getrouwe ende gehoorsaem te zijn, so lange hy leeft. Want hoe wel den man in’t Oude Testament toe-gelaten was de vrouwe eenen scheydbrief te geven, so en is nochtans sulck verlaten van Godt noyt voor goet gekent. Siet Matth. 19.8.

b 1.Cor. 7. vers 2, 10.

6 Gr. ledigh gemaeckt, dat is, los ende vry gemaeckt.

7 D. van de verbintenisse daer mede haer de Wet aen den man verbindt.

3

^c Daerom dan indien sy ⁸ eenes anderen mans wert, terwijle de mans leeft, so sal sy een overspeelster ⁹ genaemt worden: maer indien de man gestorven is, so is sy vry van de wet, alsoo dat sy geen overspeelster en is, als sy eenes anderen mans wort.

c Matth. 5.32.

8 D. aen een ander man trouwt ende sijn wijf wordt, gelijck oock in’t eynde van het selve vers.

9 D. inder daet zijn, ende met recht genaemt worden, gelijck dit Griecksch woort Chrematizein oock genomen wort, Actor. 11.26.

4

So dan, mijne Broeders, ^d ghy zijt oock ¹⁰ der Wet gedoodet ¹¹ door het lichaem Christi, op dat ghy soudet worden ¹² eens anderen, [namelijck] des genen ¹³ die van den dooden opgeweckt is, ¹⁴ op dat wy Gode vruchten dragen souden.

d Galat. 2.19. 1.Pet. 4.1.

10 De teghen-stellinge scheen te vereyschen, dat d’Apostel soude seggen, de Wet is u gedoodet, ofte gestorven, alsoo de heerschende macht der sonde door de Wet, ofte, de Wet selve hier als de man gestelt wort, die over ons heerscht door sijne dreygementen tegen de sonde, ende aenritsingen tot de sonde van wegen de verkeertheydt onses vleesch, gelijck hy hier nae vers 8 sal verklaren: maer de Apostel heeft het selve liever omgekeert, om dat het vremt soude geschenen hebben, soo hy geseght hadde dat de Wet van Christo gedoodt was, daer hy maer en verstaet dat de heerschende macht der Wet gedoodt was: het welck door dese wijse van spreken, wy zijn der Wet gedoodet, dat is, de Wet en heeft dese dreygende ende aenritsende macht niet meer over ons, dewijle wy doodt voor haer zijn, wel soo bequamelick kan verstaen worden.

11 Dat is, door de offerande des lichaems Christi aen het cruyce volbracht, daer door hy den vloeck des Wets ende de macht der sonde onder de Wet heeft te niete gedaen, ende ons daer van verlost: gelijck in het voorgaende capit. breeder is verklaert. Siet oock 1.Corinth. 15. versen 56, 57.

12 Ofte, voor eenen anderen. Namel. Christo Iesu.

13 Namel. niet alleen om selve te leven, maer om ons oock met hem te doen leven, ende met hem te vereenigen.

14 Namel. de vruchten van dit geestelick houwelick met Christo, welcke zijn de vruchten van heyligheydt ende rechtveerdigheydt, daer door Godt van ons wordt ge-eert ende gepresen, Ioan. 15.8.

5

Want doe wy ¹⁵ in den vleesche waren, de bewegingen der sonden, ¹⁶ die door de Wet zijn, ¹⁷ wrochten in onse leden, om den doot vruchten te dragen.

15 D. in de verdorventheydt onser natuere ende heerschappye der selve. Siet hier nae cap. 8.5. ende volgens.

16 D. die door de Wet ontdeckt ende op-geritst worden, gelijck door de Sonne de quade dampen ontdeckt ende opgeweckt worden, die in het aertrijck verborgen zijn. Siet vers 8.

17 D. de verdorventheydt die in de ziele voornamelick hare sit-plaetse hadde, verspreydde haer door hare quade bewegingen door alle de leden, ende brocht door de selve dese quade vruchten voort, waer van het eynde de doot is. Siet Matth. 15. versen 18, 19. Iacob. 1. versen 14, 15.

6

Maer nu zijn wy ¹⁸ vry gemaeckt van de Wet, ¹⁹ overmits wy dien gestorven zijn, ²⁰ onder welcken wy gehouden waren: alsoo dat wy ²¹ dienen ^{22 e} in nieuwicheyt des geests, ende niet ²³ [in] de outheyt der letter.

18 Siet hier voren de aenteeck. vers 4.

19 D. overmits de heerschende macht der Wet ende der sonde door Christi doodt ende Geest in ons is te niete gedaen. And. overmits die gestorven is. Namel. de Wet, ten aensien van sijne dwingende, verdoemende, ende aenritsende kracht.

20 Gr. in welcken.

21 Namel. Gode.

22 D. in ware heyligheyt, waer toe wy van den heyligen Geest zijn vernieuwt door de predicatie des Euangeliums, die een dienst der rechtveerdigheyt ende des Geest wort genaemt. 2.Corinth. 3. versen 8, 9.

e Rom. 2.29. 2.Corinth. 3.6.

23 D. in de oude verdorventheyt, die door de uytwendige letter der Wet meer ende meer wort aengeritst tot de sonde:alsoo de Wet den sondaer wel verdoemt, maer de kracht niet mede-brenght om de sonde te laten. Waerom de Wet een dootslaende letter, ende een dienst des doodts wordt genaemt. 2.Corinth. 3. versen 6, 7.

7

Wat sullen wy dan seggen? ²⁴ Is de Wet sonde? Dat zy verre: Ia ^{f 25} ick en kende de sonde niet dan door de Wet. Want oock en hadde ick ²⁶ de begeerlicheyt niet geweten [sonde te zijn], indien de Wet niet en seyde, ^g Ghy en sult niet begeeren.

24 D. oorsake der sonde, welcke tegenwerpinge hier uyt rijst dat de Apostel te voren vers 5 geseght hadde dat de sonde door de Wet krachtigh was in ons, daerom verklaert hy inde 7 volgende verssen hoe dit moet verstaen worden.

f Rom. 3.20. Heb. 7.18.

25 Namel. ten vollen ende alsoo ick behoorde. Want andersins leert oock de natuere een onderscheyt van goet ende quaet in vele dingen. Rom. 2.15.

26 Hier wort de begeerlickheydt genomen voor den gront van alle quaden begeerten, ende voor de eerste bewegingen der selve. Want de begeerlickheyt daer wy in bewilligen wisten oock de Heydenen wel dat sonde was: maer dese eerste bewegingen tot het quaet en hielden sy voor geen sonde, gelijck oock niet de Phariseen, waer onder Paulus geweest was. Siet Matth. 5. versen 20, 22, 28. ende 23.25, etc.

g Exod. 20.17. Deut. 5.21.

8

^h Maer ²⁷ de sonde ²⁸ oorsaecke genomen hebbende door het gebodt, heeft in my ²⁹ alle begeerlickheydt gewrocht. Want ³⁰ sonder de Wet is de sonde ³¹ doodt.

h Ioan. 15.22. Rom. 4.15. ende 5.20. Galat. 3.19.

27 D. de verdorventheyt die in ons is.

28 Ofte, gaende geworden zijnde. Want de Wet niet alleen de sonde ontdeckt ende vernoemt, gelijck in het voorgaende vers is betuyght, maer de verdorventheydt die in de mensche is, wordt door dese kennisse verweckt ende gaende gemaeckt tegen het gebodt, wanneer Godts Geest het selve niet en belet.

29 D. allerley soorte van dadelicke begeerlickheyt.

30 D. sonder de rechte kennisse der Wet.

31 D. toont hare kracht soo niet.

9

Ende sonder de Wet, ³² soo leefde ick ³³ eertijts, maer ³⁴ als het gebodt gecomen is, so is de sonde weder ³⁵ levendich geworden, ³⁶ doch ick ben gestorven.

32 Ofte, was ick levendigh. dat is, ick meynde dat ick rechtveerdigh was, ende was daer op gerust. Siet diergelick exempel in dien jonghelinck Matth. 19. versen 16, 17, 18, etc. ende in de Phariseen in het gemeyn, Matth. 23.28.

33 Namel. noch een Phariseer zijnde.

34 Namel. tot mijne rechte kennisse, ende dat ick verstont dat oock de inwendige begeerten tegen de Wet sonde zijn.

35 Dat is, ick hebbe de menichte der sonde, die in my wacker geworden was, levendigh gevoelt.

36 D. is, ick ben in mijn gemoet overtuyght dat ick midden in de doot lagh, ende hebbe den moet verloren, van door de gehoorsaemheydt der Wet te konnen behouden worden, Rom. 4.15. 2.Cor. 3. versen 6, 7, 9.

10

Ende het gebodt ³⁷ dat ten leven was, ’tselve is my ³⁸ ten doot bevonden.

37 N. voor de gene die de Wet souden volkomelick onderhouden. Rom. 10.5. Gal. 3.12, etc. het welck den mensche onmogelick is. Rom. 8.3.

38 Nam. door mijne verdorvenheyt ende overtredinge.

11

Want de sonde oorsaecke genomen hebbende door het gebodt, ³⁹ heeft my verleydt, ende door het selve gedoodt.

39 Siet d’aenteeck. V.8.

12

ⁱ Also is dan de Wet heyligh, ende het gebodt is heyligh, ende rechtveerdigh, ende goedt.

i 1.Timoth. 1.8.

13

Is dan het goede my ⁴⁰ de doodt geworden? Dat sy verre. Maer de sonde [is my de doodt geworden]: op dat sy soude openbaer worden sonde [te zijn], werckende my door het goede den doodt: op dat de sonde boven maten wierde sondigende ⁴¹ door het gebodt.

40 D. een oorsaecke des doodts, gelijck vers 7.

41 N. gelijck te voren op het 8 vers verklaert is.

14

⁴² Want wy weten dat de Wet ⁴³ geestelick is, maer ⁴⁴ ick ben vleeschelick ^{k 45} verkocht onder de sonde.

42 Tot hier toe heeft d’Apostel gesproken van de macht der Wet ende der sonde in den verdorvenen ende onwedergeborenen mensche, gelijck hy oock selve eertijds ervaren hadde, doe hy noch in sulcken stant was vers 9. maer nu komt hy ende spreeckt van hem selven, gelijck hy doe was, ende verklaert wat macht de overblijfselen des sondigen vleeschs noch in hem hadden, nae dat hy nu van de heerschappie der sonde was verlost, gelijck alle sijne redenen, die volgen, van den tegenwoordigen tijdt spreken, ende niet van den voorledenen.

43 D. is, die niet alleen een uytwendige maer oock een inwendige gehoorsaemheyt des herten vereyscht, ende den volmaeckten regel van een geestelick ende heyligh leven voorschrijft, gelijck Christi de somme daer van verklaert, Mat. 22.37.

44 N. noch ten deele, ten aensien van de overblijfselen des vleeschs die noch in my zijn, gelijck hy verklaert. Vers 18. ende 23. Want dat oock de weder-geborene, ten aensien van eeenige gebreken die noch in haer zijn, vleeschelick konnen genaemt worden, blijckt 1.Cor. 3.1.

k Iesai. 52.3.

45 N. niet als een gewillige slave, die de begeerte der sonde in allen soude volgen, gelijck van Achab gesegt wort. 1.Reg. 21.20. maer die tegen sijnen danck ende wille de begeerten ende aenvallen der sonde noch is onderworpen, sonder dat hy hem daer van noch teenemael kan ontslaen, hoe wel hy die ernstelick wederstaet, ende ten meerderen deele door den Geest Godts, die in hem is, overwint, Siet diergelijck Galat. 5. versen 17, 18.

15

Want ’t gene ick ⁴⁶ doe, dat ⁴⁷ en kenne ick niet. ^l Want ⁴⁸ ’t gene ick wil dat ⁴⁹ en doe ick niet, maer ⁵⁰ ’t gene ick hate dat doe ick.

46 Gr. wercke, ofte volbrenghe. De Apostel neemt hier het woordt doen, gelijck oock in het volgende, niet altijdt van de uytwendige daedt: want de wedergeborene en wandelen niet na den vleesche maer na den Geest. Rom. 8.1. hoe wel sy hare gebreken hebben, die sy met leetwesen beklagen. Iob. 9. versen 2, 3. Psal. 130.3. maer hy spreeckt hier voornamelick van de inwendige bewegingen der sonde, die hy haet, ende die de verdorvene natuere in hem menichmael doet rijsen tegen sijnen danck, gelijck hy oock spreeckt van de begeerlickheyt des vleeschs, Galat. 5.17. alsoo dat ghy niet en doet dat ghy wilt: daer hy nochtans te voren in ’t 16 vers geseght hadde, wandelt nae den Geest, ende ghy en sult de begeerlickheydt des vleeschs niet volbrengen.

47 Namelick, voor goedt. Dat is, dat en stae ick niet toe, gelijck hy daer nae verklaert. Siet Psal. 1.6. Matt. 7.23.

l Galat. 5.17.

48 D. het goet dat ick wil, gelijck vers 19.

49 Namel. in sulcke volmaecktheyt als ick wel wilde, gelijck vers 18.

50 Dat is het quaet daer ick eenen afkeer van hebbe, ende dat ick niet en wil: gelijck vers 19.

16

Ende indien ick ’t gene doe dat ick niet en wil, ⁵¹ so stemme ick de Wet toe dat sy goedt is.

51 Namel. dewijle ick niet en wil noch voor goet en houde de begeerlickheydt die sy verbiedt.

17

⁵² Ick dan en doe dat selve nu niet meer, maer ⁵³ de sonde die in my woont.

52 Namel. nae den inwendigen mensche, gelijck hy verklaert vers 22.

53 D. de overblijfselen der verdorvenheyt die noch in my zijn, gelijck hy verklaert vers 18. ende 20.

18

^m Want ick weet dat in my, dat is, in mijnen vleesche geen goet en woont: want het willen ⁵⁴ is [wel] by my, maer ⁵⁵ het goedt te doen dat en vinde ick niet.

m Genes. 6.5. ende 8.21.

54 Gr. light my by. Namel. door de genade Godts die het selve in my werckt. Philip. 2.13.

55 Namel. in sijne volmaecktheydt. Siet Philip. 3. versen 12, 13, 14.

19

Want het goedt dat ick wil, en doe ick niet, maer het quaet dat ick niet en wil, dat doe ick.

20

Indien ick ’t gene doe dat ick niet en wil, so en doe ick nu ’t selve niet meer, maer de sonde die in my woont.

21

So ⁵⁶ vinde ick dan ⁵⁷ dese wet [in my], als ick het goet wil doen, dat het quaet my ⁵⁸ bylight.

56 D. bevinde.

57 De Apostel noemt hier alsoo, gelijck oock vers 23. by gelijckenisse, de overgeblevene verdorventheydt in den geloovigen, om dat gelijck een Wet door hare geboden ende verboden den mensche vermaent ende verplicht tot hare gehoorsaemheydt, alsoo oock de inwoonende sonde haer daer toe drijft door hare begeerten ende aenritsingen. Siet vers 23.

58 Ofte, aenlight. dat is aenkleeft ofte aenhanght. Namel. door de overblijfselen der verdorvene natuere.

22

ⁿ Want ick hebbe een vermaecken inde Wet Godts ⁵⁹ na den inwendigen mensche:

n Ephes. 3.16.

59 Hier door en wordt niet verstaen de natuerlicke reden des menschen, die oock somwijlen wel strijdt voor de burgerlicke deught: want de Schriftuere doorgaens getuyght dat de reden des natuerlicken mensches in geestelicke saken blindt ende verkeert is, de selve voor dwaesheydt houdt 1.Cor. 2.14. vyandtschap is tegen Godt, ende de Wet Godts niet en wort onderworpen, Iae oock niet en kan. Rom. 8.7. maer wordt verstaen van den mensche voor soo veel hy inwendigh door Godts Geest verlicht ende wedergeboren is. Rom. 2.29. 2.Corinth. 4.16. Ephes. 3.16. welcke inwendige mensche in de Wet Godts, die geestelick is vers 14. sijn vermaken heeft. Psal. 1.2. Rom. 8.5.

23

^o Maer ick sie een andere wet ⁶⁰ in mijne leden, welcke strijdt tegen ⁶¹ de wet mijnes gemoets, ende my ⁶² gevangen neemt onder de wet der sonde, die in mijne leden is.

o Galat. 5.17.

60 D. in mijn vleesch. versen 5, 18.

61 Ofte, de wet mijns verstants. dat is, tegen het voor-schrift ende bewegingen des inwendigen ende nieuwen mensches: gelijck hier voren verklaert is.

62 D. my noch tegen mijnen danck aenkleeft vers 14.

[fol. 81r]

24

Ick elendigh mensche! wie sal my verlossen ⁶³ uyt het lichaem deses doodts?

63 Ofte, uyt dit lichaem des doots. het welck verstaen kan worden, ofte van de overblijfselen der sonde ende des ouden menschen, die het lichaem der sonde genoemt worden, Rom. 6.6. Ofte, van ’t lichaem, des menschen, dat hier sterflick is, ende van wegen de sonde den doot onderworpen, Rom. 8.10. want wy van dese overblijfselen der sonde, ende van dese gevangenisse, met eer ten vollen en sullen worden verlost, voor dat wy dit sterflick lichaem sullen afgeleght hebben.

25

⁶⁴ Ick dancke Godt door Iesum Christum onsen Heere.

64 Nam. dat hy my alreede soo verre door Christum verlost heeft vande heerschappie der sonde, dat ick nu, hoe wel de sonde my noch aenkleeft, nochtans geen gewillige slave der selve meer en ben, maer daer tegen strijde, ende die door Christi Geest kan overwinnen: gelijck het besluyt dat volght, ende het begin van het volgende cap. mede-brenght. Siet 1.Cor. 15. versen 55, 56, 57.

26

⁶⁵ So dan ick selve diene wel ⁶⁶ met den gemoede de Wet Godts, maer met den vleesche de Wet der Sonde.

65 Dit is het besluyt van desen geheelen strijdt.

66 D. na den inwendigen mensche. vers 22 die d’Apostel nu erkent hy selve te zijn, ofte syn eygen te zijn, daer het vleesch na de wedergeboorte maer een vreemt aenhanghsel en is, het welck allengskens versleten ende wech geworpen moet worden.